t umaczenie 2, PRAWO - Studia, Łacina


ŁACINA W TERMINOLOGII PRAWNICZEJ 

     Nauki historyczne

ius (iuris) - iura (pl.)  prawo

ius - fas   prawo boskie - prawo ludzkie (tworzone przez ludzi)

ius iura   prawo w sensie dzieła prawników (w okresie poklasycznym)

ius leges prawo w sensie prawa tworzonego przez cesarzy (w okresie poklasycznym)

quo iure   jakim prawem

ipso iure z mocy samego prawa (skutki pewnych zdarzeń prawnych następowały ipso iure, jeśli prawo nie wymagało oświadczenia stron zainteresowanych), np. nabycie spadku mogło być ipso iure, mogło też być np. z mocy oświadczenia woli dziedzica

iudex sędzia

ubi societas ibi ius tam gdzie (istnieje) społeczeństwo (państwo), tam i prawo (żadna wspólnota nie może egzystować bez praw rządzących tą wspólnotą), np. wg Cycerona państwo to zbiorowość ludzi połączonych wspólną znajomością prawa

fontes iuris   źródła prawa

fontes iuris oriundi źródła prawa w znaczeniu materialnym (źródła powstania prawa, np. plebiscyty, edykty, ustawy)

fontes iuris cognoscendi źródła prawa w znaczeniu poznawczym (źródła poznania prawa, tj. teksty, na podstawie których możemy poznać prawo, ale one same tego prawa nie stanowią)

ex nihilo   z niczego

mos maiorum (pl. mores maiorum) zwyczaj, obyczaj odziedziczony po przodkach

longa consuetudo długotrwałe przyzwyczajenie, praktyka; warunek, który musiał być spełniony, aby obyczaj został uznany za normę prawną

consuetudines loci zwyczaj obowiązujący na danym terenie

consuetudines approbatae zwyczaj przyjęty najpierw przez społeczeństwo

consuetudines in scriptis redactae zwyczaje spisane, np. wiele norm w ustawie XII tablic zostało spisanych na podstawie prawa zwyczajowego

summum ius - summa iniuria „najwyższe prawo (może stać się) najwyższym bezprawiem" - myśl Cycerona, która stała się podstawą konstrukcji nadużycia praw podmiotowych, dotyczy przypadków, gdy prawo stanowione jest sprzeczne z normami prawa naturalnego

summa summarum „suma sum"; ogólnie rzecz biorąc, podsumowując

in summa w ogólności

adiuvandi iuris civilis gratia kierunek prawotwórczej działalności pretora, polegający na „pomaganiu - adiuvare", tj. wyjaśnianiu, wspomaganiu obowiązującego ius civile, coś na kształt tworzenia dzisiejszych przepisów wykonawczych

supplendi iuris civilis gratia kierunek prawotwórczej działalności pretora, polegający na „uzupełnianiu - supplere", tj. uzupełnianiu luk obowiązującego ius civile; wprowadzanie w edyktach pretorskich stanów prawnych w stanach analogicznych, np. przyjmowanie fikcji, np. cudzoziemiec utracił swoją rzecz, nie przysługiwało mu prawo skargi przeciwko aktualnemu posiadaczowi, więc pretor wprowadził skargę polegającą na tym, że cudzoziemiec będzie traktowany jakby był obywatelem rzymskim

corrigendi iuris civilis gratia kierunek prawotwórczej działalności pretora, polegający na „poprawianiu - corrigere", (często o 180 stopni) obowiązującego ius civile; ochrona takich stosunków prawnych, które w ogóle nie były chronione w ius civile, np. czynności dokonane pod wpływem groźby lub podstępu nie były chronione i pretor w swoim edykcie chronił taki stosunek prawny, albo: wg ius civile syn wyemancypowany nie mógł dziedziczyć - pretor zapowiadał, że może dziedziczyć, pod warunkiem, że włączy swój majątek do masy spadkowej

ius publicum - publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat prawo publiczne, jeden z dwóch działów prawa wg ogólnego podziału zaproponowanego przez Ulpiana „prawo publiczne jest prawem odnoszącym się do interesu Państwa Rzymskiego"; ius publicum opiera się na obrzędach, kapłanach i magistraturach

ius privatum - privatum ius est quod ad singulorum utilitatem spectat prawo prywatne, jeden z dwóch działów prawa wg ogólnego podziału zaproponowanego przez Ulpiana „prawo prywatne jest prawem dotyczącym korzyści poszczególnych jednostek"; ius privatum reguluje wzajemne stosunki miedzy osobami w zakresie ich spraw osobowych i majątkowych;  ius privatum: ius naturale, ius gentium, ius civile, ius honorarium

ius honorarium całość przepisów prawnych powstałych w wyniku prawotwórczej działalności pretorów, edylów i namiestników prowincji

ius honorum prawo piastowania urzędów

honor 1) urząd, 2) godność związana z pełnieniem urzędów

ius est ars boni et aequi "prawo jest sztuką stosowania tego co dobre i słuszne" - definicja prawa, której autorem jest Celsus, potwierdzona przez Ulpiana, umieszczona na początku Digestów justyniańskich, definicja oparta na filozofii stoickiej

ius civile - ius canonicum - utriusque iuris prawo cywilne - prawo kanoniczne - prawo obejmujące prawo cywilne i prawo kanoniczne

ius cogens - ius dispositivum  norma (prawo) bezwzględnie wiążąca - przepis prawny, który każdy z podmiotów musi w konkretnym przypadku bezwzględnie respektować, nie mając żadnej możliwości uchylenia jego zastosowania przez własne oświadczenie woli (generalnie występująca w ius publicum) - norma (prawo) względnie wiążąca - przepis prawny, którego zastosowanie może być w konkretnym przypadku wyłączone przez oświadczenie woli zainteresowanego podmiotu (generalnie występująca w ius privatum)

ius particulare - ius universale prawo partykularne (nie obowiązujące powszechnie)- prawo powszechne (powszechnie obowiązujące)

ignorantia iuris nocet = ignorantia iuris non exculpat nieznajomość (błąd) prawa szkodzi (nie usprawiedliwia) - zasada prawna, w myśl której nieznajomość danej normy prawnej nie może być podstawą uchylenia się od odpowiedzialności prawnej (w Rzymie nie dotyczyła ta zasada wszystkich, np. kobiet, żołnierzy);  w prawie współczesnym obywatel jest zobowiązany do znajomości pewnych gałęzi prawnych, np. prawa karnego, a niektórych nie musi znać - np. prawo administracyjne - tu organ ma obowiązek poinformować obywatela o ciążącym na nim obowiązku

ignorantia facti non nocet nieznajomość (błąd) faktu nie szkodzi - zasada prawna, zgodnie z którą błąd co do faktu (występuje wówczas, gdy określony podmiot nie zna pewnych faktów, czy sytuacji, które mają znaczenie prawne) może być podstawą uchylenia się od odpowiedzialności prawnej, np. zawarto umowę z niepełnoletnim, a zawierający był przekonany, że to była osoba pełnoletnia - to jest błąd co do faktów

glossa marginalis objaśnienia pojedynczych wyrazów gwarowych, prowincjonalizmów, wyrazów obcych i przestarzałych (glosy) umieszczane na marginesie

glossa interlinealis objaśnienia pojedynczych wyrazów gwarowych, prowincjonalizmów, wyrazów obcych i przestarzałych (glosy) umieszczane między wierszami

glossa ordinaria (Accursiusa) - zbiorowe dzieło obejmujące wszystkie glosy (tj. objaśnienia znaczeń poszczególnych wyrazów i zdań w Corpus iuris civilis), którego twórcą jest Accursius (XIII w.)

