Socjologia administracji - in statu nascendi (status tworzenia się), dyscyplina naukowa, która jest w trakcie tworzenia się.

Pierwszą pracą o charakterze podręcznikowym, która się ukazała na świecie, była książka Michaela J. Hilla pt. „The sociology of public administration” wydana w 1972r. w Nowym Jorku. Miała ona charakter teoretyczny.

Dyskrecjonalność - swoboda w podejmowaniu decyzji.

Aby socjologia administracji mogła się tworzyć:

• Ludzie, badacze, którzy zajmują się tą dziedziną

• Muszą oni prowadzić badania w tym zakresie i muszą wypracować odpowiednie zespoły twierdzeń (teorii)

• Badania te i sama dyscyplina musi być włączona do życia akademickiego, w tym do dydaktyki

• Powstają jednostki naukowe poświęcone tej dyscyplinie (katedry, zakłady, specjalności)

• Powstają czasopisma naukowe, choćby w części poświęcone tej problematyce, sekcje towarzystw naukowych

• Odbywają się konferencje i zjazdy poświęcone tejże problematyce

Socjologia administracji nie spełniła dotąd wszystkich warunków, ale część spełniła.

Socjologia administracji to dyscyplina naukowa, która bada administrację z perspektywy socjologicznej za pomocą metod socjologicznych.

Przedmiotem materialnym socjologii administracji jest administracja także w relacji do społeczeństwa, natomiast przedmiotem formalnym jest socjologia.

Socjologia administracji bada zarówno samą administrację jako szczególną grupę społeczną, jako pewien szczególny rodzaj organizacji, relacje w ramach kadry urzędniczej, relacje między administracją a je otoczeniem społecznym, a więc zarówno oddziaływanie otoczenia społecznego na administrację, jak i odwrotnie.

Administracja ujmowana jest bądź jako zmienna niezależna oddziałująca na inne zmienne (zależne), bądź jako zmienna zależna - coś, co podlega oddziaływaniu, kształtowaniu.

• zarówno postawy pracowników administracji, jak i postawy względem administracji społeczeństwa lub poszczególnych jego segmentów

• ma charakter interdyscyplinarny, dyscyplina pogranicza

Nauki pokrewne socjologii administracji:

1. socjologia prawa

2. socjologia organizacji (organizacji i zarządzania) - administracja jako szczególny rodzaj organizacji

3. socjologia przemysłu

4. socjologia zawodu

5. nauka o zarządzaniu

6. teoria organizacji (organizacji i kierownictwa)

7. prakseologia jako nauka o skutecznym działaniu

8. socjologia kultury

Problematyka socjologiczno - prawna

Socjologia prawa jest nauką, która bada prawo z perspektywy socjologicznej, w szczególności bada społeczny (socjologiczny) wymiar tworzenia, stosowania i wykonywania prawa, bada społeczną genezę i społeczne działanie prawa, jego funkcje, ale też dysfunkcje oraz relacje i wzajemne oddziaływanie na siebie prawa i społeczeństwa. Można by też powiedzieć, że socjologia prawa jest nauką socjologiczną, której przedmiotem jest prawo i jego związki ze społeczeństwem.

Socjologia prawa bada prawo jako zmienną zależną bądź jako zmienną niezależną.

Prekursorów socjologicznego ujmowania prawa można wymienić wielu, m.in.:

- niemiecka szkoła historyczna

Zasadniczo funkcjonowała na przełomie XIX i XX w. i reprezentowana była przez: Georga Puchtę, Fryderyka von Savigny, Gustawa von Hugo. Powstałą na tle krytyki sformułowanej przez von Savigny, który sprzeciwił się kodyfikacji prawa niemieckiego.

W 1841r. Anton Thibaut wysunął postulat wprowadzenia dla Niemiec ogólnego kodeksu cywilnego analogicznego do kodeksu Napoleona.

Saviny twierdził, że Niemcy nie dojrzały do kodyfikacji.

• analogia między prawem a językiem, który jest naturalnie powiązany z naturą społeczeństwa, z jego duchem

• volksgeist - duch narodu

Nie można w związku z tym bezkrytycznie zastosować naturalnego procesu tworzenia się prawa w drodze zwyczaju działalnością ustawodawczą.

Szkoła historyczna była przeciwna koncepcji prawnonaturalnej.

- marksizm

Doktryna Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, w oparciu o którą powstał system komunistyczny, dostrzegała ideologiczne funkcje prawa.

Prawo było elementem nadbudowy i zależne było od tzw. bazy (od stosunków produkcji). Prawo było instrumentem panowania jednej klasy nad drugą.

Socjologia prawa w Polsce

• „ojciec” socjologii prawa - Leon Petrażycki (1867- 1931)

1. mimo iż stworzył psychologiczną koncepcję prawa, dostrzegał socjologiczny wymiar prawa i postulował, że należy badać prawo jako wytwór, jak i czynnik życia społecznego (społeczna geneza i społeczne działanie prawa)

2. sformułował szeroką antyetatystyczną koncepcję prawa głosząc, że prawo nie jest w sposób konieczny zależne od państwa

3. rozróżni prawo oficjalne(popierane przez funkcjonariuszy państwa) i prawo nieoficjalne (prawo nieposiadające takiego poparcia)

4. drugie rozróżnienie: prawo intuicyjne i prawo pozytywne

Normy prawa pozytywnego to normy zawierające odniesienia do tzw. faktów normatywnych, np. na podstawie regulaminu studiów studenci mają prawo do dwóch egzaminów poprawkowych.

„Zwyczaj rodzi prawo”

Według Petrażyckiego normą prawną jest każda (nie tylko pochodząca od państwa) norma o charakterze imperatywno - atrybutywnym (zobowiązująco - uprawniającym).

• koncepcja prawa Petrażyckiego jest koncepcją pluralizmu prawnego - w każdym społeczeństwie występuje wielość systemów prawnych, pod niektórymi względami nawet do siebie sprzecznych.

Każda grupa społeczna posiada swój mikrosystem prawny (np. rodzina).

Leon Petrażycki - ur. 1867r. na Witebszczyźnie (w tym samym roku zmarł jego ojciec). Jako 6-7 latek napisał „romans”. Studiował w Kijowie prawo. W trakcie studiów napisał pracę, pojechał na stypendium do Berlina opublikował dwie monografie.

