▪Motywy ochrony przyrody

1/ religijne- lęk przed odmiennymi zjawiskami i tworami przyrody- wielkie drzewa

2/ dzisiejsza pozostałość- nadawanie nazw własnych pomnikom przyrody np. Dąb Świętego Jana w Długosiodle, Dąb św.Świerada w Tropiu nad Dunajcem.

3/ ekonomiczne- ochrona strategicznych i zbyt eksploatowanych zasobów: -gruba zwierzyna- zapas mięsa na wojny, utrzymanie odpowiedniego pogłowia zwierząt; -niektóre rośliny- cenne surowce; -lasy- budulec, opał, schronienie; -przygraniczne bagna i puszcze- ochrona przed wrogiem.

4/ zapewnienie odnawialności zasobów przydatnych dla ludzi np. ochrona cisa od czasów Jagiełły, ochrona bobra od czasów Chrobrego.

6/ estetyczne i idealistyczne (naukowe): -związane z rozwojem nauk przyrodniczych i idei romantycznych (ochrona przyrody dla niej samej); -ochrona gatunków ładnie wyglądających lub wydających ładne dźwięki; -ochrona ginących gatunków; -ochrona całej różnorodności biologicznej np. ochrona tura od XV w do 1627r, ochrona kozicy i świstaka od 1868r.

7/ pamiątkowo- historyczne: -ochrona tworów przyrody i obszarów związanych z historycznymi wydarzeniami i postaciami (-bezpośrednio; -poprzez legendy; -bez konkretnego związku); -budzenie i utrwalanie uczuć patriotycznych Polaków podczas zaborów i innych trudnych chwil dla Polski np. Dąb sz. Napoleon RDLP Zielona Góra;

Kierunki ochrony przyrody

1/ konserwatorski (najstarszy; XIX w): - inicjator Aleksander von Humboldt; -ochrona pojedynczych tworów przyrody oraz gatunków roślin i zwierząt (-inwentaryzacja okazów przyrody żywej i nieożywionej; -tworzenie pomników przyrody i ochrona gatunkowa).

2/ kierunek biocenotyczny (od II połowy XIX wieku): -ochrona biotopów w wybranych miejscach jako droga do zachowania całych kompleksów fauny i flory (tworzenie parków narodowych i rezerwatów przyrody).

3/ kierunek planistyczny (od II połowy XX wieku): -uwzględnia wpływ gospodarczej działalności człowieka na środowisko (-potrzeba ochrony otoczenia chronionych obszarów; -uwzględnienie chronionych obszarów w zagospodarowaniu przestrzennym; -powstawanie systemów i sieci ekologicznych; -ochrona całej różnorodności biologicznej.

Definicje i cele ochrony przyrody

Ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody, a w szczególności: -dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów; - roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową; -zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia; -siedlisk przyrodniczych; -siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów; -przyrody nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt; -krajobrazu; -zieleni w miastach i wsiach; -zadrzewień.

▪ Wg „Światowej strategii ochrony przyrody” (1980): „Ochrona przyrody oznacza kierowanie użytkowaniem biosfery przez człowieka w sposób zapewniający najwyższą i trwałą korzyść współczesnym generacjom oraz służący zachowaniu potencjału przyrodniczego w celu zaspokojenia potrzeb i aspiracji przyszłych pokoleń. Tak, więc ochrona przyrody jest pojęciem pozytywnym, obejmującym zachowanie, trwałe użytkowanie, odnawianie i ulepszanie środowiska przyrodniczego”.

▪ Cele ochrony przyrody: -utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów; -zachowanie różnorodności biologicznej; -zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego; -zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów wraz z ich siedliskami poprzez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu; -ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień; -utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych i innych zasobów przyrody; -kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację, informowanie i promocję.

Organizacja ochrony przyrody w Polsce.

Organy ochrony przyrody „wykonawcze”

1/ Minister środowiska- a/ wykonuje zadania organu administracji rządowej w zakresie ochrony przyrody; -wydaje rozporządzenia regulujące szczegóły ochrony przyrody; -powołuje obszary Natura 2000.

2/ Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska- Michał Kiełsznia- sporządza projekt krajowej strategii dotyczącej ochrony różnorodności biologicznej; -prowadzi centralny rejestr form ochrony; -opracowuje projekt listy obszarów N2000; -opracowuje projekt listy gatunków zagrożonych wyginięciem; -odstępstwa od ścisłej ochrony gatunków (+ częściowej, gdy np. kilka województw); -zezwala na ogród botaniczny/ zoologiczny i na przenoszenie z nich zagrożonych gatunków do środowiska; ośrodek rehabilitacji zwierząt.

3/ Wojewoda- a/ wykonuje zadania organu administracji rządowej w zakresie ochrony przyrody; -powołuje niektóre formy ochrony przyrody i zatwierdza ich plany ochrony; -kontroluje przestrzeganie przepisów.

4/ Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska- a/ gromadzi dokumentację dotyczącą zasobów przyrody: -cenne twory przyrody; -stanowiska chronionych gatunków; -siedliska przyrodnicze; b/ prowadzi rejestr form ochrony przyrody: -wszystkie prócz PN, N2000 i ochrony gatunkowej; c/ tworzy i likwiduje wybrane formy ochrony przyrody (RP, dodatkowe chronione gatunki, strefy ochronne); d/ ochrona i zarządzanie obszarami N2000; e/ przeprowadza OOŚ, szacunki szkód od gatunków chronionych.

5/ Starosta- a/ prowadzi rejestr zwierząt należących do właścicieli lub hodowców, a podlegających ograniczeniom ze strony prawa UE (CITES); -płazy; -gady; -ptaki; -ssaki.

6/ Wójt, burmistrz, prezydent miasta- a/ powołuje niektóre formy ochrony przyrody i jest za nie odpowiedzialny; b/ wydaje pozwolenia na wycięcia drzew; c/ wymierza kary za zniszczenie terenów zieleni i drzew.

Organy „pomocnicze”

1/ Główny Konserwator Przyrody- a/ powołuje premier na wniosek MŚ; -nadzoruje realizację ustawy o ochronie przyrody; -koordynuje proces organizowania i funkcjonowania sieci N2000; -współpracuje z Regionalnymi Konserwatorami Przyrody i Państwowa Radą ochrony Przyrody; -koordynuje sprawy związane z edukacją ekologiczną.

