FORMY ORGANIZACJI RYNKU

W teorii ekonomii wyróżnia się 4 rodzaje konkurencji: konkurencja doskonała, monopol pełny, konkurencja monopolistyczna oraz oligopol.

Cecha	Doskonała konkurencja	Monopolistyczna konkurencja	Oligopol	Monopol
Liczba firm	Ogromna ilość	Wielka	Kilka	Jedna
Rodzaj produktu	Standardowy	Zróżnicowany	Jeden ale zróżnicowany	Jeden produkt (brak substytutów)
Kontrola nad ceną	-	Wąska w pewnym zakresie	Ograniczona wzajemną zależnością, znaczna w przypadku zmowy	Znaczna
Warunki wejścia na rynek	Bardzo łatwa	Względnie łatwa	Poważne przeszkody	Zablokowana
Konkurencja niecenowa	Żadna	Znaczny nacisk na reklamę, nazwę, znak firmowy	Znaczna związana zwłaszcza ze zróżnicowaniem produktu	Głównie reklama
Przykład	Pszenica	Odzież	Stal, samochody	Telefony, usługi pocztowe, wodociągi

KONKURENCJA DOSKONAŁA

Teoretyczna konstrukcja modelu konkurencji doskonałej, lub rynku doskonale konkurencyjnego opiera się na 4 podstawowych założeniach:

1. założenie jednorodności produktu

Produkty każdego z producentów są identyczne. Każdy z wielu producentów sprzedaje dokładnie taki sam produkt. Równocześnie kupujący traktują i oceniają produkty oferowane przez wielu producentów jako identyczne.

2. założenie pełnej mobilności czynników produkcji

Nie istnieją żadne przeszkody (ekonomiczne, prawne, społeczne) wchodzenia i wychodzenia przedsiębiorstw do i z danej gałęzi produkcji. Czynniki produkcji mogą być przesuwane bez przeszkód między różnymi ich zastosowaniami.

3. duża liczba sprzedających i kupujących

Rynek składa się z wielu producentów (sprzedających) i z wielu kupujących. Udział każdego producenta w globalnej podaży oraz udział każdego kupującego w globalnym popycie są stosunkowo niewielkie.

4. założenie doskonałej informacji o rynku

Wszyscy sprzedający i kupujący posiadają pełną informację o produkcie i jego cenie, zarówno w danym momencie jak i w przyszłości. Zgodnie z tym założeniem nie występuje niepewność i ryzyko odnośnie kształtowania się tych elementów rynku w wyniku czego producent zawsze może określić rozmiary produkcji maksymalizujące zysk a kupujący zawsze może określić wielkość swojego popytu.

CENA RÓWNOWAGI GAŁĘZI PRZEMYSŁU

Biorąc pod uwagę okres rynkowy (b. krótki okres czasu) podaż gałęzi przemysłu przyjmuje postać pionowej linii prostej.

W warunkach doskonale sztywnej podaży gałęzi cena równowagi rynkowej zależy wyłącznie od kształtowania się popytu.

Cena rynkowa na produkty przedsiębiorstwa działającego w ramach doskonałej konkurencji jest dana i wynika z przecięcia podaży globalnej gałęzi z popytem rynkowym.

W warunkach rynku doskonale konkurencyjnego pojedyncze przedsiębiorstwo musi sprzedawać swoje produkty po cenie rynkowej. Jeżeli przedsiębiorstwo zwiększy cenę swoich produktów powyżej P_e wtedy popyt na jego produkty spadnie do zera. Z drugiej strony przedsiębiorstwo nigdy nie ustali ceny poniżej P_e bowiem mogąc sprzedać całą swoja produkcję po cenie P_e nie osiągałoby wówczas zysku maksymalnego.

Popyt na produkty przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego jest doskonale elastyczny (E_p = -∞).

CENA, PRZYCHÓD CAŁKOWITY, PRZECIĘTNY I MARGINALNY

Dla przedsiębiorstwa znajdującego się na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest równa przychodowi przeciętnemu oraz przychodowi marginalnemu

CENA = PP = PM

Przychód całkowity przedsiębiorstwa wynosi PC_p=P*Q (cena*ilość sprzedanych produktów), przychód przeciętny PP_p=PC/Q, natomiast przychód marginalny PM_p=∆PC_p/∆Q.

Między przychodem marginalnym i elastycznością cenową popytu zachodzi następująca współzależność:

MAKSYMALIZACJA ZYSKU W KRÓTKIM OKRESIE CZASU

Celem producenta jest wybór takiego poziomu produkcji który maksymalizuje zysk z podjętej działalności produkcyjnej. Zysk przedsiębiorstwa możemy zdefiniować jako różnicę pomiędzy przychodem całkowitym (PC) i kosztem całkowitym (KC). Porównując PC z KC dla każdego poziomu produkcji można określić dla jakiej wielkości produkcji zysk osiąga wielkość maksymalną.

Kryterium optymalizacji odnosi się zarówno do maksymalizacji zysku dodatniego, jak i do minimalizacji zysku ujemnego (straty) przedsiębiorstwa.

