Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
Wydział Artystyczny i Pedagogiczny
Sytuacja wychowawcza dzieci w rodzinach niepełnych z powodu czasowej nieobecności rodzica- „eurosieroctwo”.
Spis treści:
Uzasadnienie wyboru tematu.
Cele badań.
Problemy badawcze.
Hipotezy.
Zmienne.
Wskaźniki.
Metody, techniki, narzędzia badawcze.
Czas, zakres i miejsce badań.
Charakterystyka terenu badań i dobór próby badawczej.
Bibliografia.
Wybrałam ten temat ponieważ zjawisko to nasiliło się znacznie po 1 maja 2004 roku kiedy to Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej. Wielu ludzi zaczęło szukać wtedy lepszego jutra za granicą ze względu na inne -dużo leprze zarobki i możliwości rozwoju zawodowego. Wielu dorosłych decydowało się na ten śmiały krok pozostawiając na długie miesiące swoje rodziny w ojczyźnie. Sytuacja stawała się dramatyczna gdy do jednego rodzica dołączał drugi a opieka nad dziećmi powierzana zostaje w najlepszych sytuacjach dziadkom, lecz często dzieci oddawane zostają do placówek wychowawczych i są tzw. „eurosierotami”. Eurosierota to dziecko, które wychowuje się bez co najmniej jednego rodzica,
który wyjechał za granicę w celach zarobkowych. Eurosieroctwo natomiast
to fakt nieposiadania przez kogoś (niepełnoletniego) obojga rodziców lub jednego rodzica, którzy opuścili kraj za pracą.
Niepokojące są rozmiary tego zjawiska, jakie w ciągu kilkudziesięciu lat notuje się w Polsce i na całym świecie, niewątpliwie jest ono zagrożeniem dla wychowawczej roli rodziny. Emigracja rodziców wpływa istotnie na sytuację społeczno- wychowawczą dzieci. Każdy przypadek rozłączenia rodziny jest dla dziecka niekorzystny, nawet gdy wyjeżdża tylko jedno z rodziców. Dzieci źle znoszą rozłąkę i choć mają rodziców, czują się sierotami. Nieobecność rodzica powoduje zakłócenia w realizacji podstawowych funkcji rodziny, odbija się na procesie wychowawczym, prowadząc w wielu przypadkach do powstawania w psychice dziecka nieodwracalnych spustoszeń, czego negatywne skutki przejawiać się mogą w późniejszym dorosłym życiu. Dziecku dla prawidłowego rozwoju potrzebne są nie tylko odpowiednie warunki bytowe, ale przede wszystkim czynna, życzliwa obecność obojga rodziców. Każde z nich wnosi bowiem do procesu wychowawczego właściwe sobie elementy. Na ich przykładzie dziecko uczy się co to znaczy żyć razem, zależeć od siebie, być blisko. Gdy żyje tylko z jednym z rodziców uczy się samodzielności, ale nie uczy się relacji partnerskiej, uczy się radzić sobie samemu, ale też jest nadmiernie obciążone odpowiedzialnością nieadekwatną do jego wieku.
2. Cele badań.
Celem badań nazywamy ,,rodzaj zamierzonego efektu, do którego ma doprowadzić działalność badawczą''. Wyróżnia się trzy rodzaje celów badawczych:
1. Cele poznawcze, które związane są z opiniami i wyjaśnieniami zjawisk oraz procesów zachodzących w badanej rzeczywistości społecznej.
2. Cele teoretyczne, skoncentrowane na opracowaniu teoretycznego modelu przedmiotu badań, na rozwijaniu dotychczas obowiązującej teorii oraz systematyzowaniu i aktualizowaniu uzyskanej wiedzy.
3. Cele praktyczne, które zmierzają do opracowania wskazówek przeznaczonych do kształtowania całej rzeczywistości społecznej, jak również jej elementów.
3.Problemy badawcze.
W literaturze przedmiotu można spotkać kilka definicji problemu badawczego.
J. Sztumski pisze: „Problemem badawczym nazywamy to, co jest przedmiotem wysiłków badawczych, czyli po prostu to, co orientuje nasze przedsięwzięcia poznawcze”[Sztumski 1995, s.38].
S. Nowak określa problem badawczy jako: „pewne pytane lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie.”
Problem badawczy według M. Łobockiego to „pytanie, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych.”
Z. Skorny definiuje problem badawczy jako ,,zadanie wymagające poznania jakiejś trudności o charakterze praktycznym lub teoretycznym, przy udziale aktywności badawczej przedmiotu.”