• prawo jest elementem życia społecznego - mocno skrytykował pracę nad niemieckim kodeksem cywilnym. W czasie prac nad kodeksem ścierały się dwa poglądy: romaniści i germaniści - te projekty to błędne zbiory.

Wrócił do Kijowa. Obronił magistra i doktora na Uniwersytecie w Petersburgu. Wykładał tam filozofię. Został członkiem pierwszej Dumy Państwowej (parlament) - podpisali manifest, by nie płacić podatków. Rozpoczął się proces i trafili do więzienia na 3 miesiące.

W 1919r. przyjechał do Polski i objął pierwszą w Polsce katedrę socjologii (na jego własne życzenie). Brał udział w procesach kodyfikacji w Polsce. Pracował też na drugim kierunku. Wdał się w głośną sprawę Szymona Aszkenazego.

Zmarł 15 maja 1931r. - popełnił samobójstwo (strzał w głowę).

Dzieje jego koncepcji też się skończyły. Większość studentów miała swoje publikacje dzięki Petrażyckiemu.

Petrażycki stworzył cały system nauki, bo swoją koncepcję prawa i moralności oparł na własnej socjologii i psychologii.

I sformułował koncepcję teorii i twierdzenia adekwatnego

Zdaniem Petrażyckiego prawda nie jest wystarczającym kryterium poprawności teorii, by być naukowymi twierdzeniami. Teorie muszą być adekwatne, tzn. muszą być trafne zakresowo - ani za szerokie, ani za wąskie.

„Twierdzenie jest adekwatne, gdy to, co się wypowiada (orzeczenie logiczne wraz z uzasadnieniem) jest odniesione do odpowiedniej klasy przedmiotu” - jest prawdziwe w stosunku do całej klasy, o której jest wypowiadane, i tylko do niej. Twierdzenia (teorie) zbyt wąskie zakresowo nazywał „kulawymi”, a te, które są zbyt szerokie - „skaczącymi”.

Sąd skaczący jest sądem fałszywym. Sądy kulawe są prawdziwe tylko w stosunku do znacznie szerszej kategorii przedmiotu.

„Cygara o wadze 10 kg wyprodukowane przez Majewskiego i spółkę podlegają przyciąganiu ziemskiemu” - przykład Petrażyckiego, że istnieje pewien związek między wagą i przyciąganiem oraz między wyrobami i spółką.

Zdaniem Petrażyckiego nauka prawa operuje sądami fałszywymi (skaczącymi) oraz prawdziwymi (kulawymi).

Petrażycki zbudował pewne pojęcia, mówiąc o nich, że nie są adekwatne. Pojęcie należy budować przez pewne zasady (kategorie) - „A” przez wszystko, co posiada „a”.

Ta cecha, którą wybieramy, musi być konkretna, gdyż to ona buduje szereg twierdzeń. O wartości pojęcia pewnej kategorii decyduje to, że wiąże się z nimi jakiś zbiór ważnych twierdzeń adekwatnych.

II Był nieufny wobec zastanej terminologii naukowej

Teorię naukową można budować w oparciu o pojęcia, o których możliwe jest wypowiadanie twierdzeń adekwatnych. Wiele pojęć w nauce prawa do tego się nie nadaje.

Teorii naukowej nie można budować w oparciu o pojęcie języka potocznego oraz w oparciu o terminologię zawodową, w tym prawniczą, ponieważ te terminy nie wyznaczają odpowiednich klas przedmiotów, np. jarzyny czy włoszczyzna, tak jak pojęcia prawa.

III z punktu widzenia swojej metodologii odrzucił współczesny podział zjawisk psychicznych na trzy kategorie: poznanie, uczucie i wola. Twierdził, że ten podział jest błędny, bo nie spełnia dwóch warunków, jakie muszą być spełnione - tj. zupełny (suma elementów, skład daje całość) i rozłączny (poszczególne kategorie nie mogą na siebie zachodzić). W szczególności nie uwzględnia emocji. O ile poznanie, uczucie i wola są jednostronnie poznawcze i popędowe, o tyle emocje są dwustronne.

Można wyznaczyć tzw. emocje etyczne - emocje obowiązku, które sprawiają, że pewne postrzegane zachowania interpretujemy za obowiązkowe. Są również emocje prawne, moralne.

Koncepcje charakteryzujące prawa Petrażyckiego:

1. psychologizm - koncepcja psychologiczna; prawo według niego istnieje realnie w psychice pojedynczych jednostek.

„Sfer istnienia zjawisk prawa jest tyle, ile jest istot mogących doznawać zjawisk prawnych” - wtedy kiedy ktoś doznaje tych przeżyć.

2. antyetatyzm - odrzuca pojęcie prawa jako norm pochodzących od państwa. Według niego nie ma powodów, by pojęcie prawa ograniczać do norm związanych z państwem. Wyróżnił:

- prawo oficjalne i nieoficjalne - prawo funkcjonujące w grupach, nawet sprzeczne z prawem oficjalnym;

- prawo pozytywne - przeżycia zawierające w swoim składzie wyobrażenia faktów normatywnych, normy zawierające odniesienie do faktów norm;

- prawo intuicyjne - przeżycia, względnie normy, niezawierające odniesienia faktów normatywnych (np. należy szanować rodziców)

3. korelatywizm - tzn. teza, że prawo ma charakter dwustronny imperatywno - atrybutywny (obowiązująco - uprawniający). W przeciwieństwie do moralności, która jest jednostronna wyłącznie imperatywna tzn. wyznaczająca obowiązki i nie uznaje uprawnień. Prawo ma charakter roszczeniowy, moralność - bezroszczeniowy.

Było to rozróżnienie o charakterze projektującym, nie licząc się z dotychczasowym rozumieniem teorii pojęć…………….. swoje zdanie, koncepcje. Twierdził, że po wprowadzeniu takiego rozróżnienia będą szły dalsze rozróżnienia.

