ORGANIZACJA PRACY WYCHOWAWCZEJ

Dr Agnieszka Głowala

WYKŁAD I 4.10.2008 r.

1. J. Robertson. Jak zapewnić dyscyplinę, ład i uwagę w klasie. Warszawa 1998.

2. M. Łobocki. Zarys teorii wychowania.

3. J. Górniewicz. Teoria wychowania.

4. T. Tyrała. Teoria wychowania. Bliżej uniwersalnych wartości i realnego życia.

5. T. Kukułowicz (red.). pedagogika ogólna. Problemy aksjologiczne.

6. K. Szewczyk. Wychowanie człowieka mądrego. Zarys etyki nauczycielskiej. Warszawa 1998.

7. W. Okoń. Wszystko o wychowaniu.

8. K. Olbrycht. Prawda, dobro i piękno w wychowaniu człowieka jako osoby. Katowice 2000.

Teoria wychowania jest dyscypliną pedagogiczną zajmującą się przede wszystkim celami oraz sposobami i warunkami działalności wychowawczej.

Teoria wychowania zajmuje się:

• gromadzeniem i systematyzacja wiedzy,

• formułowaniem celów,

• projektowaniem działalności wychowawczej,

• czynnikami, zwłaszcza psychofizycznymi, które warunkują bądź nie powodzenie pracy wychowawczej,.

Sposoby uprawiania teorii wychowania po 1989 roku polegają na:

• refleksji poszukującej nad wychowaniem,

• przeprowadzaniu badań dotyczących procesu wychowania i niektórych jego warunków,

• sięganiu do własnych doświadczeń w zakresie wychowania dzieci i młodzieży czyli podejmowania z nimi pracy pedagogicznej podobnie, jak czynili to pedagodzy tej miary co Szocki, Korczak i wielu innych.

Przyczyny kryzysu wychowania przed 1989 rokiem:

• przerost dydaktyki wypierającej myślenie o wychowaniu,

• różnorodność haseł wychowawczych, przerost myśli pedagogicznej,

• chaos w sferze wartości, który utrudniał młodzieży zdobycie rozeznania etycznego,

• brak współpracy szkoły i domu rodzinnego,

• niski prestiż nauczyciela - wychowawcy,

• procesy globalizacji i dostęp do informacji,

• udział mediów w kształtowaniu człowieka,

• przemiany w funkcjonowaniu rodziny,

• procesy akceleracji.

Wychowanie w założeniach reformy:

1. Krytyka wychowania szkolnego (organizacja życia klasy, dekoracje, uroczystości, działań dyscyplinujących - egzekwowanie regulaminów, zarządzeń i uruchamianie pomocy w sytuacjach trudnych - rozmowy z rodzicami, pedagogiem szkolnym, poradnia psychologiczno-pedagogiczna).

2. Miejsce wychowania w edukacji szkolnej (humanizacja szkoły, pojęcie edukacji, wymiary pracy nauczyciela, zadania wychowawcze w podstawie programowej, cele).

3. Cele wychowania dotyczące całej osobowości człowieka (wychowanie rozumiane bardzo szeroko, oddziaływanie na różne sfery).

4. Propozycja innej metodyki pracy i program dostosowany do potrzeb…

Definicje szersze: Wychowanie to oddziaływanie wszelkich bodźców na  człowieka, zarówno zamierzonych, jak i niezamierzonych.

Definicje węższe: Wychowanie to świadome, planowe i celowe działania  podejmowane przez wychowawców, aby uzyskać założony rezultat.    (Pomykało)

Wychowanie to szczególny rodzaj ludzkiej działalności, który polega na zamierzonym wywołaniu określonych zmian w osobowości człowieka. (H. Muszyński)

Wychowanie (w wąskim znaczeniu tego pojęcia) to zamierzone kształtowanie u jednostki tego zespołu cech, które składają się na uczuciowo-wolicjonalną stronę osobowości, a więc formowanie postaw i przekonań, uznawanych wartości, celów oraz ideałów. (H. Muszyński)

Wychowanie - całokształt wpływów i oddziaływań środowiska społecznego oraz

przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego rozwój i osobowość oraz przygotowującego

go do życia w społeczeństwie (W. Okoń)

Wychowanie - to świadome organizowana działalność społeczna, której celem jest

wywołanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka. (W. Okoń)

WYKŁAD II (ZJAZD III) 8.11.2008 r.