2/ Regionalny Konserwator Przyrody- a/ zastępca RDOŚ; b/ pomaga Regionalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska „wykonywać zadania w zakresie ochrony przyrody; c/ przygotowuje dokumentację w celu powołania obiektów ochrony przyrody i sprawuje nadzór nad nimi; d/ prowadzi dokumentację stanu przyrody, a szczególności rzadkich i wartościowych elementów przyrody oraz miejsc cennych przyrodniczo.

Organy opiniodawczo- doradcze.

1/ Państwowa Rada Ochrony Przyrody- a/ tradycja od 1925 (z przerwą 1937- 1945; b/ powołuje MŚ; c/ czas kadencji 5 lat; d/ liczba członków 40; e/ kto? działający na rzecz ochrony przyrody: -przedstawiciele nauki (min Grzywacz); -przedstawiciele praktyki; -przedstawiciele organizacji ekologicznych; ekologicznych/ przewodnicząca prof. Joanna Pijanowska; g/ zadania: -ocena realizacji: *ustawy o ochronie przyrody, krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej; -opiniowanie: *strategii, planów i programów; *projektów aktów prawnych; -przedstawianie wniosków i opinii; -popularyzowanie ochrony przyrody.

2/ Regionalna Rada Ochrony Przyrody- a/ powołuje ROŚ; b/ czas kadencji 5 lat; -c/ liczba członków 20-30; d/ kto? Działający na rzecz ochrony przyrody: -przedstawiciele nauki, praktyki, organizacji ekologicznych, LP, sejmiku wojewódzkiego; e/ zadania: -ocena realizacji ochrony przyrody; -opiniowanie: aktów prawnych, planów rozwoju i strategii dotyczących ochrony przyrody; -przedstawianie wniosków opinii.

3/ Rada Naukowa PN- a/ powołuje MŚ; b/ czas kadencji 5lat; c/ liczba członków 10-20; d/ kto? Działający na rzecz ochrony przyrody: -przedstawiciele nauki, praktyki, organizacji ekologicznych,; -przedstawiciele samorządów wojewódzkich i gminnych; e/ zadania: -opiniowanie: -projektu planu ochrony i zadań ochronnych, programów badawczych; -ocena: stanu zasobów ochrony przyrody, realizacji ochrony przyrody; -przedstawianie wniosków opinii.

4/ Rada Parku Krajobrazowego- Krajobrazowego: a/ powołuje wojewoda; b/ czas kadencji 5 lat; c/ liczb członków- 10- 20; d/ kto? Działający na rzecz ochrony przyrody: -przedstawiciele nauki; praktyki, organizacji ekologicznych, samorządów wojewódzkich, gminnych, przedstawiciele organizacji gospodarczych. Zadania: -opiniowanie projektu planu ochrony; -ocena: - stanu zasobów ochrony przyrody i wartości kulturowych, ustaleń programów ochrony przyrody oraz realizacji ochrony przyrody; -opiniowanie i ocena projektów z zakresu edukacji, turystyki i rekreacji.

Służby ochrony przyrody

1/ Dyrektor Parku Narodowego: a/ Służba PN: Straż PN;

2/ Dyrektor Parku Krajobrazowego (lub zespołu PK): a/ Służba PK.

Formy ochrony przyrody w Polsce

1/ Rezerwat przyrody; 2/ Park Krajobrazowy; 3/ Obszar chronionego krajobrazu; 4/ Natura 2000; 5/ Pomnik przyrody; 6/ Stanowisko dokumentacyjne; 7/ Użytek ekologiczny; 8/ Zespół przyrodniczo- krajobrazowy; 9/ Ochrona gatunkowa.

Prawo ochrony przyrody

Prawo krajowe

1/ Strategie, polityki- Krajowa Strategia Ochrony i Zrównoważonego Użytkowania Różnorodności Biologicznej (2007): cel- zachowanie całego rodzimego bogactwa przyrodniczego oraz zapewnienie trwałości i możliwości rozwoju wszystkich poziomów jego organizacji (wewnątrzgatunkowego, międzygatunkowego, ponadgatunkowego)- strategia „ochroniarska”; -Strategia Ochrony Obszarów Wodno- Błotnych w Polsce (2006): cel- zachowanie ciągłości istnienia i naturalnego charakteru, zatrzymanie degradacji i zanikania, restytucja przyrodnicza obszarów wodno- błotnych- strategia „ochroniarska”; -Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014 (2006): cel- zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju (mieszkańców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej- strategia „ekologiczna”; -Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej (2000): cel- upowszechnianie idei ekorozwoju, tworzenie i wdrażanie programów edukacji ekologicznej- strategia „ekologiczna; -Polityka Leśna Państwa (1997): przedmiot- lasy wszystkich form własności, -cele i zasady prowadzenia gospodarki leśnej, -związki leśnictwa ze społeczeństwem, innymi działami gospodarki i jednostkami organizacyjnymi- strategia „leśna” ; -Krajowy Program Zwiększania Lesistości (1995/2003): -instrument polityki leśnej w zakresie kształtowania przestrzeni przyrodniczej kraju (-założenia metodyczne i kryteria określania preferencji zalesieniowych; -strategia realizacji programu).

! 2/ Ustawy- ustawy „ochroniarskie”- Ochrona Przyrody (2004+2008)- określa cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieożywionej oraz krajobrazu; - Ustawa o Ochronie Zwierząt (1997)- obejmuje zwierzęta domowe, gospodarskie, wykorzystywane do celów rozrywkowych, sportowych, specjalnych, zwierzęta w ogrodach zoologicznych, wolno żyjące, obce rodzimej faunie; -Ustawa o doświadczeniach na zwierzętach (2005)- ustala zasady hodowania i wykorzystywania zwierząt do doświadczeń;

-ustawy „łowieckie”- Prawo łowieckie (1995)- obejmuje ochronę zwierząt łownych, gospodarowanie ich zasobami, ochronę i kształtowanie środowiska przyrodniczego dla potrzeb zwierzyny; -Rybactwo śródlądowe (1985)- określa ochronę, hodowlę i połów ryb w wodach śródlądowych oraz w urządzeniach i hodowlanych obiektach wodnych; -Rybołówstwo [morskie] (2004)- określa kwestie nadawania uprawnień do wykonywania rybołówstwa, jego racjonalnego wykonywania oraz kontroli i nadzoru;

-ustawy „leśne”- Ustawa o lasach (1991)- określa zasady zachowania, ochrony i powiększania zasobów leśnych oraz zasady gospodarki leśnej, dotyczy wszystkich lasów bez względu na formę własności; -Zachowanie narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (2001)- wody podziemne i powierzchniowe, polskie wody morskie z pasem nadbrzeżnym + ich żywe i naturalne zasoby nad i pod ziemią, lasy państwowe, złoża kopalin, zasoby parków narodowych;

-ustawy „środowiskowe”- Prawo ochrony środowiska (2001)- określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju; -Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne (2003)- ustawa określa zasady kształtowania polityki przestrzennej kraju, w tym przeznaczania terenu na określone cele (zasady ich zagospodarowania i zabudowy); -Prawo wodne (2001)- reguluje gospodarowanie wodami oraz sprawy własności wód i gruntów pod nimi.