Zdaniem J. Półturzyckiego problem jest to ,,trudność lub nieznana prawidłowość, którą należy wykryć i określić, by przybliżyć jej rozpoznanie i uczynić stałym elementem wiedzy przedmiotowej.”
Problemy badawcze należy, więc określić jako pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych.
Z przyjętych celów badawczych wynikają następujące problemy badawcze:
Problem główny:
Czy istnieje związek między wychowywaniem się dziecka w rodzinie niepełnej z powodu migracji zagranicznej rodziców, a jego sytuacją szkolną i społeczną?
Problemy szczegółowe:
Czy migracja rodziców jest czynnikiem zaburzającym funkcjonowanie rodziny i rozwój emocjonalny dziecka?
Czy i na ile sytuacja rodzinna tych dzieci ma wpływ na ich wyniki w nauce?
Czy i w jakiem wymiarze brak zamieszkania z obojgiem rodziców na wpływ na rozwój społeczny dziecka?
Czy brak obecności rodzica ma trwały wpływ na zmiany emocjonalne dziecka?
4. Hipotezy.
Termin hipoteza pochodzi od greckiego słowa hypothesis i oznacza przypuszczenie, domysł. „Hipoteza jest czynnikiem celowego i ukierunkowanego działania, stanowi drogowskaz naukowego poszukiwania” [Zaczyński. 1995, s.61].
Z kolei T. Pilch pisze, że „hipotezą nazywa się wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne a więc także i domysł w postaci uogólnienia osiągniętego na podstawie danych wyjściowych. Hipoteza musi określać zależności między zmiennymi. Powinna być na tyle precyzyjna, aby ściśle ograniczyć zasięg swojego znaczenia. Hipoteza wreszcie powinna być zbudowana na podstawie uznanej wiedzy naukowej”[ Pilch 1977, s.67-68]
Hipoteza robocza jest niezbędnym oraz pierwszym elementem każdego badania naukowego bez względu na to, jaki wycinek rzeczywistości obejmuje. Wskazuje ona, bowiem na przedmiot badań, stanowi składnik wyboru czynników z całego ich bogactwa.
Hipoteza główna:
Przypuszczam, że istnieje związek pomiędzy zaistniałą sytuacją, gdyż dziecko wychowujące się w rodzinie niepełnej znacznie wpływa na jego rozwój społeczny i emocjonalny.
Hipotezy szczegółowe:
Rodzina stanowi grupę o specyficznej sile oddziaływania. Tu dziecko zdobywa pierwsze doświadczenia z dziedziny współżycia społecznego, będące podwaliną jego rozwoju społecznego. Stąd jakość tej podstawowej komórki społecznej ma fundamentalne znaczenie zarówno dla tworzących ją jednostek, jak i dla całego społeczeństwa. Dziecku dla prawidłowego rozwoju potrzebne są nie tylko odpowiednie warunki bytowe, ale przede wszystkim czynna, życzliwa obecność obojga rodziców. Każde z nich wnosi bowiem do procesu wychowawczego właściwe sobie elementy. Na ich przykładzie dziecko uczy się co to znaczy żyć razem, zależeć od siebie, być blisko. Gdy żyje tylko z jednym z rodziców uczy się samodzielności, ale nie uczy się relacji partnerskiej, uczy się radzić sobie samemu, ale też jest nadmiernie obciążone odpowiedzialnością nieadekwatną do jego wieku. Rozłąka może być przyczyną depresji, braku poczucia bezpieczeństwa, zaburzeń zachowania, które z czasem się pogłębiają.
Wpływ sytuacji dziecka sprawia, że dzieci te częściej spóźniają się do szkoły lub mają nieusprawiedliwione nieobecności. Obniża się motywacja do nauki, mniejsza jest staranność w odrabianiu prac domowych, pogarszają się oceny. Więcej też czasu dzieci spędzają poza domem.
Na rozwój dziecka ma wpływ zarówno brak ojca jak i matki. Biorąc pod uwagę nieobecność ojca jego rola w wychowaniu jest gwarantem właściwego rozwoju psychospołecznego dziecka. Matka, chcąc kompensować nieobecność ojca, skupia się zbyt kurczowo na dzieciach, ogranicza ich aktywność. Prowadzi to do niekorzystnych efektów w procesie socjalizacji dziecka, takich jak opóźnienia, a nawet zaburzenia w osiąganiu dojrzałości społecznej i emocjonalnej. W sytuacji, kiedy poza granicami kraju przebywa obydwoje rodziców warunki opiekuńczo-wychowawcze jeszcze bardziej się pogarszają. Człowiek szybciej przyswaja sobie pewne cechy zachowania przejawiane przez osobników tej samej płci niż płci odmiennej. Szczególnie jest to zauważalne w internalizacji wielu ról społecznych związanych z płcią człowieka. Dziecko lepiej je sobie przyswaja, gdy ma możność obserwowania dorosłego człowieka tej samej płci w najróżniejszych sytuacjach życia codziennego. Obecność ojca w rodzinie ma także kluczowe znaczenie dla prawidłowego rozwoju dziewcząt, ich obecność daje dziewczętom możliwość obserwacji u ojców pewnych typowo męskich cech zachowania się, co w późniejszym życiu pozwala im lepiej zrozumieć własnych mężów i synów. Brak takiego kontaktu zmniejsza szansę na pomyślne wywiązywanie się z roli żony i matki dzieci płci męskiej.
