ŁACINA W TERMINOLOGII PRAWNICZEJ
Nauki historyczne
ius (iuris) - iura (pl.) prawo
ius - fas prawo boskie - prawo ludzkie (tworzone przez ludzi)
ius iura prawo w sensie dzieła prawników (w okresie poklasycznym)
ius leges prawo w sensie prawa tworzonego przez cesarzy (w okresie poklasycznym)
quo iure jakim prawem
ipso iure z mocy samego prawa (skutki pewnych zdarzeń prawnych następowały ipso iure, jeśli prawo nie wymagało oświadczenia stron zainteresowanych), np. nabycie spadku mogło być ipso iure, mogło też być np. z mocy oświadczenia woli dziedzica
iudex sędzia
ubi societas ibi ius tam gdzie (istnieje) społeczeństwo (państwo), tam i prawo (żadna wspólnota nie może egzystować bez praw rządzących tą wspólnotą), np. wg Cycerona państwo to zbiorowość ludzi połączonych wspólną znajomością prawa
fontes iuris źródła prawa
fontes iuris oriundi źródła prawa w znaczeniu materialnym (źródła powstania prawa, np. plebiscyty, edykty, ustawy)
fontes iuris cognoscendi źródła prawa w znaczeniu poznawczym (źródła poznania prawa, tj. teksty, na podstawie których możemy poznać prawo, ale one same tego prawa nie stanowią)
ex nihilo z niczego
mos maiorum (pl. mores maiorum) zwyczaj, obyczaj odziedziczony po przodkach
longa consuetudo długotrwałe przyzwyczajenie, praktyka; warunek, który musiał być spełniony, aby obyczaj został uznany za normę prawną
consuetudines loci zwyczaj obowiązujący na danym terenie
consuetudines approbatae zwyczaj przyjęty najpierw przez społeczeństwo
consuetudines in scriptis redactae zwyczaje spisane, np. wiele norm w ustawie XII tablic zostało spisanych na podstawie prawa zwyczajowego
summum ius - summa iniuria „najwyższe prawo (może stać się) najwyższym bezprawiem" - myśl Cycerona, która stała się podstawą konstrukcji nadużycia praw podmiotowych, dotyczy przypadków, gdy prawo stanowione jest sprzeczne z normami prawa naturalnego
summa summarum „suma sum"; ogólnie rzecz biorąc, podsumowując
in summa w ogólności
adiuvandi iuris civilis gratia kierunek prawotwórczej działalności pretora, polegający na „pomaganiu - adiuvare", tj. wyjaśnianiu, wspomaganiu obowiązującego ius civile, coś na kształt tworzenia dzisiejszych przepisów wykonawczych
supplendi iuris civilis gratia kierunek prawotwórczej działalności pretora, polegający na „uzupełnianiu - supplere", tj. uzupełnianiu luk obowiązującego ius civile; wprowadzanie w edyktach pretorskich stanów prawnych w stanach analogicznych, np. przyjmowanie fikcji, np. cudzoziemiec utracił swoją rzecz, nie przysługiwało mu prawo skargi przeciwko aktualnemu posiadaczowi, więc pretor wprowadził skargę polegającą na tym, że cudzoziemiec będzie traktowany jakby był obywatelem rzymskim
corrigendi iuris civilis gratia kierunek prawotwórczej działalności pretora, polegający na „poprawianiu - corrigere", (często o 180 stopni) obowiązującego ius civile; ochrona takich stosunków prawnych, które w ogóle nie były chronione w ius civile, np. czynności dokonane pod wpływem groźby lub podstępu nie były chronione i pretor w swoim edykcie chronił taki stosunek prawny, albo: wg ius civile syn wyemancypowany nie mógł dziedziczyć - pretor zapowiadał, że może dziedziczyć, pod warunkiem, że włączy swój majątek do masy spadkowej
ius publicum - publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat prawo publiczne, jeden z dwóch działów prawa wg ogólnego podziału zaproponowanego przez Ulpiana „prawo publiczne jest prawem odnoszącym się do interesu Państwa Rzymskiego"; ius publicum opiera się na obrzędach, kapłanach i magistraturach
ius privatum - privatum ius est quod ad singulorum utilitatem spectat prawo prywatne, jeden z dwóch działów prawa wg ogólnego podziału zaproponowanego przez Ulpiana „prawo prywatne jest prawem dotyczącym korzyści poszczególnych jednostek"; ius privatum reguluje wzajemne stosunki miedzy osobami w zakresie ich spraw osobowych i majątkowych; ius privatum: ius naturale, ius gentium, ius civile, ius honorarium
ius honorarium całość przepisów prawnych powstałych w wyniku prawotwórczej działalności pretorów, edylów i namiestników prowincji
ius honorum prawo piastowania urzędów
honor 1) urząd, 2) godność związana z pełnieniem urzędów
ius est ars boni et aequi "prawo jest sztuką stosowania tego co dobre i słuszne" - definicja prawa, której autorem jest Celsus, potwierdzona przez Ulpiana, umieszczona na początku Digestów justyniańskich, definicja oparta na filozofii stoickiej
ius civile - ius canonicum - utriusque iuris prawo cywilne - prawo kanoniczne - prawo obejmujące prawo cywilne i prawo kanoniczne
ius cogens - ius dispositivum norma (prawo) bezwzględnie wiążąca - przepis prawny, który każdy z podmiotów musi w konkretnym przypadku bezwzględnie respektować, nie mając żadnej możliwości uchylenia jego zastosowania przez własne oświadczenie woli (generalnie występująca w ius publicum) - norma (prawo) względnie wiążąca - przepis prawny, którego zastosowanie może być w konkretnym przypadku wyłączone przez oświadczenie woli zainteresowanego podmiotu (generalnie występująca w ius privatum)
ius particulare - ius universale prawo partykularne (nie obowiązujące powszechnie)- prawo powszechne (powszechnie obowiązujące)
ignorantia iuris nocet = ignorantia iuris non exculpat nieznajomość (błąd) prawa szkodzi (nie usprawiedliwia) - zasada prawna, w myśl której nieznajomość danej normy prawnej nie może być podstawą uchylenia się od odpowiedzialności prawnej (w Rzymie nie dotyczyła ta zasada wszystkich, np. kobiet, żołnierzy); w prawie współczesnym obywatel jest zobowiązany do znajomości pewnych gałęzi prawnych, np. prawa karnego, a niektórych nie musi znać - np. prawo administracyjne - tu organ ma obowiązek poinformować obywatela o ciążącym na nim obowiązku
ignorantia facti non nocet nieznajomość (błąd) faktu nie szkodzi - zasada prawna, zgodnie z którą błąd co do faktu (występuje wówczas, gdy określony podmiot nie zna pewnych faktów, czy sytuacji, które mają znaczenie prawne) może być podstawą uchylenia się od odpowiedzialności prawnej, np. zawarto umowę z niepełnoletnim, a zawierający był przekonany, że to była osoba pełnoletnia - to jest błąd co do faktów
glossa marginalis objaśnienia pojedynczych wyrazów gwarowych, prowincjonalizmów, wyrazów obcych i przestarzałych (glosy) umieszczane na marginesie
glossa interlinealis objaśnienia pojedynczych wyrazów gwarowych, prowincjonalizmów, wyrazów obcych i przestarzałych (glosy) umieszczane między wierszami
glossa ordinaria (Accursiusa) - zbiorowe dzieło obejmujące wszystkie glosy (tj. objaśnienia znaczeń poszczególnych wyrazów i zdań w Corpus iuris civilis), którego twórcą jest Accursius (XIII w.)