3/ Rozporządzenia Ministra Środowiska- Ochrona gatunkowa roślin (2004); Ochrona gatunkowa zwierząt; Ochrona gatunkowa grzybów; Siedliska przyrodnicze podlegające ochronie (2001); Okresy polowań na zwierzęta łowne (2005); Rodzaje, typy i podtypy rezerwatów; Opłaty za wstęp do PN.

4/ Rozporządzenia wojewodów- np w sprawie ustanowienia pomnika przyrody.

5/ Zarządzenia Regionalnych Dyrektorów Ochrony Środowiska np. w sprawie ustanowienia zadań ochronnych dla rezerwatu.

6/ Uchwały rad miejskich, gminnych- np. w sprawie ustanowienia użytku ekologicznego, uznania drzewa za pomnik przyrody.

7/ Konwencje międzynarodowe- Konwencja Ramsarska (1971); Konwencja Paryska (1972); Konwencja Waszyngtońska (1973); Konwencja Berneńska (1979); Konwencja Bońska (1979)- Porozumienie EUROBATS (1991), Porozumienie ASCOBANS (1992); Konwencja z Rio (1992).

8/ Dyrektywy unijne- Dyrektywa Ptasia (1979); -Dyrektywa Siedliskowa (habitatowa) (1992); -Ramowa Dyrektywa Wodna (2000).

9/ Rozporządzenia unijne- dotyczące gatunków CITES (2006)- w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi; -dotyczące Forest Focus (2003)- monitorowanie wzajemnego oddziaływania lasów i środowiska naturalnego.

Ochrona obszarowa

! Formy ochrony obszarowej- parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne (w/w formy stanowią 32,3 % powierzchni Polski), obszary Natura 2000.

! Parki narodowe- najstarszy na świecie Yellowstone NP. (1872); najstarszy w Europie: Sarek NP (1909; Szwecja); najstarszy w Polsce Białowieski PN (1921).

Def. Obszar wyróżniający się szczególnymi walorami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe.

Jak jest tworzony? Rozporządzenie Min. Środowiska podpisane przez premiera; uzgodnienia z miejscowymi samorządami; opinia organizacji pozarządowych.

! Cele utworzenia PN: -zachowanie różnorodności biologicznej; -zachowanie zasobów, tworów, składników przyrody nieożywionej; - zachowanie walorów krajobrazowych; -przywrócenie właściwego stanu zasobów i składników przyrody; -odtworzenie zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, grzybów lub zwierząt.

Stan aktualny: -ilość: 23; -udział w powierzchni kraju- 1%; -średnia powierzchnia- 13,800 ha.

Projektowane PN: -Mazurski; -Jurajski; -Turnicki.

Przykłady parków: Białowieski, Kampinoski,

Konwencja Ramsarska (1971)- „ Konwencja o obszarach wodno- błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptaków wodnych”; 1831 obszarów; ok. 170 mln ha. PN objęte tą konwencją to: PN Ujście Warty, Biebrzański PN, Słowiński PN, Narwiański PN, Poleski PN, Węgierski PN, część Karkonoskiego PN.

Rezerwaty biosfery (UNESCO)- obszary służące promowaniu rozwiązań godzących ochronę różnorodności biologicznej z jej zrównoważonym użytkowaniem, poprzez zintegrowane zarządzanie zasobami przyrody. 105 państw, 531 obszarów. PN- rezerwaty biosfery- Babia Góra, Białowieża (polska część), Słowiński, Karpaty Wschodnie (Bieszczadzki PN), Karkonosze, Tatry, Puszcza Kampinoska.

Światowe Dziedzictwo Kulturowe i Przyrodnicze (UNESCO)- Konwencja Paryska (1972) o ochronie dziedzictwa kulturowego i naturalnego; -Puszcza Białowieska, -Kraków- historyczne centrum, -Wieliczka- kopalnia soli, -Oświęcim- obóz koncentracyjny, -Warszawa- historyczne centrum, -Zamość- zespół staromiejski, -Malbork- zamek krzyżacki, -Park Mużakowski (transgraniczny), -Hala Ludowa Wrocław.

PN- transgraniczne obszary chronione

Polska- Słowacja- Tatrzański PN; -Pieniński PN;

Polska- Słowacja - Ukraina- Bieszczadzki PN;

Polska- Czechy- Karkonoski PN;

Polska- Białoruś- Białowieski PN.

! Kategorie ochronności w PN:

ogólna 100%; ścisła 21%, czynna 61%, krajobrazowa 18%

Organizacja Parku Narodowego

-Dyrektor PN (na 5 lat); -Służba PN (w tym Straż PN); -Rada Naukowa PN (organ opiniodawczo- doradczy).

Obowiązki Służby PN: -ochrona przyrody, działalność edukacyjna, badania naukowe, ochrona mienia, zwalczanie przestępstw.

Plany ochrony w PN- sporządzane na 20 lat w terminie 5 lat od powołania parku; -ustanawiane przez M Środowiska; -gdy brak planu ochrony tzw „zadania ochronne” na okres 1-5 lat. Zawierają: -ocenę stanu zasobów przyrody, walorów krajobrazowych, wartości kulturowych oraz istniejących i potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych; -opracowanie koncepcji ochrony zasobów przyrody oraz wartości kulturowych, kulturowych także eliminacji lub ograniczania wspomnianych zagrożeń; -wskazanie zadań ochronnych (rodzaj, zakres i lokalizacja)- na wyznaczonych obszarach ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej.

Rezerwaty przyrody- najstarszy w Europie- Dania 1805r Torfowisko Gammelmosen. Najstarszy w Polsce istnieje, od co najmniej 1827 r- Cisy Staropolskie w Wierzchlesie.

▪ Definicja: rezerwat przyrody obejmuje: -obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym; -ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze; -siedliska roślin, zwierząt i grzybów; -twory i składniki przyrody nieożywionej.

W/w obszary mają się wyróżniać szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.

