Wykład II Wychowanie jako zjawisko społeczne
Wychowanie jako zjawisko społeczne. Środowisko wychowawcze.
PEDAGOGIKA I JEJ ZADANIA
Pedagogika bada wszelkie zjawiska wychowawcze odnoszące się tak do dzieci jak i do młodzieży i dorosłych. Przedmiotem jej badań są nie tylko wpływy wychowawcze organizowane świadomie i celowo również niezamierzone i żywiołowe
Pedagogika ukazuje rolę i znaczenie wychowania i rozwoju w kształtowaniu ludzkiej osobowości a także w życiu społecznym znajomość wiedzy jest niezbędna dla nauczyciela i dla każdego, kto ma na celu wychowanie człowieka
Wychowanie - to całość zamierzonych oddziaływań środowiska społecznego, przyrodniczego na jednostkę, trwające całe życie. W zakres pojęcia wchodzi:
wychowanie naturalne pod wpływem środowiska w którym jednostka funkcjonuje - rodzina, kontakty społeczne, obyczaje, religia
wychowanie instytucjonalne - celowe, planowe oddziaływanie instytucji wychowujących takich jak: przedszkola, szkoły, internaty, domy dziecka
Oddziaływanie to ma wpływ na stosunek jednostki do otaczającego świata, kształtowanie się systemu wartości, norm, celu życia.
W pedagogice istnieją definicje, które kładą nacisk na celowe dokonywanie zmian w osobowości człowieka pod wpływem czynników zewnętrznych. Jednostka stanowi w nich przedmiot oddziaływań.
Druga grupa definicji mówi o wychowaniu indywidualnym, czyli wspomaganiu rozwoju jednostki poprzez pobudzanie do działania, ale pośrednio, wpływając nie na wychowanka lecz na warunki w których działa.
Wychowanie przekazuje jednostkom dziedzictwo kulturowe, wzory zachowań - utrzymuje ciągłość kulturową społeczeństw, a jednocześnie przygotowuje do uczestnictwa i przekształcania rzeczywistości społecznej.
Naczelnym celem wychowania jest ukształtowanie osobowości wolnej, która kierując się własną wolą, dokonywać będzie wyborów zgodnych z moralnymi zasadami oraz funkcjonować w środowisku, którego jest ogniwem.
Każdy może ułożyć własną definicję pojęcia wychowania. To pojęcie jest tak szerokie, że może być przez każdego inaczej rozumiane. Przedstawię kilka stanowisk znanych osobowości co pozwoli na lepszą znajomość tego terminu.
Platon - wychowanie to zaprawianie do cnoty i pobudzanie chłopca od lat
najwcześniejszych do tego aby pożądał stać się wzorcowym
obywatelem, umiejącym zarówno rządzić, jak i podporządkować się
Helvetitus - to wszystko, co służy do naszego wykształcenia
Jan Jakub Rousseau - jest przeto sztuką, przy czym jest rzeczą niemożliwą praiwe, aby się
Udało połączenie czynników, niezbędne do jego powodzenia,
niezalężne jest od nikogo
Lew Tołstoj - kształcenie najlepszych ludzi zgodnie z wypracowanym przez pewną
epokę ludzkiej doskonałości; przymusowe oddziaływanie jednej osoby
na drugą w celu ukształtowania człowieka, jaki wydaje się nam dobry;
jest kształceniem przymusowym
Aleksander Świętochowski - należyte przygotowanie człowieka do życia
Stanisław Karpowicz - zwięzły systemat zastosowań nauki nowoczesnej do rozwijania
istoty ludzkiej, doskonalenia myśli i uczuć, do wyćwiczenia
działalności dla najwyższego dobra społecznego
Helena Radlińska - funkcja społeczna, gałąź twórczości kulturalnej
Aniela Szycówna - wynika z ogólnego poglądu na świat i wspiera się na szerszej
podstawie filozoficznej
John Dewey - proces kształtowania zasadniczych postaw ludzkich, intelektualnych i
Emocjonalnych w stosunku do przyrody i człowieka
Edouard Claparede - ma być życiem; ma przygotowywać do życia o ile zaś wychowanie
Zamierzonym przygotowaniem do życia, nie będąc samo życiem,
To nie przygotowuje do życia
Helen Parkhurst - stanowi. . . pewien pomysł prostego i ekonomicznego sposobu,
przy zastosowaniu szkoła jako całość może funkcjonować
jako zorganizowana społeczność
Janusz Korczak - można wyuczyć się na pamięć teorii wychowania, a przy tym nie
rozumieć istoty jego treści.
Bo jest nią „ teoria życia „, u podstaw której leż doświadczenie
osobiste i samodzielne myślenie
Celestin Freinet - ukształtowanie z dziecka człowieka jutra, moralnego, uspołecznionego
Wychowanie jest tym rodzajem działalności społecznej, który charakteryzuje się ogromną złożonością oraz różnorodnością. Toteż w praktyce konieczne jest wyłonienie różnych jego rodzajów, a co za tym idzie przyjęcia jakiejś zasady, według której zostanie dokonana. Historycznie najwcześniej posługiwano się zasadą wyróżniania poszczególnych dziedzin osobowości, do których odnoszą się określone zabiegi wychowawcze. Na takiej właśnie zasadzie wyróżniało się tradycyjne takie rodzaje wychowania, jak wychowanie umysłowe, moralne, estetyczne, fizyczne czy politechniczne. Działalność wychowawczą można także klasyfikować na innej zasadzie, a mianowicie przez wyłonienie pewnych sfer rzeczywistości, w ramach których toczą się procesy wychowawcze. Podział taki ma także swoje uzasadnienie, bowiem wychowanie pojmujemy dzisiaj jako wprowadzenie jednostki w różne dziedziny życia społecznego i przygotowanie do samodzielnego funkcjonowania w obrębie danej sfery rzeczywistości . Jest wiele powodów dla których tę klasyfikację wychowania należy uznać za uzasadnioną. Główny z nich to fakt występowania specjalizacji w działaniach wychowawców i placówek wychowawczych, jak również fakt, że kontakty wychowawcze zachodzą często na gruncie ograniczonej sfery rzeczywistości. Na przykład zasadniczą treścią pracy wychowawczej w kole teatralnym będzie wprowadzenie dziecka w świat sztuki. Uwag powyższych nie należy jednak rozumieć jako odrzucenie poprzednio wymienionej klasyfikacji rodzajów wychowania. Każda klasyfikacja jest przydatna dla pewnych celów. Toteż nie wykluczają się one wzajemnie, a więc przeciwnie - dopełniają. Możemy wyróżnić następujące podstawowe dziedziny wychowania:
- wychowanie przez naukę
- wychowanie przez pracę
- wychowanie przez sztukę
- wychowanie przez sport i wypoczynek
- wychowanie przez kolektyw
Jakkolwiek każda z tych dziedzin wychowania może służyć realizacji bardzo różnych celów, to jednak mają one także swoje własne specyficzne cele oraz sfoiste problemy. Toteż każda z tych dziedzin wymaga osobnego omówienia.