Cele wychowania - pożądane i oczekiwane zmiany, jakie pod wpływem respektowania odpowiednich metod, środków i warunków kształtują się w osobowości wychowanków w postaci poglądów, nawyków oraz innych cech osobowości. (W. Okoń)

Funkcje celów wychowania:

• powinny sprzyjać rozwijaniu pozytywnych postaw wobec własnej egzystencji, ludzi i świata w ogóle, czyli znajdywania większego sensu w swoim życiu,

• porządkują pracę wychowawcy,

• zapobiegają pominięciu pewnych ważnych zadań, ważnych na danym etapie,

• pozwalają przetrwać wartościom ogólnoludzkim,

• umożliwiają racjonalną organizację działalności wychowawczej,

• chronią przed nadmiernym rozbudowaniem środków oddziaływań wychowawczych i ich przecenianiem,

• mogą być punktem odniesienia dla kontroli i oceny.

Podział celów:

• w postaci zwerbalizowanej (cele formalne, instytucjonalne),

• w postaci niezwerbalizowanej (cele nieformalne, własne).

Wyróżnia się różne rodzaje celów wychowania:

1. cele kreatywne (typu: „wywołać”, „ukształtować”, np. nowe zainteresowania, przekonania),

2. cele optymalizujące (typu: „zwiększyć”, „wzmóc”, „poszerzyć”),

3. cele minimalizujące (typu: „osłabić”, „ograniczyć”),

4. cele korekcyjne (typu: „przekształcić”, „zmienić”).

Zgodnie z treścią Podstawy Programowej wyróżnia się cele szczegółowe:

1. wychowanie fizyczne,

2. kształcenie zdolności spostrzegania i kojarzenia,

3. ukierunkowanie uczuć i emocji,

4. rozwój intelektualny,

5. rozwój moralny,

6. kształcenie woli,

7. rozwój duchowy.

Cele uniwersalne:

• altruizm,

• tolerancja,

• poczucie odpowiedzialności,

• wolność,

• sprawiedliwość.

Techniki pracy wychowawczej:

Technika to uszczegółowiona metoda. Metoda jest do techniki pojęciem nadrzędnym.

Formy pracy wychowawczej: wg M. Łobockiego

1. Indywidualne (doraźne)
   1) udzielanie pomocy indywidualnej

• zindywidualizowane odpytywanie na stopnie

• zróżnicowane zadawanie pracy domowej

• organizowanie pomocy koleżeńskiej w nauce

• bezpośrednie wspomaganie ucznia przez nauczyciela
  2) wzmacnianie pozytywne

• natychmiastowa gratyfikacja

• zawieranie kontraktu

• sukcesywna (odroczona) gratyfikacja
  3) wzmacnianie negatywne

• bezpośrednia interwencja

• napominanie

• zabieranie punktów

• izolacja społeczna
  4)ignorowanie niepożądanych zachowań uczniów

1. Grupowe
   1) werbalne (oparte na słowie)

• „burza mózgów”

• sondaż opinii o uczniach

• decyzji grupowej

• swobodnych tekstów

• treningowa
  2) niewerbalne (bezsłowne)

• socjodramatyczna

• relaksacyjna

• ekspresji plastycznej

• muzyko - terapeutycznej

• zabawa w teatr

1. Dyrektywne (udzialanie wskazówek) - formy oddziaływań doraźnych w tym niektóre techniki wzmacniania pozytywnego

• bezpośredniej gratyfikacji

• zawierania kontraktu

• sukcesywnej gratyfikacji

1. Niedyrektywne (bez udzielania wskazówek) - formy oddziaływań werbalnych i niewerbalnych oraz niektóre formy oddziaływań doraźnych

• udzielanie indywidualnej pomocy

• wzmacniania pozytywnego

• ignorowania zachowań niepożądanych

WYKŁAD III (ZJAZD IV) 22.11.2008 r.

