Odkrycia grup krwi dokonał uczony Karl Landsteiner w 1901 roku. Natomiast Ludwik Hirszfeld wraz z Emilem von Dungernem stworzył podstawy nauki o grupach krwi, wprowadzając ich oznaczenia symbolami A, B, AB i 0, co zostało w 1928 roku przyjęto na całym świecie. Równocześnie pierwszy zajmował się dziedziczeniem zróżnicowania grupowego krwi, co wyzyskał do wykluczenia niepewnego ojcostwa.

Grupy krwi

• zestawy antygenów, czyli cząsteczek powodujących gwałtowną odpowiedź układu odpornościowego, które występują na powierzchni czerwonych krwinek,

• w ramach tego samego gatunku może istnieć wiele różnych grup takich antygenów,

• różnice mogą być niewielkie i sprowadzać się do obecności pojedynczych aminokwasów budujących białka lub monosacharydów tworzących wielocukry, które pokrywają krwinki,

• w innych przypadkach niektóre osobniki mogą cechować się występowaniem zupełnie innych cząsteczek antygenów nieobecnych w pozostałych grupach,

• w układzie grupowym A B O wyróżnia się cztery główne grupy krwi: A, B, AB, O - w zależności od rodzaju białka obecnego na powierzchni erytrocytów:

• osoba mająca białko A na powierzchni erytrocytów ma grupę krwi A,

• osoba mająca białko B - grupę krwi B,

• osoba mająca białko A i białko B - grupę krwi AB,

• osoby, które nie posiadają żadnego z tych białek mają grupę krwi O.

• ponadto w osoczu występują naturalne przeciwciała:

• u osób z grupą krwi A w osoczu są przeciwciała anty-B,

• u osób z grupą krwi B w osoczu są przeciwciała anty-A,

• u osób z grupą krwi O w osoczu są przeciwciała anty-A i anty-B,

• u osób z grupą krwi AB takich przeciwciał w osoczu nie ma.

Układy grup krwi

• W medycynie wyróżnia się ponad dwadzieścia układów grup krwi. Największe znaczenie ze względów praktyki medycznej i diagnostycznej mają:

• układ AB0,

• układ Rh - antygeny C, c, D, E, e,

• układ Kell - antygen K

• w Polsce najbardziej popularnymi grupami krwi systemu AB0 są: A (38,5% ludzi) i 0 (33,4% ludzi),

• w systemie Rh grupa Rh+ cechuje 82% Polaków, podczas gdy grupa Rh- tylko dopełniające 18%.

UKŁAD GRUPOWY ABO

• od pozostałych układów grupowych krwi różni się tym, iż przeciwciała skierowane przeciwko jego antygenom stanowią stały składnik ludzkiego osocza,

• układ ten zawiera antygeny A i B (substancje grupowe), na podstawie których wyróżnia się cztery podstawowe grupy krwi A, B, AB, O,

• antygeny krwinek czerwonych umiejscowione są w błonie erytrocytów, a także na powierzchni pozostałych komórek (poza komórkami układu nerwowego) i pojawiają się w 6 tygodniu życia płodowego,

• do ich pełnej ekspresji dochodzi w 6- 18 miesiącu po urodzeniu,

• obecność antygenów tego układu stwierdza się nie tylko w krwinkach czerwonych, ale i wszystkich komórkach poza neuronami, a w płynach ustrojowych (poza płynem mózgowo-rdzeniowym) u ponad 80% populacji (tzw. wydzielacze),

• występowanie antygenu A i B (jednego lub drugiego albo obu na raz) albo ich braku (grupa zero) zależy od dwóch genów - pierwszy odpowiada za syntezę enzymu dołączającego substancję podstawową (antygen) H (cukier),

• występują dwa allele:

• H - kodujący enzym,

• h - allel niemy (brak produktu białkowego),

• osoby z genotypem hh pomimo posiadania genów kodujących grupę krwi A lub B nie posiadają tych antygenów na erytrocytach, choć w ich surowicy występują odpowiednie naturalne przeciwciała dla danej grupy AB0 - jest to tzw. grupa krwi "Bombay" Drugi enzym dołącza kolejną cząstkę cukru tworząc antygen A lub B,

• występują trzy podstawowe allele:

• A (istnieją podtypy różniące się stopniem ekspresji i antygenowości A₁ - najsilniejszy i A₂ oraz rzadsze: A₃, A_x, A_m),

• B (istnieją podtypy B_x i B_m jednak nie mają znaczenia diagnostycznego),

• 0 - allel niemy.

Ryc. Ogólny schemat zgodności grup krwi w układzie AB0

Grupa 0

• ludzie z grupą 0 mają przeciwciała zarówno przeciw A jak i B, więc mogą oni dostać krew jedynie od grupy 0, bo grupy A, B i AB spowodowałyby u nich atak na obce antygeny,

• z drugiej strony, mogą oni oddawać krew wszystkim, bo ich erytrocyty wolne są od antygenów A i B, które mogłyby w przeciwnym razie wywołać zgubną odpowiedź immunologiczną,

• mówimy, że grupa 0 cechuje uniwersalnych dawców.