ius ducale prawo książęce

forum wolne miejsce, wolna przestrzeń  o kształcie prostokątnym, publiczny plac targowy, rynek, miejsce zebrań, wieców, jak również działalność, której tam dokonywano; także sąd właściwy do rozpoznania sporu między stronami

forum Romanum centralne miejsce zgromadzeń obywateli rzymskich, centrum polityczne, gospodarcze i religijne Państwa Rzymskiego

loca forensia miejsca, gdzie odbywają się procesy

forum liberum prawo targowe, gwarantujące swobodne przybywanie na targi z towarem i swobodne załatwianie transakcji handlowych

census fori census - spis obywateli rzymskich dokonywany co 5 lat, połączony z oszacowaniem ich majątku i przydzieleniem do odpowiedniej centurii.

privilegium fori przywilej własnego sądownictwa (np. żołnierze posiadają przywilej polegający na tym, że podlegają, w określonych sprawach, jurysdykcji sądów wojskowych, a duchowni - sądów kościelnych)

praescriptio fori przedawnienie sądu właściwego (gdy ktoś wniósł sprawę do innego sądu)

actor sequitur forum rei "powód idzie za sądem pozwanego" - zasada, w myśl której właściwość sądu jest określana wg miejsca pochodzenia lub zamieszkania pozwanego

formula processus formuła procesu

Ecclesia vivit lege Romana "Kościół żyje prawem rzymskim", tzn. Kościół średniowieczny czerpał wzorce, korzystał z prawa rzymskiego

causae spirituales sprawy dotyczące kwestii duchowych, np. związanych z grzechem, sakramentem, w średniowieczu sprawy te podlegały jurysdykcji sądów kościelnych

causae saeculares sprawy wiekowe, stuletnie.

neminem captivabimus nisi iure victum "nikogo nie więzimy bez wyroku sądowego" - zasada gwarantująca w I Rzeczpospolitej nietykalność osobistą szlachcie, a więc zapewniająca, iż posiadający takie prawo nie zostanie uwięziony bez wyroku sądowego

TEORIE PRAWA I CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA CYWILNEGO

lex perfecta (leges perfectae) ustawa, której naruszenie powodowało nieważność czynności prawnej dokonanej wbrew przepisom ustawy, np. zakaz darowizn między małżonkami, współcześnie np. konieczność przeniesienia własności nieruchomości w formie aktu notarialnego

lex plus quam perfecta ustawa, której naruszenie powodowało nieważność czynności prawnej dokonanej wbrew przepisom ustawy oraz sankcję karną;  to kategoria współczesna, nieznana w prawie rzymskim, np. bigamia

lex minus quam perfecta ustawa, której naruszenie nie powodowało nieważności czynności prawnej dokonanej wbrew przepisom ustawy, ale ustanawiała kary za dokonanie takiej czynności, np. związek małżeński zawarty w czasie żałoby był ważny, ale strony podlegały karze infamii

lex imperfecta ustawa, której naruszenie nie powodowało ani nieważności czynności prawnej dokonanej wbrew przepisom ustawy ani nie ustanawiała kary za dokonanie takiej czynności, np. lex Cincia zakazująca nadmiernych darowizn; to jest manifestacja woli ustawodawcy

iuxta legem działanie zgodne z przepisem ustawy - jeden z trzech rodzajów stosunku adresata normy do tej normy

contra legem działanie wbrew przepisom ustawy - jeden z trzech rodzajów stosunku adresata normy do tej normy

praeter legem działanie w celu obejścia ustawy (sprzeczne z ideą ustawodawcy, ale zgodne z litera prawa); gdy ktoś działa praeter legem, to działa zgodnie z literą ustawy, ale wbrew ratio legis - jeden z trzech rodzajów stosunku adresata normy do tej normy

ratio uzasadnienie, podstawa, motyw

ratio legis cel, dla którego stanowiono określoną normę prawną

ratio iuris zgodność prawa z jego fundamentalnymi zasadami

ubi eadem legis ratio, ibi eadem (legis) dispositio tam, gdzie ten sam cel ustawy, tam musi być i ta sama treść ustawy (np. w tej samej ustawie ta sama myśl musi być zapisywana tak samo - zasada racjonalnego ustawodawcy)

per analogiam rozumowanie analogiczne (jeżeli jakaś sytuacja nie jest uregulowana, to staramy się rozumować analogicznie)

analogia legis jeden z dwóch rodzajów analogii - szukamy analogii w danym akcie prawnym tylko

analogia iuris jeden z dwóch rodzajów analogii - szukamy analogii w całym systemie prawa

a contrario rozumowanie odwrotne, przeciwne, polegające na tym, że np. jeżeli w hipotezie normy prawnej wymienione są tylko wdowy, to znaczy, że dyspozycja tej normy nie dotyczy rozwódek

praesumptio facti domniemanie faktów, np. jeżeli jest mgła to domniemujemy, że są złe warunki na drodze

praesumptio iuris tantum domniemanie prawne, które można obalić, np. że mąż kobiety jest ojcem dziecka, domniemanie niewinności

praesumptio iuris ac de iure domniemanie prawne niewzruszalne, którego nie można obalić; w prawie rzymskim nie było takiego domniemania

lex generalis norma ogólna, np. należy zaszczepić wszystkie lisy

lex specialis norma szczególna, np. nie podlegają szczepieniu lisy z białymi łapami

lex retro non agit ustawa (nie prawo!) nie działa wstecz, zasada, ze nie powinno się stosować przepisów prawa ze skutkiem wstecznym;  paremia ta nie została sformułowana w prawie rzymskim, ale była w prawie rzymskim stosowana, współcześnie zasada wyrażona tą paremią obowiązuje np. w prawie karnym

desuetudo przeciwieństwo consuetudo, „odzwyczajenie", długie niekorzystanie z czegoś, np. przedawnione prawo przez trwałe niestosowanie traci swoją moc, przestaje być prawem

lex posterior derogat legi priori ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą (ale tylko, gdy są na tym samym poziomie (np. dwie lex specialis lub dwie lex generalis)

lex specialis derogat legi generali przepis szczególny wyłącza stosowanie przepisu ogólnego

lex posterior generalis non derogat legi priori speciali późniejszy przepis ogólny nie wyłącza stosowania wcześniejszego przepisu szczególnego

de lege lata „o ustawie uchwalonej" - (zagadnienia, analizy) dotyczące (stosowania) obowiązującego prawa

de lege ferenda „o ustawie, która ma być uchwalona" - (zagadnienia, analizy) związane z tworzeniem prawa, z przyszłymi zmianami w prawodawstwie

erga omnes - inter partes „wobec wszystkich" - „między stronami", chodzi o skuteczność skarg, skarga erga omnes jest skuteczna wobec wszystkich (głównie dotyczy prawa rzeczowego), skarga inter partes jest skuteczna tylko wobec konkretnej osoby (głównie dotyczy prawa zobowiązań)

da mihi factum, dabo tibi ius  „jeśli podasz mi stan faktyczny, wskażę Ci prawo" - musimy znać stan faktyczny, aby zastosować prawo, jeśli znamy stan faktyczny to możemy do niego zastosować stan prawny. Zasada, w myśl której strony w postępowaniu przed sądem przeprowadzały jedynie dowody celem ustalenia stanu faktycznego.  Jego ocena z punktu widzenia obowiązującego prawa należała wyłącznie do sądu.

iura novit curia prawa zna urząd (sąd) tzn., że w sądzie nie musimy udowadniać prawa, bo sąd zna prawo

sensu stricto - sensu largo w ścisłym znaczeniu - w szerokim znaczeniu

clara non sunt interpretanda „rzeczy jasnych się nie interpretuje" - zasada obowiązująca w procesie wykładni prawa, w myśl której jasno sformułowane przepisy nie wymagają interpretacji

ex definitione z definicji; np. z definicji sędzia jest niezawisły

qui suo iure utitur, neminem laedit kto nie przekracza przysługującego mu prawa, nie narusza praw drugiego

prior tempore potior iure „pierwszy w czasie, lepszy w prawie" - zasada dotycząca ustalenia pierwszeństwa w przypadku gdy było kilkunastu uprawnionych. Zasada ta miała zastosowanie np. przy zasiedzeniu i przy zastawie. Zgodnie z tą zasadą ten zastawnik, dla którego najwcześniej ustanowiono prawo zastawu sprzedawał rzecz i realizował swoją wierzytelność, dalsi wierzyciele otrzymywali nadwyżkę też w kolejności swoich zastawów

expressis verbis ściśle wyrażonymi słowami, tzn. że coś jest jasno powiedziane

superfluum 1) nazwa zbędna, nic nie wnosząca (pleonazm) i nie powodująca konsekwencji prawnych 2) nadwyżka pozostająca po sprzedaży  możliwie najkorzystniej przez wierzyciela rzeczy zastawionej, która to nadwyżkę wierzyciel miał obowiązek zwrócić dłużnikowi.