1. Wychowanie przez pracę.
Praca podobnie jak każdy inny rodzaj działalności człowieka może odgrywać dużą rolę w wychowaniu. Efektywność w zakresie wychowania przez pracę zależy bowiem nie tyle od prostego faktu, czy wychowanek pracuje, ile od tego, w jaki sposób został do pracy wdrążony i jakie warunki są spełnione w samym procesie pracy. Pierwsza praca zawodowa jest pierwszą szkołą samodzielnego życia. Może ona uczyć poszanowania porządku dobrej organizacji pracy.
2. Wychowanie przez naukę.
W pojęciu wychowanie przez naukę, stanowiącym istotne poszerzenie tradycyjnego pojęcia nauczania, znajduje odzwierciedlenie ogrom przemian, jakie dokonały się w dziedzinie życia kulturalnego społeczeństw na przestrzeni wieków. Nauka, wiedza o świecie i prawdach nim rządzących, była w dawnych czasach w posiadaniu niektórych jednostek. Przekazywały ją one innym na zasadzie swoistego „ wtajemniczenia „. Dziś mamy do czynienia z zupełnie innym sposobem funkcjonowania nauki. Nauka stała się niezwykle istotnym odcinkiem życia społecznego, zaś wiedza naukowa przedmiotem masowej informacji. W rezultacie tych doniosłych przemian nauka stała się elementem środowiska życiowego współczesnych ludzi. Wiedza naukowa oraz jej praktyczne zastosowania stały się rzeczywistością, która otacza każdą jednostkę ludzką od początku jej psychicznego rozwoju.
3. Wychowanie przez kolektyw.
Podstawową właściwością współczesnego wychowania jest to, że przebiega ona przede wszystkim w formach grupowych. Oznacza to, że wychowawca nigdy nie ma do czynienia z pojedyńczym wychowankiem, lecz z członkiem określonej grupy, która może wywierać na niego bardzo różny wpływ. Nawet kiedy grupa jest nieobecna w danej sytuacji wychowawczej, jej wpływ może i tak trwać nadal przez fakt psychicznej więzi wychowanka z tą grupą.
4. Wychowanie przez sport i wypoczynek.
Dziedzina ta, bywa różnie określana. Tradycyjna nazwa „ wychowanie fizyczne „ jest dziś coraz częściej zastępowana pojęciem szerszym, a mianowicie pojęciem „wychowanie zdrowotne „. W życiu człowieka właśnie szeroko rozumiany sport stanowi ten rodzaj aktywności, w którym kształtuje się on i rozwija pod względem fizycznym, i w którym manifestuje swą fizyczną sprawność oraz tężyznę.
5. Wychowanie przez sztukę.
Mówiąc o nim, można by sądzić, że zawężamy jego treść w stosunku do tego, co dotąd zwykło się nazywać wychowaniem estetycznym. Ta dziedzina ma ogromne znaczenie w życiu każdej jednostki. Odnosi się ona bowiem nie tylko do relacji zachodzących między jednostką a innymi ludzmi, lecz także, i przede wszystkim, spełnia określone funkcje w stosunku do osobistego życia jednostki. Jeżeli mówimy, że wychowanie powinno wyposażyć człowieka w dyspozycje czyniące go zdolnym do konstruktywnego kształtowania życia społecznego, do harmonijnego współżycia z innymi oraz do wynoszenia osobistego szczęścia z życia, to wychowanie przez sztukę służy w szczególności tej trzeciej sprawie.
Istnieją dwie funkcję, jakie spełnia wychowanie w rozwoju społeczeństwa:
- adaptacyjna
- twórcza
W procesie wychowania przekazywane jest młodemu pokoleniu dziedzictwo poprzednich generacji - wartości kulturowe społeczeństwa, wzorce zachowań, postaw itp.
Drogą adaptacji tych wartości przez młodą generację społeczeństwo osiąga swą podstawową jednolitość i zachowuje przez pokolenia tradycyjny styl życia.
Społeczeństwo potrzebuje jednostek świadomych, twórczych i krytycznych, zdolnych i chętnych do wprowadzania zmian społecznych. Stworzenie warunków umożliwiających realizację tych zmian jest twórczą funkcją wychowania. Zarówno funkcja adaptacyjna wychowania, jak i twórcza są jednakowo potrzebne. W naszym społeczeństwie przywiązujemy dużą wagę do obydwu funkcji wychowania.
Przez cele wychowania rozumie się zamierzone, a jednocześnie pożądane wyniki wychowania. Niekiedy określa się je w postaci tak zwanego wzoru osobowego. Realizacja celów wychowania jest możliwa przez wielokierunkowe oddziaływanie. Pedagodzy w związku z celami wyróżniają następujące dziedziny wychowania:
- wychowanie umysłowe
- wychowanie politechniczne
- wychowanie fizyczne
- wychowanie moralno-społeczne
- wychowanie estetyczne
1. Wychowanie umysłowe
Zadaniem jego jest zapoznanie dzieci i młodzieży lub dorosłych z najważniejszymi prawami, zjawiskami i faktami z zakresu nauk ścisłych, przyrodniczych z zakresu życia społecznego i kulturalnego, dając orientację w obecnej rzeczywistości i przygotowującymi do działalności w zmieniających się warunkach. Całość zdobytej wiedzy oraz przekonania tworzą w człowieku określony światopogląd. Wychowanie umysłowe nie tylko wzbogaca wiedzę i kształtuje umiejętności, ale również kształci zdolności poznawcze człowieka, uczy go obserwacji zjawisk i przyczynia się do dokładniejszego poznawania cech przedmiotów.
2. Wychowanie politechniczne
Dziś z wytworami techniki spotykamy się na co dzień. Każda rodzina ma na ogół elektryczne żelazko, pralkę, radio itp. Trzeba umieć na podstawie opisu uruchomić je. Poznawanie nowych wytworów ludzkiego umysłu wpływa na wyobrażnię młodzieży, pobudza myślenie, przyczynia się do rozwijania i utrwalania zainteresowań.
3. Wychowanie fizyczne
Przebieg i efekty uczenia się zależą w dużej mierze od zdrowia fizycznego jednostek i ich trybu życia. Dlatego ani szkoła ani dom nie mogą zapominać o konieczności stworzenia takich warunków dziecku, w których nie tylko jego umysł będzie się rozwijał, ale i jego cały organizm. Ruch wpływa korzystnie na pracę narządów wewnętrznych.
4. Wychowanie moralno-społeczne
Wychowanie to polega na wdrążaniu ludzi do zachowań zgodnych z przyjętymi w danym społeczeństwie normami umożliwiającymi harmonijne współżycie. Człowiek nie mógłby żyć w społeczeństwie, w którym nie obowiązywałyby normy regulujące zachowania ludzi gdyż byłby wtedy pewien własnego bezpieczeństwa, własnego mienia i spokoju. Wpajanie dzieciom i młodzieży zasad moralnych, zarówno przez wyjaśnianie ich znaczenia, jak i wdrażanie ich w we własnej działalności, ma na celu ochronę pojedynczych osób.
5. Wychowanie estetyczne
Polega na rozbudzaniu wrażliwości dzieci, młodzieży i dorosłych na różnorodne przejawy piękna w otaczającej nas rzeczywistości.