Rodzic	0	A	B	AB
0	0	0, A	0, B	A, B
A	0, A	0, A	0 A B AB	A, B, AB
B	0, B	0, A, B, AB	0, B	A, B, AB
AB	A, B	A, B, AB	A, B, AB	AB

Tab. Dziedziczenie grup krwi

Fenotypową grupę krwi kodują odpowiednio:

• grupę A₁ posiadają osoby o genotypie: A₁0, A₁A₁, A₁A₂,

• grupę A₂ posiadają osoby o genotypie: A₂A₂ lub A₂0,

• grupę B posiadają osoby o genotypie: BB lub B0,

• grupę A₁B posiadają osoby o genotypie: A₁B,

• grupę A₂B posiadają osoby o genotypie: A₂B,

• grupę 0 posiadają osoby o genotypie: 00.

Poza antygenami każda grupa krwi charakteryzuje się odpowiednim zestawem naturalnych przeciwciał należących do klasy IgM:

• grupa A₁: anty-B,

• grupa A₂: anty-B i niekiedy anty-A_1,

• grupa B: anty-A,

• grupa 0: anty-A i anty-B,

• grupa A₁B: brak naturalnych przeciwciał,

• grupa A₂B: mogą wystąpić anty-A_1.

Dawca Biorca	0-	0+	B-	B+	A-	A+	AB-	AB+
AB+	X	X	X	X	X	X	X	X
AB-	X		X		X		X
A+	X	X			X	X
A-	X				X
B+	X	X	X	X
B-	X		X
0+	X	X
0-	X

Tab. Zgodność grup krwi.

CZYNNIK RH

• w błonach komórkowych erytrocytów oprócz białek warunkujących grupę krwi znajdują się inne białka, które warunkują obecność czynnika Rh,

• nazwa czynnik Rh wzięła się z faktu, iż po raz pierwszy cechę tę wykazano u małp z rodzaju rhesus,

• jeżeli dana osoba posiada czynnik Rh - określana jest jako Rh+, jeżeli go nie posiada - mówimy Rh-,

• znajomość czynnika Rh jest istotna dla każdej kobiety planującej ciążę, gdyż istnieje ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego w przypadku, gdy: matka ma Rh-, ojciec Rh+, a dziecko odziedziczyło po ojcu krew Rh+,

• obejmuje ponad 47 antygenów, lecz 5 z nich, które kodowane są przez 3 geny, ma znaczenie praktyczne:

• antygen C: genotypy CC lub Cc,

• antygen c: genotypy cc,

• antygen D: genotypy DD lub Dd. Allel d jest genem niemym i genotyp dd nie koduje żadnego antygenu,

• antygen E: genotypy EE lub Ee,

• antygen e: genotyp ee,

• najsilniejszy jest antygen D i to jego obecność powoduje zaliczenie kogoś do grupy Rh+ a brak Rh-,

• przeciwciała anty-D nie występują normalnie we krwi osób z grupą Rh-, natomiast mogą się pojawić po kontakcie z antygenem D,

• wśród ludzi rasy białej około 85% posiada czynnik Rh.

Dziedziczenie układu Rh:

• D - oznacza występowanie antygenu D,

• d - oznacza jego brak

RODZIC RODZIC	DD (Rh+)	Dd (Rh+)	dd (Rh-)
DD (Rh+)	DD (Rh+)	DD lub Dd (Rh+)	Dd (Rh+)
Dd (Rh+)	DD lub Dd (Rh+)	DD lub Dd (Rh+) lub dd (Rh-)	Dd (Rh+) lub dd (Rh-)
dd (Rh-)	Dd (Rh+)	Dd (Rh+) lub dd (Rh-)	dd (Rh-)

• antygen D oddziedziczony choćby od jednego z rodziców decyduje o tym, że dziecko będzie miało układ Rh+,

• może wystąpić przypadek, ukazany w tabelce, gdy oboje rodzice mają układ Rh+, a ich dziecko będzie miało układ Rh-,

• natomiast, jeśli oboje rodziców mają układ Rh-, a więc nie mają antygenu D, wtedy ich dziecko też go nie będzie miało i odziedziczy układ Rh-.

Grupa krwi jest niezmienna w ciągu całego życia (o ile nie przeprowadzono allogenicznego przeszczepu szpiku - wówczas może dojść do zmiany grupy krwi u biorcy przeszczepu). Samo rozróżnienie grup krwi ma podstawowe znaczenie przy transfuzji krwi - w razie potrzeby jej przetoczenia trzeba podawać krew identyczną, w zakresie przynajmniej dwóch układów ( AB O i Rh), więc na przykład osobie z grupą krwi B Rh+ należy podać krew B Rh+.