Dziecko bez wątpienia wiele traci przez brak obecności któregokolwiek z rodzica. Tego czasu nie da się narobić gdyż podczas pobytu za granicą życie nie zatrzymuje się dla rodziny. Czas płynie, dzieci rosną i dojrzewają. W ich życiu dzieją się nieodwracalne zmiany, których rodzic nie może być światkiem. Niewątpliwie dzieci czują się osamotnione i porzucone. Żyją w przekonaniu, że są gorsze od swoich rówieśników. Często przekłada się to na poczucie nadmiernej odpowiedzialności i porażki życiowej.
5.Zmienne w badaniu.
Zdaniem Z. Skornego ,,zmienna to pewna kategoria zjawisk, których wielkość, intensywność, częstość występowania może ulegać zmianom zależnie od różnych okoliczności”
S. Nowak mówi ,, zmienna określa jedynie, pod jakim względem interesują nas analizowane przedmioty i zjawiska specyfikując ich możliwe właściwości, stany lub wydarzenia, którym podlegają, a ponadto jakie typy relacji będziemy uwzględniać między przedmiotami rozpatrywanymi pod danym względem”
J. Brzeziński twierdzi ,, jeżeli o danej własności możemy powiedzieć, ze przyjmuje ona rózne wartości, to jest to zmienna”
Zmienne dzielimy na:
Zmienne zależne- zjawisko podlegające wpływom innym zjawisk,
Zmienne niezależne- zjawiska wpływające na powstanie i przebieg zjawisk będących zmiennymi zależnymi,
Zmienne pośredniczące.
Jako zmienną zależną uznałam sytuację wychowawczą dziecka w rodzinie niepełnej.
Jako zmienną niezależną przyjęłam czasową nieobecność rodziców.
6. Wskaźniki badawcze
Według Z. Zabrowskiego ,,wskaźnik jak mówi sama nazwa wskazuje określone zjawisko obserwowalne, a często mierzalne, które pozwalają nam stwierdzic, że zaszło zjawisko, które wskaźnik określa”
Z. Krzysztoszek mówi ,, wskaźnik to pewna cecha, zdarzeń lub zjawiska, na podstawie którego wnioskujemy z całą pewnością bądż z określonym prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego iż zachodzi zjawisko, jakie obserwuje”
M. Łobocki definiuje wskaźniki ,,jako te osoby badanych tekstów czy zjawisk, które podlegają pomiarowi i bezpośrednio wpływają na badane zjawisko”
Rodzaje wskaźników:
Empiryczne
Definicyjne
Inferencyjne
Wskaźniki zmiennych pełnią ważne funkcje w sferze praktycznej :
Opisywanie umożliwiające ukazanie stanu rozwojowego danego zjawiska.
Analizowanie oraz uchwycenie przeobrażenia w badanej sferze.
Inscenizacje umożliwiające szacunek do określonych wartości rozmaitych programów i działań podejmowanych w danej dziedzinie działalności człowieka.
W pracy wskaźnikami zmiennej zależnej są: sytuacja wychowawcza dzieci, oceny szkolne, ocena zachowania oraz opinia nauczycieli i rodziców.
Wskaźnikami zmiennej niezależnej są: płeć rodzica, wiek dziecka, długość okresu rozłąki, sytuacja materialna rodziny.
7. Metody, techniki i narzędzia badawcze
Przedstawiona powyżej problematyka wymagała przyjęcia odpowiednich metod badawczych. W naukach pedagogicznych, psychologicznych i socjologicznych wśród wielu autorów nie ma zgodności w określeniach terminu, czym jest metoda, a czym technika badawcza. W związku z tym przyjmowanych jest kilka definicji pojęcia metody.