Nagradzanie i karanie.

Nagroda jest formą jednostkowej lub zbiorowej aprobaty czyjegoś zachowania, sprawiającej osobie nagrodzonej satysfakcję i mającą na celu zachęcenie jednostki do powtarzania podobnych zachowań.

Kara jest sztucznie lub w sposób naturalny wywołaną sytuacją przykrą dla jednostki, mająca na celu zahamowanie danego zachowania.

Rodzaje kar i rodzaje nagród:

Kary:

1) pedagogiczne - to takie, które nie poniżają godności ani karanego, ani karzącego;

• kary naturalne (konsekwencja danego czynu),

• czasowe odebranie przyznanego przywileju lub rzeczy już przyznanych,

• odmawianie przyjemności,

• wyrażanie swojego smutku lub zawodu,

• nagana,

• tłumaczenie i wyjaśnianie dzieciom niewłaściwego zachowania,

2) niepedagogiczne - to kary szkodliwe, mało skuteczne;

• kara fizyczna,

• straszenie,

• kara izolacji,

• upokarzające kary słowne.

S. Kuczkowski dzieli kary niepedagogiczne na:

1) nadużycia psychologiczne,

• zastraszanie,

• onieśmielanie,

• grożenie,

• gderanie,

• zrzędzenie,

• porównywanie dziecka do innych rówieśników,

• wrzeszczenie,

• przezywanie,

• zawstydzanie,

• sarkazm,

2) nadużycia fizyczne,

• sprawianie lania,

• klapsy,

• kopanie,

• ciągnięcie za ucho,

• zmuszanie do stania w kącie,

• potrząsanie dzieckiem.

H. Muszyński (lata 70-te) dzieli kary na:

• werbalna dezaprobata zachowania dziecka - spontaniczna, oficjalna (zwracanie uwagi, reprymenda),

• udaremnianie motywów wychowanka,

• obowiązek rekompensaty wyrządzonego zła,

• ograniczenie uprawnień,

• obowiązek zapoznania się wychowanka ze skutkami zachowania,

• kary symboliczne (niezwiązane z czynem),

• zadawanie fizycznego i psychicznego cierpienia.

Warunki skuteczności karania:

1. Dokonać analizy czynu, ocenić czyn i dobrać właściwe środki.

2. Karę stosujemy bezpośrednio po czynie (po analizie tego czynu).

3. Musimy przekonać dziecko o sensowności zastosowania tej kary (akceptacja kary przez karanego).

4. jest wymierzana w sposób raczej dyskretny, w przyjaznej atmosferze, bez obecności osób trzecich.

Negatywne skutki karania:

Kara może rodzić:

• opór,

• przekorę,

• bunt,

• negację,

• złość,

• gniew,

• wrogość.

Kara może prowadzić do:

• odwetu,

• kontrataku,

• kłamstwa,

• plotkowania,

• oszukiwania,

• tyranizowania,

• organizowania się przeciw wychowawcy.

Kara może budzić:

• uległość,

• posłuszeństwo,

• poddanie się,

• przymilanie,

• wycofywanie się,

• ucieczkę,

Kara może hamować twórcze zachowania.

Formy nagradzania:

• pochwała,

• upominek rzeczowy,

• odznaka honorowa (dyplomy, list pochwalny),

• przydzielanie funkcji, ról,

• przyznawanie dodatkowych przywilejów,

• nagroda symboliczna,

• umowa społeczna,

• publiczna informacja o sukcesie dziecka.

Skutki nagradzania:

• podnoszą wartości dziecka,

• dodają wiary we własne siły,

• zaspokajają potrzebę uznania i sukcesu,

• pogłębiają więź z osobą nagradzającą,

• uczą życzliwości, przyjaźni,

• pobudzają do pracy nad sobą.