KONFLIKT SEROLOGICZNY

Do konfliktu między grupami krwi dochodzi w następujących przypadkach:

• ciąży, może dojść do reakcji układu odpornościowego, czyli konfliktu serologicznego,

• transfuzja krwi -przetoczenie krwi zawierającej niewłaściwe antygeny wywołuje reakcję obronną organizmu (aglutynację - sklejenie krwinek), prowadząc do poważnych powikłań, ze zgonem włącznie,

• przeszczep -podobnie jak w czasie transfuzji konieczne jest zapewnienie zgodności grup krwi, ale ze względu na możliwość odrzutu, pasować muszą również inne antygeny. W efekcie niektórzy pacjenci, np. wymagający przeszczepu szpiku mają szansę na odszukanie odpowiedniego dawcy dopiero wśród milionów niespokrewnionych dawców.

W przypadku ciąży:

• pojawić się może tylko wtedy, gdy matka ma czynnik Rh-, a ojciec Rh+ i to właśnie po nim dziecko odziedziczy grupę krwi,

• powstaje wówczas sytuacja, gdy do krwiobiegu kobiety z ujemnym Rh dostaną się “dodatnie” krwinki dziecka,

• zaprotestuje wtedy układ odpornościowy matki, czyli uzna krwinki płodu za “obce” (podobnie jak bakterie, które przedostają się z zewnątrz do organizmu) i potraktuje je jak intruza. Zaczną wytwarzać się przeciwciała, które będą niszczyły krwinki dziecka,

• jeśli kobieta ciężarna ma grupę krwi Rh-, powinna oprócz rutynowych kontroli badać krew na obecność przeciwciał w osoczu (odczyn Coombsa),

• aby zapobiec konfliktowi serologicznemu, kobiecie o krwi Rh- podaje się w ciągu 72 godzin po każdym porodzie (lub poronieniu) specjalną immunoglobulinę (anty-D), która blokuje wytwarzanie przeciwciał - dzięki temu kolejne dziecko będzie bezpieczne w brzuchu matki,

• na szczęście problem ten raczej nie występuje w pierwszej ciąży. Dlaczego? Ponieważ “wymieszanie” krwi matki i dziecka, a tym samym uruchomienie produkcji przeciwciał, możliwe jest tylko w czasie porodu, gdy łożysko oddziela się od ściany macicy,

• pierwsze dziecko urodzone z konfliktu zwykle jest bezpieczne, ale gdy kobieta po raz kolejny zachodzi w ciążę (i dziecko także dziedziczy po ojcu Rh+), wytworzone w jej organizmie przeciwciała uaktywniają się,

• dostają się przez łożysko do krwiobiegu płodu i uszkadzają jego czerwone ciałka krwi,

• w lżejszych przypadkach powoduje to niewielką niedokrwistość, a w poważniejszych - nawet śmierć dziecka w łonie matki czy nasiloną żółtaczkę poporodową z powiększeniem wątroby i śledziony,

• jeśli poziom przeciwciał zagraża dziecku, można mu przetoczyć krew przez pępowinę jeszcze w łonie matki,

• częściej jednak wykonuje się u dziecka tzw. przetoczenia wymienne krwi przez pępowinę zaraz po urodzeniu - taka sytuacja ma miejsce, gdy poziom bilirubiny u noworodka przekracza 150 mg na litr krwi.

Zasady krwiolecznictwa

• przetaczana krew musi być zgodna w układzie AB0 i antygenie D układu Rh,

• wykonuje się próbę krzyżową: czy zachodzi aglutynacja między erytrocytami dawcy a surowicą biorcy oraz surowicą dawcy, a erytrocytami biorcy (eliminuje to błędy w określeniu grupy i konflikt serologiczny u osób z grupą "Bombay"),

• u osób, u których wystąpił kiedyś konflikt serologiczny dobiera się również krew w pozostałych 4 podstawowych antygenach układu Rh i zgodną w antygenie K układu Kell,

• w bardzo rzadkich przypadkach powstaje konflikt na tle niezgodności w układzie: MNSs - antygeny S i U, Kidd - antygen Ik, Kell - antygen K.

Grupy krwi - podsumowanie

Grupa krwi	Białkowy czynnik na powierzchni erytrocytów	Przeciwciała w osoczu	Może być dawcą dla grup	Może być biorcą dla grup
A	A	Anty-B	A, AB	A, O
B	B	Anty-A	B, AB	B, O
AB	A, B	brak	AB	AB, A, B,
O	brak	Anty-A Anty-B	O, A, B, AB	0

• krew grupy 0- można przetoczyć każdej osobie,

• chory mający grupę AB+ może otrzymać dowolną krew,

• osoba posiadająca grupę krwi 0- ma najmniejszą szansę, że przypadkowy człowiek może być dla niej dawcą,

• znajomość grup krwi jest istotna przy transfuzji krwi, gdyż może dojść wówczas do zlepiania się krwinek, czyli do aglutynacji,

• uniwersalny dawca - krew grupy O, która nie wywołuje aglutynacji w żadnej grupie krwi - może być przetoczona osobie z dowolną grupą krwi,

• uniwersalny biorca - krew grupy AB, osobie mającej taką grupę krwi można przetoczyć krew dowolnej.







GRUPY KRWI

---