▪ Jak jest tworzony? Zarządzenie RDOŚ, wszelkie dalsze zmiany po opinii regionalnej rady ochrony przyrody.

▪ Funkcje rezerwatów: -ochrona przed czynnikami stresującymi; -rezerwuar różnorodności biologicznej na wszystkich poziomach; -ochrona półnaturalnych lub antropogenicznych ekosystemów; -miejsce badań naukowych, edukacji przyrodniczej, turystyki i rekreacji; -ochrona elementów cennych z pkt widzenia gospodarki człowieka.

▪ Stan aktualny: -ilość: 1423, udział w powierzchni Polski 0,5%, średnia powierzchnia 119 ha (najwięcej najwięcej warmińsko- maz, podlaskie, najmniej opolskie małopolskie, wielkopolskie)

▪ Typy rezerwatów przyrody (cele ochrony): -florystyczne, krajobrazowe, faunistyczne, torfowiskowe, przyrody nieożywionej, stepowe, wodne, słonoroślowe.

▪ Typy rezerwatów przyrody (reżim ochronność)- pod ochroną ścisłą: 2%; -pod ochroną czynną- 98%; -pod ochroną mieszaną; -pod ochroną krajobrazową.

▪ Rezerwaty przyrody objęte konwencją RAMSAR: -Jezioro Łuknajo; Jezioro Świdwie; Jezioro Karaś; -Jezioro Siedmiu Wysp; -Stawy Milickie; -Jezioro Drużno.

!!! Rezerwaty przyrody- Rezerwaty Biosfery- Jezioro Łuknajo.

Plany ochrony: 1/ ocena stanu zasobów przyrody, walorów krajobrazowych, wartość kulturowych oraz istniejących i potencjalnych zagrożeń wewnętrznych zewnętrznych; 2/ opacowanie koncepcji ochrony zasobów przyrody oraz wartości kulturowych, kulturowych także eliminacji lub ograniczania wspomnianych zagrożeń; 3/ wskazanie zadań ochronnych rodzaj, zakres i lokalizacja)- na wyznaczonych obszarach ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej.

Park krajobrazowy- w Europie Europie i USA po II wojnie światowej; w Polsce pierwszy konkretny projekt początek lat 60 (Jurajski PK), rok 1970 Mazurski PK. Rok 1991- prawne ugruntowanie PK (Ustawa o ochronie przyrody).

▪ Definicja: park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartość przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania i popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju.

▪ Jak jest tworzony? Rozporządzenie wojewody, uzgodnienia z radami gmin.

▪ Ilość obiektów: 120.

▪ Udział w powierzchni Polski: 8% (PK+ powierzchnia wewnętrznych obiektów chronionych= 8,32%).

▪ Funkcje parków krajobrazowych: -ochrona przyrody i krajobrazu; -wzmocnienie ochrony rezerwatów położonych na terenie PK; -proekologiczne ukierunkowanie działalności gospodarczej; -edukacja ekologiczna i kulturowa; -rozwój turystyki; -promocja regionu.

▪ Parki Krajobrazowe w granicach

▪ Rezerwatów Biosfery: -RB Karpaty Wschodnie: Ciśniańsko- Wetliński PK, PK Doliny Sanu; -RB Polesie Zachodnie: -Poleski PK, Sobiborski PK, PK Pojezierze Łęczyńskie.

▪ Organizacja PK; -Zespoły Parków Krajobrazowych (od 2 do 12 PK, np. Zespół PK Woj. Wielkopolskiego); -Pojedyncze PK; -Dyrektor PK lub Zespołu PK; -Służba PK (pracownicy); -Rada Parku lub Zespołu Parków (organ opiniodawczo- doradczy).

▪ Zadania Służby PK: -ochrona przyrody; -działalność edukacyjna; -ochrona krajobrazu; -ochrona wartości historycznych i kulturowych.

▪ Gospodarowanie w PK. Grunty rolne lub leśne oraz inne nieruchomości znajdujące się w granicach PK pozostawia się w gospodarczym wykorzystaniu.

▪ Park Krajobrazowy a LP. na terenie zarządzanym przez PGL LP, znajdującym się w granicach PK, zadania w zakresie ochrony przyrody wykonuje samodzielnie miejscowy nadleśniczy, zgodnie z ustaleniami planu ochrony PK, uwzględnionym w PUL.

▪ Plany ochrony: -sporządzone na 20 lat w terminie 5 lat od ich powołania; -ustanawiane przez wojewodę; -brak opcji „zadań ochronnych”.

1/ ocena stanu zasobów przyrody, walorów krajobrazowych, wartość kulturowych oraz istniejących i potencjalnych zagrożeń wewnętrznych zewnętrznych; 2/ opacowanie koncepcji ochrony zasobów przyrody oraz wartości kulturowych, kulturowych także eliminacji lub ograniczania wspomnianych zagrożeń; 3/ wskazanie zadań ochronnych (rodzaj, zakres i lokalizacja)- na wyznaczonych obszarach ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej.

Obszary chronionego krajobrazu.

▪ Definicja: obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych.

▪ Jak jest tworzony? 1/ Rozporządzenie wojewody + uzgodnienia z radami gmin. 2/ Uchwała Rady Gminy ( ok. 17% decyzji, niecały 1% powierzchni!!!).

▪ Ilość obiektów: 412.

▪ Udział w powierzchni Polski: 22,3%, średnia pow ok. 17 tys ha. Najwięcej Świętokrzyskie, najmniej Śląskie.

▪ Zadania Obszarów chronionego krajobrazu: -ochronne; -powinny tworzyć powiązany system, opierający się na naturalnych uwarunkowaniach, przyrodniczych takich jak: doliny rzek, obszary wododziałowe, łąkowe, zespoły rolno- leśne; -sprzyjanie zwiększeniu lesistości i ilości zbiorników wodnych, eliminowanie inwestycji uciążliwych dla środowiska przyrodniczego; -zapewnienie niezbędnych warunków wypoczynku; -w przypadku terenów o niezbyt wyrazistych walorach turystycznych mogą stać się ważnym elementem marketingowym, przyciągającym turystów, a może i inwestorów.

▪ Gospodarowanie w Ochk.

TAK- racjonalna gospodarka rolna, leśna, wodna, łowiecka, rybacka.

NIE- zabijanie zwierząt (poza w/w); -gospodarcze wydobywanie kopalin; -negatywne prace ziemne; -niszczenie zadrzewień; -zmiana stosunków wodnych (poza w/w); -stawianie budowli 100m od brzegu wody (poza w/w).