Prawo i moralność

Różnice wg Petrażyckiego:

- prawo oddziaływuje silniej niż moralność

- moralność jest pokojowa, łagodna (wg Petrażyckiego np. Ewangelia „jak cię uderzą w jeden policzek, nadstaw drugi”)

- prawo jest wojownicze - może posługiwać się przymusem (jeśli uprawnionemu zabiera się to, co jest jego)

- prawo ma tendencje do ustanawiania arbitra - trzecia strona, która jest uprawniona do rozstrzygania sporów co do prawa i obowiązku

- prawo jest bardziej precyzyjne niż moralność, prawo dopuszcza przedstawicielstwo i zastępstwo (moralność tego nie dopuszcza)

IV Cechy koncepcji Petrażyckiego

„Aczkolwiek moralność jest bardziej szlachetna niż prawo” - podkreślał, że normy moralne z czasem stają się normami prawnymi w jego własnym znaczeniu tych norm.

V Petrażycki zwrócił uwagę, że główną cechą prawa nie jest rozwiązywanie konfliktów - nie w sądzie, kancelarii tylko poza sądem, każdego dnia tak jak ciągle postępujemy (że nie zabijają, tylko np. nie płacą podatków) - podejście do prawa nieskoncentrowane na sądzie.

Główne funkcje prawa:

1. motywacyjna - prawo dostarcza motywów do pewnych zachowań ludzi - że ludzie postępują właśnie w taki sposób według ich własnego przekonania, a nie że normy prawne tak nakazują

2. wychowawcza - kształtuje w ludziach określone cechy, socjalizuje ludzi w kierunku tzw. ideału czynnej miłości między ludźmi, ale istnieje walka pobudek (chcąc zrobić coś dobrego możemy zrobić coś złego)

3. organizacyjna - organizuje życie społeczne, porządek

4. rozdzielcza - za pomocą prawa dokonuje się rozdział dóbr, ale i ciężarów.

Prezentował pozytywne funkcje prawa.

VI Koncepcja polityki państwa

Zaczęła się w Niemczech, „polityka cywilnoprawna”; pierwszy element tego, co można nazwać ogólną polityką prawa.

Zdaniem Petrażyckiego mamy do czynienia ze wzajemnym oddziaływaniem prawa i społeczeństwa. Prawo jest przemijającym instrumentem wychowawczym społeczeństwa dostosowanym do aktualnego poziomu społecznego. Z rozwojem społecznym wzrost kultury etycznej i społeczeństwa prawa także się zmienia do tego dorosłego adresata.

Dla socjologa historia prawa jest zarazem historią informującą nijakim poziomie znajduje się dane społeczeństwo. Była to postawa tendencyjna rozwoju prawa - polegałana spontanicznym, generalnym dostosowaniu się do społeczeństwa. Nie jest to proces doskonały, a ponadto coraz większą rolę odgrywało ustawodawstwo, doświadczenie i dlatego potrzebna jest polityka prawa. Polityka prawa miała być nauką, która dostarcza wiedzy, jak za pomocą prawa realizować określone cele, instrumentalnie operować prawem.

Celem polityki prawa wg Petrażyckiego jest osiągnięcie ideału czynnej miłości do ludzi - polityka nie neutralna, ale miała dążyć, by ludzie i świat stawali się coraz lepszymi i stwierdził, że jeśli tak się stanie to prawo i moralność przestanie istnieć, gdyż istnieją do doskonalenia stosunków między ludźmi.

W Polsce i na świecie socjologię prawa stworzyli uczniowie Petrażyckiego.

Jerzy Lande - uczeń Petrażyckiego

Funkcjonalizm prawniczy - można zaliczyć do ujęć socjologicznych. W jego ramach mieszczą się:

- jurysprudencja interesów

-

-

Na kształt wpłynęli przedstawiciele nauki niemieckiej, a także francuskiej, austriackiej i amerykańskiej.

EUROPA:

Rudolf von Ihering (1818-1892)

Philip Heck (1858-1943)

Francois Geny (1861-1944)

Eugen Ehrlich (1862-1922)

Herman Urlich Kantorowicz (1877-1940)

AMERYKA:

Oliver W. Holmes (1841-1935)

Karl Llewellyn (1893-1982)

Roscoe Pound (1870-1964)

Ihering twierdził, że prawo jest rezultatem walki sprzecznych interesów, same zaś uprawnienia są to ludzkie interesy zabezpieczone przymusem. Celem prawa jest obrona interesów, w związku z tym przy rozstrzyganiu sporów sądy powinny brać pod uwagę interesy, a nie kierować się logiką prawniczą.

Heck: prawo należy traktować jako zbiór przepisów stanowionych, które z konkursu w konflikcie interesów powinny mieć pierwszeństwo. Sędzia w procesie stosowania prawa powinien ustawy interpretować, które ustawodawca chciał zabezpieczyć.

E. Ehrlich - austriacki prawnik, socjolog. Urodził się w Czerniowcach na Ukrainie. Opublikował pierwszą pracę o charakterze podręcznikowym i monologicznym; w 1913 - „Podstawy socjologii prawa”. W 1936 praca została przetłumaczona na język angielski jako „Podstawowe zasady socjologii prawa”. Opublikował też kilka tekstów w czasopismach amerykańskich.

Uważał, że prawo pozytywne „nie może być zrozumiane poza normami społecznymi prawa żywego”.

Przez prawo żywe Ehrlich rozumiał praktykowany przez różne grupy społeczne wewnętrzny porządek tych związków. I właśnie to prawo żywe odróżniał od prawa autoryzowanego przez państwo.

W 1912r. Ehrlich przedstawił projekt badań socjologicznych nad prawem żywym, czyli zracjonalizowanymi normami, którymi kierują się grupy społeczne.

Ehrlich przeciwstawiał normy decyzji normom organizacji i stwierdzał, że jedynie niewielki ułamek spraw pojawia się sądzie, natomiast ludzie dobrowolnie, a nie pod wpływem sankcji wypełniają swoje obowiązki prawne.

Prawo należy badać nie na poziomie tekstu, tylko na poziomie jego funkcjonowania w praktyce.

Życie prawne toczy się przede wszystkim „nie w legislacji, nauce prawa, decyzji prawnej, ale w samym społeczeństwie”.