ius ducale prawo książęce
forum wolne miejsce, wolna przestrzeń o kształcie prostokątnym, publiczny plac targowy, rynek, miejsce zebrań, wieców, jak również działalność, której tam dokonywano; także sąd właściwy do rozpoznania sporu między stronami
forum Romanum centralne miejsce zgromadzeń obywateli rzymskich, centrum polityczne, gospodarcze i religijne Państwa Rzymskiego
loca forensia miejsca, gdzie odbywają się procesy
forum liberum prawo targowe, gwarantujące swobodne przybywanie na targi z towarem i swobodne załatwianie transakcji handlowych
census fori census - spis obywateli rzymskich dokonywany co 5 lat, połączony z oszacowaniem ich majątku i przydzieleniem do odpowiedniej centurii.
privilegium fori przywilej własnego sądownictwa (np. żołnierze posiadają przywilej polegający na tym, że podlegają, w określonych sprawach, jurysdykcji sądów wojskowych, a duchowni - sądów kościelnych)
praescriptio fori przedawnienie sądu właściwego (gdy ktoś wniósł sprawę do innego sądu)
actor sequitur forum rei "powód idzie za sądem pozwanego" - zasada, w myśl której właściwość sądu jest określana wg miejsca pochodzenia lub zamieszkania pozwanego
formula processus formuła procesu
Ecclesia vivit lege Romana "Kościół żyje prawem rzymskim", tzn. Kościół średniowieczny czerpał wzorce, korzystał z prawa rzymskiego
causae spirituales sprawy dotyczące kwestii duchowych, np. związanych z grzechem, sakramentem, w średniowieczu sprawy te podlegały jurysdykcji sądów kościelnych
causae saeculares sprawy wiekowe, stuletnie.
neminem captivabimus nisi iure victum "nikogo nie więzimy bez wyroku sądowego" - zasada gwarantująca w I Rzeczpospolitej nietykalność osobistą szlachcie, a więc zapewniająca, iż posiadający takie prawo nie zostanie uwięziony bez wyroku sądowego
TEORIE PRAWA I CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA CYWILNEGO
lex perfecta (leges perfectae) ustawa, której naruszenie powodowało nieważność czynności prawnej dokonanej wbrew przepisom ustawy, np. zakaz darowizn między małżonkami, współcześnie np. konieczność przeniesienia własności nieruchomości w formie aktu notarialnego
lex plus quam perfecta ustawa, której naruszenie powodowało nieważność czynności prawnej dokonanej wbrew przepisom ustawy oraz sankcję karną; to kategoria współczesna, nieznana w prawie rzymskim, np. bigamia
lex minus quam perfecta ustawa, której naruszenie nie powodowało nieważności czynności prawnej dokonanej wbrew przepisom ustawy, ale ustanawiała kary za dokonanie takiej czynności, np. związek małżeński zawarty w czasie żałoby był ważny, ale strony podlegały karze infamii
lex imperfecta ustawa, której naruszenie nie powodowało ani nieważności czynności prawnej dokonanej wbrew przepisom ustawy ani nie ustanawiała kary za dokonanie takiej czynności, np. lex Cincia zakazująca nadmiernych darowizn; to jest manifestacja woli ustawodawcy
iuxta legem działanie zgodne z przepisem ustawy - jeden z trzech rodzajów stosunku adresata normy do tej normy
contra legem działanie wbrew przepisom ustawy - jeden z trzech rodzajów stosunku adresata normy do tej normy
praeter legem działanie w celu obejścia ustawy (sprzeczne z ideą ustawodawcy, ale zgodne z litera prawa); gdy ktoś działa praeter legem, to działa zgodnie z literą ustawy, ale wbrew ratio legis - jeden z trzech rodzajów stosunku adresata normy do tej normy
ratio uzasadnienie, podstawa, motyw
ratio legis cel, dla którego stanowiono określoną normę prawną
ratio iuris zgodność prawa z jego fundamentalnymi zasadami
ubi eadem legis ratio, ibi eadem (legis) dispositio tam, gdzie ten sam cel ustawy, tam musi być i ta sama treść ustawy (np. w tej samej ustawie ta sama myśl musi być zapisywana tak samo - zasada racjonalnego ustawodawcy)
per analogiam rozumowanie analogiczne (jeżeli jakaś sytuacja nie jest uregulowana, to staramy się rozumować analogicznie)
analogia legis jeden z dwóch rodzajów analogii - szukamy analogii w danym akcie prawnym tylko
analogia iuris jeden z dwóch rodzajów analogii - szukamy analogii w całym systemie prawa
a contrario rozumowanie odwrotne, przeciwne, polegające na tym, że np. jeżeli w hipotezie normy prawnej wymienione są tylko wdowy, to znaczy, że dyspozycja tej normy nie dotyczy rozwódek
praesumptio facti domniemanie faktów, np. jeżeli jest mgła to domniemujemy, że są złe warunki na drodze
praesumptio iuris tantum domniemanie prawne, które można obalić, np. że mąż kobiety jest ojcem dziecka, domniemanie niewinności
praesumptio iuris ac de iure domniemanie prawne niewzruszalne, którego nie można obalić; w prawie rzymskim nie było takiego domniemania
lex generalis norma ogólna, np. należy zaszczepić wszystkie lisy
lex specialis norma szczególna, np. nie podlegają szczepieniu lisy z białymi łapami
lex retro non agit ustawa (nie prawo!) nie działa wstecz, zasada, ze nie powinno się stosować przepisów prawa ze skutkiem wstecznym; paremia ta nie została sformułowana w prawie rzymskim, ale była w prawie rzymskim stosowana, współcześnie zasada wyrażona tą paremią obowiązuje np. w prawie karnym
desuetudo przeciwieństwo consuetudo, „odzwyczajenie", długie niekorzystanie z czegoś, np. przedawnione prawo przez trwałe niestosowanie traci swoją moc, przestaje być prawem
lex posterior derogat legi priori ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą (ale tylko, gdy są na tym samym poziomie (np. dwie lex specialis lub dwie lex generalis)
lex specialis derogat legi generali przepis szczególny wyłącza stosowanie przepisu ogólnego
lex posterior generalis non derogat legi priori speciali późniejszy przepis ogólny nie wyłącza stosowania wcześniejszego przepisu szczególnego
de lege lata „o ustawie uchwalonej" - (zagadnienia, analizy) dotyczące (stosowania) obowiązującego prawa
de lege ferenda „o ustawie, która ma być uchwalona" - (zagadnienia, analizy) związane z tworzeniem prawa, z przyszłymi zmianami w prawodawstwie
erga omnes - inter partes „wobec wszystkich" - „między stronami", chodzi o skuteczność skarg, skarga erga omnes jest skuteczna wobec wszystkich (głównie dotyczy prawa rzeczowego), skarga inter partes jest skuteczna tylko wobec konkretnej osoby (głównie dotyczy prawa zobowiązań)
da mihi factum, dabo tibi ius „jeśli podasz mi stan faktyczny, wskażę Ci prawo" - musimy znać stan faktyczny, aby zastosować prawo, jeśli znamy stan faktyczny to możemy do niego zastosować stan prawny. Zasada, w myśl której strony w postępowaniu przed sądem przeprowadzały jedynie dowody celem ustalenia stanu faktycznego. Jego ocena z punktu widzenia obowiązującego prawa należała wyłącznie do sądu.