Obszary Natura 2000.

▪ Def. Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 to system obszarów (połączonych korytarzami ekologicznymi), chroniących najcenniejsze elementy przyrody, bądź najbardziej typowe dla regionów biogeograficznych.

▪ Prawne podstawy typowania obszarów N2000 w Polsce: -Ustawa o ochronie przyrody (2004); -Rozporządzenie MŚ w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczania obszarów N2000 (2005); -Załącznik do Rozporządzenia MŚ w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (2004)- gatunki ptaków.

▪ Przyrodnicze podstawy typowania obszarów N2000 w Polsce: -267 gatunków ptaków (I załącznik DP); -76 siedlisk przyrodniczych (I załącznik DP)- 13 priorytetowych, 17 leśnych (grądy, buczyny, dąbrowy, łęgi, lasy i bory bagienne, lasy i bory górskie); -44 gatunki roślin (II załącznik DS.)- 11 priorytetowych; -89 gatunków zwierząt (II załącznik DS)- 12 priorytetowych.

▪ Przesłanki zgłaszania propozycji: -nie każde stanowisko gatunku czy siedliska; -obszary szczególnie ważne dla ochrony danego gatunku czy siedliska- ważność określana na podstawie rozpoznania na terenie całego kraju, ochrona stanowisk, które dają największa szansę na zachowanie siedliska czy populacji gatunku; -względy naukowe- stopień reprezentatywności, udział w powierzchni/ populacji krajowej, stan zachowania, stopień izolacji.

▪ Wkład Lasów Państwowych. Inwentaryzacja w LP (2006-2007).

Cel: aktualna ocena występowania niektórych siedlisk i gatunków pod kątem zasadności wyznaczenia obszarów N2000.

Wady: różna dokładność i zaangażowanie w przeprowadzenie prac; duży koszt.

Zalety: dużo nowych informacji, lepsze rozpoznanie „stanu posiadania”, podniesienie poziomu wiedzy leśników, nawiązanie pozytywnych stosunków z organizacjami pozarządowymi.

▪ Ochrona obszarów N2000- Dyrektywa (siedliskowa) nie narzuca metod ochrony poszczególnych rodzajów siedlisk i gatunków, wymaga jedynie utrzymania ich we właściwym stanie ochrony: -zasięg gatunku/siedliska nie zmniejsza się; -wewnętrzna kondycja populacji/ siedliska jest dobra; -istnieje odpowiednie siedlisko dla gatunku; -istnieją odpowiednie gatunki w siedlisku.

▪ Plan zadań ochronnych obszaru N2000: -sporządza nadzorujący obszar (we współpracy z zainteresowanymi i po uzgodnieniu z RDLP zadań ochronnych); -ustanawia RDOŚ (zarządzenie); -okres obowiązywania 10 lat; -uwzględnia właściwości niektórych siedlisk i gatunków, dla których utworzono obszar; -możliwość modyfikacji (monitoring); -niepotrzrbny, gdy odpowiednio sporządzony plan ochrony (zadania ochronne) danego PN, RP. PK.

▪ Plan ochrony obszaru N2000 (lub jego części): -sporządza nadzorujący teren (we współpracy z zainteresowanymi i po zaopiniowaniu przez dyr RDLP/dyr. UM); -ustanawia Min. Środowiska (rozporządzenie); -okres obowiązywania 20 lat; -uwzględnia właściwości chronionych siedlisk i gatunków dla których utworzono obszar; - możliwość modyfikacji (monitoring); - tożsamy z odpowiednio sporządzonym planem ochrony PN, RP, PK i planem PUL.

▪ Gospodarowanie na obszarach N2000: ochrona przyrody na tych obszarach ma polegać na wypracowaniu kompromisu między ekonomicznymi i rekreacyjnymi potrzebami człowieka, a wymogami utrzymania względnie niezaburzonych układów przyrodniczych, zgodnie z ideą ekorozwoju. Na obszarach N2000 nie podlega ograniczeniu działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka, rybacka i wędkarska, jeżeli nie oddziaływuje znacząco negatywnie na cele ochrony obszaru N2000 (siedliska przyrodnicze, siedliska gatunków roślin lub zwierząt, gatunki roślin i zwierząt, integralność obszaru).

Gospodarka w lasach: -aktualny udział lasów w sieci N2000- 35% powierzchni LP; -leśne siedliska „naturowe”: podmokłe- lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla Wb, bory i lasy bagienne, łęgowe lasy Db-Wz-Js; żyzne- grąd środkowoeuropejski, subatlantycki i subkontynentalny; buczyny kwaśne, żyzne i ciepłolubne storczykowe; dąbrowy acydofilne i ciepłolubne; wyżynne i górskie- wyżynny jodłowy bór mieszany, jaworzyny na zboczach i stokach, górskie jaworzyny ziołoroślowe, bory górnoreglowe; inne- lasy mieszane na wydmach nadmorskich, sosnowy bór chrobotkowy.

▪ Konsekwencje ochrony obszarów N2000 w gospodarce; planowanie przedsięwzięcia, które może znacząco oddziaływać na N2000, a nie są związane z jego ochroną, wymagają przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko.

▪ Możliwa zgoda na negatywną inwestycję: gdy nie ma innego wyjścia, a jest nadrzędny interes publiczny- RDOŚ/ Dyr. UM określa działania kompensujące dla utrzymania spójności i funkcjonowania sieci N2000 (w przypadku obszarów obszarów znaczeniu priorytetowym- brane są pod uwagę tylko względy zdrowia/życia ludzi, bezpieczeństwa powszechnego i najwyższego pożytku dla środowiska (+ewentualnie nadrzędny interes publiczny).

▪ Kompensacja w przypadku zgody na inwestycję.

1/ decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia: -zakres kompensacji; -miejsce kompensacji; -termin kompensacji; -sposób kompensacji.

2/ wydawana przez: -RDOŚ; -dyr. Urzędu morskiego.

▪ Nadzór i koordynacja sieci N2000: GDOŚ nadzoruje; -RDOŚ koordynuje; -nadleśniczy wykonuje zadania ochronne (na terenie LP); -dyrektor PN nadzoruje obszar N2000 (gdy w całości lub części jest na terenie PN); -dyrektor PK może mieć zwiększone kompetencje poza granice PK.

▪ Zarządzanie N2000 w Polsce.

Najczęściej: dyr. RDLP; -dyr. PN; -dyr. PK lub zespołu PK; -wojewódzki konserwator przyrody.