Zasada nagradzania:

Nagradzać każdy dobry czyn. Jeżeli zaczyna się on zbyt często powtarzać należy stopniowo odchodzić od nagradzania.

WYKŁAD IV (ZJAZD V) 6.12.2008 r.

Planowanie pracy wychowawczej.

Planowanie to dziedzina z zakresu organizacji pracy. Planowanie polega na obmyślaniu sposobu działania dostosowanego do ustalonego celu i przewidzianych trudności, w których przyjdzie działać.

Działanie w zorganizowany sposób przebiega według etapów:

1. stawianie celów,

2. planowanie toku działań,

3. pozyskiwanie zasobów,

4. realizacja,

5. kontrola.

Plan to dokument zawierający przede wszystkim:

• rejestr celów,

• rejestr zadań,

• rejestr układów czynności służących ich realizacji,

• rejestr środków działania,

• rejestr wykonawców,

• rejestr terminów wykonania poszczególnych zadań.

Planowanie jako proces świadomy, zorganizowany, ukierunkowany na cel, systematyczny odzwierciedla nie tylko wiedzę nauczyciela o warunkach działania i potrzebach podmiotu, ale także aspiracje nauczyciela, marzenia twórcze.

Planowanie uwarunkowane jest czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi. Warunki wewnętrzne to przede wszystkim skład osobowy przewidziany na planowany okres (nauczyciele i osoby mające pomagać w realizowaniu planu, szkoła). Czynniki zewnętrzne zaś to przede wszystkim rodzice, instytucje, warunki terytorialne.

Cechy dobrego planu:

1. jasny i jednoznaczny - cele i zadania, do których zmierzamy powinny być określone w sposób czytelny,

2. kompletny - zawiera pełen rejestr celów przewidzianych do osiągnięcia i działań prowadzących do jego urzeczywistnienia,

3. wykonalny i racjonalny - powinien zawierać optymalne zadania dostosowane do potrzeb placówki, możliwości wykonawców,

4. zgodny wewnętrznie - wszystkie zawarte w nim elementy zmierzają do realizacji celów, nie wykluczają się,

5. operatywny i komunikatywny - zadania sformułowane są zrozumiale, czynności przydzielone odpowiednim wykonawcom, a środki przemyślane, dostosowane do możliwości placówki,

6. elastyczny - powinien dawać możliwość uzupełnienia o zadania, które pojawiają się nagle, są ważne i których nie można uwzględnić w momencie planowania,

7. odpowiednio szczegółowy - cecha ta wymaga wyważenia stopnia uściślenia zadań, określenie zadań nie powinno hamować inwencji wykonawców,

8. terminowy - powinien przewidywać rozsądne terminy wykonania zadań,

9. być akceptowany przez wykonawców - akceptacja mobilizuje wykonawców do wykonania zadań,

10. ekonomiczny - powinien pozwalać na osiągnięcie zamierzonych celów przy minimalnym nakładzie środków i sił.

Zasady planowania:

1. zasada naukowości - uwzględnienie stanu nauk pedagogicznych, wymagań prakseologii oraz doświadczeń praktyków,

2. zasada ogniwa podstawowego - wyraźnego, jednoznacznego określenia w procesie planowania zadań priorytetowych,

3. zasada jedności i zgodności planu z celami ogólnopedagogicznymi,

4. zasada konsultacji i personalizacji przyjętych zadań, czyli uzgadniania planowanych zadań ze wszystkimi realizatorami,

5. zasada zespołowości pracy nad planem - włączenie do procesu planowania niezbędnych, doświadczonych pracowników placówki.