iura novit curia prawa zna urząd (sąd) tzn., że w sądzie nie musimy udowadniać prawa, bo sąd zna prawo
sensu stricto - sensu largo w ścisłym znaczeniu - w szerokim znaczeniu
clara non sunt interpretanda „rzeczy jasnych się nie interpretuje" - zasada obowiązująca w procesie wykładni prawa, w myśl której jasno sformułowane przepisy nie wymagają interpretacji
ex definitione z definicji; np. z definicji sędzia jest niezawisły
qui suo iure utitur, neminem laedit kto nie przekracza przysługującego mu prawa, nie narusza praw drugiego
prior tempore potior iure „pierwszy w czasie, lepszy w prawie" - zasada dotycząca ustalenia pierwszeństwa w przypadku gdy było kilkunastu uprawnionych. Zasada ta miała zastosowanie np. przy zasiedzeniu i przy zastawie. Zgodnie z tą zasadą ten zastawnik, dla którego najwcześniej ustanowiono prawo zastawu sprzedawał rzecz i realizował swoją wierzytelność, dalsi wierzyciele otrzymywali nadwyżkę też w kolejności swoich zastawów
expressis verbis ściśle wyrażonymi słowami, tzn. że coś jest jasno powiedziane
superfluum 1) nazwa zbędna, nic nie wnosząca (pleonazm) i nie powodująca konsekwencji prawnych 2) nadwyżka pozostająca po sprzedaży możliwie najkorzystniej przez wierzyciela rzeczy zastawionej, która to nadwyżkę wierzyciel miał obowiązek zwrócić dłużnikowi.
numerus clausus liczba zamknięta, np. ściśle określona liczba przyjętych na studia
prima facie „na pierwszy rzut oka" , bez zagłębiania się w sprawę
genus - species rzeczy oznaczone co do gatunku np. pieniądze (genus) - rzeczy oznaczone co do tożsamości np. konkretny osiołek (species); rzeczy takie same (genus) - rzeczy te same (species)
genus perire non censetur „gatunek nie może zginąć" tj. zasada, w myśl której przy wykonaniu zobowiązań, których przedmiotem jest rzecz oznaczona co do gatunku zniszczenie lub utrata rzeczy nie zwalnia dłużnika od obowiązku świadczenia takiej samej rzeczy
ex contractu jedno z dwóch źródeł zobowiązań wg Instytucji Gaiusa
ex delicto jedno z dwóch źródeł zobowiązań wg Instytucji Gaiusa
quasi ex contractu jedno z czterech źródeł zobowiązań w prawie justyniańskim
quasi ex delicto jedno z czterech źródeł zobowiązań w prawie justyniańskim
contractus kontrakt, umowa
delictum - delicti (pl.) przestępstwo, tj. przestępstwo prawa prywatnego podlegające karze prywatnej (poena), w odróżnieniu od przestępstwa prawa publicznego - zbrodni (crimen)
inter vivos- mortis causa- wśród żywych - sprawy martwe
causa solvendi- Ze słów: " Czy przyrzekasz? Przyrzekam" nie można był wyczytać causa czynności, ale mogła nią być umorzenie istniejącego długu.
causa donandi- Ze słów: " Czy przyrzekasz? Przyrzekam" nie można był wyczytać causa czynności, ale mogła nią być chęć obdarowania kogoś.
causa obligandi vel acquirendi- Ze słów: " Czy przyrzekasz? Przyrzekam" nie można był wyczytać causa czynności, ale mogła nią być nabycia prawa lub korzyści majątkowych.
ubi loqui potuit et debiut- gdzie ulokowane posiadanie I należność
ad incertas personas- do nie ustalonego, wątpliwego, zmiennego osobowo
per facta concludentia- w czynnościach nieformalnych oświadczenie woli mogło być złożone w dowolne formie, a nawet w sposób dorozumiany, np. spłacanie długów spadkowych oznaczało wolę przyjęcia spadku.
ad solemnitatem- do podżegania, zmartwienia
ad probationem- do odwodu, zgody, pochwały
ad eventum- do wydarzenia, wypadku, zakończenia
reservatio mentalis- czyli jednostronnie zamierzona, nieujawniona jednak na zewnątrz niezgodność woli z oświadczeniem, polegająca na złożeniu tego oświadczenia bez zamiaru wywoływania skutków prawnych, nie miała żadnego znaczenia prawnego (dokonana czynność prawna była ważna).
essentialia negotii- przedmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej
naturalia negotii- przedmiotowo nieistotne składniki treści czynności prawnej
accidentalia negotii- do podstawowej czynności prawnej strony mogą dodać postanowienia nietypowe, dodatkowe. Treść tych postanowień dodatkowych może być najróżniejsza, jednak w praktyce najczęściej dodawanymi accidentiala negotii były: warunek (conditio), termin (dies) i polecenie (modus).
negotium claudicans- czynność kulejąca. Jeśli zawarta czynność miała dwojaki charakter, tzn. równocześnie powoływała przysposobienie i obciążała majątek dojrzałego, a opiekun nie wyraził zgody przyjmowano jej skuteczność tylko w zakresie przysporzenia dla niedojrzałego.
dies a quo- termin zawieszający (początkowy), gdy powstanie skutków czynności prawnej odsunięte jest w czasie do momentu spełnienia się tego pewnego, przyszłego zdarzania.
dies ad quem- Termin rozwiązujący (końcowy), przy którym skuteczność czynności prawnej ustaje po upływie tego terminu.
computatio civilis - związane z obliczaniem, rachowaniem
computatio a momento ad momentum- obliczać od momentu do momentu
ex tunc- od wtedy, wówczas
ex nunc- chwila obecna, w czasie wspomnianym
ex contractu- z momentu sprzeciwnienia się
ex delicto- z deliktu, z czynu niedozwolonego, odpowiedzialność deliktowa
verba legis- norma, prawo mówione
Prawo rzeczowe
res omnium communes- rzeczy wspólne wszystkim ludziom
superficies solo cedit- To co jest na powierzchni przypada gruntowi
iura in re aliena- własność i prawa na rzeczy cudzej
actio in rem- erga omnes- jest stosowana wtedy, gdy powód zmierza do wykazania w procesie, że przysługuje mu skuteczne wobec wszystkich prawo władania rzeczą materialną, lub jakieś inne prawo, skuteczne wobec wszystkich. Prawo chronione skargą rzeczową jest skonstruowane jako prawo władcze, bezwzględne. Uprawniony na podstawie prawa władczego może uzyskać ochronę prawną w stosunku do każdego, kto prawo to aktualnie narusza, jest ono skuteczne wobec wszystkich (erga omnes).
ius possidendi- prawo posiadania
ius utendi (abutendi, fruendi)- możliwość używania rzeczy, aż do zużycia rzeczy (tzw. ius abutendi) wraz z możliwością pobierania pożytków.
ius disponendi- prawo rozporządzania własnością, zmiany jej tytułu. Prawo rozporządzania rzeczy czy to między żyjącymi, czy na wypadek śmierci
Ius infinitum - prawo absolutne (niczym w swojej treści nie ograniczone
prawo władania rzeczą)
Nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet - nie można dać
komuś więcej praw niż się samemu posiada (nie można dać czegoś czego się nie ma)
Solo consensu - na zasadzie zwykłej zgody, umowy. umowa konsensualna (własność przechodzi na podstawie samej umowy zobowiązującej)
Accessio possessionis - doliczanie czasu posiadania poprzednika (instytucja
umożliwiająca utrzymanie ciągłości posiadania w przypadku zmiany posiadacza), doliczenie czasu posiadania poprzednika.
Lege non distinguente - prawo nie rozróżnione
Dominium directum - władza zwierzchnia (w historii władza pana nad ziemią
- posiadanie)
Dominium utile- władza podległa (w historii władztwo chłopa nad ziemią -
własność użytkowania)
Condominium pro indiviso - współwłasność właściwa, własność przysługuje
niepodzielnie kilku osobom
Rei vindicatio - cum omni causa - roszczenie windykacyjne (naruszenia
uprawnień władania rzeczą dają właścicielowi prawo wystąpienia ze stosownymi roszczeniami w sądzie
Actio negatoria - forma ochrony właściciela w razie naruszenia jego
własności. (Właścicielowi przysługiwało roszczenie o zaniechanie naruszeń i
o otrzymanie od naruszającego stosownego zabezpieczenia.)