Sporadycznie: -ksiądz proboszcz; -Towarzystwo Przyjaciół Fortyfikacji; -dyr. Szkoły; -dyr. Ośrodka dydaktyczno- muzealnego.

▪ Sprawozdawczość. Sprawujący nadzór nad obszarami N2000 sporządza: -co 3 lata dla OSO; -co 6 lat dla SOO, ocenę realizacji ochrony danego obszaru, którą przekazuje Generalnemu dyr. Ochrony środ.

▪ Monitoring przyrodniczy różnorodności przyrodniczej i krajobrazowej.

1/ wykonywany w ramach państwowego monitoringu środowiska.

2/ polega na: -obserwacji (sieldlisk przyrodniczych oraz gat roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyznaczony obszar N2000. -ocenie ich stanu; -ocenę zachodzących zmian

3 /oceną skuteczności stosowanych metod ochrony roślin.

▪ DYREKTYWA Siedliskowa- współfinansowanie ochrony siedlisk i gatunków priorytetowych (państwo szacuje potrzeby finansowe; -Komisja z Państwem określa potrzebne zabiegi, ich koszt i możliwość współfinansowania; -Komisja przyjmuje ramowy program działań do współfinansowania)

Finansowanie N2000 w Polsce: -środki unijne (fundusze unijne, bezpośrednie dofinansowanie); Środki krajowe (środki budżetowe, fundusze celowe).

Fundusze unijne: EFFROW (Europejski Fundusz Rolny Obszarów Wiejskich); -EFR (Europejski Fundusz Rybacki); -EFRR (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego); -EFS (Europejski Fundusz Społeczny); -FS (Fundusz Spójności);

Krajowe fundusze celowe: -Ekofundusz; -Fundusze Ochrony Środowiska i Gosp. Wodnej (wojewódzkie, narodowy).

Programy rolnośrodowiskowe: rekompensują utracone dochody i dodatkowe koszty związane z ochroną przyrody. Pakiety: -ochrona zagrożonych gat ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach N2000 (550-1390 zł/ha); -j.w. tylko poza N2000 (550-1200 zł/ha).

Umowy z RDOŚ: gdy na danym terenie nie mają zastosowania programy wsparcia z tytułu obniżenia dochodowości.

N2000 a Lasy Państwowe: rekompensata za utracone dochody, wynikające ze wprowadzonych ograniczeń na obszarze N2000, nie dotyczy zarządców nieruchomości Skarbu Państwa); -lasy otrzymują celową dotację z budżetu państwa m.in. na sprawowanie nadzoru nad obszarami wchodzącymi w N2000; -fundusz Life+ - realizacja zadań ochronnych; -ogolnokrajowe i regionalne fundusze strukturalne; -projekty realizowane przez inne jednostki na terenie LP.

Konwencja RAMSAR- PN Ujście Warty (8 tys ha)- duże wahania poziomu wody i ostoja lęgowa); -Biebrzański PN (1993, ok. 59 tys. Ha; zatorfiona dolina Biebrzy, ostoja łosia i ptactwa wodno-błotnego); -Narwiański PN (1996, 7,5 tys. Ha; zabagnione dno doliny, rzadkie gatunki ptaków); Węgierski PN (1989, ok. 15 tys ha; krajobraz polodowcowy); Jezioro Świdwie (891 ha, 1963 r)- rezerwat faunistyczny; Jezioro Karaś (1958, pow 815 ha); Jezioro Siedmiu Wysp (1956, 999 ha) - rezerwat faunistyczny; Stawy Milickie (1973, 5325 ha) - rezerwat faunistyczny; Jezioro Drużno (1966, 3068 ha) - rezerwat faunistyczny; Słowiński PN (1967, 21,5 tys ha); Karkonoski PN (1959, ok. 5,5 tys ha); Jezioro Łuknajno (1947, 710 ha) - rezerwat faunistyczny; Poleski PN (1990, 10 tys ha);

Rezerwat biosfery: Poleski PK (ok. 5,1 rtys ha); Sobiborski PK (ok. 10 tys ha); PK Pojezierze Łęczyńskie (ok. 11,8 tys ha); Babiogórski PN (1954 ok. 3,5 tys ha); Bieszczadzki PN (1973 ok. 29 tys ha); Cieśniańsko- Wetliński PK (ok. 51 tys ha); PK Doliny Sanu (ok. 28,7 tys ha); Tatrzański PN (1947/54, ok. 21 tys ha); Kampinoski PN (1959, ok. 38,5 tys ha);

Rezerwat biosfery światowe dziedzictwo ludzkośći: Białowieski PN (1921).

Ochrona siedlisk przyrodniczych:

▪ siedlisko przyrodnicze - obszar lądowy lub wodny, naturalny, półnaturalny lub antropogeniczny, wyodrębniony w oparciu o cechy geograficzne, abiotyczne i biotyczne.

REGULACJE MIĘDZYNARODOWE:

- Konwencja Ramsarska (1971) ”o obszarach wodno - błotnych... ”

- Konwencja Berneńska (1979) „o ochronie europejskiej dzikiej fauny i flory oraz siedlisk naturalnych”

- Dyrektywa Siedliskowa (1992) „w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory”

REGULACJE KRAJOWE:

- Ustawa o ochronie przyrody (2004)

~ Celem ochrony przyrody jest (...)utrzymanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych.

~ wyszczególniony przedmiot ochrony w rezerwatach przyrody, obszarach Natura 2000 oraz użytkach ekologicznych.

- Rozporządzenie Ministra Środowiska (2001) „w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie”

~ status: obowiązujące

~ akt wykonawczy do poprzedniej ustawy o ochronie przyrody

~ lista 95 zróżnicowanych pozycji (jednostkowe i zbiorcze) np. laguny, morskie ławice małż, zalewane muliste brzegi rzek.

~ brak konkretnych wskazań, zaleceń.
- Rozporządzenie Ministra Środowiska (2005) „w sprawie typów siedlisk przyrodniczych (...) wymagających ochrony w formie wyznaczenie obszarów Natura 2000”

~ status: obowiązujące

~ akt wykonawczy do aktualniej ustawy o ochronie przyrody (2004)

~ lista 76 zróżnicowanych pozycji (jednostkowe i zbiorcze)

~ konkretne wskazania i zalecenia - plany ochrony obszarów N2000, poradniki

ochrony siedlisk i gatunków N2000 (podręczniki metodyczne)

▪ Właściwy stan ochrony siedliska przyrodniczego:

- naturalny zasięg siedliska przyrodniczego i obszary zajęte przez to siedlisko w obrębie

jego zasięgu nie zmieniają się lub zwiększają się,

- struktura i funkce, które są konieczne do długotrwałego utrzymywania się siedliska, istnieją i prawdopodobnie nadal będą istniały,

- typowe dla tego siedliska gatunki znajdują się we właściwym stanie ochrony.