numerus clausus liczba zamknięta, np. ściśle określona liczba przyjętych na studia

prima facie „na pierwszy rzut oka" , bez zagłębiania się w sprawę

genus - species rzeczy oznaczone co do gatunku np. pieniądze (genus) - rzeczy oznaczone co do tożsamości np. konkretny osiołek (species); rzeczy takie same (genus) - rzeczy te same (species)

genus perire non censetur „gatunek nie może zginąć" tj. zasada, w myśl której przy wykonaniu zobowiązań, których przedmiotem jest rzecz oznaczona co do gatunku zniszczenie lub utrata rzeczy nie zwalnia dłużnika od obowiązku świadczenia takiej samej rzeczy

ex contractu jedno z dwóch źródeł zobowiązań wg Instytucji Gaiusa

ex delicto jedno z dwóch źródeł zobowiązań wg Instytucji Gaiusa

quasi ex contractu jedno z czterech źródeł zobowiązań w prawie justyniańskim

quasi ex delicto jedno z czterech źródeł zobowiązań w prawie justyniańskim

contractus kontrakt, umowa

delictum - delicti (pl.) przestępstwo, tj. przestępstwo prawa prywatnego podlegające karze prywatnej (poena), w odróżnieniu od przestępstwa prawa publicznego - zbrodni (crimen)

inter vivos- mortis causa-  wśród żywych - sprawy martwe

causa solvendi-  Ze słów: " Czy przyrzekasz? Przyrzekam" nie można był wyczytać causa czynności, ale mogła nią być umorzenie istniejącego długu.

causa donandi- Ze słów: " Czy przyrzekasz? Przyrzekam" nie można był wyczytać causa czynności, ale mogła nią być chęć obdarowania kogoś.

causa obligandi vel acquirendi- Ze słów: " Czy przyrzekasz? Przyrzekam" nie można był wyczytać causa czynności, ale mogła nią być nabycia prawa lub korzyści majątkowych.

ubi loqui potuit et debiut- gdzie ulokowane posiadanie I należność

ad incertas personas- do nie ustalonego, wątpliwego, zmiennego osobowo

per facta concludentia- w czynnościach nieformalnych oświadczenie woli mogło być złożone w dowolne formie, a nawet w sposób dorozumiany, np. spłacanie długów spadkowych oznaczało wolę przyjęcia spadku.

ad solemnitatem-  do podżegania, zmartwienia

ad probationem-  do odwodu, zgody, pochwały

ad eventum-   do wydarzenia, wypadku, zakończenia

reservatio mentalis-  czyli jednostronnie zamierzona, nieujawniona jednak na zewnątrz niezgodność woli z oświadczeniem, polegająca na złożeniu tego oświadczenia bez zamiaru wywoływania skutków prawnych, nie miała żadnego znaczenia prawnego (dokonana czynność prawna była ważna).

essentialia negotii-   przedmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej

naturalia negotii-   przedmiotowo nieistotne składniki treści czynności prawnej

accidentalia negotii- do podstawowej czynności prawnej strony mogą dodać postanowienia nietypowe, dodatkowe. Treść tych postanowień dodatkowych może być najróżniejsza, jednak w praktyce najczęściej dodawanymi accidentiala negotii były: warunek (conditio), termin (dies) i polecenie (modus).

negotium claudicans- czynność kulejąca. Jeśli zawarta czynność miała dwojaki charakter, tzn. równocześnie powoływała przysposobienie i obciążała majątek dojrzałego, a opiekun nie wyraził zgody przyjmowano jej skuteczność tylko w zakresie przysporzenia dla niedojrzałego.

dies a quo- termin zawieszający (początkowy), gdy powstanie skutków czynności prawnej odsunięte jest w czasie do momentu spełnienia się tego pewnego, przyszłego zdarzania.

dies ad quem- Termin rozwiązujący (końcowy), przy którym skuteczność czynności  prawnej ustaje po upływie tego terminu.

computatio civilis -   związane z obliczaniem, rachowaniem

computatio a momento ad momentum- obliczać od momentu do momentu

ex tunc-   od wtedy, wówczas

ex nunc-   chwila obecna, w czasie wspomnianym

ex contractu-    z momentu sprzeciwnienia się

ex delicto-    z deliktu, z czynu niedozwolonego, odpowiedzialność deliktowa

verba legis-   norma, prawo mówione

Prawo rzeczowe

res omnium communes-  rzeczy wspólne wszystkim ludziom

superficies solo cedit-  To co jest na powierzchni przypada gruntowi

iura in re aliena-   własność i prawa na rzeczy cudzej

actio in rem- erga omnes- jest stosowana wtedy, gdy powód zmierza do wykazania w procesie, że przysługuje mu skuteczne wobec wszystkich prawo władania rzeczą materialną, lub jakieś inne prawo, skuteczne wobec wszystkich. Prawo chronione skargą rzeczową jest skonstruowane jako prawo władcze, bezwzględne. Uprawniony na podstawie prawa władczego może uzyskać ochronę prawną w stosunku do każdego, kto prawo to aktualnie narusza, jest ono skuteczne wobec wszystkich (erga omnes).

ius possidendi-   prawo posiadania

ius utendi (abutendi, fruendi)- możliwość używania rzeczy, aż do zużycia rzeczy (tzw. ius abutendi) wraz z możliwością pobierania pożytków.

ius disponendi-  prawo rozporządzania własnością, zmiany jej tytułu. Prawo rozporządzania rzeczy czy to między żyjącymi, czy na wypadek śmierci

Ius infinitum -   prawo absolutne (niczym w swojej treści nie ograniczone

                  prawo władania rzeczą)

Nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet - nie można dać

                  komuś więcej praw niż się samemu posiada (nie można dać czegoś czego się nie ma)

Solo consensu -   na zasadzie zwykłej zgody, umowy. umowa konsensualna (własność przechodzi na podstawie samej umowy zobowiązującej)

Accessio possessionis - doliczanie czasu posiadania poprzednika (instytucja

                  umożliwiająca utrzymanie ciągłości posiadania w przypadku zmiany posiadacza), doliczenie czasu posiadania poprzednika.

Lege non distinguente -  prawo nie rozróżnione

Dominium directum władza zwierzchnia (w historii władza pana nad ziemią

                  - posiadanie)

Dominium utile-   władza podległa (w historii władztwo chłopa nad ziemią -

                  własność użytkowania)

Condominium pro indiviso - współwłasność właściwa, własność przysługuje

                  niepodzielnie kilku osobom

Rei vindicatio - cum omni causa - roszczenie windykacyjne (naruszenia

                  uprawnień władania rzeczą dają właścicielowi prawo  wystąpienia ze stosownymi roszczeniami w sądzie

Actio negatoria -   forma ochrony właściciela w razie naruszenia jego

własności. (Właścicielowi przysługiwało roszczenie o zaniechanie naruszeń i

o otrzymanie od naruszającego stosownego zabezpieczenia.)

Non facere, pati -   dotyczy służebności, służebność nie może polegać na

działaniu - polega albo na nie działaniu- non facere, albo na znoszeniu, że ktos inny działa- pati

Confussio -   własność

Ususfructus -   służebność osobista polegająca na używaniu cudzej rzeczy i

                  pobieraniu z niej pożytków bez naruszania substancji rzeczy

Civilitier-   oględnie, oględny (służebność należy wykonywać w sposób

                  oględny)

Quasi - ususfructus- jakby, z racji że, około - radość z posiadania, możliwości korzystania.