F. Geny - odnosił się do teorii interesów; twierdził, że nie zawsze na podstawie obowiązujących interesów możliwe jest rozstrzygnięcie w oparciu o obowiązujące przepisy i zawsze istnieją pewne sfery pozostawione dyskrecjonalnej władzy sędziego. Sędzia powinien wykazać się twórczym podejściem w procesie stosowania prawa, powinien ustalić konfliktujące interesy ustalić ich siłę, zważyć je na szali sprawiedliwości, dać pierwszeństwo najważniejszym z nich, wreszcie doprowadzić do równowagi między nimi.

H. U. Kantorowicz - urodzony w Poznaniu, jego matką był polska Żydówka. Studiował w Berlinie, Genewie i Monachium.

Kantorowicz zafascynowany był szkołą historyczną, był entuzjastą F. Geny, M. Webera, przyjaźnił się z G. Radbruchem.

• „Walka o naukę prawa” - opublikowany w 1906r. w Heidelbergu pod pseudonimem. W pracy tej Kantorowicz przedstawił manifest programowy tzw. szkoły wolnego prawa (wolnego orzecznictwa). Dokonał radykalnej krytyki pozytywistycznej paradygmatyki stosowania prawa - jako ograniczenia wyłącznie do tekstu ustawy.

Dysponując jedynie kodeksem pisał: „sędzia w każdej sprawie może za pomocą czystych, logicznych operacji i sobie tylko znanej tajemniczej krytyki wykryć z absolutną dokładnością rozstrzygnięcie z góry zapisane w kodeksie”.

Kantorowicz, nawiązując do Ehrlicha, uznał, że obok prawa stanowionego przez państwo istnieje niezależnie od państwa jeszcze niesformalizowane tzw. prawo wolne. Dzieli się ono na indywidualne i społeczne. To prawo wolne powinno być wykorzystywane przez organy stosowania prawa w przypadku luk w prawie.

Sędzia powinien stosować normy prawa wolnego, gdy nie da się ustalić prawa zapisanego.

W szczególnej sytuacji sędzia powinien kierować się swoim przekonaniem.

Kantorowicz twierdził, że nasze prawo wolne jest prawem naturalnym XX wieku, prawem o zmiennej treści.

• „Nauka prawa (prawoznawstwo) i socjologia” - podkreślał koniczność powiązania dogmatyki prawa z socjologią.

„Dogmatyka bez socjologii jest jałową, a socjologia bez dogmatyki jest ślepa.”

NURT AMERYKAŃSKI - określany jest mianem amerykańskiego realizmu prawniczego.

Powstał na początku XX wieku jako wyraz pewnej niechęci do przeniesionego z Europy do Ameryki pozytywizmu prawniczego.

Amerykański realizm prawniczy określa się jako rewolta przeciwko formalizmowi.

• realizm prawniczy - sceptycyzm wobec norm

• pozytywizm prawniczy - sceptycyzm wobec faktów

Nauka prawa powinna być nauką opisową, powinna opisywać praktykę prawa i na podstawie tej praktyki powinna przewidywać jak sądy będą wyrokować w określonej sprawie.

Praktyka prawnicza tylko w niewielkim stopniu wyznaczona jest przez przepisy prawne. Ogromną rolę odgrywają poglądy polityczne, czynniki psychologiczne i socjologiczne.

John Ch. Gray - wszystkie czynniki łącznie z ustawami określał jako źródła prawa, a dopiero konkretną decyzję nazywał prawem.

O. W. Holmes pisał, że „życiem prawa jest nie logika, lecz doświadczenie. Przez prawo nie rozumiem nic innego niż przewidywanie tego, co sądy faktycznie uczynią.”

„Prawo powołuje do życia nie logika, lecz doświadczenie (…) Aktualnie wyczuwane potrzeby, powszechnie uznane teorie moralne i polityczne, bieżąca polityka uświadomiona lub nie, a nawet przesądy którym sędziowie ulegają na równi z innymi ludźmi bardziej wpływają na tworzenie reguł postępowania ludzkiego niż sylogizmy.”

J. Ch. Gray: „Prawo składa się z zasad obowiązujących przy orzekaniu ustalonych przez sądy; wszystkie takie zasady są prawem; zasady, których sądy nie stosują nie są prawem. Fakt, że sądy stosują zasady jest tym czynnikiem, który czyni je prawem.”

Allen: „ Zasady prawa są mitami, gdyż są tylko na papierze i nie mają nic wspólnego z praktyką prawa.”

K. Llewellyn: „Prawem jest to, co sądy uczynią w danej sprawie i nic ponadto.”

„Prawo jest tym, co urzędnicy, sędziowie, adwokaci robią ze swoimi sprawami.”

• nacisk na stosowanie prawa, a nie na zasady ogólne

• sens normie prawnej nadaje dopiero jej realizacja w praktyce

„Każda żywa konstytucja jest instytucją. Obejmuje ona postawy, sposób zachowania się różnych grup społecznych. Wszystkie te zachowania zazębiają się tworząc jedną całość.”

R. Pound - artykuł z 1907 „Law in books and law in action”.

Traktował prawo jako proces rozstrzygania sporów. Podchodził do prawa z perspektywy funkcji, które prawo pełni. Prawo jest jednym z głównych narzędzi kontroli społecznej. W swoich późniejszych pracach rozróżnia prawo jako surowy materiał prawny od samego prawa.

Był zwolennikiem tzw. inżynierii społecznej poprzez prawo.

Bronisław Malinowski - „Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich”

„Reguły prawne różnią się od reszty reguł od tym względem, że odczuwa się je i uważa za zobowiązania jednej osoby i uprawnione roszczenia innej.”

SOCJOLOGIA PRAWA W POLSCE

Było wiele nurtów, które przyczyniły się do powstania socjologii prawa w Polsce.

Praktyka sądów konstytuuje normę prawną.

W samej Polsce jako pierwszy prace o socjologii prawa napisał Henryk Piętka w 1933r. - „Przedmiot i metody socjologii prawa”, chociaż znacznie wcześniej terminem „socjologia prawa” posługiwał się Jerzy Lande, a i sam Petrażycki użył terminu „socjologia prawa”.

Adam Podgórecki odegrał podstawową rolę; opublikował „Socjologię prawa” w 1962 w Warszawie, a w 1971 „Zarys socjologii prawa”.