Wychowanie naturalne jest formą najstarszą. Zachodziło ono w rodzinach samorzutnie na skutek naturalnego udziału dzieci i młodzieży w życiu społeczności dorosłych. W okresie wspólnoty pierwotnej, niewolnictwa, a nawet początków feudalizmu w niektórych grupach społecznych wychowanie naturalne było jedynym przygotowaniem do życia.
W czasach współczesnych wychowanie naturalne występuje również. Dziecko, będąc członkiem rodziny, uczestniczy w jej życiu, obserwuje zachowanie dorosłych w różnych sytuacjach życiowych, które przejmuje i włącza w postępowanie własne, uczy się mówić, odróżniać zachowania właściwe od niewłaściwych, przyswaja sobie wiele nawyków. Wcześnie zdobyte formy zachowania w środowisku społecznym wykazują dużą trwałość - zarówno wtedy, gdy są one pozytywne jak i negatywne. Przez udział w uroczystościach rodzinnych dziecko poznaje zwyczaje, przyswaja tradycje, kulturę, uczy się nawiązywania kontaktów z rodziną, a potem z osobami obcymi. Innym źródłem wiedzy o życiu są opowiadania dorosłych, książki, audycje radiowe i telewizyjne itd. Obecnie okres wychowania w rodzinie uległ znacznemu skróceniu w związku z podjęciem pracy zawodowej przez kobiety. Zaistniała konieczność tworzenia takich instytucji, jak żłobki i przedszkola, które by to wychowanie kontynuowały. Jak z powyższych rozważań wynika, w wychowaniu naturalnym oddziałują nie tylko rodzice i inne bliskie osoby, ale także instytucje, cała rzeczywistość społeczna otaczająca dziecko i działająca na niego różnorodnymi bodźcami. W charakterze tego oddziaływania tkwi jeden zasadniczy cel, aby dziecko przystosowało się do istniejącej rzeczywistości i nauczyło się adekwatnie na nią reagować. Powolne i stopniowe wprowadzenie młodych ludzi w świat dorosłych, zachęcanie do naśladowania sposobów działania, kontrolowanego przez rodzinę, a następnie dopuszczanie do coraz większego udziału w obowiązkach i prawach dorosłych, mają zapewnić trwałe przyswojenie tradycji i obyczajów. Do wychowania naturalnego zalicza się również oddziaływanie w kręgu rówieśniczego. Wychowaniu naturalnemu podlegają nie tylko dzieci, ale również ludzie dorośli, którzy przestali być przedmiotem świadomych zabiegów wychowawczych organizowanych przez szkołę czy inne instytucje wychowawcze. Na nich z dużą siłą oddziałuje otoczenie społeczne. Uczestnictwo w procesach pracy, podejmowanie działalności społecznej, aktywny udział w życiu rodzinnym, sposób spędzania czasu wolnego - oto sytuacje kształtujące dorosłego człowieka w określony sposób.
W społeczeństwach o scentralizowanej kontroli procesy wychowawcze mogą przybierać postać zorganizowanego systemu: poszczególne instytucje koordynują działania edukacyjne i wzajemnie się wspierają. W społeczeństwach pluralistycznych i zdecentralizowanych wielość oddziaływań wychowawczych prowadzi do powstawania niespójnych, często przeciwstawnych wymagań i wzorów; w rezultacie społeczeństwa takie stwarzają duże możliwości dróg rozwoju jednostek i grup, przy jednoczesnym osłabieniu normatywnej kontroli społecznej. Niespójność koncepcji wychowania wynika m. in. z różnic w pojmowaniu jego podstawowych celów przez poszczególne orientacje polityczno-społeczne. Wychowanie pojmowane konserwatywnie jest zorientowane przede wszystkim na zapewnienie ciągłości kulturowej i realizację tradycyjnych wartości uznawanych za uniwersalne; wychowanie takie opiera się na autorytecie i systematycznym wdrażaniu do powinności. Radykalne orientacje polityczne przypisują wychowaniu rolę czynnika zmiany społ. : ma ono przyczyniać się do poszerzenia zakresu wolności i sprawiedliwości; koncepcje te są często formułowane np. w programach lewicowych ruchów społecznych. W ujęciu liberalnym akcentuje się z kolei dążenie do rozwoju indywidualnego (rozwój społ. jest konsekwencją działań wolnych jednostek) — wychowanie jest więc ujmowane jako wspomaganie rozwoju indywidualnych cech i możliwości jednostki. Wyodrębnione orientacje eksponują odmienne aspekty wychowania; w rzeczywistości proces wychowania — jako społ. dyskurs — obejmuje wszystkie te elementy jednocześnie, decydując zarówno o zachowaniu tradycji kulturowych, możliwościach społ. zmiany, jak i o szansach rozwojowych jednostek. Współczesne przeobrażenia kulturowe prowadzą do gwałtownych sporów o sens działań wychowawczych, aż do kwestionowania ich prawomocności ( anty pedagogika, także radykalny ruch obrony praw dziecka). Zakwestionowaniu ulega przekonanie o możliwości planowania zmian w kulturze i osobowości jednostek (ujmowanie wolności ludzkiej jako nie zdeterminowania), a nawet o sensowności takiego planowania — przy obecnym tempie zmian cywilizacyjnych trudno wyobrazić sobie świat, w którym będzie żyło następne pokolenie; w odpowiedzi nasilają się konserwatywne dążenia do oparcia edukacji na fundamentalnych wartościach; dylematy te sprawiają, że wychowanie staje się współcześnie jednym z centralnych problemów społecznych.
Wychowanie jest związane z życiem każdego człowieka. Obojętnie gdzie człowiek się znajduje działają na niego bodźce wychowania. Dziecko od małego jest wychowywane przez rodziców lub opiekunów do skończenia 18, a nawet i później , roku życia, do póki nie stanie się pełnoletnim i zdolnym do posługiwania się własnym rozumem bez kierowania przez inne osoby pełnoletnie. Dziecko podczas procesu wychowania kształtuje swój rozwój oraz przygotowuje się do życia w społeczeństwie. przez to czy wychowanie było dobre czy nie będzie świadczyć osobowość tego młodego człowieka. O pojęciu wychowania każdy może mieć inne zdanie, każdy może tą definicję inaczej interpretować, ponieważ jest to bardzo szerokie pojęcie. Ma bardzo duży wpływ na naszą osobowość.