Accessio temporis -  doliczanie czasu posiadania

In statu usucapendi -  zasiadywać, prowadzenie do zasiedzenia

Servitus in facere consistere nequit -  służebność nie może polegać na

                  działaniu. Właściciel rzeczy obciążonej służebnością nie jest obowiązany do działania na rzecz uprawnionego, powinien jedynie powstrzymać się od czynienia(non facere) i znosić (pati) wykonywanie służebności

Pignus antichreticum -  zastaw antychretyczny

Corpus -   faktyczne władztwo nad rzeczą

Animus rem sibi habendi - wola posiadacza zatrzymania rzeczy dla siebie

Animus possidendi -  wola posiadania rzeczy

Nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest - nikt nie może sobie zmienić podstawy prawnej posiadania

Possessio vitiosa - non vitiosa - posiadanie wadliwe, nabycie przez

      wyzucie innej osoby z posiadania/ nie wadliwe. (Nikt nie może sam sobie zmienić podstawy prawnej posiadania).

Animus posidendi pro alieno - wola posiadania dla drugiego. stan świadomości dzierżyciela

Precario dans - accipiens -  dający/ biorący w prekarium

Beneficium possessionis -  dobrodziejstwo posiadania.

Cautio damni infecti - dana kaucja, która ma pokryć szkody. zabezpieczenie przed szkodą zagrażającą z gruntu sąsiedniego

traditio corporalis-  jedna z form przeniesienia posiadania. Polega na wydaniu rzeczy

longa manu traditio- przeniesienie własności rzeczy przez ich wskazanie, bez fizycznego zetknięcia z nią; forma traditio (wręczenie lub wydanie rzeczy), gdzie przy przekazaniu rzeczy lub nieruchomości wystarczającą formalnością było pokazanie jej z odległości - bez fizycznego z nią zetknięcia.

consuitutum possessorium- przeniesienie własności bez wydania rzeczy; przypadek przeniesienia prawa własności bez faktycznego wręczenia rzeczy. Miał on miejsce wówczas, gdy zbywca przenosił własność rzeczy na nabywcę bez jej wydawania.

      Np.: Ktoś przeniósł własności jaka był niewolnik z jednoczesnym zawarciem umowy, iz przez określony czas będzie korzystał z pracy tego niewolnika tytułem najmu.

traditio brevi manu-  nabywający jest już posiadaczem naturalnym rzeczy (komodatariusz, depozytariusz, usufrukruariusz). przypadek przenoszenia własności bez faktycznego wręczenia rzeczy. Miał miejsce wówczas, gdy nabywający rzecz jest już jej naturalnym posiadaczem - np.: depozytariuszem. Pomija się tu oddanie i ponowne wręczenie.

nemini deneganda-   nikomu nie zostanie odrzucona skarga.

conditio sine qua non-  warunek niezbędny, nieodzowny

Prawo spadkowe

ex lege-    według prawa, z mocy ustawy

successio in univesitatem- sukcesja uniwersalna - występuje w przypadku spadkobrania,     gdy dziedzic jednorazowym aktem spadkobrania wstępuje w     ogół praw majątkowych jakie przysługiwały spadkodawcy.

nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet- nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam ma

nasciturus pro iam nato habetur- zasada: dziecko poczęte uważa się za już narodzone jeżeli     chodzi o jego korzyści. Jednakże noworodek stawał się      podmiotem praw tylko, gdy urodził się żywy.

In capita -    ze względu na karę śmierci, utraty praw obywatelskich

In stripes -   podział dziedziczenia wg szczepów

Faculta alternativa -  przypadek, gdy w treści zobowiązania istnieje tylko jedno      świadczenie, jednakże dłużnik może zwolnić się ze swego      obowiązku również przez spełnienie innego świadczenia.      Inaczej: jest to upoważnienie przemienne.

Mortis causa -   czynność prawna, która następuje dopiero z chwilą śmierci     osoby dokonującej czynności. Jest to czynność na wypadek     śmierci.

Cum amino testandi -  Z wolą, z duchem testowania

Favor testamenti -   zasada interpretacji testamentu, za główny cel biorąca realizację     woli testatora.

Lucium intervallum -  osoby chore umysłowo były pozbawione zdolności do czynności     prawnych, jednak w czasie przerwy w chorobie ( lucida      intervallum - przebłysk świadomości) odzyskiwały one pełną     zdolność do czynności prawnych. 

Sensu stricto -   w znaczeniu ścisłym.

Legatum per vidicationem - Legate to zapis w testamencie przysposabiający komuś, z mocy     rozporządzenia ostatniej woli pewnej korzyści majątkowej     kosztem przychodów uzyskanych ze spadku.

Legatum per vidicationem - powodował, iż legatariusz (czyli osoba, na rzecz której      dokonywano cząstkowego przysposobienia) stawał się - z      chwila przyjęcia przez spadkobiercę spadku - z mocy prawa     właścicielem.

Legatum per vidicationem - przenosił testator na legatariusza (zapisobiorcę) własność      kwirytarną zapisanej rzeczy. Legatariusz nabywał te własność w     momencie nabycia spadku przez dziedzica i miał prawo do     domagania się wydania przedmiotu zapisu za pomocą rei      vindicatio od każdego, w czyim władaniu rzecz się znajdowała.  

Legatu per damnationem - nie powodował przejścia prawa rzeczowego na zapisobiorcę, a     ten otrzymywał jedynie roszczenie  do dziedzica o wypełnienie     treści zapisu. Przedmiotem takiego zapisu mogły być rzeczy     stanowiące własność nie tylko testatora (jak przy legacie      windykacyjnym), lecz również rzeczy dziedzica, a nawet osób     trzecich - wówczas dziedzic musiał nabyć zapisaną rzecz, by ja     świadczyć lub świadczyć jej wartość. Legatariusz miał zatem w     stosunku do spadkobiercy skargę o charakterze „jakby z      kontraktu". 

Legatum nominis -   tytuł legatów.

legatum liberationis - w celu uwolnienia się z legatów.

transmissio hereditatis - jest to prawo przyjęcia spadku (w określonym terminie) nie przez     samego powołanego, ale przez jego spadkobierców. Dziedzice     odwołanego, który zmarł przed objęciem spadku, mogą w ciągu     roku złożyć oświadczenie o przejęciu spadku. 

per facta concludenta -  przyjęcie spadku przez działania takie jak spadkobierca

cum viribus hereditatis -  z mocy spadku, z rzeczy spadkowych

pro viribus hereditatis -  do wysokości spadku

succsessio anticipata -  spadkowanie antycypowane

hereditatis petitio -   skarga służąca ochronie praw dziedzica służąca do uzyskania     spadku jako całości. Powództwo o charakterze in rem, skuteczna     erga omnes. (tzw. skarga wydobywcza)

separatium bonorum -   oddzielenie dóbr spadkodawcy i spadkobiercy

Prawo rodzinne

matrimonium non existens-  małżeństwo nieistniejące

impedimentum dirimens-   brak zezwolenia rodzicielskiego

matrimoniale foedus-   umowa małżeńska (przymierze małżeńskie) 

consensus matrimonialis-   Małżeństwo sakramentalne po rozwodzie

numerus clausus-   przeszkody (liczba zamknięta)

matrimonia libera esse debent-  małżeństwo powinno być wolne

sponsalia- matrimonii promissio- zaręczyny - obietnica małżeńska

ad operationem damnorum- do naprawy szkód

nemo turpitudinem suam allegans audiatur- nikt, kto powołuje się na własną niegodziwość      nie będzie wysłuchany

matrimonium ratum et consummatum- małżeństwo zawarte I dopełnione

nulla humana potestat-  Żadna ludzka władza nie może rozerwać małżenstwa

separatio quoad torum et mensam- separacja co do łoża i stołu

seperatio perpetua-   separacja trwała i stała

separatio temporanea-  separacja czasowa

matrimonium non consumatum- małżeństwo niedopełnione

separatio manente vinculo-  separacja przy pozostawionym węźle małżeńskim

mater semper certa est-  matka zawsze jest pewna

pater es quem nutiape demonstrant- ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo

praesumptio iuris tantum-  domniemanie prawa, ale (tylko) dalece??

praesumptio hominis vel facti- domniemanie praktyczna (prawne)

impotentia  generandi-  Niezdolność do płodzenia

impotentia coeundi-   Niezdolność do współżycia

liberi vulgo concepti-  Dzieci poza małżeńskie

filii legitimi-    Dzieci prawne (legitymowane)

filii illegitimi-    Dzieci z nieprawego łoża

filii illegitimi legitimiantur per subsequens matrimonium parentum- Dzieci z nieprawego      łoża są legitymowane przez zawarcie małżeństwa       rodziców.