Oprócz A. Podgóreckigo socjologię prawa uprawiali: Zygmunt Ziembiński „Socjologia prawa jako nauka prawna” Warszawa - Poznań 1975 i Maria Borucka - Artstowa, która prowadziła szereg projektów badawczych dotyczących socjologii prawa.

Jan Górecki - „Rozwód. Studium socjologiczno - prawne”

Andrzej Kojder /

Jacek Kurczewski /

Kazimierz Frieske / Uniwersytet Warszawski

Grażyna Skąpska /

Krzysztof Pałecki / Uniwersytet Jagielloński

Antoni Pieniążek ( „Socjologia prawa. Zarys wykładu”) / UMCS

Definicja socjologii prawa

Najbardziej wpływową była definicja A. Podgóreckiego, który pisał, że: „zadaniem socjologii prawa jest nie tylko rejestrowanie, formułowanie i weryfikowanie ogólnych zależności między prawem a czynnikami społecznymi (prawo może być wówczas traktowane jako zmienna niezależna lub zależna), ale również próba budowy ogólnej teorii tłumaczącej procesy społeczne, w których odgrywa rolę prawo, i w ten sposób powiązanie tej dyscypliny z całością wiedzy socjologicznej.”

• badanie prawa jako czynnika i jako wytworu

Jednym z podstawowych obszarów badawczych polskiej socjologii prawa jest zagadnienie postaw wobec prawa.

Postawy wobec prawa niektórzy określają jako jeden z elementów świadomości prawnej.

POJĘCIE POSTAWY

Definicja Stefana Nowaka:

„Postawa to ogół względnie trwałych dyspozycji do oceniania przedmiotu i emocjonalnego na nich reagowania oraz, ewentualnie, towarzyszących tym emocjonalno - oceniającym dyspozycjom względnie trwałych przekonań o naturze i właściwościach tego przedmiotu i względnie trwałych dyspozycji do zachowania się wobec przedmiotu (w określony sposób).”

W pojęciu postawy zawiera się z jednej strony element poznawczy, element emocjonalno - oceniający, element behawioralny (dyspozycja do określonego zachowania się).

Te trzy elementy muszą wystąpić definicji postawy wobec prawa.

Postawa jest zawsze postawą wobec kogoś albo czegoś.

Rozróżnienie postaw wypracowane przez Floriana Znanieckiego:

• postawa ideacyjna - postawa „abstrakcyjna” stosunku do jakiejś sytuacji, w której być może nie znajdziemy się nigdy jakiejś możliwej, prawdopodobnej ale z całą pewnością nie bezpośrednio mającej mieć miejsce wkrótce, np. oddałbym życie za ojczyznę.

• Postawa realna - postawa w sytuacji, która ma miejsce, postawa rzeczywista.

Postawy wobec prawa - definicja prof. Skąpskiej:

„Postawa wobec prawa to ogół względnie trwałych dyspozycji do określonego oceniania norm prawnych i emocjonalnego reagowania w odniesieniu do tych norm, opartych na przekonaniach dotyczących prawa i jego własności, połączonych ze względnie trwałymi dyspozycjami do zachowania się w sytuacjach regulowanych przez normy prawne.”

Ocena - aprobata lub dezaprobata danego przepisu.

Jeśli chodzi o sam podział postaw, to w polskiej socjologii prawa upowszechniony został podział na postawy zasadnicze i celowościowe.

Postawa zasadnicza wyraża się w spontanicznym (nieinstrumentalnym) przyjęciu albo odrzuceniu jakiejś normy lub jakiegoś zachowania, bez uwzględniania skutków owego przyjęcia czy odrzucenia (np. należy mówić prawdę).

Postawa celowościowa wyraża się w aprobacie (przyjęciu) albo odrzuceniu określonego zachowania się (akceptacja albo braku akceptacji jakiejś normy) z uwagi na określone konsekwencje, skutki określonego zachowania się (np. należy chodzić na wykłady, bo łatwiej wtedy zdać egzamin; należy płacić podatki, bo państwo potrzebuje pieniędzy).

Postawa zasadnicza to postawa nieinstrumentalna, a celowościowa - instrumentalna.

Bliskie temu jest rozróżnienie na postawy interesowne i bezinteresowne.

Kategorie postaw zasadnicza i celowościowa były wykorzystywane w polskich badaniach empirycznych. Zwrócono uwagę, że były one zbyt ogólne, gdyż mamy do czynienia z różnymi jej wariantami. Wyróżniono w związku z tym postawy legalistyczne (legalizm), postawy konformistyczne (konformizm) i oportunistyczne (oportunizm).

LEGALIZM - polega na akceptacji norm prawnych z uwagi na to, że są one normami prawnymi, ma ich charakter.

Legalizm formalny - normy należy przestrzegać, bo należy ona do prawa obowiązującego

Legalizm materialny - normy prawne akceptowane są dlatego, że uznajemy je za słuszne i sprawiedliwe.

Legalizm instrumentalny - akceptacja danej normy z uwagi na ich znaczenie czy rolę instrumentalną w realizacji ważnych wartości lub celów społecznych.

Legalizm krytyczny - akceptujemy daną normę czy system prawa jako taki, ale jednocześnie formułujemy propozycję zmiany poszczególnych norm, których nie akceptujemy.

Ta postawa łączy się z odmową posłuszeństwa zdecydowanie niemoralnym czy niesprawiedliwym normom.

KONFORMIZM - postawa wyrażająca się w podporządkowaniu się normom funkcjonującym w danej grupie społecznej, niekoniecznie zakładające aprobatę tych norm, a więc przestrzeganie pewnych norm ze względu, że tak postępuje dana grupa.

• dostosowanie się do większości

NONKONFORMIZM - postawa sprzeciwu wobec powielanego przez grupę wzoru zachowań.

OPORTUNIZM - postawa wyrażająca się w akceptacji postępowania w określony sposób w zależności od tego, czy przyniesie korzyści określonej osobie czy nie. Jest to przejaw postawy instrumentalnej zorientowanej na własny interes.

Max Weber - wybitny uczony niemiecki, skonstruował teorię typu idealnego (która pomaga w opisie rzeczywistości). Wyróżnił władzę tradycyjną, charyzmatyczną i legalną.