CELE KSZAŁCENIA I WYCHOWANIA
Wychowaniem- określany czynnik i działanie mające wychowawcze skutki, ale i również i procesy zmian zachodzących pod ich wpływem w warunkach ludzkich a także trwałe procesy ich wyników. O tym, kim stanie się człowiek decyduje splot czynników biologicznych, społecznych oraz jego osobista aktywność i wychowanie
Cele wychowania
1.Przygotowanie młodego do uczestnictwa, które wyrażałoby się w zaangażowanym działaniu
2.Przygotowanie młodego do pracy zawodowej w tym rozwój indywidualnych uzdolnień i osobistych zamiłować
3.Rozwinąć i uwarunkować potrzebę kulturalnego uczestnictwa
4.Kształtowanie określonych postaw
5.Stworzenie postaw zawiązywania konfliktów miedzy jednostkami a grupami zorganizowanymi w państwie
Wychowanie - zawiera bogatą i różnorodną treść, bywa różnie określane w literaturze pedagogiki w uściślaniu pojęcia wychowanie naukowcy zajmują na ogół 2 różne stanowiska. Jedni przypisują mu szerokie znaczenie inni, starają się je określić w szerszym znaczeniu. Według Suchodolskiego jest to przygotowanie człowieka do zadań, jakie powstają w wyniku rozwoju współczesnej cywilizacji. Jest przysposobieniem jednostki do życia. Ryszard Wroczyński podkreśla, że współczesne wychowanie jako proces celowego działania realizowane jest ponadto w wartości tzw.: cywilizacji zmiennej
Kształcenie - ogół czynników i sposobów umożliwiających ludziom uzyskane rezultaty w dotychczasowej rzeczywistości, przyrodniczej i społecznej, Ludzie zdobywają zasób wiedzy umiejętności i spawnosci. Rezultaty kształcenia nazywamy kształceniem opanowanie wiedzy naukowej i sprawności sposobów samodzielny zaś bez pomocy nauczyciela to samokształcenie. Szkoła tworzy w każdym społeczeństwie określony system kształcenia zadaniem ich jest pomaganie człowiekowi w opanowaniu wiadomości otaczającej go rzeczywistości.
Nauczanie - kierowanie procesem uczenia się planowaną pracą nauczyciela z uczniami. Umożliwiająca zdobywanie zdolności i umiejętności nawyków i rozwijanie ich zdolność i zainteresowań. Jest dla pewnego zasobu wiadomości umiejętności i sprawności jednostki lub grupy ludzi w celu przysposobienia ich do wykonywania określonych zadań, nauczyciel w procesie nauczania podaje wiadomości w sposób systematyczny i dostosowany do ich poziomu umysłowego. Proces nauczania to tok systematycznych i poznawczych działań nauczycieli i uczniów zmierzający do spowodowania decydujących zmian osobowości
Osobowość - to termin definiowany w wieloraki sposób, mówiąc o osobowości mamy na uwadze jakąś osobowość, oznacza całość procesów psychicznych zachodzących w jednostce, we współczesnej psychologii występuje kilka ujęć, osobowość to zespół cech psychicznych przy pomocy, których można opisać podstawowe formy zachowania się człowieka
Środowisko - to otaczający nas krąg osób i rzeczy, środowisko rozpatruje się z różnych punktów widzenia. Mówimy o środowisku biologicznym. Geograficznym, i wychowawczym. Środowisko biologiczne to układ wszystkich czynników ożywionych lub nieożywionych. Środowisko geograficzne to otaczający ludzi przyroda, warunki życia człowieka
Czas wolny - to czas do dyspozycji jednostki po wykonaniu zadań obowiązkowych, pracy zawodowej i nauki w szkole. Czas wolny przeznacza się na:
-Odpoczynek
-Rozrywkę
--Działalność społeczną
-Rozwój zainteresowań
Kultura - to całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkiego gromadzonego, utrwalonego i wzbogaconego w ciągu jej dziejów przekazywany z pokolenia na pokolenie. Element będący wspólną wartością danego społeczeństwa przez nie przekazywane. Mamy na myśli przekazywanie takich wzorów postępowania jak sposoby zachowania się związane z wszelka ą stałą postawą czy funkcją w życiu społecznym
Szkoła w ujęciu tradycyjnym i społecznym
-Szkoła macierzysta do 6 lat ( 0-6)
-Szkoła elementarna od 6 do 12 lat
-Szkoła gimnazjalne od 12 do 18 lat
-Szkoła - akademia do 18 do 24
Cechy szkoły
1.Jest instytucją przekazującą dzieci i młodzieży wiedzę naukową i rodzinną - wiedze potoczną - pozwala na systematyczne zgłębienie wiedzy
2.Jest instytucją nauczającą metodami naukowymi- nauczanie, - zastosowanie teorii psychologiczno - pedagogicznej
3.Może systematyzować ,ukierunkowywać wpływy oddziaływania kształtujące i wychowawcze
4.Stara się dawać całościowy pogląd na wiedzą człowieka o świcie
5.Stara się przygotować do udziału w funkcjonowaniu społecznym - uspołecznia
6.Stara się rozwijać osobowość wychowanków by pozwolić na samodzielne kierowanie swoim życiem
Zasady funkcjonowania szkół
-Demokratyzacja
-Powszechność
-Bezpłatność
-Jednolitość
Metody wychowania - pomagają współczesnym osobom zaangażowanym w proces wychowania odnaleźć się w trudnych aspektach dotyczących wielości nurtów wychowania. Nakreślają obraz, wskazują drogę, którą należy podążać w swojej pracy pedagoga.
Metody wychowania:
W ujęciu prakseologicznym - metoda to ogólny sposób postępowania. Założeniem, każdej metody jest dążenie do osiągniecie celów a cel to wartości, jednym słowem poprzez odpowiednie metody drzym do wdrożenia wartości.
Kopaliński - metoda to świadome, konsekwentne, systematyczne postępowanie. Składają się na nie środki i czynności, które służą realizacji celu.
Kamiński - sposoby konsekwentnego i możliwie najbardziej skutecznego postępowania zmierzające do określonego celu.
Muszyński - sposób postępowania wychowawcy, polegający na wywieraniu wpływu na aktywność wychowanka, związany zawsze z obszarem nagród i kar. Wychowanie poprzez stosowanie tych metod dąży do obranego celu.
Zadaniem teorii wychowania jest tworzenie, rekonstrukcja, przetwarzanie tak treści, metod, kształtów wychowania, aby potrafiły się one wpasować w ówczesny kształt i model świata. Staje się więc niezbędne ciągłe poszukiwanie najlepszych i jak najbardziej aktualnych rozwiązań dotyczących wychowania i kształtowania jednostki. Teoria wychowania to dział, którego treścią i celem jest człowiek (podmiot), treścią jest wychowanie (przedmiot), metodą - sposób wytwarzania odpowiednich postaw, cech, nawyków w młodym lub dorosłym człowieku. Możemy zatem powiedzieć, ze istotą wychowania jest całokształt związany z formowaniem i dopasowaniem nas samych do aktualnych i przyszłych modeli dobrze wychowanego człowieka (w pełnym tego słowa znaczeniu - moralnie, fizycznie, społecznie, emocjonalnie, umysłowo).
Wyróżnić można 3 podstawowe style wychowania:
Autorytarny:
dominacja wychowawcy
podporządkowanie wychowanka
wychowanie zazwyczaj jednoznaczne restrykcyjne
metody bezpośrednie: nagrody, kary
Partnerski:
liberalny
samodzielne kształtowanie sytuacji wychowawczych
pozostawiona swoboda i niezależność dziecku
interwencja tylko w sytuacjach kryzysowych
wychowanie poprzez życiowe sytuacje
Demokratyczny:
współkreowanie wychowanka
wychowawca uczestniczy w życiu wychowanka
metody pośrednie: oddziaływanie poprzez naśladownictwo
WPŁYW OSOBISTY:
wyrażanie aprobaty i dezaprobaty (podoba - nie podoba mi się)
działanie - wpływu osobistego
perswazja
wysuwanie sugestii
instruowanie
Indywidualna relacja wychowawca-wychowanek, wg tych oddziaływań będziemy poznawać świat.