Według Waldemara Dutkiewicza
Metoda to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza, zmierzających do rozważania określonego problemu naukowego; określony powtarzalny sposób rozwiązywania problemu. (Dutkiewicz, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Kielce 2000). M. Łobocki uważa, iż ,,rozumiane w ten sposób metody są z reguły pewnym ogółem , dotyczącym organizowania określonej działalności badawczej, tj. szeregu operacji poznawczych i praktycznych kolejności ich zastosowania, jak również specjalnych środków i działań skierowanych z góry na złożony cel badawczy”(Łobocki, Metody badań pedagogicznych, PWN, Warszawa 1984, s. 115).
Metodom badawczym przypisane są techniki badawcze, przez które rozumieć będziemy ,,zespół konkretnych czynności wykonywanych przy posługiwaniu się daną metodą”(Łobocki, Metody badań pedagogicznych, PWN, Warszawa 1984). Metoda obejmuje kilka technik oraz narzędzia badawcze- które są wg Tadeusza Pilcha ,,przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań”. O ile technika badań oznacza czynność np. obserwowanie, prowadzenie wywiadu, o tyle narzędzie badawcze to instrument służący do technicznego gromadzenia danych badań. Narzędzia badań za każdym razem buduje się dla poznania określonej, konkretnej sytuacji, zjawiska czy problemu. Zatem metody i techniki oraz narzędzia badawcze pozostają ze sobą w ścisłym związku, wzajemnie się uzupełniają.
Badania bezpośrednie uczniów i rodziców
Kwestionariusz wywiadu.
Kwestionariusz ankiety.
„ Test stosunków rodzinnych” E. Bene i J. Anthony'ego,
Rozmowy indywidualne z uczniem i rodzicami.
Badanie środowiska
Ankietowanie osób ze środowiska dziecka.
Analiza dokumentacji szkolnej.
Analiza dokumentacji w poradniach.
Rozmowy z wychowawcami klas i dyrekcją szkół.
Wywiad wg. Tadeusza Pilcha (Pilch, Zasady badań pedagogicznych, ŻAK, Warszawa 1995) jest rozmową badacza z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz, na który składają się wcześniej przygotowane pytania. Wywiad służy głównie do poznania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości.
Test ,,Family Relations” znany jest w Polsce jako test Anthony-Bene i skrótowo określany FRT(J. Rembowski:metoda projekcyjna w psychologii dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1986, s. 348-360; Z badań nad stosunkami rodzinnymi dzieci, ,,Chowanna” 1968, nr 4, s. 419-441). Służy do badania kierunku i nasilenia uczuć dziecka do członków rodziny, jego własnej oceny stosunków interpersonalnych oraz atmosfery rodzinnego współżycia , tak jak dziecko przeżywa, odczuwa i wyobraża. Test daje wgląd w wewnętrzną atmosferę uczuciową rodziny oraz stwarza możliwość wykrycia, kto z jej członków jest źródłem konfliktów. Sytuacja wytwarzana za pomocą testu ma charakter zabawowy, w czasie której dziecko ujawnia swoje potrzeby i postawy uczuciowe oraz odzwierciedla rzeczywiste stosunki rodzinne. Zaletą testu jest to, że dziecko nie musi słownie analizować swych uczuć.
Do poznania układów i zależności społecznych dziecka zastosowałam kwestionariusz ankiety. Ankieta jest techniką gromadzenia informacji polegającą na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera.
W celu sprawdzenia i uzupełnienia danych dotyczących omawianego problemu w badaniach zastosowano rozmowy indywidualne z uczniami i rodzicami, którzy nie pozostawiali swoich pociech na dłuższy czas niż 7 dni, oraz z wychowawcami klas i dyrektorami szkół.
Dokonano także analizy dokumentacji szkolnej. Z arkuszy ocen i dzienników lekcyjnych wzięto oceny wyników nauczania z poszczególnych przedmiotów każdego badanego ucznia. Uzyskano w ten sposób możliwy wpływ sytuacji dziecka na jego zachowanie i wyniki w nauce.
8. Czas, miejsce i zakres badań
Badania zostaną przeprowadzone w 20014-2017, objęte nimi zostaną dzieci z klas podstawowych w wieku od 7-11 lat, dobranych droga losowania, których rodzice byli lub stale są poza domem lub granicami kraju w celach zarobkowych i pochodzili z miast i ze wsi. Podział na miasto i wieś przyjęto ze względu na miejsce zamieszkania( wg przepisów administracyjnych), a nie ze względu na charakter pracy czy źródło zarobkowania.
W celu podniesienia rzetelności badań wprowadzono grupę porównawczą złożoną z dzieci , których rodzice nigdy nie wyjeżdżali z domy na czas dłuższy niż 7 dni, oraz relacje rodzinne są w pełni normalne. Grupa porównawcza dobrana zostanie identycznie pod względem liczbowym. Identycznie dobrany zostanie wiek dziecka, szkoła i klasa, pochodzenie (miasto lub wieś).