Exceptio plurium concubentium- zarzut wielu współżyjących; zarzut prawny mnogiego     posiadania kochanków , stosunku miłosnego.

Matrimonium putativum-  domniemane małżeństwo;

Adaptio plena- przysposobienie pełne; miała miejsce wtedy, gdy adoptującym był krewny wstępny (ascendent) adoptowanego. Na skutek tego aktu adoptowany wchodził pod władzę ojcowską adoptującego, zrywając wszelkie więzi prawne z dotychczasową rodziną.

Adaptio minus plena- przysposobienie nie pełne; Miała miejsce wtedy, gdy adoptującym była osoba obca. Adoptowany nie przechodził pod jej władzę, pozostając nadal pod władzą ojca w dotychczasowej rodzinie. Otrzymywał on jednak prawo do beztestamentowego dziedziczenia po odoptującym. Jest to podział dokonany przez Justyniana.

Adaptio pelnissima-   adopcja najpełniejsza (nie można jej rozwiązywać).

Adaptio naturam imitatur-  adopcja przypominająca naturalną (przy zachowaniu różnicy wieku).

In vivo - in vitro-   poczęcie zgodnie z naturą - poczęcie w probówce (w szkle).

Zobowiązania i prawo handlowe

Vinculum iuris-  „węzeł prawny"; względny charakter stosunku zobowiązaniowego, łączył ze sobą tylko ściśle oznaczone osoby: wierzyciela (creditor) i dłużnika (debitor).

Obligare-    obowiązek; związywać przywiązywać.

In natura-    porządek naturalny, naturalny bieg (wypadków).

Inter partes- między stronami; prawa względne, skuteczne wobec określonych osób.

Obligatio naturalis-   zobowiązania naturalne.

Dare, facere, non facere, pati- dać czynić, zaniechać, zmusić (fecere - robić, budować, stwarzać, czynić. Pati - opiekować się, być otwartym, być wystawionym).

Impossibilium nullaobligatio est- do rzeczy nie możliwych nie można się zobowiązywać; zasada głosząca, że zobowiązanie nie powstaje, gdy świadczenie jest niemożliwe do wykonania.

Ius variandi-    prawo wyboru; wszechstronne, różne prawo.

Genus perire non cansetur- "nie wydaje się, żeby gatunek mógł zginąć"; dłużnik ma obowiązek świadczyć inną rzecz tego samego gatunku.

Species perit ei ciu debetur- "rzecz indywidualnie oznaczona ginie na szkodę wierzyciela" (jest to obowiązek świadczenia przemienienia się w obowiązek odszkodowania za niewykonanie zobowiązania).

Damnum emergens-   rzeczywista szkoda majątkowa (rynkowa wartość rzeczy).

Lucrum cessans-  utracone korzyści; do określenia poniesionej szkody można było doliczyć zysk, którego poszkodowany nie osiągnął.

Pretium commune-  cena powszechna (cena zwykła, wyrażona ogólnie, wspólna); wspólna własność, publiczne pieniądze, interes publiczny.

Pretium singulare-  cena jednostkowa (cena pojedyncza, wyjątkowa, specjalna); należący wyłącznie do kogoś/czegoś.

Pretium affectionis -  cena związana z poczuciem przywiązania do rzeczy; nie można ustalać wartości rzeczy w subiektywnym poczuciu poszkodowanego.

Ius moderandi-   prawo umiaru; harmonijne, umiarkowane prawo.

Compensatio lucri cum damno- wyrównanie korzyści ze stratami; potrącenie zysku ze straty.

Ius retentionis-   prawo zatrzymywania rzeczy; prawo retencji.

Ius tollendi-  (Np. zabranie drogich szat niewolnikowi) nakłady zbytkowe, tj. zdobiące rzecz, mogły być zabrane przez pozwanego, jeśli to było możliwe bez uszkodzenia rzeczy.

Obligatio alternativa-  zobowiązanie przemienne. Jest to przypadek, gdy z treści zobowiązania wynika możliwość spełnienia więcej niż jednego świadczenia.

Facultas alternetiva- upoważnienie przemienne. Jest to przypadek, gdy z treści zobowiązania istnieje tylko jedno świadczenie, jednakże dłużnik może zwolnić się ze swego obowiązku również przez spełnienie innego świadczenia.

Datio in solutum-  daję rzeczy w celu uwolnienia się od zobowiązania; data uwolnienia, rozwiązania.

Negotium mixtum cum donatione- czynność prawna pomieszana z zamiarem darowizny; czynność zawiązania (najczęściej kontrakt w rozumieniu umowy rodzącej zobowiązanie) pomieszanej z nieformalną umową darowizny.

via facti -   droga postępowania

pactum in favorem tertii -  korzyść na osobę trzecią

lex commissoria-   klauzula przepadku

contractus innominatus -  kontrakt nie nazwany

pactum de contrahendo -  umowa o zawarcie umowy

culpa in contrahendo -  umów należy dotrzymywać

pacta sunt servanda -  umów należy dotrzymywać

rebus sic stantibus -  w danym stanie sprawy

exceptio non adimpleti contractus - zarzut nie dopełnienia zobowiązania kontkaktu

dolus -    podstęp (umyślna wina)

cupla -    wina (nieumyślna)

culpa in eligendo -  wina w wyborze (doborze)

casus -    kazus prawny(wzięty z praktyki przypadek)

vis maior -   siła wyższa

vis cui humana infirmitas resistere potest - siła, w której słabość ludzka nie jest w stanie się oprzeć

conpensatio -   potrącanie ( wzajemne zaliczenie długów i wierzytelności), wyrównanie, kompensacja.

novatio -   odnowienie

confusio -   połączenie osoby dłużnika i wierzyciela

cessio -    odstąpienie

pactum de non cedendo vel non alienando - umowa o nieodstąpieniu, albo o niealienowaniu

cesio legis -   odstąpienie od prawa

acctio Pauliana -   skarga, która mogła być stosowana wobec osób, które

                  odniosły korzyści z nieuczciwych rozporządzeń majątkiem przez  dłużnika

emptio rei speratae -  kupno rzeczy przyszłej ( np. kupno przyszłych  plonów z określonego gruntu, lub dziecka określonej niewolnicy

emptio spei -   kupno szansy (np. kupno ryb z połowu, względnie szansy

                  wygranej w grze losowej)

res extra commercium -  rzeczy wyłączone z obrotu prawnego

cuius commodum eius periculum - kto ma korzyść, na tym spoczywa ryzyko utraty

dicta et promissa -  rzeczy powiedziane I przyrzeczone

pactum reservati dominii - zastrzerznie własności (umowa)

pactum displicentiae  - umowa w sprawie niezgodności

emptio ad gustum - kupno rzeczy, które mi się spodobały

pactum de retroemendo -  zobowiązanie odkupienia przez sprzedawcę rzeczy na życzenie kupującego .Prawo pierwokupu

locatio conductio operas -  kontrakt najmu dzieła 
depositum irregulare -  depozyt nieprawidłowy 
negotiorum gestio-   prowadzenie spraw innej osoby bez jej zlecenia i zgody. 
condictio indebiti -   spełnienie świadczenia w błędnym przekonaniu o istnieniu     długu 
indebitium -    skarga wobec przyjmującego nienależne świadczenie, który był     w błędzie 
condictio causa data causa non secuta - nie osiągnięcie celu świadczenia

condictio causa finta -  odpadnięcie podstawy prawnej świadczenia 
condictio ob causam finitiam - zarzut dla dobra, z powodu zakończenia sprawy.  
condictio sine causa - warunek nieodzowny

condictio ob turpem vel iniustam causam - o odzyskanie rzeczy →celem odzyskania     rzeczy uzyskanych w sposób nieetyczny turpis causa lub      niezgodny z prawem 
affectio (animus) sacietatis - poczucie członkostwa 
tempus deliberandi -  czas do namysłu 
pro viribus patrimonii -  dłużnik odpowiada za dług wprawdzie całym swoim majątkiem,     jednakże tylko do pewnej wysokości ograniczonej liczbowo, np.     do wysokości aktywów spadku.