WPŁYW SPOŁECZNY
modyfikacja celów zespołu
kształtowanie norm postępowania
przekształcanie struktury zespołu
nadawanie właściwego kierunku kontroli
Pod wpływem otoczenia możemy zmienić swoje zachowanie by dostosować się do ogółu, by pozyskać akceptację
WPŁYW SYTUACYJNY
nagradzanie
karanie
organizowanie doświadczenia
Określona sytuacja może wpłynąć na nasze zachowanie ( strata bliskich)
KIEROWANIE SAMOWYCHOWANIEM
ukazywanie samych sposobów
przygotowanie do świadomego ćwiczenia
ukazywanie do świadomego ćwiczenia
To co zrobię sama dla siebie, kierowanie swoim samorozwojem, to jakie wartości będą miały wpływ na mój system wartości
metody bezpośrednie
metody pośrednie
metody indywidualne i grupowe
To metody działające na świadomość.
NAGRADZANIE
wybiórczość w stosowaniu nagród
brak uzasadnienia
nagradzanie - rozwija postawy konsumpcyjne
KARANIE
niska skuteczność karania
stosowanie karania zbiorowego
eksponowanie kar fizycznych w wychowaniu
powstanie zaburzeń emocjonalnych
W dzisiejszych czasach okazuje się iż ten rodzaj metody wychowania jest wielce nieskuteczny. Karanie - budzi mechanizmy obronne ( myślenie autonomiczne zrobię co będę chciał) Nagradzanie - szukanie kolejnych korzyści (komercje).
Działające na podświadomość - skuteczność tych metod jest wg niektórych osób o wiele wyższa.
tłumaczenie, przekazywanie, danych w celu zmiany opinii, postaw, zachowań
korygowanie i wzbogacanie zasobu wiedzy
w metodzie tej posługujemy się językiem werbalnym i niewerbalnym
wychowujemy poprzez: komunikacje, rozmawiając, dyskutując, polemizując, perswadując
Warunki skuteczności:
miejętne słuchanie (nie zamykamy się na opinię rozmówcy i na drugą osobę)
umiejętne formułowanie argumentów (dojrzałe argumentowanie)
stosowanie komunikatów pozawerbalnych (zgodność z komunikatem werbalnym)
rezygnacja z bezwzględnej dominacji wyrażonej w opiniach. (nie moralizować, w wychowaniu nie ma zwycięzców i przegranych, wychowanie bez porażek)
Problemy:
skłonność do moralizowania
chęć potwierdzenia własnych racji
unikanie tematów trudnych (tabu)
komunikat przejrzysty,
oparty na słuchaniu
nie ma wygranych, przegranych
nie oceniać - blokada dialogu
wysłuchać, nie przerywać, niech powie co ma do powiedzenia
naśladowanie zachowań, ról społecznych, upodabnianie się w sposób nieświadomy do innych osób
efekt bezpośredni ( dziecko zachowuje się dokładnie jak wychowawca)
efekt generalizowania (tendencja do zbliżonych zachowań, jakimi posługiwali się nasi wychowawcy)
Warunki skuteczności: 1. identyfikacja wychowanka z wychowawcą (autorytet) 2. atrakcyjność treści przekazywanych przez model (treści dostosowane do okresu życia, w okresie dojrzewania - ucieczka od autorytetu rodziców - potem powrót) 3. wartości przyswojone przez dziecko - jako determinanty pozytywnych lub negatywnych zachowań 4. wiek dziecka- metoda skuteczniejsza w młodym wieku dziecka
Problemy: 1. brak właściwych wzorców zachowań (rodzina, media, instytucje) pozytywne ok., negatywne - zasada dziedziczenia patologii 2. rozbieżność między obszarem deklaracji a zachowań wychowawców (nasila się w okresie dojrzewania- wzór rodzica nie jest idealny, poszukiwanie bardziej spójnych wzorów zachowań)
powierzanie dziecku zadań
stawianie dziecka w sytuacjach problemowych
wykształcanie dzięki tym sytuacjom konstruktywnych zachowań i postaw
uczy się dzięki temu czego należy unikać, jak postępować
nawiązanie do DEWEYOWSKIEJ koncepcji - doświadczenia (działalne jest źródłem wiedzy)
Warunki skuteczności:
umiejętne formułowanie zadań ( poziom i możliwości dostosowane)
zaangażowanie
stopniowanie trudności ( od prostych do trudnych)
obiektywna ocena działalności wychowanka
pogłębianie samodzielności wychowanka ( interweniować tylko gdy jest taka potrzeba)
Problemy:
trudności w formułowaniu zadań
skłonność do wyręczania wychowanka
oddziaływanie kilku osób na jednostkę w celu zmodyfikowania postaw bądź zachowań
zmiany poprzez bycie i działanie z innymi osobami
istnieją cechy przywódców zespołu
nikogo nie można włączyć do grupy na siłę
grupa nie powinna być liczna spychanie odpowiedzialności na innych
lider powinien wyłonić się sam w sposób naturalny
gdy 2 liderów warto podzielić grupę
Warunki skuteczności: 1. odpowiednia liczebność zespołu 2. różnorodność (duże grupy ok. 50 os.) 3. grupy dobrane według temperamentu 4. precyzyjne określenie zadań 5. koordynacja działań
Problemy: 1. konflikty miedzy członkami zespołu 2. pogłębianie podziałów 3. Rozwój postaw konformistycznych, 4. ulegamy grupie, przestajemy się angażować
Metoda organizowania działalności samorządowej - A. Neill
uczestnictwo dzieci i młodzieży w działalności
uczy odpowiedzialności, ważności, że możemy mieć na coś wpływ
przygotowanie do samodzielnego życia
zbyt wczesne włączenie spowoduje upośledzenie na gruncie społecznym
Warunki skuteczności:
realność zadań i problemów
zwiększenie udziału wychowanków
usprawnianie rozwiązań organizacyjnych
tworzeniu równych szans udziału w budowaniu rzeczywistości
Problemy
powstanie klik i grup interesów
brak spójności działań
nadmierna ingerencja wychowanków.