Obszarem badań zostaną objęte miasta takie jak Kielce, Łódź i Warszawa.
9. Charakterystyka terenu badań i dobór próby badawczej
Warszawa (miasto stołeczne Warszawa- stolica i największe miasto Polski, położone w środkowo-wschodniej części kraju, na Mazowszu, nad Wisłą. Od 2002 r. miasto stołeczne Warszawa jest gminą miejską mającą status miasta na prawach powiatu.
Warszawa jest ośrodkiem naukowym, kulturalnym, politycznym oraz gospodarczym na skalę europejską. Mieszczą się w niej siedziby parlamentu, Prezydenta RP, Rady Ministrów i innych władz centralnych. Warszawa jest także stolicą województwa mazowieckiego. Warszawa jest jedynym miastem w obecnych granicach Polski odznaczonym Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (a drugim w historii Polski miastem, po Lwowie).
Warszawa jest największym polskim miastem pod względem liczby ludności (1 720 398 zameldowanych mieszkańców w grudniu 2010 r.) i powierzchni(517,24 km² łącznie z Wisłą). W skali kraju rzeczywistą liczbę mieszkańców Warszawy i okolic można porównywać jedynie do Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.
Ponad 49% mieszkańców Warszawy spotkało się ze zjawiskiem „eurosieroctwa” w swoim środowisku społecznym. Natomiast 37% nie jest rodowitym warszawiakiem a mieszka w tym mieście z powodu pracy. 32,4% dzieci jest wychowywanych przez dziadków z powodu wyjazdu rodziców do pracy za granicę.
Łódź - miasto na prawach powiatu w środkowej Polsce, położone na Wzniesieniach Łódzkich, nad rzeką Ner. Siedziba władz województwa łódzkiego, powiatu łódzkiego wschodniego oraz gminy Nowosolna. Przejściowa siedziba władz państwowych w 1945 roku.
Ośrodek akademicki (6 uczelni państwowych oraz 22 prywatne), a także kulturalny. Sześć kilometrów od centrum Łodzi znajduje się Międzynarodowy Port Lotniczy Łódź im. Władysława Reymonta.
Łódź jest trzecim miastem w kraju pod względem liczby ludności zameldowanej (737 098 osób) i czwartym pod względem powierzchni (293,25 km²).
W Łodzi od 2005 roku wyjazdy rodziców z powodu pracy za granicę wzrosły z 15,6% do 32,3% ten ponad dwukrotny wzrost. Aż ponad 43,5% ankietowanych mieszkańców zetknęło się ze zjawiskiem samotnego rodzicielstwa z powodu pracy jednego z rodziców.
Kielce - miasto wojewódzkie położone w południowej części centralnej Polski, stolica województwa świętokrzyskiego. Położone w Górach Świętokrzyskich nad rzeką Silnicą. Stanowi regionalny ośrodek gospodarczy, turystyczny oraz wystawienniczo-targowy. Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 203 804 mieszkańców. Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 109,65 km². Stanowi ośrodek centralny aglomeracji kieleckiej. Ponadto granice administracyjne miasta obejmują sporą część Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego.
Historycznie i kulturowo Kielce leżą w północnej Małopolsce, w ziemi sandomierskiej. Charakterystyczną mową tego regionu jest tzw. gwara kielecka, którą posługują się mieszkańcy południowej i środkowej części regionu.
W Kielcach odnotowano znacznie większy procent wyjazdów za pracą mężczyzn niż kobiet ta różnica to 34,8% do 65,2% mężczyzn. Ponad 67% ankietowanych rodzin dotkniętych badanym problemem zauważyło widoczne zmiany w zachowaniu i wynikach w nauce dzieci.
Bibliografia:
„Dziecko w sytuacji rozłąki migracyjnej”, Bartłomiej Walczak rozdział 9
„Metody i techniki badań pedagogicznych”, Zaczyński 1995, s.61.
„Patologie Eurosieroctwo” Stanisław Kozak, Warszawa,2010
„Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki”, Waldemar Dutkiewicz, Kielce 2000
„Sytuacja wychowawcza w rodzinach niepełnych z powodu czasowej nieobecności rodzica // W : Rodzina współczesna” , Kukołowicz, Teresa/ pod red. Naukową Marii Ziemskiej. - Warszawa : Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2005
„Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych” Mieczysław Łobocki
„Zasady badań pedagogicznych”, Tadeusz Pilch, ŻAK, Warszawa 1995
1