PROCES CYWILNY 

Iurisdictio voluntaria-  proces cywilny dobrowolny. Postępowanie nieprocesowe

lex fori processualis-  prawo postępowania procesowego.

Iudicium- actus trium personarum- ( proces sądowy) kolegium sędziów, działanie trzech  osób

Audiatur et altera pars-  należy wysłuchać i drugiej strony. należy wysłuchać także drugiej (przeciwnej) strony (przed wydaniem sądu, orzeczenia)

Domini litis-    uczestnicy, gospodarze sporu. pan sporu, procesu

Nemo iudex sine actore-  żaden sędzia bez skarżącego. Nikt nie jest sędzią bez osoby wszczynającej proces

Vigilantibus iura sunt scripta-  prawo jest tworzone dla tych, którzy sami potrafią zadbać o swoje sprawy dla czuwających ( ostrożnych) prawa zostały spisane.

Ne eat iudex ultra petita partium- niech sędzia nie wychodzi ponad żądania stron

Ante litem natam-   przed powstaniem sporu

Post litem natam-   po powstaniu sporu

Perpetuatio fori- przedłużenie procesu. sąd właściwy do rozpoznania danej sprawy w chwili wszczęcia postępowania, niezależnie od późniejszych zmian podstaw określających jego właściwość, pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania.

Actor sequitur forum rei-  adwokat podąża za przebiegiem procesu. dla powoda właściwy jest sąd pozwanego

Qiu rem in iudicium ducit-  ten który wniósł sprawę do sądu

Contra quem res in iudicium deducitur- ten przeciwko któremu toczy się sprawa w sądzie. sprawa oddana do sądu, spór ulega zawieszeniu

Legitimatio ad causam -  stan prawny odnośnie przyczyny

Legitimatio ad processus-  stan prawny odnośnie procesu

Successio mortis causa-  zmiana posiadacza z powodu śmierci

Successio inter vivos-   zmiana posiadacza między  żyjącymi

Res iudicata inter partes-  sprawa rozstrzygnięta wśród równych

Res inter alios gesta-   sprawa ( rozstrzygnięta) prowadzona między innymi

Ad quem -post quem-   do którego - po którym

Prorogatio fori-   odroczenie rozprawy

Prorogatio iurisdictionis-  odroczenie procesu cywilnego

Negatio per positionem alterius- zaprzeczenie ze względu na postawę innego

Exceptiones peremptoriae-  zarzuty przekupstwa

Exceptiones dilatoriae-  zarzut  opóźniania

Exceptiones declinatoriae- zarzut  uchylania

Replicatio-    otworzenie , rozwinięcie

Duplicatio-    podwojenie

Onus proferendi-   ciężkie zadanie przedstawienia

Onus probandi-   ciężkie zadanie ocenienia

Ei incubit probatio qui dicit non qui negat- temu przysługuje udowodnienie kto mówi, a nie temu który zaprzecza

Ne bis in idem-   aby nie było dwukrotnie to samo

Sententia facit ius inter partes- postanowienie czyni prawo między częściami

Reformatio in peius-   zmiana na gorsze

De minimis non curat praetor- przełożony nie dba o rzeczy błahe

Error in iudicando-   błąd w zasądzeniu ( wydaniu wyroku)

Error in procedendo-  błąd w przebiegu procesu

Iudex inhanbilis-   sędzia niekompetentny

Iudex suspectus-  sędzia wzbudzający podejrzenie

Professio iuris-   oświadczenie prawa

Ad litis ordinationem-  dla uregulowania ( rozstrzygnięcia) sporu

Ad litem decidendam -  dla przerwania sporu

Prawo międzynarodowe prywatne

Lex fori - lex loci processus - ustawa miejsca, gdzie znajduje się sąd - sąd stosuje ustawę     taką, jaka obowiązuje tam gdzie toczy się spór.

Locus regis forman actus - czynności prawnej dokonuje się w takiej formie, jaka      obowiązuje w danym miejscu

Statuta personalia -   statuty osobowe (korporacje)

Statuta realia -          statuty rzeczowe (fundacje)

Statuta mixta -          statuty mieszane

Lex loci ubi res est -  stosuje się to prawo, gdzie znajduje się dana rzecz

Statutum comitatur personae - statut (decyzja?) towarzyszy osobie

Ius commune -           prawo powszechne

Statuta prohibitiva -   statuty zakazujące, zakazy

Statuta prohibitiva favorabilia - statuty zakazujące ze względu na korzyść (np. zakazy     mające na celu ochronę młodocianych)

Statuta prohibitive odiosa - statuty zakazujące na niekorzyść (np. zakaz sprawowania przez     kobiety jakiejś funkcji)

Statuta permissiva -  statuty przyznające prawa, których nie przyznało prawo      powszechne

Comitas gentium -   kurtuazja międzynarodowa

Lex domicilii -   prawo (ustawa?) miejsca zamieszkania

Mobilia personam sequuntur - rzeczy ruchome idą za osobą (np. mienie przesiedleńcze)

Lex loci solutions -   prawo (ustawa?) miejsca wykonania zobowiązania

Lex patriae - diritto privato necessario - diritto privato voluntario - prawo ojczyste - zabranie     konieczne dóbr prywatnych - zabranie dobrowolne dóbr      prywatnych

Lex patriae -   prawo ojczyste

Lex domicilii animus manendi - ustawa miejsca zamieszkania - chęć pozostania

Lex adoptions -   prawo ojczyste przysposabiającego

Lex loci actus -   prawo miejsca, gdzie została zawarta czynność prawna

Pactum de lege utenda -  umowa z jakiego prawa się skorzysta

Ultimum refugium -  ostatnia ucieczka

Lex loci contractus -  ustawa tego miejsca, gdzie zawarto umowę

Lex loci celebrationis matrimonii - ustawa tego miejsca, gdzie zawarto małżeństwo

Lex loci delicti commissi - prawo miejsca, gdzie zostało popełnione przestępstwo

Lex rei sitae -   ustawa miejsca położenia rzeczy

Lex fori -    ustawa miejsca, gdzie znajduje się sąd.