Non facere, pati - dotyczy służebności, służebność nie może polegać na
działaniu - polega albo na nie działaniu- non facere, albo na znoszeniu, że ktos inny działa- pati
Confussio - własność
Ususfructus - służebność osobista polegająca na używaniu cudzej rzeczy i
pobieraniu z niej pożytków bez naruszania substancji rzeczy
Civilitier- oględnie, oględny (służebność należy wykonywać w sposób
oględny)
Quasi - ususfructus- jakby, z racji że, około - radość z posiadania, możliwości korzystania.
Accessio temporis - doliczanie czasu posiadania
In statu usucapendi - zasiadywać, prowadzenie do zasiedzenia
Servitus in facere consistere nequit - służebność nie może polegać na
działaniu. Właściciel rzeczy obciążonej służebnością nie jest obowiązany do działania na rzecz uprawnionego, powinien jedynie powstrzymać się od czynienia(non facere) i znosić (pati) wykonywanie służebności
Pignus antichreticum - zastaw antychretyczny
Corpus - faktyczne władztwo nad rzeczą
Animus rem sibi habendi - wola posiadacza zatrzymania rzeczy dla siebie
Animus possidendi - wola posiadania rzeczy
Nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest - nikt nie może sobie zmienić podstawy prawnej posiadania
Possessio vitiosa - non vitiosa - posiadanie wadliwe, nabycie przez
wyzucie innej osoby z posiadania/ nie wadliwe. (Nikt nie może sam sobie zmienić podstawy prawnej posiadania).
Animus posidendi pro alieno - wola posiadania dla drugiego. stan świadomości dzierżyciela
Precario dans - accipiens - dający/ biorący w prekarium
Beneficium possessionis - dobrodziejstwo posiadania.
Cautio damni infecti - dana kaucja, która ma pokryć szkody. zabezpieczenie przed szkodą zagrażającą z gruntu sąsiedniego
traditio corporalis- jedna z form przeniesienia posiadania. Polega na wydaniu rzeczy
longa manu traditio- przeniesienie własności rzeczy przez ich wskazanie, bez fizycznego zetknięcia z nią; forma traditio (wręczenie lub wydanie rzeczy), gdzie przy przekazaniu rzeczy lub nieruchomości wystarczającą formalnością było pokazanie jej z odległości - bez fizycznego z nią zetknięcia.
consuitutum possessorium- przeniesienie własności bez wydania rzeczy; przypadek przeniesienia prawa własności bez faktycznego wręczenia rzeczy. Miał on miejsce wówczas, gdy zbywca przenosił własność rzeczy na nabywcę bez jej wydawania.
Np.: Ktoś przeniósł własności jaka był niewolnik z jednoczesnym zawarciem umowy, iz przez określony czas będzie korzystał z pracy tego niewolnika tytułem najmu.
traditio brevi manu- nabywający jest już posiadaczem naturalnym rzeczy (komodatariusz, depozytariusz, usufrukruariusz). przypadek przenoszenia własności bez faktycznego wręczenia rzeczy. Miał miejsce wówczas, gdy nabywający rzecz jest już jej naturalnym posiadaczem - np.: depozytariuszem. Pomija się tu oddanie i ponowne wręczenie.
nemini deneganda- nikomu nie zostanie odrzucona skarga.
conditio sine qua non- warunek niezbędny, nieodzowny
Prawo spadkowe
ex lege- według prawa, z mocy ustawy
successio in univesitatem- sukcesja uniwersalna - występuje w przypadku spadkobrania, gdy dziedzic jednorazowym aktem spadkobrania wstępuje w ogół praw majątkowych jakie przysługiwały spadkodawcy.
nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet- nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam ma
nasciturus pro iam nato habetur- zasada: dziecko poczęte uważa się za już narodzone jeżeli chodzi o jego korzyści. Jednakże noworodek stawał się podmiotem praw tylko, gdy urodził się żywy.
In capita - ze względu na karę śmierci, utraty praw obywatelskich
In stripes - podział dziedziczenia wg szczepów
Faculta alternativa - przypadek, gdy w treści zobowiązania istnieje tylko jedno świadczenie, jednakże dłużnik może zwolnić się ze swego obowiązku również przez spełnienie innego świadczenia. Inaczej: jest to upoważnienie przemienne.
Mortis causa - czynność prawna, która następuje dopiero z chwilą śmierci osoby dokonującej czynności. Jest to czynność na wypadek śmierci.
Cum amino testandi - Z wolą, z duchem testowania
Favor testamenti - zasada interpretacji testamentu, za główny cel biorąca realizację woli testatora.
Lucium intervallum - osoby chore umysłowo były pozbawione zdolności do czynności prawnych, jednak w czasie przerwy w chorobie ( lucida intervallum - przebłysk świadomości) odzyskiwały one pełną zdolność do czynności prawnych.
Sensu stricto - w znaczeniu ścisłym.
Legatum per vidicationem - Legate to zapis w testamencie przysposabiający komuś, z mocy rozporządzenia ostatniej woli pewnej korzyści majątkowej kosztem przychodów uzyskanych ze spadku.
Legatum per vidicationem - powodował, iż legatariusz (czyli osoba, na rzecz której dokonywano cząstkowego przysposobienia) stawał się - z chwila przyjęcia przez spadkobiercę spadku - z mocy prawa właścicielem.
Legatum per vidicationem - przenosił testator na legatariusza (zapisobiorcę) własność kwirytarną zapisanej rzeczy. Legatariusz nabywał te własność w momencie nabycia spadku przez dziedzica i miał prawo do domagania się wydania przedmiotu zapisu za pomocą rei vindicatio od każdego, w czyim władaniu rzecz się znajdowała.
Legatu per damnationem - nie powodował przejścia prawa rzeczowego na zapisobiorcę, a ten otrzymywał jedynie roszczenie do dziedzica o wypełnienie treści zapisu. Przedmiotem takiego zapisu mogły być rzeczy stanowiące własność nie tylko testatora (jak przy legacie windykacyjnym), lecz również rzeczy dziedzica, a nawet osób trzecich - wówczas dziedzic musiał nabyć zapisaną rzecz, by ja świadczyć lub świadczyć jej wartość. Legatariusz miał zatem w stosunku do spadkobiercy skargę o charakterze „jakby z kontraktu".
Legatum nominis - tytuł legatów.
legatum liberationis - w celu uwolnienia się z legatów.
transmissio hereditatis - jest to prawo przyjęcia spadku (w określonym terminie) nie przez samego powołanego, ale przez jego spadkobierców. Dziedzice odwołanego, który zmarł przed objęciem spadku, mogą w ciągu roku złożyć oświadczenie o przejęciu spadku.
per facta concludenta - przyjęcie spadku przez działania takie jak spadkobierca
cum viribus hereditatis - z mocy spadku, z rzeczy spadkowych
pro viribus hereditatis - do wysokości spadku
succsessio anticipata - spadkowanie antycypowane
hereditatis petitio - skarga służąca ochronie praw dziedzica służąca do uzyskania spadku jako całości. Powództwo o charakterze in rem, skuteczna erga omnes. (tzw. skarga wydobywcza)
separatium bonorum - oddzielenie dóbr spadkodawcy i spadkobiercy
Prawo rodzinne
matrimonium non existens- małżeństwo nieistniejące
impedimentum dirimens- brak zezwolenia rodzicielskiego
matrimoniale foedus- umowa małżeńska (przymierze małżeńskie)
consensus matrimonialis- Małżeństwo sakramentalne po rozwodzie
numerus clausus- przeszkody (liczba zamknięta)
matrimonia libera esse debent- małżeństwo powinno być wolne
sponsalia- matrimonii promissio- zaręczyny - obietnica małżeńska
ad operationem damnorum- do naprawy szkód
nemo turpitudinem suam allegans audiatur- nikt, kto powołuje się na własną niegodziwość nie będzie wysłuchany
matrimonium ratum et consummatum- małżeństwo zawarte I dopełnione
nulla humana potestat- Żadna ludzka władza nie może rozerwać małżenstwa
separatio quoad torum et mensam- separacja co do łoża i stołu
seperatio perpetua- separacja trwała i stała
separatio temporanea- separacja czasowa
matrimonium non consumatum- małżeństwo niedopełnione
separatio manente vinculo- separacja przy pozostawionym węźle małżeńskim
mater semper certa est- matka zawsze jest pewna
pater es quem nutiape demonstrant- ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo
praesumptio iuris tantum- domniemanie prawa, ale (tylko) dalece??