▪ Zalecenia ochronne dotyczące siedlisk leśnych:

Ochrona ścisła (bierna):

- ciepłolubne buczyny storczykowe,

- górskie jaworzyny ziołoroślowe,

- jaworzyny i lasy Kl - Lp na zboczach *,

- górskie torfowisko wysokie z sosną błotną (z grupy: bory i lasy bagienne)*.

▪ Ochrona ścisła (bierna):

- górskie reliktowe laski sosnowe,

- górski bór limbowo - świerkowy,

- łęg Tp - Wb*

~ ale: konieczne zachowanie zalewów (wody rzeczne) + ew. czynne usuwanie gat. obcego pochodzenia.

▪ Ochrona bierna lub łagodna gospodarka leśna:

- buczyny:

optymalne: rębnie stopniowe z przedłużonym okresem odnowienia (cięcia gniazdowe lub przerębowe), ew. I udział Jd i innych rozmaitych gatunków, i udziału Św, ew. aktywne kształtowanie struktury wiekowej.

- grądy:

optymalne: złożone rębnie stopnowe, nie wprowadzać Bk, nie eliminować Gb

- kwaśne dąbrowy:

nie wzbogacać gatunkowo dst (ale: na Pomorzu - możliwa domieszka Bk), bez zwartego 2. piętra

▪ Zachowanie stosunków wodnych:

- brzezina bagienna*, las Brz - So*, So bór bagienny*, borealna Św na torfie*:

~ ochrona bierna lub ekstensywna gospodarka leśna(rębnia przerębowa )

~ gdy zdegradowane - renaturalizacja (np. intensywniejsze cięcia)

- łęg Js - Ol*, podgórski łęg Js*, nadrzeczne olszyny górskie*, łęgowe lasy Db - Wz- Js*:

~ uwaga na przesuszanie i stagnację wody,

~ ochrona bierna lub łagodna gospodarka leśna (rębnie stopniowe)

▪ Czynna ochrona:

- świetlista dąbrowa (eurosyberyjskie stepy dębowe):

~ usuwanie porostów i podszytów

~ ew. rozluźnianie zwarcia dst

▪ Zachowanie warunków świetlnych:

- wyżynny jodłowy bór mieszany:

~ rębnia przerębowa o niewielkim nasileniu (naturalne odnowienia, różnowiekowa i wielopiętrowa struktura dst),

~ wielkowymiarowe martwe drewno.

Lasy ochronne

▪ Jak ustanawiane?

Lasy Skarbu Państwa:

- Decyzja Ministra Środowiska

~ na wniosek Dyr. Generalnego LP ,

~ po zaopiniowaniu przez Radę Gminy.

Pozostałe lasy:

- decyzja starosty

~ po uzgodnieniu z właścicielem

~ po zaopiniowaniu przez Radę Gminy.

▪ Lasy ochronne:

- 37,5 % wszystkich lasów w Polsce to lasy ochronne.

~ 21 % w woj. pomorskim, warmińsko mazurskim i mazowieckim,

~ 75 % w woj. śląskim.

- 47 % wszystkich lasów LP to lasy ochronne.

- 97 % wszystkich lasów ochronnych jest na terenie LP.

▪ Podatek leśny:

W przypadku lasów ochronnych (a także lasów NP i RP) obowiązuje połowa stawki podatku leśnego za 1 ha.

▪ Sposób gospodarowania w lasach ochronnych:

Ogólne rozporządzenia Min. ds. Środowiska z 1992:

- dbałość o stan zdrowotny i sanitarny lasu,

- preferowanie naturalnego odnowienia lasu,

- ograniczanie regulacji stosunków wodnych, w tym odwadniania bagien,

- odpowiednie kształtowanie struktury gruntowej i przestrzennej lasu,

- indywidualne sposoby zagospodarowania i ochrony poszczególnych drzewostanów,

- ustalenia etatu cięć wg potrzeb hodowlanych lasu,

- ograniczanie stosowania zrębów zupełnych, ochrona gleby i roślinności w czasie prac,

- zakaz pozyskiwania żywicy i karpiny.

Użytki ekologiczne:

▪ Definicja UE (skrócona):

Użytki ekologiczne chronią pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej: naturalne zbiorniki wodne (w lasach i wśród pól), kępy drzew i krzewów, płaty nieużytków, bagna, torfowiska, starorzecza, wydmy, wychodnie skalnie, skarpy, kamienice, siedliska przyrodnicze, miejsca występowania rzadkich lub chronionych gatunków.

▪ Kto tworzy UE?

- Rada Gminy (poprzez uchwałę): ok. 29 % obiektów.

- Wojewoda (poprzez rozporządzenie): pozostałe 71 % obiektów

▪ Stan aktualny:

Ilość obiektów: 6.686, Łączna pow.: 46,1 tyś. ha, Średnia pow. 7 h

▪ Funkcje użytków ekologicznych:

ostoja różnorodności roślin i bytujących w nich zwierząt (często pożytecznych), „brak genów”,wspomaganie ciągów korytarzy ekologicznych, podnoszenie atrakcyjności terenu, ew. - wprowadzenie tymczasowej ochrony (docelowo - rezerwat)

▪ Przykłady użytków ekologicznych:

UE Rozlewiska Kostrzyneckie (Cedyński Park Krajobrazowy):, UE „Białe błoto”(woj. mazowieckie, okresowo wysychające bagno śródpolne), Hałdka k. Blesławia (woj. małopolskie na granicy ze śląskim), Płonne Bagno (Nadl. Katowice), UE „Przemkowskie Bagno” (Przemkowski Park Krajobrazowy)

Stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej:

▪ Definicja SDPN (skrócona):

Stanowiska dokumentacyjne to ważne - pod względem naukowym i dydaktycznym:

- miejsca występowania formacji geologicznych, skamieniałości i tworzyw mineralnych,

- jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami,

- frag. wyrobisk powierzchniowych i podziemnych,

- miejsca występowania kopalnych szczątków roślin lub zwierząt.

▪ Kto tworzy SDPN?