Władza tradycyjna - opiera się na przekonaniu o świętości, powadze tradycji, tego co było do tej pory i tego, co jest, władza była od zawsze.

Władza charyzmatyczna - władza, w której zarówno jedna strona, jak i druga przekonani są o specyficznych, wyjątkowych cechach psychicznych (charakterologicznych) osoby, która sprawuje władzę i uznanie władzy z tego właśnie powodu.

Władza legalna - oparta jest na przekonaniu o legalności (o oparciu tej władzy na obowiązujących normach), o tym, że sprawujący władzę posiadają przewidziane prawem kompetencje i dlatego należy ich słuchać.

W ujęciu Webera model biurokratyczny administracji opiera się na następujących zasadach:

1) władza ma charakter legalny (władza reguł, a nie ludzi)

2) administrowanie w tym modelu jest procesem opartego na normach prawnych, racjonalnego dążenia do realizacji celu przez te normy wyznaczonego

3) osoby sprawujące władzę to podmioty bezosobowego porządku i właśnie cele tego porządku, a nie swoje indywidualne powinni realizować przez administrowanie, podporządkowanie przez podwładnych

4) ciągłość funkcji organizacyjnej - trwałe przydzielenie zadań do danego stanowiska, polega ona też na respektowaniu dawnych norm przy podejmowaniu decyzji

5) ściśle wyznaczone sfery kompetencji, tzn. istnieje ustalony zakres obowiązków zgodnie z przyjętym podziałem pracy, zapewnienie władzy koniecznej do określonych rodzajów zadań i ewentualnie istnienie określonych konsekwencji prawnych przymusu

6) zasada hierarchii - urzędy niższego szczebla są podporządkowane urzędom wyższego szczebla

7) członkowie personelu administracyjnego to w większości wykwalifikowani urzędnicy, ponieważ sprawowanie urzędu wymaga znajomości odpowiednich zasad norm

8) całkowity rozdział majątku organów biurokratycznych od majątku prywatnego urzędników

9) pisemność procesu podejmowania decyzji

10) wyraźne określenie zakresu kompetencji poszczególnych stanowisk urzędowych

11) kryterium doboru kandydatów na urzędnika są kwalifikacje fachowe potwierdzone odpowiednim egzaminem lub dyplomem

12) obsadzanie stanowisk dokonuje się w drodze mianowania, a nie w drodze wyboru, co pozwala na większą dyscyplinę w ramach struktury urzędu

13) praca urzędnicza jest podstawowym zajęciem zawodowym urzędnika

14) zasada nadzoru, któremu podlega urzędnik w toku wykonywanych obowiązków

15) awansowanie w ramach hierarchiczności urzędu uzależnione jest od stażu i wyników pracy, decyzje w tym względzie podejmowane przez przełożonego

16) urzędnik za swoją pracę otrzymuje stałe wynagrodzenie pieniężne, którego wysokość zależy od miejsca w hierarchii biurokratycznej

17) model ten opiera się na organach monokratycznych, które są najbardziej sprawne i zapewniają największą dyscyplinę.

Na gruncie polskiego języka biurokratyzm rozumie się jako 1. ogół ludzi administrujących, zarządzających, organizujących pracę instytucji i urzędników. 2. władza oderwana od mas, narzucająca im decyzje społecznie szkodliwe.

Biurokrata - urzędnik bezduszny, ślepo trzymający się formalnej strony przepisów.

Biurokratyzm - bezduszność, formalizm, rutyna, opieszałość administracji połączone z niekompetencją i obojętnością dla spraw i interesów jednostek i ogółu.

Dewiacja - pewne odchylenie od normy; obejmuje zarówno dewiację pozytywną, jak i negatywną.

Bliskie pojęciu dewiacji jest pojęcie dysfunkcji i pojęcie patologii.

Dysfunkcja - nieprawidłowe wykonywanie lub niewykonywanie określonych funkcji (dysfunkcja narządu ruchu, narządu wzroku, dysfunkcja jakiegoś podmiotu, organu, instytucji).

Patologia - nauka o chorobach.

„Chorobą” polskiej administracji jest korupcja, łac. Coruptio - zepsucie.

Korupcja - nadużycie stanowiska publicznego dla własnych korzyści.

Definicja legalna korupcji:

Ustawa z 2006r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym przez korupcję rozumie obiecywanie, proponowanie, wręczanie, żądanie, przyjmowanie przez jakąkolwiek osobę bezpośrednio lub pośrednio jakiejkolwiek nienależnej korzyści majątkowej osobistej lub innej dla niej samej lub jakiejkolwiek innej osoby lub przyjmowanie propozycji lub obietnicy takiej korzyści w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu funkcji publicznych lub w toku działalności gospodarczej.

Cywilnoprawna konwencja o korupcji przyjęta w Strasburgu w 1999r. stanowi, że korupcją jest żądanie, proponowanie, wręczanie lub przyjmowanie bezpośrednio lub pośrednio łapówki lub jakiejkolwiek innej unikalnej korzyści lub jej obietnicy, która wypacza prawidłowe wykonywanie jakiegokolwiek obowiązku luz zachowanie wymagane od osoby otrzymującej łapówkę, nienależną korzyść lub jej obietnicę.

Prawno - karna konwencja o korupcji z 1999r. zobowiązuje państwa do penalizacji, kryminalizacji działania czy zachowania związanego z przekupstwem, zarówno funkcjonariuszy krajowych, jak i zagranicznych, parlamentarzystów, sędziów.

Konwencja z 1997r. dotyczy zwalczania korupcji z udziałem urzędników Wspólnot Europejskich lub urzędników państw członkowskich. Na jej gruncie korupcję można podzielić na korupcję bierną i korupcję czynną.

Korupcja bierna - umyślne działanie urzędnika, który żąda lub przyjmuje korzyści dowolnego rodzaju dla siebie lub strony trzeciej, lub który przyjmuje obietnicę takiej korzyści i podejmuje działania lub powstrzymuje się od działań wynikających z jego obowiązków lub wykonuje swoją funkcję z naruszeniem obowiązków urzędniczych.

Korupcja czynna - proponowanie lub wręczanie nienależnych korzyści urzędnikowi albo osobie trzeciej mające na celu niezgodne z jej obowiązkami wykonywanie (postępowanie) jej funkcji urzędowej.