praesumptio hominis vel facti- domniemanie praktyczna (prawne)
impotentia generandi- Niezdolność do płodzenia
impotentia coeundi- Niezdolność do współżycia
liberi vulgo concepti- Dzieci poza małżeńskie
filii legitimi- Dzieci prawne (legitymowane)
filii illegitimi- Dzieci z nieprawego łoża
filii illegitimi legitimiantur per subsequens matrimonium parentum- Dzieci z nieprawego łoża są legitymowane przez zawarcie małżeństwa rodziców.
Exceptio plurium concubentium- zarzut wielu współżyjących; zarzut prawny mnogiego posiadania kochanków , stosunku miłosnego.
Matrimonium putativum- domniemane małżeństwo;
Adaptio plena- przysposobienie pełne; miała miejsce wtedy, gdy adoptującym był krewny wstępny (ascendent) adoptowanego. Na skutek tego aktu adoptowany wchodził pod władzę ojcowską adoptującego, zrywając wszelkie więzi prawne z dotychczasową rodziną.
Adaptio minus plena- przysposobienie nie pełne; Miała miejsce wtedy, gdy adoptującym była osoba obca. Adoptowany nie przechodził pod jej władzę, pozostając nadal pod władzą ojca w dotychczasowej rodzinie. Otrzymywał on jednak prawo do beztestamentowego dziedziczenia po odoptującym. Jest to podział dokonany przez Justyniana.
Adaptio pelnissima- adopcja najpełniejsza (nie można jej rozwiązywać).
Adaptio naturam imitatur- adopcja przypominająca naturalną (przy zachowaniu różnicy wieku).
In vivo - in vitro- poczęcie zgodnie z naturą - poczęcie w probówce (w szkle).
Zobowiązania i prawo handlowe
Vinculum iuris- „węzeł prawny"; względny charakter stosunku zobowiązaniowego, łączył ze sobą tylko ściśle oznaczone osoby: wierzyciela (creditor) i dłużnika (debitor).
Obligare- obowiązek; związywać przywiązywać.
In natura- porządek naturalny, naturalny bieg (wypadków).
Inter partes- między stronami; prawa względne, skuteczne wobec określonych osób.
Obligatio naturalis- zobowiązania naturalne.
Dare, facere, non facere, pati- dać czynić, zaniechać, zmusić (fecere - robić, budować, stwarzać, czynić. Pati - opiekować się, być otwartym, być wystawionym).
Impossibilium nullaobligatio est- do rzeczy nie możliwych nie można się zobowiązywać; zasada głosząca, że zobowiązanie nie powstaje, gdy świadczenie jest niemożliwe do wykonania.
Ius variandi- prawo wyboru; wszechstronne, różne prawo.
Genus perire non cansetur- "nie wydaje się, żeby gatunek mógł zginąć"; dłużnik ma obowiązek świadczyć inną rzecz tego samego gatunku.
Species perit ei ciu debetur- "rzecz indywidualnie oznaczona ginie na szkodę wierzyciela" (jest to obowiązek świadczenia przemienienia się w obowiązek odszkodowania za niewykonanie zobowiązania).
Damnum emergens- rzeczywista szkoda majątkowa (rynkowa wartość rzeczy).
Lucrum cessans- utracone korzyści; do określenia poniesionej szkody można było doliczyć zysk, którego poszkodowany nie osiągnął.
Pretium commune- cena powszechna (cena zwykła, wyrażona ogólnie, wspólna); wspólna własność, publiczne pieniądze, interes publiczny.
Pretium singulare- cena jednostkowa (cena pojedyncza, wyjątkowa, specjalna); należący wyłącznie do kogoś/czegoś.
Pretium affectionis - cena związana z poczuciem przywiązania do rzeczy; nie można ustalać wartości rzeczy w subiektywnym poczuciu poszkodowanego.
Ius moderandi- prawo umiaru; harmonijne, umiarkowane prawo.
Compensatio lucri cum damno- wyrównanie korzyści ze stratami; potrącenie zysku ze straty.
Ius retentionis- prawo zatrzymywania rzeczy; prawo retencji.
Ius tollendi- (Np. zabranie drogich szat niewolnikowi) nakłady zbytkowe, tj. zdobiące rzecz, mogły być zabrane przez pozwanego, jeśli to było możliwe bez uszkodzenia rzeczy.
Obligatio alternativa- zobowiązanie przemienne. Jest to przypadek, gdy z treści zobowiązania wynika możliwość spełnienia więcej niż jednego świadczenia.
Facultas alternetiva- upoważnienie przemienne. Jest to przypadek, gdy z treści zobowiązania istnieje tylko jedno świadczenie, jednakże dłużnik może zwolnić się ze swego obowiązku również przez spełnienie innego świadczenia.
Datio in solutum- daję rzeczy w celu uwolnienia się od zobowiązania; data uwolnienia, rozwiązania.
Negotium mixtum cum donatione- czynność prawna pomieszana z zamiarem darowizny; czynność zawiązania (najczęściej kontrakt w rozumieniu umowy rodzącej zobowiązanie) pomieszanej z nieformalną umową darowizny.
via facti - droga postępowania
pactum in favorem tertii - korzyść na osobę trzecią
lex commissoria- klauzula przepadku
contractus innominatus - kontrakt nie nazwany
pactum de contrahendo - umowa o zawarcie umowy
culpa in contrahendo - umów należy dotrzymywać
pacta sunt servanda - umów należy dotrzymywać
rebus sic stantibus - w danym stanie sprawy
exceptio non adimpleti contractus - zarzut nie dopełnienia zobowiązania kontkaktu
dolus - podstęp (umyślna wina)
cupla - wina (nieumyślna)
culpa in eligendo - wina w wyborze (doborze)
casus - kazus prawny(wzięty z praktyki przypadek)
vis maior - siła wyższa
vis cui humana infirmitas resistere potest - siła, w której słabość ludzka nie jest w stanie się oprzeć
conpensatio - potrącanie ( wzajemne zaliczenie długów i wierzytelności), wyrównanie, kompensacja.
novatio - odnowienie
confusio - połączenie osoby dłużnika i wierzyciela
cessio - odstąpienie
pactum de non cedendo vel non alienando - umowa o nieodstąpieniu, albo o niealienowaniu
cesio legis - odstąpienie od prawa
acctio Pauliana - skarga, która mogła być stosowana wobec osób, które
odniosły korzyści z nieuczciwych rozporządzeń majątkiem przez dłużnika
emptio rei speratae - kupno rzeczy przyszłej ( np. kupno przyszłych plonów z określonego gruntu, lub dziecka określonej niewolnicy
emptio spei - kupno szansy (np. kupno ryb z połowu, względnie szansy
wygranej w grze losowej)
res extra commercium - rzeczy wyłączone z obrotu prawnego
cuius commodum eius periculum - kto ma korzyść, na tym spoczywa ryzyko utraty
dicta et promissa - rzeczy powiedziane I przyrzeczone
pactum reservati dominii - zastrzerznie własności (umowa)
pactum displicentiae - umowa w sprawie niezgodności
emptio ad gustum - kupno rzeczy, które mi się spodobały
pactum de retroemendo - zobowiązanie odkupienia przez sprzedawcę rzeczy na życzenie kupującego .Prawo pierwokupu
locatio conductio operas - kontrakt najmu dzieła
depositum irregulare - depozyt nieprawidłowy
negotiorum gestio- prowadzenie spraw innej osoby bez jej zlecenia i zgody.