Planowanie:

1. zwiększa skuteczność pracy wychowawczej,

2. pozwala na lesze wykorzystanie zasobów wiedzy, motywacji, środków,

3. pozwala na właściwy dobór i integrowanie zadań i treści zawartych w poszczególnych działach programu,

4. zapewnia systematyczność i ciągłość pracy wychowawczej,

5. pozwala na koordynację działania zespołu pracowników,

6. gwarantuje pomniejszenie wpływu czynników ograniczających wychowanie,

7. zapewnia świadomą kontrolę nad przebiegiem procesu wychowawczego,

8. chroni przed przypadkowością, chaotycznością działań i decyzji,

9. zapewnia rytmiczność osiągania celów i realizacji zadań,

10. daje możliwość upodmiotowienia ucznia w procesie wychowania,

11. daje zdolność modyfikowania i unowocześniania procesu wychowania,

12. chroni przed rutyną, monotonią,

13. daje nauczycielowi samowiedzę i podstawy samooceny.

Znaleźć wzór planu pracy - „Życie Szkoły”

WYKŁAD V (ZJAZD VI) 20.12.2008 r.

Współpraca nauczyciela z rodzicami.

Zmieniła się od lat 90-tych:

1. konwencja o prawach dziecka (rodzice pełnią niezbędną rolę).

2. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej - 1997 r.

3. Konkordat między Stolicą Apostolską a RP (1998 r.) - prawo do religijnego wychowania dzieci w duchu tolerancji.

4. Ustawa o systemie oświaty - 1991 r.

5. Ustawa o zmianie ustawy o systemie szkolnym.

6. Ramowy Statut Szkoły.

Modele współpracy rodziny ze szkołą (modelowe ujęcie):

1. Stosunki dorosłych - rodzice - nauczyciele (Stanisław Kawula, B. Śliwerski, M. Mendel).

2. Koncepcja podkreślająca wspólnotowe relacje (trójpodmiotowa na płaszczyźnie rodzice - uczeń - nauczyciel) - oparte na partnerstwie (Andrzej Janke).

S. Kawula zwraca uwagę na znaczenie dorosłych. Dziecko nie jest aktywne.

Kawula wyróżnia cztery rodzaje powiązań:

1. partycypacja (współdziałanie, współpraca) - (najkorzystniejszy) oznacza partnersko-inspirującą postawę rodziców wobec szkoły,

2. akomodacja (przystosowanie) - polega na pozytywnym ustosunkowaniu się do wymagań szkoły, ale ograniczeniu się do działań koniecznych,

3. inercja - bierność - rodzice prezentują postawy bierne, a inicjatywa jest ignorowana przez rodziców,

4. opozycja (odrzucenie, sprzeczność interesów, konflikt) - stosunki rodziny i szkoły cechują konflikty na skutek odmienności poglądów.

M. Mendel wyróżnia sześć typów powiązań szkoły ze środowiskiem:

1. rodzicielstwo - silne włączenie się rodzica w życie szkoły,

2. komunikacja, na bazie której rozwija się sprawne życie szkoły,

3. wolontariat - działanie na rzecz szkoły,

4. nauka domowa uczniów - obejmująca aktywność, którą dziecko podejmuje w obecności rodziców i innych członków,

5. współzarządzanie - łączy się ze wspólnym podejmowaniem decyzji,

6. współpraca z gminą oraz ze środowiskami lokalnymi prowadzi do wspólnotowych form życia społecznego.

Andrzej Janke wyróżnia modele współpracy:

1. model formalno-biurokratyczny - to współpraca z powodu dziecka, dziecko stanowi powód współpracy,

2. formalno-biurokratyczny…………….. - rodzice i nauczyciele kierują się dobrem dziecka, współpraca przebiega w zgodzie, dorośli wykazuja się rozumieniem powinności……………. Wobec dziecka,

3. model agencyjny - współpraca rodziców i nauczycieli za pośrednictwem dziecka; dziecko podtrzymuje współpracę,

4. model pracy partnerskiej, quasi - współpraca z minimalnym udziałem dziecka; dziecko jest minimalnym partnerem, ale jest prawie partnerem,

5. trójpodmiotowo-partnerski - wspólna z dzieckiem, uczniem; uczniowie partycypują we współpracy jako równorzędni partnerzy.