PROCESY WYCHOWANIA, ZASADY I ŚRODKI
Zasady:
-Zasada instancji obiektywnych, zjawiska wychowania nie wyczerpuje się w stosunku między wychowawcą a wychowankiem. Chociaż często wypowiadane są takie, własne poglądy. W wychowaniu bierze udział 3 partnerów. Jest nim społeczno kulturowy świat obiektywny, ogólnoludzki i narodowy, w którym żyją i działają zarówno wychowawcy jak i wychowankowie
-Zasada aktywności wychowanka
-Zasada indywidualizacji
-Zasada organizowania zespołu i środowiska wychowawczego
-Zasada postawy wychowawczej
Cele wychowania i środki wychowania
- Stosowanie kar i nagród w wychowaniu
-Przygotowanie do życia w społeczeństwie, zawodu do uczestnictwa do rozwoju osobowości
Kształtowanie potrzeb i kształcenie motywów postępowania może być traktowane jako cele i jako środki wychowania podobnie kształcenie nowych rodzajów działalności, zabaw, pracy, twórczości, możemy wprawiać jako zespół środków wychowawczych skłaniających do założonych celów, ale możemy też sądzić, iż np. wykształcenie postawy twórczej jest samoistnym i celem wychowania
Do zadań wychowania należy:
-Kształtowanie potrzeb
-Kształtowanie uzdolnień i zamiłować
-Kształtowanie motywów postępowania
-Przezwyciężenie niekorzystnych przyzwyczajeń
Metody wychowania - to zespół postępowania wychowawczego polegający na wywieraniu określonego wpływu na aktywność wychowanka
Metody wpływu osobistego wychowawcy
A). Wysuwanie sugestii może mieć charakter zachęcania przestrzegania lub oceniania
B). Perswazja polega na podsumowaniu wychowankom określonych rozwiązań przez posłużenie się odpowiednio dobranym zespołem argumentów
C). Wdrażanie aprobaty i dezaprobaty chodzi tutaj o uznanie lub brak uznania, postępowanie wychowanka przez wychowawcę bez zmiany jego przekonań
Metody wpływu sytuacyjnego w-g Muszyńskiego
A). Werbalne - instruowanie polega na ukazywaniu wychowankowi niedostrzegalnych aspektów sytuacji, za wracaniu uwagi na następstwa jego zachowań, ale i na pokazywaniu jak powinien dążyć do zaspokajania swoich potrzeb i motywów oraz dostarczeniu mu wzorów postępowania wskazówek, co do ich realizacji
B). Niewerbalne - nagradzania i karanie wychowawcze polega na nagradzaniu i na zaspokajaniu motywacji wychowanka w następstwie jego aktywności, karaniu na potępienie negatywnych motywów działań dążących do ich realizacji całkowitej eliminacji
C). Ćwiczenia - metoda polegająca na powtarzaniu czynności w celu ich utrwalenia skutecznie jest, gdy uczeń zna cel ćwiczenia, akceptuje je i jest do nich pozytywnie nastawiony
Metody wpływu społecznego
-Wychowawca manipuluje społecznym otoczeniem wychowanka to nic innego jak tworzenie zespołów wychowawczych, ZESPÓŁ WYCHOWAWCZY - jest przekształcona dla celów wychowania grupa uczniowska
Cele tworzenia zespołów wychowawczych
1.Zapobieganie dezynidywidualizacji ich członków komfornizmowi i uniformizmowi
2.Zapobieganie niezdrowej rywalizacji uczniów na rzecz współdziałania
Metody kierowanie samowychowaniem
-Polegają na wdrażaniu wychowanka do samodzielnego realizowania zadań, wyrobienia gotowości i odczuwania wen potrzeby autokracji wychowawczej, wyrażają się poprzez
A). Metody przybliżające wychowankowie celów i ideałów pracy nad sobą
B).metody wychowania do pracy nad sobą
C). Metody przyswajania określonych technik pracy nad sobą
WARUNKI SKUTECZNOŚCI WYCHOWANIA
Podstawowe czynniki osiągania pozytywnych efektów wychowawczych to:
-Humanistyczne podejście do dzieci i młodzieży
-Eksponowania metod pośredniego oddziaływania wychowawczego
-Umiejętność porozumiewania się z wychowankami
-Poznawanie wychowanków w sposób możliwie zobiektywizowany'
-Unowocześnienie kształcenia pedagogicznego
-Metody pośredniego oddziaływania
A). Metoda zadaniowa - polega na postawieniu wychowanków wobec zmagań uzasadnionych z punktu widzenia sytuacji i warunków, w jakich się znajduje
B). Polega na przejmowaniu przez wychowanków zachowań i postaw swych wychowawców, którzy są dla niej wzorem godnym naśladowania
Poznanie dzieci i młodzieży
-Obserwacja dorywcza polega na doraźnym obserwowaniu dzieci i młodzieży
-Technika dzienników obserwacyjnych
-Wypracowania i ankiety
-Techniki socjometryczne ( plebiscyt życzliwości i niechęci)
ŚRODOWISKO I JEGO FUNKCJE WYCHOWAWCZE
Składniki środowiskowe:
-Ludzie
-Zdarzenia
-Rzeczy
-Zjawiska
Rodzaje środowiska
-środowisko bioklimatyczne
-środowisko fizyczne
-środowisko społeczne
Podstawowe środowiska wychowawcze to:
-Rodzina
-Szkoła
-Grupy rówieśnicze
Do wadliwych postaw rodzicielskich można zaliczyć
-Odrzucenie
-Zanik akceptacji
-Niestałość emocjonalna
-Postawę nadmiernie ochronną
-Postawę autokratyczną
Grupy rówieśnicze
Ze względu na liczebność wyróżnić można grupy: - duże zwane społecznością
Małe np. uczniowie jednej klasy
Ze względu na sposób powstania i instytucje
-Grupy formalne ( mają struktury organizacyjne np. klasa szkolna, samorząd uczniowski
-Grupy nieformalne ( organizowane w sposób niezamierzony no paczki, bandy, członkowie grup)
Środowisko szkolne - podstawowa grupa społeczna na terenie szkoły jest klasa, na kształtowanie klasy wpływa spontaniczna aktywność uczniowi
ŚRODKI WYCHOWAWCZE POJECIE I JEGO CECHY
Wychowanie - jest rozpatrywane jako proces, czyli swoisty rodzaj ludzkiego działania lub po wynik czy produkt oddziaływań wychowawczych
Wychowanie oznacza
-Wyzwalać
-Dodawać odwagi
-Uwalniać od ubezwłasnowolnienia
-Usuwać wpływy zagrażające naturalnemu i spontanicznemu rozwojowi dzieci i młodzieży
-przygotowywać ich do przyszłego życia przez mobilizację do własnej aktywności
-Pobudzać do zachowań zgodnych z oczekiwaniami społecznymi zasadami moralnymi a także etyki normatywnej
Zadaniem wychowawcy jest organizowanie wartościowego życia wychowanków w warunkach współdziałania i współpracy z nimi. W tym także bezpośredniego dialogu o celach i wartościach w życiu człowieka w wychowaniu istotną rolę spełniają także aktywność wychowania
Współczesna rodzina jako środowisko wychowawcze
"Pośród tych wielu dróg rodzina jest drogą pierwszą i z wielu względów najważniejszą. Jest drogą powszechną, pozostając za każdym razem drogą szczególną, jedyną i niepowtarzalną, tak jak niepowtarzalny jest każdy człowiek. Rodzina jest tą drogą, od której nie może on się odłączyć: Wszak normalnie każdy z nas w rodzinie przychodzi na świat, można więc powiedzieć, że rodzinie zawdzięcza się fakt bycia człowiekiem. A jeśli w tym przyjściu na świat oraz w wchodzeniu w świat człowiekowi brakuje rodziny, to jest to zawsze wyłom i brak nad wyraz niepokojący i bolesny, który potem ciąży nad całym życiem..."
( Jan Paweł II, "List do Rodzin", n. 23).
Już starożytni Grecy, a zwłaszcza Platon głosili, że rodzina jest podstawową komórką życia społecznego i główną instytucją wychowawczą.