condictio indebiti - spełnienie świadczenia w błędnym przekonaniu o istnieniu długu
indebitium - skarga wobec przyjmującego nienależne świadczenie, który był w błędzie
condictio causa data causa non secuta - nie osiągnięcie celu świadczenia
condictio causa finta - odpadnięcie podstawy prawnej świadczenia
condictio ob causam finitiam - zarzut dla dobra, z powodu zakończenia sprawy.
condictio sine causa - warunek nieodzowny
condictio ob turpem vel iniustam causam - o odzyskanie rzeczy →celem odzyskania rzeczy uzyskanych w sposób nieetyczny turpis causa lub niezgodny z prawem
affectio (animus) sacietatis - poczucie członkostwa
tempus deliberandi - czas do namysłu
pro viribus patrimonii - dłużnik odpowiada za dług wprawdzie całym swoim majątkiem, jednakże tylko do pewnej wysokości ograniczonej liczbowo, np. do wysokości aktywów spadku.
PROCES CYWILNY
Iurisdictio voluntaria- proces cywilny dobrowolny. Postępowanie nieprocesowe
lex fori processualis- prawo postępowania procesowego.
Iudicium- actus trium personarum- ( proces sądowy) kolegium sędziów, działanie trzech osób
Audiatur et altera pars- należy wysłuchać i drugiej strony. należy wysłuchać także drugiej (przeciwnej) strony (przed wydaniem sądu, orzeczenia)
Domini litis- uczestnicy, gospodarze sporu. pan sporu, procesu
Nemo iudex sine actore- żaden sędzia bez skarżącego. Nikt nie jest sędzią bez osoby wszczynającej proces
Vigilantibus iura sunt scripta- prawo jest tworzone dla tych, którzy sami potrafią zadbać o swoje sprawy dla czuwających ( ostrożnych) prawa zostały spisane.
Ne eat iudex ultra petita partium- niech sędzia nie wychodzi ponad żądania stron
Ante litem natam- przed powstaniem sporu
Post litem natam- po powstaniu sporu
Perpetuatio fori- przedłużenie procesu. sąd właściwy do rozpoznania danej sprawy w chwili wszczęcia postępowania, niezależnie od późniejszych zmian podstaw określających jego właściwość, pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania.
Actor sequitur forum rei- adwokat podąża za przebiegiem procesu. dla powoda właściwy jest sąd pozwanego
Qiu rem in iudicium ducit- ten który wniósł sprawę do sądu
Contra quem res in iudicium deducitur- ten przeciwko któremu toczy się sprawa w sądzie. sprawa oddana do sądu, spór ulega zawieszeniu
Legitimatio ad causam - stan prawny odnośnie przyczyny
Legitimatio ad processus- stan prawny odnośnie procesu
Successio mortis causa- zmiana posiadacza z powodu śmierci
Successio inter vivos- zmiana posiadacza między żyjącymi
Res iudicata inter partes- sprawa rozstrzygnięta wśród równych
Res inter alios gesta- sprawa ( rozstrzygnięta) prowadzona między innymi
Ad quem -post quem- do którego - po którym
Prorogatio fori- odroczenie rozprawy
Prorogatio iurisdictionis- odroczenie procesu cywilnego
Negatio per positionem alterius- zaprzeczenie ze względu na postawę innego
Exceptiones peremptoriae- zarzuty przekupstwa
Exceptiones dilatoriae- zarzut opóźniania
Exceptiones declinatoriae- zarzut uchylania
Replicatio- otworzenie , rozwinięcie
Duplicatio- podwojenie
Onus proferendi- ciężkie zadanie przedstawienia
Onus probandi- ciężkie zadanie ocenienia
Ei incubit probatio qui dicit non qui negat- temu przysługuje udowodnienie kto mówi, a nie temu który zaprzecza
Ne bis in idem- aby nie było dwukrotnie to samo
Sententia facit ius inter partes- postanowienie czyni prawo między częściami
Reformatio in peius- zmiana na gorsze
De minimis non curat praetor- przełożony nie dba o rzeczy błahe
Error in iudicando- błąd w zasądzeniu ( wydaniu wyroku)
Error in procedendo- błąd w przebiegu procesu
Iudex inhanbilis- sędzia niekompetentny
Iudex suspectus- sędzia wzbudzający podejrzenie
Professio iuris- oświadczenie prawa
Ad litis ordinationem- dla uregulowania ( rozstrzygnięcia) sporu
Ad litem decidendam - dla przerwania sporu
Prawo międzynarodowe prywatne
Lex fori - lex loci processus - ustawa miejsca, gdzie znajduje się sąd - sąd stosuje ustawę taką, jaka obowiązuje tam gdzie toczy się spór.
Locus regis forman actus - czynności prawnej dokonuje się w takiej formie, jaka obowiązuje w danym miejscu
Statuta personalia - statuty osobowe (korporacje)
Statuta realia - statuty rzeczowe (fundacje)
Statuta mixta - statuty mieszane
Lex loci ubi res est - stosuje się to prawo, gdzie znajduje się dana rzecz
Statutum comitatur personae - statut (decyzja?) towarzyszy osobie
Ius commune - prawo powszechne
Statuta prohibitiva - statuty zakazujące, zakazy
Statuta prohibitiva favorabilia - statuty zakazujące ze względu na korzyść (np. zakazy mające na celu ochronę młodocianych)
Statuta prohibitive odiosa - statuty zakazujące na niekorzyść (np. zakaz sprawowania przez kobiety jakiejś funkcji)
Statuta permissiva - statuty przyznające prawa, których nie przyznało prawo powszechne
Comitas gentium - kurtuazja międzynarodowa
Lex domicilii - prawo (ustawa?) miejsca zamieszkania
Mobilia personam sequuntur - rzeczy ruchome idą za osobą (np. mienie przesiedleńcze)
Lex loci solutions - prawo (ustawa?) miejsca wykonania zobowiązania
Lex patriae - diritto privato necessario - diritto privato voluntario - prawo ojczyste - zabranie konieczne dóbr prywatnych - zabranie dobrowolne dóbr prywatnych
Lex patriae - prawo ojczyste
Lex domicilii animus manendi - ustawa miejsca zamieszkania - chęć pozostania
Lex adoptions - prawo ojczyste przysposabiającego
Lex loci actus - prawo miejsca, gdzie została zawarta czynność prawna
Pactum de lege utenda - umowa z jakiego prawa się skorzysta
Ultimum refugium - ostatnia ucieczka
Lex loci contractus - ustawa tego miejsca, gdzie zawarto umowę
Lex loci celebrationis matrimonii - ustawa tego miejsca, gdzie zawarto małżeństwo
Lex loci delicti commissi - prawo miejsca, gdzie zostało popełnione przestępstwo
Lex rei sitae - ustawa miejsca położenia rzeczy
Lex fori - ustawa miejsca, gdzie znajduje się sąd.