Założenia tego modelu:

• zgodne współtworzenie,

• równość praw - prawdziwe partnerstwo oparte jest na równych prawach,

• bezwarunkowa akceptacja wzajemna - akceptujemy się bez stawiania warunków,

• wartości uniwersalne jako podstawa - dobro, tolerancja,

• działania dla dobra wspólnego - aby partnerzy rozumieli dobro działania,

• poczucie powinności - odpowiednie nastawienie,

• autentyczność bycia - partnerzy są w relacjach wiarygodni,

• dialogiczny sposób bycia - współpraca polega na dialogu, decyzje są uzgadniane,

• rozumienie empatyczne,

• zdolność do porozumiewania i kompromisu,

• respektowanie możliwości Indywidualnych - zaspokajanie potrzeb partnera,

• gotowość do poświęceń,

• zapewnienie trwałości - nic nie uzasadnia ograniczenia bądź zerwania współpracy, nie możemy się zniechęcić,

Model trójpodmiotowo-partnerski może być realizowany na trzech poziomach:

1. współpraca elementarna na szczeblu rodziny,

2. współpraca zintegrowana na szczeblu klasy,

3. współpraca instytucjonalna na szczeblu szkoły.

W modelu trójpodmiotowo-partnerskim wyróżnia się:

• obszar trójpodmiotowo-partnerski: rodzice - dzieci - nauczyciele,

• obszar dwupodmiotowo-partnerski - współpraca: rodzice - dzieci,

• obszar dwupodmiotowo-partnerskiej współpracy: nauczyciele - uczniowie.

Obszary względnie autonomicznej egzystencji współuczestników:

• rodziców,

• dzieci, uczniów,

• nauczycieli.

WYKŁAD VI (ZJAZD VII) 10.01.2009 r.

Test niedokończonych zdań:

1. Pojecie wychowania w szerszym i węższym znaczeniu.

2. Cele wychowania (pojęcie celu, funkcje celu, rodzaje celu).

3. Metody wychowania wg Łobockiego (klasyfikacja, charakterystyka).

4. Kara i nagroda (pojęcie kary i nagrody, sposoby nagradzania i karania, warunki, skutki).

5. Współpraca z rodzicami (modele współpracy - trójpodmiotowo-partnerski wg A. Janke).

6. Zasady prowadzenia spotkań z rodzicami.

7. Wychowanie w założeniach reformy z 1989 roku.

Zasady organizowania spotkań z rodzicami.

Katarzyna Choletyńska

1. Zaplanowanie spotkania.

1. należy określić temat, cel, miejsce, termin i czas trwania spotkania,

2. dobrze przemyśleć i starannie opracować przebieg - napisać scenariusz spotkania.

2. Przygotowanie i organizacja spotkania.

1. przygotować pisemne zaproszenia i przekazać je rodzicom z odpowiednim wyprzedzeniem - ok. 2 tyg. wcześniej,

2. przypomnieć rodzicom spotkaniu na dzień lub dwa przed terminem,

3. starannie merytorycznie przygotować się do spotkania - wyeksponować to, co jest ważne,

4. przygotować potrzebne na spotkanie materiały - kartki, kartki z ocenami, ankiety, sprzęt audiowizualny, itp.,

5. przygotować salę, w której odbędzie się spotkanie (stoliki ustawione w podkowę),

6. odpowiednio wcześnie przybyć na spotkanie, aby sprawdzić, czy wszystko jest w porządku

3. Przeprowadzenie spotkania.

1. traktujemy każde spotkanie jako wizytę dwóch partnerskich stron,

2. staramy się wytworzyć spokojny, przyjazny klimat, szukamy bezpośredniego kontaktu,

3. przekazujemy informacje w sposób klarowny, jasny, zwięzły,

4. rozpoczynamy przekazywaniem informacji o osiągnięciach klasy i sukcesach poszczególnych uczniów,

5. nie okazujemy negatywnych emocji,

6. słuchamy rodziców, co maja do powiedzenia,

7. kontrolujemy przebieg dyskusji, staramy się zmierzać do podsumowania, do końcowych wniosków.

4. Ewaluacja.

a) stosować narzędzia, np. ankietę.

5

---