Czynniki korupcjogenne - leżą u podnóża korupcji.

1. etatyzm - rozumiany jako bezpośrednie zaangażowanie państwa w działalność gospodarczą

2. wady samego prawa, w szczególności niejasność przepisów prawnych, zbytnie skomplikowanie i wielkość regulacji, brak przepisów prawnych, duża dyskrecjonalność, uznaniowość urzędników

3. słabość władzy sądowniczej

4. brak odpowiedzialności karnej albo niski jej poziom za podejmowane przez urzędników decyzje

5. brak transparentności (przejrzystości) w procesie podejmowania decyzji przez podmioty sprawujące władzę

6. nieuregulowana prawnie możliwość lobbingu (wpływania na decydentów, na kształt decyzji administracyjnych)

7. niejasne zasady prowadzenia przetargów publicznych

8. brak przejrzystości w procesach prywatyzacyjnych

9. duży zakres interakcji między biznesem a organami państwa, zwłaszcza wspólne przedsięwzięcia o charakterze gospodarczym

10. duży poziom różnego rodzaju świadczeń, dotacji i zasiłków wydawanych przez państwo

11. duży udział znacznych środków publicznych w pojedyncze projekty

12. istnienie zamkniętych klik, układów dbających o realizację swoich własnych interesów

13. niski poziom więzi społecznych

14. słabe (niskie) wynagrodzenia urzędników

15. brak silnego społeczeństwa obywatelskiego, które monitoruje, patrzy na ręce politykom i urzędnikom

16. brak wolności mediów

17. brak społecznych programów prewencji w odniesieniu do korupcji

18. niski poziom kultury etycznej

Skutki zjawiska korupcji:

1. ma duży wpływ na życie gospodarcze - zakłóca funkcjonowanie mechanizmów rynkowych

2. szkodzi finansom publicznym

3. odstrasza zagranicznych inwestorów, ogranicza wzrost gospodarczy

4. ogranicza realizowanie celów społecznych

5. ogranicza poziom zaufania obywateli do państwa, do organów władzy publicznej

6. przyczynia się do wzrostu przestępczości zorganizowanej

7. stanowi zagrożenie dla demokracji i procedur demokratycznych

8. sprzyja naruszeniu praw człowieka

9. obniża prestiż prawa i rodzi przekonanie, że lepiej jest prawo naruszać jeśli się chce efektywnie prowadzić działalność gospodarczą

10. prowadzi do obniżenia poziomu kultury prawnej oraz moralnej społeczeństwa

W celu ograniczenia korupcji należy podjąć odpowiednie działania.

KULTURA ORGANIZACYJNA I ADMINISTRACYJNA

Pojęcie kultury ma wiele definicji. Dwóch wybitnych autorów amerykańskich: C. K. Kluckhohn i A. L. Kraeber (obaj zmarli w 1960). Byli antropologami kultury. Zidentyfikowali i zebrali 168 określeń kultury, które pogrupowali na pewne typy i wyróżnili: deskryptywne (opisowe), historyczne, normatywne, psychologiczne, strukturalne i genetyczne.

Kultura - jest to wszystko to w społeczeństwie ludzkim, co jest przekazywane raczej społecznie niż biologicznie. Jest terminem ogólnym określającym symboliczne i wyuczone aspekty społeczeństwa ludzkiego, chociaż niektórzy badacze dostrzegają pewne elementy tak rozumianej kultury u pewnych naczelnych.

Kultura (łac. colere) - uprawiać, pielęgnować, dbać i rozumiana jest jako całokształt duchowego czy symbolicznego i materialnego dorobku z jednej strony całej ludzkości, a z drugiej poszczególnych społeczeństw. Niekiedy jest utożsamiana pojęciem cywilizacji, ale kultura odnosi się do wartości, symboli, pewnych umiejętności i nawyków. Cywilizacja bardziej do wytworów materialnych i organizacyjnych społeczeństwa.

Niektórzy twierdzą, że kulturę trzeba przeciwstawiać naturze.

Kultura jest to system podzielanych przekonań, wartości, zachowań i artefaktów używanych przez członków społeczeństw w ich zmaganiu się ze światem i z innymi ludźmi, które są przekazywane z pokolenia na pokolenie w procesie uczenia się, socjalizacji.

Kultura jest to podzielany, wyuczony system symbolicznych wartości, przekonań i postaw, który kształtuje i wpływa na nasze postrzeganie i nasze zachowania.

Kultura jest całością społecznie przekazywanych wzorów zachowań, umiejętności, sztuk, przekonań, instytucji i wszystkich innych wytworów ludzkiej pracy i ludzkiej myśli.

Są różne rodzaje kultury: kultura prawna, moralna, pracy, jazdy, organizacyjna, administracyjna (kultura administracji), kultura materialna - ma postać rzeczy, obiektów i niematerialna - inaczej kultura duchowa, nie da się sprowadzić do obiektów materialnych.

Kultura organizacyjna to są wartości, normy i wzory działania swoiste dla danej organizacji formalnej. Pojęcie to powstało w kontekście badań nad zarządzaniem, które były prowadzone w latach 80. ubiegłego wieku w kontekście trudności konkurencji gospodarek zachodnich w stosunku do gospodarki japońskiej.

Kultura organizacyjna to „zbiorowe zaprogramowanie umysłu, które odróżnia członków jednej organizacji od drugiej”.

Kultura organizacyjna to zwyczajowy, tradycyjny sposób myślenia i działania, który muszą poznawać nowi członkowie tej organizacji i przynajmniej częściowo go zaakceptować, jeśli chcą być zaakceptowani jako jej członkowie.

Kultura organizacyjna jest jednym z podstawowych wyznaczników tego, jak dana organizacja funkcjonuje i jaka jest jakość tego funkcjonowania.

Kulturę organizacyjną próbowano dzielić na rożne typy i zwykle przedstawiano w postaci przeciwstawnych sobie typów.