Lex Causae - prawo stosunku prawnego; prawo właściwe dla danego stosunku prawnego / czynności prawnej,
Lex Valutae - Lex Pecuniae - prawo waluty; prawo miejsca, które kreowało dany rodzaj pieniądza,
Locus Gestionis - miejsce sprawowania zarządu / działalności gestora,
Lex Loci Laboris - prawo miejsca, w którym praca była, jest lub miała być wykonywana,
Lex Libri Sitae - prawo miejsca wpisu do rejestru państwowego,
Situs Naturalis - fizyczne położenie rzeczy,
Lex In Transitu - prawo obwiązujące podczas tranzytu / przewozu,
Lex Loci Expeditionis - prawo miejsca wysłania,
Lex Loci Destinationis - prawo miejsca przeznaczenia,
Lex Voluntatis - prawo wybrane przez strony,
Lex Loci Protectionis - prawo miejsca udzielającego ochrony,
Lex Cartae Sitae - prawo miejsca położenia dokumentu,
Lex Successionis - statut spadkowy, prawo rządzące spadkiem (np. prawo ojczyste spadkodawcy),
Ius Contrahendi ( Ius Contractum) - prawo zawierania umów,
Pacta Sunt Servanda - układów należy dotrzymywać; umowy zawarte obowiązują,
Pacta Tertiis Non Nocent Non Prosunt - umowy nie mogą szkodzić ani służyć stronie trzeciej; porozumienia nie nakładają obowiązków ani nie przyznają praw dla państw trzecich,
res inter alios acta - czynność dokonana między stronami,
in favorem tertii - na korzyść strony trzeciej,
opinio iuris sive necessitatis - przekonanie, że norma prawna, którą się stosuje zwyczajowo jest obowiązująca,
pro foro interno - adresowany do organów wewnętrznych,
pro foro externo - adresowany do organów zewnętrznych,
dismembratio - rozbiór,
ius postliminii - prawo powrotu do poprzedniego miejsca zamieszkania i do poprzedniej sytuacji prawnej (jaką miał człowiek wolny przed popadnięciem w niewolę),
tabula rasa - czysta, nie zapisana karta - nowa strona prawna jest zwolniona ze wszystkich umów i zobowiązań prawnych (poprzedników),
ius repraesentationis omnimodae - prawo pełnej reprezentacji,
qui in territorio meo est, etiam meus subditus est - ktokolwiek znajduje się na danym terytorium, podlega jego władzy i prawu,
quidquid est in territorio, est etiam de territorio - cokolwiek znajduje się na danym terytorium, podlega jego władzy i prawu,
delictum iuris gentium - przestępstwo prawa międzynarodowego / prawa narodów,
Ius Sanguinis - prawo krwi przy nabywaniu obywatelstwa,
Ius Soli - prawo ziemi przy nabywaniu obywatelstwa,
Persona non grata - osoba niemile widziana. zwrot z języka łacińskiego oznaczający osobę niepożądaną. W języku dyplomacji mianem tym określa się dyplomatów - cudzoziemców, którzy otrzymali nakaz opuszczenia terytorium kraju, na którym przebywają.
Prawo i postępowanie karne
Delicta iuris gentium- przestępstwa przeciwko prawu naturalnemu. które określa przestępstwa przeciwko prawu międzynarodowemu (zbrodnie wojenne, ludobójstwo i inne zbrodnie przeciwko ludzkości, przestępstwa o charakterze terrorystycznym, piractwo, fałszowanie pieniędzy, handel niewolnikami, kobietami, dziećmi). Tego typu czyny zakazane są ścigane na zasadzie represji wszechświatowej (niezależnie od miejsca popełnienia czynu i przez wszystkie państwa - strony odpowiednich traktatów i konwencji).
Victima- ofiara przestępstwa. ofiara (zwierzę zabijane dla bóstwa)
Nullum crimen Nulla poena sine lege poenali anteriora- żadna zbrodnia i kara bez wcześniejszej ustawy karnej. "nie ma przestępstwa bez ustawy", zasada ta jest najważniejszą zasadą prawa karnego, chronią jednostkę przed arbitralnym posługiwaniem się represja karną przez organy państwowe.
Sine lege scripta- nie ma przestępstwa bez prawa pisanego. typizacji czynów zabronionych - wyłączona jest kryminalizacja w drodze aktów o charakterze podstawowym;
Sine lege certa- ustawa obowiązująca. maksymalnej określoności tworzonych typów - funkcja zewnętrzna określoności czynu pozwala odróżnić typy zachowań zabronionych od nie zabronionych, zaś funkcja wewnętrzna - na odróżnienie poszczególnych typów czynu zabronionego;
(nullum crimen sine lege stricta)- zakazu analogii i wykładni rozszerzającej na niekorzyść sprawcy
Sine lege praevia- nie ma przestępstwa bez ustawy karnej. zakazu pogarszania sytuacji prawnej sprawcy przez wsteczne działanie ustawy karnej
Lex retro non agit- prawo nie działa wstecz
Res iudicata- wyrok. (też "res judicata"; łac. "rzecz (już) osądzona") - pojęcie języka prawniczego określające prawomocność orzeczenia sądowego lub ostateczność decyzji administracyjnej
Vis absoluta- siła wyższa. (przymus absolutny)((swoboda wypowiedzi)) czyli nieodporny - którego istota tkwi w naruszeniu zdolności do podjęcia decyzji względnie możliwości realizacji decyzji woli i obejmujący: dobrowolne lub dokonane bez zgody osoby składającej oświadczenie dowodowe wyłączenie jej świadomości (lub jej ograniczenie): narkoanalizę, hipnozę, stan nietrzeźwości, użycie leków psychotropowych lub halucynogennych (jeżeli wyłączyły świadomość), pozbawienie możliwości fizycznego kierowania ruchami ciała,
Vis compulsiva- przymus kompulsywny. przymus nieabsolutny() - który może występować w następujących formach: posługiwanie się siłą fizyczną względnie stwarzanie zewnętrznych uciążliwych warunków zachowania się osobie składającej oświadczenie dowodowe: bicie, tortury, przesłuchiwanie w nocy, przeciągające się przesłuchiwanie ponad okres normalnej wytrwałości fizycznej i psychicznej, nieustanne zadawanie pytań sugestywnych, wielokrotnie powtarzające się bezpośrednio po sobie przesłuchiwania powodujące znużenie przesłuchiwanego,
Dolus directus- zły zamiar, bezpośredni zamiar popełnienia przestępstwa
Dolus directums repentinus- zły zamiar nagły ( wnioskuje ze w afekcie:P). (Zamiar bezpośredni nagły)- w tym przypadku decyzja o popełnieniu czynu podejmowana jest w krótkim czasie, bez szczegółowych przemyśleń;
Dolus directus preameditauts- zły zamiar zaplanowany. Zamiar bezpośredni przemyślany - powstaje w wyniku trwającego jakiś czas procesu decyzyjnego, często połączonego z tworzeniem planu popełnienia przestępstwa. Przyjmuje się, że zamiar bezpośredni nagły jest lżejszą forma winy.
Dolus eventualis- zamiar ewentualny. Zamiar ewentualny: zachodzi gdy sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje i na to się godzi
Culpa dolo exorta- wina wynikająca ze złego czynu. tj. winę kombinowaną. Polega ona na takim połączeniu umyślności z nieumyślnością, w którym znamiona przestępstwa typu podstawowego objęte są umyślnością, natomiast następstwa czynu powodujące wyższą karalność - nieumyślnością. Przestępstwa popełnione z winy kombinowanej należą jednak do kategorii przestępstw umyślnych.
Iter delicji- droga przestępstwa. (łac. pochód przestępstwa). Każde przestępstwo umyślne może potencjalnie przejść przez cztery etapy: 1. zamiar 2. przygotowanie 3. usiłowanie 4. dokonanie
Delicum putativum- domniemanie przestępstwa. (przestępstwo urojone), gdy sprawca mylnie uważa, że istnieją przepisy wg których jego czyn jest przestępstwem
Nemo prudens punit quia peccatum est sed ne peccetur- nie każe sie dlatego ze popełniono przewinienie , lecz po to żeby go nie popełniano.