Lex Causae -   prawo stosunku prawnego; prawo właściwe dla danego stosunku     prawnego / czynności prawnej,

Lex Valutae - Lex Pecuniae - prawo waluty; prawo miejsca, które kreowało dany rodzaj     pieniądza,

Locus Gestionis -    miejsce sprawowania zarządu / działalności gestora,

Lex Loci Laboris -   prawo miejsca, w którym praca była, jest lub miała być      wykonywana,

Lex Libri Sitae -   prawo miejsca wpisu do rejestru państwowego,

Situs Naturalis -   fizyczne położenie rzeczy,

Lex In Transitu -   prawo obwiązujące podczas tranzytu / przewozu,

Lex Loci Expeditionis -  prawo miejsca wysłania,

Lex Loci Destinationis -  prawo miejsca przeznaczenia,

Lex Voluntatis -   prawo wybrane przez strony,

Lex Loci Protectionis -   prawo miejsca udzielającego ochrony,

Lex Cartae Sitae -  prawo miejsca położenia dokumentu,

Lex Successionis -    statut spadkowy, prawo rządzące spadkiem (np. prawo ojczyste     spadkodawcy),

Ius Contrahendi ( Ius Contractum) - prawo zawierania umów,

Pacta Sunt Servanda -  układów należy dotrzymywać; umowy zawarte obowiązują,

Pacta Tertiis Non Nocent Non Prosunt -  umowy nie mogą szkodzić ani służyć stronie      trzeciej; porozumienia nie nakładają obowiązków ani nie      przyznają praw dla państw trzecich,

res inter alios acta -   czynność dokonana między stronami,

in favorem tertii -   na korzyść strony trzeciej,

opinio iuris sive necessitatis - przekonanie, że norma prawna, którą się stosuje zwyczajowo     jest obowiązująca,

pro foro interno -   adresowany do organów wewnętrznych,

pro foro externo -   adresowany do organów zewnętrznych,

dismembratio -  rozbiór,

ius postliminii -   prawo powrotu do poprzedniego miejsca zamieszkania i do     poprzedniej sytuacji prawnej (jaką miał człowiek wolny przed     popadnięciem w niewolę),

tabula rasa -    czysta, nie zapisana karta - nowa strona prawna jest zwolniona     ze wszystkich umów i zobowiązań prawnych (poprzedników),

ius repraesentationis omnimodae -  prawo pełnej reprezentacji,

qui in territorio meo est, etiam meus subditus est - ktokolwiek znajduje się na danym      terytorium, podlega jego władzy i prawu,

quidquid est in territorio, est etiam de territorio -  cokolwiek znajduje się na danym      terytorium, podlega jego władzy i prawu,

delictum iuris gentium -  przestępstwo prawa międzynarodowego / prawa narodów,

Ius Sanguinis -   prawo krwi przy nabywaniu obywatelstwa,

Ius Soli -    prawo ziemi przy nabywaniu obywatelstwa,

Persona non grata -   osoba niemile widziana. zwrot z języka łacińskiego oznaczający     osobę niepożądaną. W języku dyplomacji mianem tym określa     się dyplomatów - cudzoziemców, którzy otrzymali nakaz      opuszczenia terytorium kraju, na którym przebywają.

Prawo i postępowanie karne

Delicta iuris gentium-  przestępstwa przeciwko prawu naturalnemu. które określa przestępstwa przeciwko prawu międzynarodowemu (zbrodnie wojenne, ludobójstwo i inne zbrodnie przeciwko ludzkości, przestępstwa o charakterze terrorystycznym, piractwo, fałszowanie pieniędzy, handel niewolnikami, kobietami, dziećmi). Tego typu czyny zakazane są ścigane na zasadzie represji wszechświatowej (niezależnie od miejsca popełnienia czynu i przez wszystkie państwa - strony odpowiednich traktatów i konwencji).

Victima-    ofiara przestępstwa. ofiara (zwierzę zabijane dla bóstwa)

Nullum crimen Nulla poena sine lege poenali anteriora- żadna zbrodnia i kara bez wcześniejszej ustawy karnej. "nie ma przestępstwa bez ustawy", zasada ta jest najważniejszą zasadą prawa karnego, chronią jednostkę przed arbitralnym posługiwaniem się represja karną przez organy państwowe.

Sine lege scripta-  nie ma przestępstwa bez prawa pisanego. typizacji czynów zabronionych - wyłączona jest kryminalizacja w drodze aktów o charakterze podstawowym;

Sine lege certa-  ustawa obowiązująca. maksymalnej określoności tworzonych typów  - funkcja zewnętrzna określoności czynu pozwala odróżnić typy zachowań zabronionych od nie zabronionych, zaś funkcja wewnętrzna - na odróżnienie poszczególnych typów czynu zabronionego;

(nullum crimen sine lege stricta)- zakazu analogii i wykładni rozszerzającej na niekorzyść sprawcy

Sine lege praevia- nie  ma przestępstwa bez ustawy karnej. zakazu pogarszania sytuacji prawnej sprawcy przez wsteczne działanie ustawy karnej

Lex retro non agit-   prawo nie działa wstecz

Res iudicata-  wyrok. (też "res judicata"; łac. "rzecz (już) osądzona") - pojęcie języka prawniczego określające prawomocność orzeczenia sądowego lub ostateczność decyzji administracyjnej

Vis absoluta-  siła wyższa. (przymus absolutny)((swoboda wypowiedzi)) czyli nieodporny - którego istota tkwi w naruszeniu zdolności do podjęcia decyzji względnie możliwości realizacji decyzji woli i obejmujący: dobrowolne lub dokonane bez zgody osoby składającej oświadczenie dowodowe wyłączenie jej świadomości (lub jej ograniczenie): narkoanalizę, hipnozę, stan nietrzeźwości, użycie leków psychotropowych lub halucynogennych (jeżeli wyłączyły świadomość), pozbawienie możliwości fizycznego kierowania ruchami ciała,

Vis compulsiva-  przymus kompulsywny. przymus nieabsolutny() - który może występować w następujących formach: posługiwanie się siłą fizyczną względnie stwarzanie zewnętrznych uciążliwych warunków zachowania się osobie składającej oświadczenie dowodowe: bicie, tortury, przesłuchiwanie w nocy, przeciągające się przesłuchiwanie ponad okres normalnej wytrwałości fizycznej i psychicznej, nieustanne zadawanie pytań sugestywnych, wielokrotnie powtarzające się bezpośrednio po sobie przesłuchiwania powodujące znużenie przesłuchiwanego,

Dolus directus-   zły zamiar, bezpośredni zamiar popełnienia przestępstwa

Dolus directums repentinus- zły zamiar nagły ( wnioskuje ze w afekcie:P). (Zamiar bezpośredni nagły)- w tym przypadku decyzja o popełnieniu czynu podejmowana jest w krótkim czasie, bez szczegółowych przemyśleń;

Dolus directus preameditauts- zły zamiar zaplanowany. Zamiar bezpośredni przemyślany - powstaje w wyniku trwającego jakiś czas procesu decyzyjnego, często połączonego z tworzeniem planu popełnienia przestępstwa. Przyjmuje się, że zamiar bezpośredni nagły jest lżejszą forma winy.

Dolus eventualis-  zamiar ewentualny. Zamiar ewentualny: zachodzi gdy sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje i na to się godzi

Culpa dolo exorta-  wina wynikająca ze złego czynu. tj. winę kombinowaną. Polega ona na takim połączeniu umyślności z nieumyślnością, w którym znamiona przestępstwa typu podstawowego objęte są umyślnością, natomiast następstwa czynu powodujące wyższą karalność - nieumyślnością. Przestępstwa popełnione z winy kombinowanej należą jednak do kategorii przestępstw umyślnych.

Iter delicji-  droga przestępstwa. (łac. pochód przestępstwa). Każde przestępstwo umyślne może potencjalnie przejść przez cztery etapy: 1. zamiar 2. przygotowanie 3. usiłowanie 4. dokonanie

Delicum putativum-  domniemanie przestępstwa. (przestępstwo urojone), gdy sprawca mylnie uważa, że istnieją przepisy wg których jego czyn jest przestępstwem

Nemo prudens punit quia peccatum est sed ne peccetur- nie każe sie dlatego ze popełniono przewinienie , lecz po to żeby go nie popełniano.

In dubio pro reo-  w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego. z łacińskiego(w wypadku wątpliwym (należy orzec na korzyść oskarżonego).) - zasada prawna, zgodnie z którą wątpliwości nie dających się rozstrzygnąć nie można tłumaczyć na niekorzyść oskarżonego

Dolus non preasumitur-   złego czynu nie domniemuje się.

Reformatio In Pius iudicti appellatio non licet- nie wolno sadowi apelacyjnemu zmieniać na gorsze, nie wolno zmieniać (wyroku) na niekorzyść (odwołującego się)

Delicta parenum liberis non nocent- przestępstwa rodziców nie szkodzą dzieciom.

Reus In exceptione actor est-  pozwany, podnoszący zarzut występuje w charakterze powoda. (D.44.1.1). Pozwany w zakresie zarzutu procesowego staje się powodem.