Rodzina stanowi najbardziej powszechne środowisko wychowawcze młodego człowieka, ponieważ tkwią w niej największe możliwości jego wszechstronnego rozwoju. Rodzina wprowadza młode pokolenie w normy i mechanizmy życia zbiorowego, wywiera istotny i znaczący wpływ na zachowanie się jednostki zarówno wewnątrz samej rodziny, jak i na zewnątrz, na jej ustosunkowanie się do innych osób, do świata wartości, do systemu norm i wzorów postępowania. Pojęcie środowiska wychowawczego odnosimy do ogółu bodźców z otoczenia człowieka, mających wpływ na jego rozwój, jego świadomość i działanie. Środowisko rodzinne jest zatem głównym ośrodkiem rozwoju sfery emocjonalnej osobowości, postaw moralnych dzieci. Rodzinę można uważać za kolebkę kształtowania ważnych cech osobowości. Dziecko wrasta w świat kultury danego społeczeństwa i przyjmuje normy postępowania, zachowania się w różnych sytuacjach.
Mówi się też, że środowisko to:
"ogół warunków powstałych w wyniku społecznego współżycia i działania ludzi, odgrywających doniosłą rolę w kształtowaniu się osobowości społecznej człowieka i wyznaczających w dużym stopniu jego zachowanie. Związane są z tym reguły ludzkiego zachowania, poglądy i wyobrażenia, normy i hierarchie wartości moralnych, estetycznych, system sankcji społecznych, oczekiwania związane z określonymi rolami społecznymi oraz systemy wychowawcze"1.
H. Smarzyński określa środowisko rodzinne jako "główny ośrodek rozwoju sfery emocjonalnej osobowości oraz postaw moralnych. Rodzina jest podstawową grupą społeczną, w której kształtuje się umiejętność współżycia zespołowego dziecka w życiu społecznym"4.Środowisko rodzinne najintensywniej oddziałuje na dziecko "przetwarzając jego cechy wrodzone, temperament i biopsychiczne w cechy nabyte, które z kolei wpływają na postawę dziecka, jego nawyki i zasady postępowania".5
Według J. Pietera środowisko domowe to "całość tych osobistych warunków środowiskowych dziecka, które wiążą się bezpośrednio lub pośrednio ze strukturą rodziny i jej życiem"6. Autor powyższej definicji, do osobistych warunków środowiska wychowawczego dziecka zalicza między innymi samo środowisko domowe, warunki mieszkaniowe zarówno dzieci i rodziców, stan warunków higienicznych w domu rodzinnym, wielkość rodziny na stałym utrzymaniu rodziców dziecka, poziom wykształcenia rodziców, tradycje kulturowe rodziny oraz postawę wobec szkoły, oświaty i kultury.
A G. Becker stwierdza, że "ważniejsze jest jednak środowisko, w którym dziecko żyje, sposób w jaki ludzie się ze sobą kontaktują. Wagę swoją mają przyjaciele i wzory, którymi jednostka obcuje, naśladowanie obyczajów, z którymi się styka. Ważne są również problemy, które dla siebie samej, bądź dla wspólnego życia z innymi musi rozwiązywać".
W teorii J. Piageta zakłada się, że "świat społeczny oddziałuje w podobny w zasadzie sposób jak świat fizyczny, o tyle w społeczno - kulturowej teorii rozwoju poznawczego S. L. Wygotskiego dominuje pogląd, że wiele z tego czego dzieci się uczą, nabywają z otoczenia kulturowego, a różne problemy rozwiązują w znacznej mierze przy pomocy dorosłych".
W literaturze zarówno pedagogicznej jak i socjologicznej częściej można spotkać się z pojęciem środowiska wychowawczego.
Słownik Pedagogiczny podaje, że "wychowanie" - to świadomie organizowana działalność społeczna, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo - instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stroną aksjologiczną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia".9
K Sośnicki określa środowisko wychowawcze jako "ogół sytuacji życiowych, jak i wychowawczych, które działając na jednostkę powodują u niej określone przeżycia psychiczne"10. Natomiast R. Wroczyński mówiąc o środowisku wychowawczym "kładzie akcent na środowiska pozaszkolne, wyróżniając wśród nich dwie kategorie: środowiska oddziaływań naturalnych i intencjonalnych. Środowiskiem wychowawczym nazywa on wpływy wywierane przez podstawowe grupy społeczne, placówki wychowawcze i środki masowego przekazu".11
Podobnie A. Kamiński przez środowisko wychowawcze rozumie "środowisko społeczne o celowo ukierunkowanych oddziaływaniach wychowawczych".
Należy zauważyć, że środowisko społeczne ulega ciągłym zmianom i każda osoba ma odmienne środowisko społeczne. Specyficzną odmianą według wyżej wymienionego środowiska jest środowisko wychowawcze, które jest wytwarzane w celu przygotowania osoby do pozostania przez nią członkiem określonej grupy. Efektem tego przygotowania jest nabywanie cech społecznie pożądanych. Odbywa się to na drodze wytworzenia specyficznego stosunku społecznego, który nazywa się stosunkiem wychowawczym.
Zdaniem F. Znanieckiego "jednostki i grupy wchodzą do środowiska wychowawczego jako, człony stosunków wychowawczych". Analizując skład środowiska wychowawczego tradycyjnie wymienia się np. elementy: rodzinę, grupę rówieśniczą nauczyciela i szkołę.
Wywieranie wpływu wychowawczego przez działanie wyżej wymienionych elementów odbywa się drogą bezpośrednich kontaktów.
O. Decroly przyjął hipotezę, potwierdzoną przez liczne badania, że spontaniczna aktywność dziecka w jego naturalnym środowisku stanowi najbardziej dynamiczny czynnik w jego przygotowaniu do życia i uczenia. Przyjął, że aktywność dziecka w środowisku obejmuje czynności, które odnoszą się do niego samego, jak również czynności społeczne odnoszące się do innych ludzi. Lapidarnie to formułując, stwierdził, że "człowiek musi się odżywiać, ochraniać przed ujemnymi wpływami klimatycznymi, musi się bronić od nieprzyjaciół, musi się nauczyć wystarczać sam sobie (to są czynności osobnicze), utrzymywać rodzinę i spełniać obowiązki społeczne (to są czynności społeczne)".
O. Decroly doceniał wychowawcze znaczenie środowiska i był zdania, że każde dziecko "mogłoby co dnia obserwować zjawiska przyrody, przejawy życiowe wszelkich istot, a w szczególności człowieka, i co dnia być świadkiem wysiłków tego świata żyjącego w celu przystosowania się do warunków otoczenia". Był przekonany, że racjonalne nauczanie jest zarazem najlepszym wychowaniem.
Natomiast C. Freinet uważał, że "aby dziecko mogło rozwinąć swoją osobowość należy stworzyć środowisko dające mu możność wyboru środków kształcących jego twórcze siły w ramach pewnej racjonalnej wspólnoty (...)"16. Ten francuski pedagog "...uczył dzieci żyć życiem ich środowiska przyrodniczego, społecznego, kulturalnego i gospodarczego, a zarazem poprzez swobodne teksty przetwarzał tę treść na najcenniejszy, bo własny, budulec osobowości dziecka".