Kształtowanie się zysków w zależności od danych kosztów produkcji oraz różnych poziomów cen i wielkości przychodów można przedstawić w formie wykresu:

Krzywe PC_p1, PC_p2 i PC_p3 odpowiadają odpowiednio różnym cenom rynkowym (np. 600, 400, 300PLN). Zysk przedsiębiorstwa mierzymy jako odległość pionową między krzywymi PC_p i KC. Jeśli linia PC_p znajduje się powyżej krzywej KC to powstaje zysk dodatni. Jeżeli linia PC znajduje się poniżej krzywej KC, wtedy mamy do czynienia z zyskiem ujemnym lub stratą.

Zysk osiąga maksimum jeżeli PM_p=KM i KM jest rosnący

Zysk osiąga minimum miejscowe, jeżeli PM_p=KM i KM jest malejący

RÓWNOWAGA W KRÓTKIM OKRESIE CZASU

Przedsiębiorstwo znajduje się w stanie równowagi, jeśli przy danych kosztach produkcji i danej cenie rynkowej wytwarza wielkość produkcji maksymalizującą zysk.

Przedsiębiorstwo dokonuje takiego wyboru rozmiarów produkcji, dla której zysk jest maksymalny. Warunkiem koniecznym maksymalizacji zysku jest zrównanie się PM_p z KM, natomiast warunkiem wystarczającym jest to aby KM był rosnący. Wszystkie trzy punkty E₁, E₂ i E₃ odpowiadające różnym cenom rynkowym spełniają wymogi maksymalizacji zysku. O ile w przypadku ceny P₁ i P₂ przedsiębiorstwo może funkcjonować, o tyle w sytuacji ceny P₃ powinno zaprzestać produkcji w ogóle.

PUNKTY GRANICZNE RENTOWNOŚCI

Biorąc pod uwagę krzywe kosztów przeciętnych i marginalnych możemy wskazać cenę opłacalności przedsiębiorstwa. Cena ta wraz z kosztami produkcji wyznaczają graniczny punkt opłacalności, zwany również punktem niwelacji przedsiębiorstwa. W punkcie niwelacji następuje zrównanie przychodu całkowitego z kosztem całkowitym, a zysk przedsiębiorstwa osiąga wartość zero. Dla każdej ceny wyższej od ceny opłacalności PC_p jest większy od KC a zysk przybiera wartości dodatnie.

W podobny sposób można wskazać cenę i punkt nieopłacalności produkcji, określany także jako punkt zamknięcia przedsiębiorstwa. Jeżeli cena rynkowa jest niższa od ceny nieopłacalności, wówczas nie opłaca się wytwarzać ani jednej jednostki produkcji - przedsiębiorstwo należy zamknąć.

Graniczny punkt opłacalności charakteryzuje się następującymi właściwościami KCP=min=P=PM_p=KM. Równocześnie jest to punkt równowagi przedsiębiorstwa, w którym przedsiębiorstwo osiąga zysk zerowy (PC_p=KC).

Punkt zamknięcia przedsiębiorstwa charakteryzuje się tym, że KZP=min=P=PM_p=KM. Równocześnie w punkcie tym PC_p=KZC a strata przedsiębiorstwa równa się KSC.

RÓWNOWAGA RYNKOWA W KRÓTKIM OKRESIE CZASU

Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest wielkością daną, zarówno dla producenta jak i dla konsumenta. Cenę równowagi rynkowej P_e obowiązującą podmioty gospodarcze wyznacza punkt przecięcia się krzywej popytu rynkowego z krzywą podaży rynkowej. Punkt przecięcia się obydwu krzywych wyznacza równocześnie wielkość równowagi Q_e.

Punkt równowagi rynkowej (punkt E) znajduje się zarówno na krzywej popytu rynkowego, jak i na krzywej podaży rynkowej, a wielkość zgłaszanego popytu jest równa wielkości oferowanej produktu (Q_e). W punkcie równowagi następuje maksymalizacja zadowolenia wszystkich konsumentów oraz maksymalizacja zysków wszystkich przedsiębiorstw.

RÓWNOWAGA W DŁUGIM OKRESIE CZASU

Gałąź przemysłu znajduje się w punkcie równowagi długookresowej tylko wówczas, gdy wszystkie przedsiębiorstwa wchodzące w skład gałęzi osiągają równowagę w długim okresie czasu.

Gałąź przemysłu osiąga równowagę w długim okresie czasu w punkcie zrównania się ceny rynkowej minimum długookresowej krzywej KCP.

Równowaga przedsiębiorstw nie jest równoznaczna z równowagą gałęzi przemysłu. W warunkach rynku doskonale konkurencyjnego pojedyncze przedsiębiorstwo posiada zbyt małą wagę, aby zmiana jego rozmiarów mogła wpłynąć na zmianę ceny rynkowej.

W punkcie minimum KCP następuje równocześnie zrównanie się ceny rynkowej z długookresowym kosztem marginalnym oraz z krzywymi krótkookresowych kosztów marginalnych i przeciętnych typowego przedsiębiorstwa gałęzi przemysłu.

E

Q_e

Q

0

P_e

P

---