Ei incumbit probatio qui dicit non qui negat- dowieść musi ten, kto twierdzi, nie ten kto przeczy

Qudo non est In actis non est In mundo- czego nie ma w aktach, nie ma na świecie ( jest bez znaczenia dla sędziego). łac., prawn. (to) czego nie ma w aktach, nie istnieje na świecie (w dawnym procesie, gdy dla sędziego miarodajna była tylko treść akt).

Veba volant, scripta manent - słowa ulatują pismo pozostaje

Testis ex auditu -   świadkowie znający sprawę ze słyszenia

Nemo iudex in proporia (sua) causa - nikt nie może być sędzią we własnej sprawie

Forum delicti commissi -  sąd właściwy ze względu na miejsce popełnienia przestępstwa

Forum  praeventionis -  sąd właściwy ze względu na pierwszeństwo w podłączonej sprawie, miejsce, gdzie zapobiega się przestępstwu

Perpetuatio fori -  łaciński zwrot prawniczy używany na określenie zasady, że sąd właściwy do rozpoznania danej sprawy w chwili wszczęcia postępowania, niezależnie od późniejszych zmian podstaw określających jego właściwość, pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania

Forum connexitatis causarum - sąd właściwy ze względu na łączenie sprawy, sąd, z którym związane są sprawy

Causa principalis -   przyczyna główna

Causa accessoria -  sprawa spadkowa, dodatkowa

Res iudicata pro veritate habetur - sprawę osądzoną ostatecznie uważa się za rozstrzygniętą; wyrok sądu uważa się za prawdę

Ne bis in idem crimen iudicetur - nie można osądzać dwa razy tego samego przestępstwa

Confessio est regina probationum - przyznanie się do winy jest królową dowodów

Propter falsa -  wznowienie sprawy w wyniku fałszywych dowodów; wznowienie postępowania - chodzi o to, jeżeli dowody były fałszywe

Propter nova -  po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody nie znane przedtem sądowi, wskazujące na to, że: skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze, skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary, sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu.

PAREMIE

Cessante ratione legis, cessat ipsa lex "gdy ustaje przyczyna, dla której wydano ustawę, traci moc i sama ustawa"

Corruptissima re publica plurimae leges "najbardziej skorumpowana republika mnogością ustaw" - niezliczona ilość ustaw demoralizuje Rzeczpospolitą

Culpa lata dolo aequiparatur „wina ciężka jest przyrównana do złego zamiaru"

Ex iniuria ius non oritur "z bezprawia nie rodzi się prawo"

Hominum causa omne ius constitutum est "ze względu na ludzi wszelkie prawo zostało ustanowione"

Ignorantia legis neminem excusat "nieznajomość ustawy nikogo nie usprawiedliwia"

In legibus magis simplicitas quam difficultas placet  "w ustawach bardziej podoba się prostota niż trudność" - ustawy powinny być pisane językiem prostym, zrozumiałym

Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur  "prawa nie stanowi się dla poszczególnych jednostek, lecz dla ogółu" - zdanie Ulpiana przekazane w Digestach ilustrujące istotę prawa jako normy o charakterze ogólnym

Legem bonam a mala nulla alia nisi naturae norma dividere possumus „ustawę dobrą od zlej w żaden inny sposób, jak tylko z natury normy (miarą prawa natury) możemy odróżnić"

Leges ab omnibus intellegi debent „ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich"

Leges bonae ex malis moribus procreantur "Dobre ustawy powstają ze złych obyczajów" - zdanie wyrażone przez Macrobiusza wyrażające myśl, że dobre prawo może przeciwdziałać niesprawiedliwym obyczajom

Libertas inaestimabilis res est "wolność jest rzeczą bezcenną"

Male nostro iure uti non debemus "nie powinniśmy źle korzystać z (przysługującego nam) prawa"

Moribus ornes, legibus emendes „ozdabiasz zwyczajami, poprawiasz ustawami"

Nemo ex suo delicto meliorem suam condictionem facere potest "nikt nie może polepszyć swojej sytuacji w wyniku swojego przestępstwa"

Non omne quod licet honestum est "Nie wszystko co dozwolone, jest godziwe (uczciwe)" - przekazana przez Paulusa myśl, że nie każdy przepis prawa jest zgodny z zasadami moralności

Nullus idoneus testis in re sua intellegitur „we własnej sprawie nikt nie jest zdolny do świadczenia" - nikt nie może być wiarygodnym świadkiem we własnej sprawie

Optima est legum interpres consuetudo „Zwyczaj jest najlepszą interpretacją (wykładnią) prawa" - zdanie jurysty Callistratusa, dotyczące roli zwyczaju przy wykładni prawa

Poena constituitur in emendationem hominum "kara jest ustanowiona w celu poprawienia człowieka"

Quid leges sine moribus, vanae proficiunt "cóż warte są prawa bez obyczajów? , nic nie przynoszą (są puste)" - cytat z Horacego

Res nullius cedit primo occupanti "rzeczy niczyje (tj. nie należące do nikogo) przypadają temu, kto je pierwszy zawłaszczył" - zasada ius civile

Satius enim esse impunitum relinqui facinus nocentis quam innocentem damnari  „lepiej jest pozostawić bezkarnym występek złoczyńcy, niż skazać niewinnego"

Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem  „Znać ustawy to nie tylko trzymać się ich słów, ale także siły i władzy (tj. rozumieć ich sens i znaczenie)" - trzeba znać również kontekst i znaczenie tych słów;  trzeba znać język prawniczy, żeby znać ustawę (np. posiadacz, to nie to samo co właściciel) - zdanie Celsusa stanowiące wskazówkę przy interpretacji prawa

Sententia facit ius inter partes "wyrok tworzy prawo miedzy stronami" - zasada oznaczająca, że w tej samej sprawie, jako osądzonej, inne ukształtowanie stosunku prawnego między tymi samymi stronami jest niedopuszczalne

Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio "Tam, gdzie powód do wydania ustawy jest taki sam, tam taka sama powinna być dyspozycja ustawy"

Vanae voces populi non sunt audiendae "czcze głosy ludu nie powinny być wysłuchane" - sędzia nie powinien ulegać naciskom opinii

Vigilantibus, non dormientibus, iura subveniunt "prawa służą osobom starannym, a nie drzemiącym (zaniedbującym)"

Vim vi repellere licet „siłę wolno odeprzeć siłą" - zasada wyrażona przez Ulpiana, leżąca u podstaw obrony koniecznej;  siła, na którą wolno było odpowiedzieć siłą, winna być bezprawna, bezpośrednia i poważna

Volenti non fit iniuria "chcącemu nie dzieje się krzywda" - zasada oparta na zdaniu Ulpiana, wyrażająca rolę woli wewnętrznej przy dokonywaniu aktów prawnych 



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
t umaczenie1, PRAWO - Studia, Łacina
paremie s, PRAWO - Studia, Łacina
sentencje, PRAWO - Studia, Łacina, łacina (prawozaoczne)
lacinaslownik, PRAWO - Studia, Łacina, łacina (prawozaoczne)
łacina, PRAWO - Studia, Łacina
lacina, PRAWO - Studia, Łacina
Internet - UE prawo, Studia - IŚ - materiały, Semestr 07, Praca dyplomowa
Prosze przetlumaczyc tekst1, materiały liceum i studia, Łacina
Lectio VIII, PRAWO KUL, Łacina
Nazwa i jej desygnat, prawo - studia
20081203140437, prawo - studia
Rozwi zania zada 2 i 3, PRAWO - Studia, Logika
Zagadnienia egzaminacyjne-prawo[1], Studia, Prawo, Egzamin
ArsLege-zasady-ustroju-politycznego-pastwa, prawo - studia
WYKŁADY. PRAWO FINANSOWE. (104 STRON), PRAWO, STUDIA, PRAWO FINANSOWE
Prawo działalności gospodarczej, Ekonomia,Zarządzanie,Marketing oraz Prace licencjackie I Magistersk
WSTEP DO PRAWA GOSPODARCZEGO, Prawo [studia], Gospodarcze

więcej podobnych podstron