Wyróżnia się m.in. kulturę:

Pozytywną	Negatywną
Kultura konstruktywna, która pozytywnie motywuje, operuje bardziej nagrodami niż karami, jest związana z pozytywnym nastawieniem do członków danej organizacji.	Akcent podporządkowania, ma skłonność do operowania w większym stopniu karami niż nagrodami, charakteryzuje się też chłodem emocjonalnym.
Innowacyjna	Zachowawcza
Otwarta na zmiany, innowacje, na przyszłość promuje osoby młode, także w jakimś sensie nonkonformistyczne i działające w sposób nieszablonowy. Organizacja, która posiada taką kulturę łatwo adaptuje się do wyzwań i zmian.	Dla pracowników najważniejsze są normy, wartości, symbole i tradycje. Formalne reguły są szanowane, dają poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji. Ludzie są mało ambitni i słabo zmotywowani, zmiana nie jest pożądana.
Męska	Żeńska
Oparta o dominację, hierarchię, siłę, a z drugiej strony podporządkowanie. Podstawową wartością jest realizacja zadań bez uwzględniania relacji wewnątrz organizacyjnych.	Oparta na intuicji, wrażliwości, opiekuńczości, wsparciu dla innych, nawet tych, którzy nie są dostatecznie kompetentni, na współpracy i zaufaniu.
Biurokratyczna	Pragmatyczna
Oparta jest na ścisłym przestrzeganiu reguł, w tym proceduralnych, opiera się na formalnych narzędziach kontroli. Organizacja jest wysoce sformalizowana i zwykle zhierarchizowana. Jest w niej wysoki poziom nadzoru i kontroli.	Zorientowana bardziej na wykonywanie zadań, a nie procedury i przepisy z tym związane. Organizacja jest mniej sformalizowana, a poziom natężenia kontroli jest znacznie niższy.
Elitarne	Egalitarne
Preferują kwalifikacje, w związku z tym zatrudniają osoby posiadające potwierdzone formalnie kwalifikacje uzyskane w prestiżowych uczelniach czy mające doświadczenie zawodowe u uważanych pracodawców. Kultura ta akceptuje też różnice o charakterze hierarchicznym i często mamy do czynienia z zewnętrznymi wyrazami zarówno tej hierarchii, jak i pozycji w tej hierarchii poszczególnych osób.	Mniejszy akcent na hierarchię, zakłada się równość członków danej organizacji, niezależnie od tego, jakie uczelnie skończyli. Kierownik w tych kulturach jest bardziej koordynatorem niż zwierzchnikiem.
Introwertyczne	Ekstrawertyczne
Kultura organizacyjna skoncentrowana na swoich własnych zasobach, stosunkowo homogeniczna, jeśli chodzi o postawy wartości.	Mniejszy stopień integracji pracowników, jest bardziej otwarta na otoczenie, a jej pracownicy są bardziej otwarci na zmianę miejsca pracy.
Indywidualistyczna	Kolektywna (kolektywistyczna)
Dużą rolę odgrywa poczucie własnej wartości, niezależności czy autonomii jednostki w stosunku do instytucji, cenione jest prawo do prywatności i formułowania własnych opinii. Członkostwo w organizacji oparte jest o kalkulację własnego interesu.	Większą rolę odgrywa poczucie wspólnoty („my” a nie „ja”), pracownicy w większym stopniu są emocjonalnie zaangażowani w funkcjonowanie takiej organizacji, a nie przez pryzmat swoich własnych celów czy interesów.

Funkcje kultury organizacyjnej:

• integrująca - integruje członków danej organizacji, utrzymuje ją w całości

• percepcyjna - wpływa na sposób postrzegania rzeczywistości, samej organizacji i jej otoczenia i postrzegania samych siebie przez członków tej organizacji

• adaptacyjna - umożliwia ona wypracowanie schematów funkcji w określaniu zwłaszcza nowych sytuacji, umożliwia dostosowanie się do nowych wyzwań

• identyfikacyjna (tożsamościowa) - tworzy wizerunek organizacji, identyfikuje ją jako tę, a nie inną

• kontrolna - kontroluje zachowania członków organizacji, a w konsekwencji wpływa na ich zachowanie w kierunku zgodności z normami danej organizacji

• stymulująca zmiany organizacyjne - ułatwia, przyspiesza, niekiedy amortyzuje w przypadku zmiany w organizacji

Kulturę organizacyjną w administracji można nazwać kulturą administracyjną.

Kultura administracyjna ma wyraźny wpływ na sposób funkcjonowania administracji, zarówno w jej ramach zewnętrznych, jak i w relacjach z otoczeniem. W konsekwencji, kontrola administracyjna wpływa na społeczne oceny administracji, te z kolei wynikają ze sposobu jej działania, efektywności.

KOMUNIKACJA to zmiana miejsca, wymiana informacji między podmiotami.

Komunikacja społeczna (w społeczeństwie) jest formą socjalizacji, oddziaływania na jednostki, na całe grupy, formą kształtowania więzi społecznych, postaw, internalizacji wartości i norm, ale też ich egzekwowania. Komunikacja społeczna jest niezbędna do przekazywania wiedzy.

H. Lasswell w procesie komunikacji wyróżnił pięć składników:

- nadawcę przekazu

- przekaz

- odbiorcę przekazu

- medium (środek przekazu)

- skutek

Dodatkowo:

• informacja zwrotna

• kontekst procesu komunikacji

• przyczyna

Z procesem komunikacji mamy do czynienia także w organizacji.

TYPY KOMUNIKACJI

Jednokierunkowa	Dwukierunkowa (wielokierunkowa)
Przekazywanie informacji przez nadawcę odbiorcy bez oczekiwania zwrotnej odpowiedzi.	Następuje wymiana ról nadawcy i odbiorcy.
Werbalna	Niewerbalna
Może mieć charakter pisemny, jak i ustny.	Dotyczy wszystkich ludzkich zachowań, postaw i obiektów, innych niż słowa, które komunikują wiadomości i posiadają wspólne społeczne znaczenie.
Pozioma	Pionowa
Między osobami znajdującymi się na tym samym szczeblu.	Między podmiotami znajdującymi się na różnej pozycji w hierarchii organizacji
Formalna	Nieformalna
Odbywa się wyznaczonymi oficjalnie drogami przepływu informacji, często przebiegającymi zgodnie z hierarchią służbowego podporządkowania.	Odbywa się poza liniami podporządkowania, przyjmuje różne formy.

---