C. Freinet postawił sobie jako podstawowy cel wychowania " ...maksymalny rozwój osobowości dziecka w tonie rozumnie pojętej wspólnoty, która służy i która jemu służy". Tak więc, należy wszechstronnie rozwijać osobowość dziecka, które ma być człowiekiem jutra, czyli odważnym, inteligentnym, aktywnym, uspołecznionym, świadomym swoich praw i obowiązków. Ma w pełni zrozumieć swoją odpowiedzialność za kształtowanie przyszłości własnej i społeczeństwa.
Mówi się też, że wychowanie to:
"proces rozwijania zalet moralnych, intelektualnych, artystycznych i fizycznych, które dziecko posiada w stanie potencjalnym; (ma na celu wspomaganie rozwoju ucznia w harmonii z otoczeniem )",
- "społecznie uznawany system działania pokoleń starszych na dorastające, celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania według określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia",
- "całokształt zabiegów mających na celu uformowanie człowieka pod względem fizycznym, moralnym, religijnym i umysłowym oraz przygotowanie go do życia wśród innych w rodzinie, w ojczyźnie, świecie; jest więc procesem doprowadzenia kogoś do dojrzałości osobowej, do umiejętności życia w poszanowaniu dziedzictwa ojców , do podejmowania w środowisku ludzkim odpowiedzialnych zadań, decyzji, dzieł twórczych",
- "nieustannie podejmowane czynności, które utrwalają więź człowieka z prawdą i dobrem. W tym określeniu wychowanie jawi się jako relacja, nazywana tu więzią odnoszącą człowieka do tego, co prawdziwe i dobre. Zarazem zawiera się tu informacja, że tę relację wyznacza i utrwala zespół czynności, podejmowanych przez osobę, którą się wychowuje".
St. Wołoszyn stwierdza, że wychowanie jest zawsze procesem kulturyzacji i socjalizacji, wprowadzeniem w świat kultury i doświadczeń kulturowych oraz w świat współżycia między osobniczego i doświadczeń prospołecznych; jest dorastaniem do człowieczeństwa. Może się ono dokonywać jedynie w środowisku ludzkim, nawet gdy w rezultacie przekracza i wykracza poza zastane środowisko i jego poziom kulturowy.
Socjologowie i pedagodzy uważają, że pomimo zmian w warunkach życia współczesnej rodziny, to właśnie ona ma decydujący wpływ na kształtowanie się prawidłowego procesu wychowawczego, nadal jest niezastąpioną i podstawową komórką życia społecznego. Zapewnia ciągłość w rozwoju biologicznym, ciągłość społeczna i kulturową. Jednostka ludzka od samego początku swego istnienia zostaje wchłonięta przez społeczeństwo i pod jego wpływem ulega socjalizacji, co oznacza, że z istoty biologicznej staje się istotą społeczną.
Sam przebieg socjalizacji jest wyznaczony oczywiście przez kulturę grup wychowujących: rodzinę, szkołę, środowisko rówieśnicze, środowisko lokalne, a także otoczenie sąsiedzkie, środki masowego przekazu (w tym coraz częściej Internet, który w szybkim tempie staje się ważnym narzędziem uzyskiwania informacji, mającym zastosowanie tak w domu, jak i w szkole).
Ale na procesy socjalizacji dzieci i młodzieży oddziałują także inne elementy środowiska społecznego: grupy rówieśnicze, ulica, które odciągają od pracy szkolnej i regularnego trybu życia. Najistotniejszą związaną z prawidłowym rozwojem jednostki jest - socjalizacja - jak się ją powszechnie określa - "oznacza tę część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania się według przyjętych wzorów, czyni ją zdolną do utrzymania się przy życiu w danym społeczeństwie i przygotowuje ją do odgrywania określonych ról społecznych".
Wyjaśniając powyższe stwierdzenie można powiedzieć, że wiąże się ona z wyrabianiem nawyków potrzebnych w wykonywaniu codziennych czynności życiowych, przekazuje język, zwyczaje, obyczaje, uczy korzystania z nich i przestrzegania, uczy korzystania z wytworów kultury materialnej, przetwarzania ich i tworzenia nowych. Zadania wychowawcze i społeczne współczesnej rodziny są trudniejsze niż w tradycyjnej rodzinie. Dziecko przychodząc na świat zastaje w rodzinie określone przedmioty, urządzenia, poglądy, wierzenia, system wartości - to znaczy określoną kulturę rodziny, której wpływowi będzie poddany od samego początku swego życia. W tym okresie rodzina jest jedyną grupą kształtującą w sposób bezpośredni zachowanie tego młodego osobnika. Rodzice bowiem przekazują dziecku pierwsze wzorce postępowania oraz system wartości. Ważne są tutaj nie tylko te zabiegi i czynności wychowawcze, które dorośli kierują do dziecka bezpośrednio, ale też sposób i charakter wzajemnych oddziaływań członków rodziny między sobą. W rodzinie współczesnej dokonuje się nie tylko "proces uspołecznienia dzieci i młodzieży, ale również wprowadzenie młodego pokolenia w kulturę społeczeństwa, w obiektywne wartości kultury rodzimej i ogólnej"
Teresa Kukołowicz wprowadza pojęcie "dobra wspólnego" w procesie uspołecznienia jako przedmiotu i celu wychowania. Twierdzi, że "człowiek uspołeczniony to człowiek, który rozumie, że między nim, a społeczeństwem zachodzi etyczna zależność, i konsekwentnie, bierze udział wraz z innymi w tworzeniu, udoskonalaniu utrzymaniu dobra wspólnego jako istoty społeczeństwa"
Wychowanie dokonuje się poprzez uczestnictwo w życiu rodzinnym. Poprzez wzajemne obcowanie ze sobą poszczególnych członków rodziny, przyglądanie się dzieci poczynaniom dorosłych, branie z nich przykładu, poprzez zachodzące różnego rodzaju interakcje. Jakość tych interakcji uzależniona jest od rodzaju, różnorodności i siły bodźców występujących w codziennym życiu rodzinnym. Życie w rodzinie to wielopłaszczyznowe oddziaływanie członków rodziny na siebie, to budowanie systemu wartości uznawanych przez członków rodziny, to wspólne planowanie i realizacja zadań opartych na dążeniach i aspiracjach.
Jednym z najważniejszych czynników wpływających na pełnie funkcji w rodzinie jest jej struktura. Struktura w ujęciu psychologicznym to "złożony zakres czynników środowiska rodzinnego, takich jak: skład osobowy rodziny, stan liczebny, stosunki prawno - społeczne łączące członków rodziny i więzi osobiste funkcjonujące między nimi". Można również powiedzieć, że "rodzina jest dla człowieka pomostem łączącym go ze społeczeństwem i pozwalającym na bezkonfliktowe włączanie w życie społeczne przez uzgadnianie swych własnych dążeń ze społeczeństwem"
Struktura rodziny implikuje role społeczne, które mają do spełnienia jej członkowie. W tej bogatej społecznie różnorodności, wychowuje się dziecko, wkraczając samorzutnie w krąg przyszłych ról, które będzie pełnić.
Jak wynika z powyższych rozważań hasła i poglądy pedagogiczne teoretyków wychowania zależą od ich stanowiska społecznego. Każda teoria wychowania jest pewnym programem działania społecznego.
7