In dubio pro reo- w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego. z łacińskiego(w wypadku wątpliwym (należy orzec na korzyść oskarżonego).) - zasada prawna, zgodnie z którą wątpliwości nie dających się rozstrzygnąć nie można tłumaczyć na niekorzyść oskarżonego
Dolus non preasumitur- złego czynu nie domniemuje się.
Reformatio In Pius iudicti appellatio non licet- nie wolno sadowi apelacyjnemu zmieniać na gorsze, nie wolno zmieniać (wyroku) na niekorzyść (odwołującego się)
Delicta parenum liberis non nocent- przestępstwa rodziców nie szkodzą dzieciom.
Reus In exceptione actor est- pozwany, podnoszący zarzut występuje w charakterze powoda. (D.44.1.1). Pozwany w zakresie zarzutu procesowego staje się powodem.
Ei incumbit probatio qui dicit non qui negat- dowieść musi ten, kto twierdzi, nie ten kto przeczy
Qudo non est In actis non est In mundo- czego nie ma w aktach, nie ma na świecie ( jest bez znaczenia dla sędziego). łac., prawn. (to) czego nie ma w aktach, nie istnieje na świecie (w dawnym procesie, gdy dla sędziego miarodajna była tylko treść akt).
Veba volant, scripta manent - słowa ulatują pismo pozostaje
Testis ex auditu - świadkowie znający sprawę ze słyszenia
Nemo iudex in proporia (sua) causa - nikt nie może być sędzią we własnej sprawie
Forum delicti commissi - sąd właściwy ze względu na miejsce popełnienia przestępstwa
Forum praeventionis - sąd właściwy ze względu na pierwszeństwo w podłączonej sprawie, miejsce, gdzie zapobiega się przestępstwu
Perpetuatio fori - łaciński zwrot prawniczy używany na określenie zasady, że sąd właściwy do rozpoznania danej sprawy w chwili wszczęcia postępowania, niezależnie od późniejszych zmian podstaw określających jego właściwość, pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania
Forum connexitatis causarum - sąd właściwy ze względu na łączenie sprawy, sąd, z którym związane są sprawy
Causa principalis - przyczyna główna
Causa accessoria - sprawa spadkowa, dodatkowa
Res iudicata pro veritate habetur - sprawę osądzoną ostatecznie uważa się za rozstrzygniętą; wyrok sądu uważa się za prawdę
Ne bis in idem crimen iudicetur - nie można osądzać dwa razy tego samego przestępstwa
Confessio est regina probationum - przyznanie się do winy jest królową dowodów
Propter falsa - wznowienie sprawy w wyniku fałszywych dowodów; wznowienie postępowania - chodzi o to, jeżeli dowody były fałszywe
Propter nova - po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody nie znane przedtem sądowi, wskazujące na to, że: skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze, skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary, sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu.
PAREMIE
Cessante ratione legis, cessat ipsa lex "gdy ustaje przyczyna, dla której wydano ustawę, traci moc i sama ustawa"
Corruptissima re publica plurimae leges "najbardziej skorumpowana republika mnogością ustaw" - niezliczona ilość ustaw demoralizuje Rzeczpospolitą
Culpa lata dolo aequiparatur „wina ciężka jest przyrównana do złego zamiaru"
Ex iniuria ius non oritur "z bezprawia nie rodzi się prawo"
Hominum causa omne ius constitutum est "ze względu na ludzi wszelkie prawo zostało ustanowione"
Ignorantia legis neminem excusat "nieznajomość ustawy nikogo nie usprawiedliwia"
In legibus magis simplicitas quam difficultas placet "w ustawach bardziej podoba się prostota niż trudność" - ustawy powinny być pisane językiem prostym, zrozumiałym
Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur "prawa nie stanowi się dla poszczególnych jednostek, lecz dla ogółu" - zdanie Ulpiana przekazane w Digestach ilustrujące istotę prawa jako normy o charakterze ogólnym
Legem bonam a mala nulla alia nisi naturae norma dividere possumus „ustawę dobrą od zlej w żaden inny sposób, jak tylko z natury normy (miarą prawa natury) możemy odróżnić"
Leges ab omnibus intellegi debent „ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich"
Leges bonae ex malis moribus procreantur "Dobre ustawy powstają ze złych obyczajów" - zdanie wyrażone przez Macrobiusza wyrażające myśl, że dobre prawo może przeciwdziałać niesprawiedliwym obyczajom
Libertas inaestimabilis res est "wolność jest rzeczą bezcenną"
Male nostro iure uti non debemus "nie powinniśmy źle korzystać z (przysługującego nam) prawa"
Moribus ornes, legibus emendes „ozdabiasz zwyczajami, poprawiasz ustawami"
Nemo ex suo delicto meliorem suam condictionem facere potest "nikt nie może polepszyć swojej sytuacji w wyniku swojego przestępstwa"
Non omne quod licet honestum est "Nie wszystko co dozwolone, jest godziwe (uczciwe)" - przekazana przez Paulusa myśl, że nie każdy przepis prawa jest zgodny z zasadami moralności
Nullus idoneus testis in re sua intellegitur „we własnej sprawie nikt nie jest zdolny do świadczenia" - nikt nie może być wiarygodnym świadkiem we własnej sprawie
Optima est legum interpres consuetudo „Zwyczaj jest najlepszą interpretacją (wykładnią) prawa" - zdanie jurysty Callistratusa, dotyczące roli zwyczaju przy wykładni prawa
Poena constituitur in emendationem hominum "kara jest ustanowiona w celu poprawienia człowieka"
Quid leges sine moribus, vanae proficiunt "cóż warte są prawa bez obyczajów? , nic nie przynoszą (są puste)" - cytat z Horacego
Res nullius cedit primo occupanti "rzeczy niczyje (tj. nie należące do nikogo) przypadają temu, kto je pierwszy zawłaszczył" - zasada ius civile
Satius enim esse impunitum relinqui facinus nocentis quam innocentem damnari „lepiej jest pozostawić bezkarnym występek złoczyńcy, niż skazać niewinnego"
Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem „Znać ustawy to nie tylko trzymać się ich słów, ale także siły i władzy (tj. rozumieć ich sens i znaczenie)" - trzeba znać również kontekst i znaczenie tych słów; trzeba znać język prawniczy, żeby znać ustawę (np. posiadacz, to nie to samo co właściciel) - zdanie Celsusa stanowiące wskazówkę przy interpretacji prawa
Sententia facit ius inter partes "wyrok tworzy prawo miedzy stronami" - zasada oznaczająca, że w tej samej sprawie, jako osądzonej, inne ukształtowanie stosunku prawnego między tymi samymi stronami jest niedopuszczalne
Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio "Tam, gdzie powód do wydania ustawy jest taki sam, tam taka sama powinna być dyspozycja ustawy"
Vanae voces populi non sunt audiendae "czcze głosy ludu nie powinny być wysłuchane" - sędzia nie powinien ulegać naciskom opinii
Vigilantibus, non dormientibus, iura subveniunt "prawa służą osobom starannym, a nie drzemiącym (zaniedbującym)"
Vim vi repellere licet „siłę wolno odeprzeć siłą" - zasada wyrażona przez Ulpiana, leżąca u podstaw obrony koniecznej; siła, na którą wolno było odpowiedzieć siłą, winna być bezprawna, bezpośrednia i poważna
Volenti non fit iniuria "chcącemu nie dzieje się krzywda" - zasada oparta na zdaniu Ulpiana, wyrażająca rolę woli wewnętrznej przy dokonywaniu aktów prawnych