Rada Gminy (poprzez uchwałę), Wojewoda (poprzez rozporządzenie): pozostałe 87 % obiektów

▪ Stan aktualny:

Ilość obiektów: 153, Łączna pow.: 780 ha, Średnia pow. 5 ha

▪ Funkcje stanowisk dokumentacyjnych:

dokumentacja stanu powierzchni Ziemi i jej warstw, dokumentacja etapów rozwojów budowy geologicznej regionu i procesu formowania jego rzeźby, funkcje naukowe i dydaktyczne, obiekty specjalistycznej ekoturystyki.

▪ Przykłady SD:

-„Morena Rzęgnowska” RDLP Olsztyn, „Mur Krzeczkowski” PK Pogórza Przemyskiego, „Sękówka” (Ropica Górna, Beskid Niski)„Zajęcza Góra” (ok. Buska - Zdroju), „Bochotnica” (Kazimierski PK, okolice Kazimierza Dolnego)

Zespoły przyrodniczo-kraobrazowe:

▪ Definicja:

są to fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne.

▪ Kto tworzy ZP-K?

Rada Gminy (poprzez uchwałę), Wojewoda (poprzez rozporządzenie): pozostałe 56 % obiektów

▪ Stan aktualny:

Ilość obiektów: 207, Łączna pow.: 93,5 tyś. ha, Średnia pow. 450 ha

▪ Funkcje

ochrona krajobrazu naturalnego oraz kulturowego, jedna z postaw z turystycznej promocji regionu.

▪ Przykłady

ZP-K Porzecze (PK Ujście Warty), ZP-K „Nad Brzyniczką” (gm. Kolonowskie, woj. opolskie), ZP-K Wyspa Grodzisko nad jeź. Rożnowskim, Żwirownia w Malinie - proponowany ZP-K (Opole), ZP-K „Uroczysko Buczyna” (Chorzów),

Pomniki przyrody:

▪ Definicja:

to twory przyrody żywej i nieożywionej, o szczególnej wartości przyrodniczej, kulturowej, historycznej oraz odznaczającej się nieprzeciętnymi indywidualnymi cechami:

- okazałych rozmiarów drzewa i krzewy,

- źródła, wodospady wywierzyska,

▪ Kto tworzy ZP-K?

Rada Gminy (poprzez uchwałę): ok. 20 %Wojewoda (poprzez rozporządzenie): pozostałe 80 % obiektów

▪ Stan aktualny: Ilość obiektów: 35 tyś.

▪ Funkcje:

ochrona żadnich i nietypowych form przyrody ożywionej i nie ożywionej, obiekt badań naukowych ( choroby drzew „wieku starczego”), dokumentacja zjawisk klimatycznych (np. -> Dendrochronologia) i geologicznych, funkcja dekoracyjna (atrakcja turystyczna), f. pamiątkowo - historyczna.

Typ pomników przyrody:

Pojedyncze drzewa , Gr. drzew Aleje, Krzewy, Głazy narzutowe, Skałki, jaskinie, Źródła, wodospady, wywierzyska, groty

▪ Przykłady

Głazy narzutowe: trygław” koło Koszalina, Skałki „Skałka Rejowska” (Skarżysko-Kamienna w G. Świętokrzyskich), Skały: „Organy Wielisławskie” w pow. złotoryjskim, Jaskinia w Mechowie, Groty: „Zbójnicka” , Wodospady w Sopotni wielkiej, Wywierzyska: „Wywierzyska” Strzemierzyce Wielkie . (gm. Dąbrowa Górnicza), Źródła: „Źródło Hanna” kolo Wierchomli, Drzewa pojedyncze: Cis pospolity, Henryków k/ Lubania, woj. dolnośląskie,

NAJSTARSZE DRZEWO W POLSCE 1260 lat

~ Dąb Szypułkowy (Muzeum „Orła Białego” w Skarżysku - Kamiennej), ok. 300 lat, ~ Cis, Bystrzyca, gm. Wleń, woj. dolnośląskie, 800 lat

~ Sosna „Waligóra”, Sulechów, woj. lubuskie, 170 lat, NAJGRUBSZA W POLSCE ~ Sosna „LIRA”, Ruciane - Nida, 200 lat, ~ Sosna pospol. , okolice Mińska Mazowieckiego, ok. 340 lat ~ Dąb Szypułkowy „Chrobry”, Piotrowice, Nadl.

- Gr. drzew: „Cisy Raciborskiego” pow. myślenicki, woj. małopolskie.

- Aleje drzew: „Aleja dębów szypułkowych” , Chybie, Górny Śląsk

- Drzewa sędziwe: Dąb Mieszko I przy ul. Nowoursynowskiej, ok. 600 lat

- Drzewa o znaczeniu pamiątkowym: „Dąb Wolności”

- Drzewa o orginlnym pokroju: „Krzywy las” woj. zachodniopomorskie, k/ Gryfina

▪ Zabezpieczenia ran po cięciach i ubytków powietrznych:

- Rana do 10 cm średnicy - zabezpieczenie jednoskładnikowe preparatem emulsyjnym(Dendromal 03PA, Funaben 3, Lac Balsam)

- Rana ponad 10 cm średnicy - zabezpieczenie dwuskładnikowe

~ krawędzie preparatem emulsyjnym (W/W)

~ wnętrze substancja inpregnująca (Imprex W, Antox W, Antox B)

Ochrona gatunkowa

▪ Motywy ochrony gatunkowej:

a) ekonomiczne ochrona strategicznych i zbyt eksploatowanych zasobów:

gruba zwierzyna - zapas mięsa na wojny, niektóre rośliny - cenne surowce.

b) zapewnienie odnawialności zasobów przydatnych dla ludzi.

- ochrona cisa od Władysława Jagiełły (XV w.)

- ochrona bobra od czasów Bolesława Chrobrego (XI w.)

c)estetyczne i idealistyczne (naukowej): związane rozwojem nauk przyrodniczych i idei romantycznych (ochrona przyrody dla niej samej), ochrona gatunków ładnie wyglądających bądź wydających ładne dźwięki, ochrona ginących gatunków, ochrona całej różnorodności biologicznej

▪ Ochrona gatunkowa w latach 1919 - 2004 (tendencje)

- stopniowe zwiększanie liczby gatunków (17 -> 1700)

- wprowadzenie (1983) - obok ochrony roślin i zwierząt ochrony gatunkowej grzybów

- zróżnicowanie reżimu ochronności - oprócz ochrony ścisłej - ochrona częściowa z możliwością pozyskania,

- wprowadzenie - obok ochrony biernej (konserwatorskiej) - elementów ochrony czynnej,

- rozszerzanie - w pewnych przypadkach - ochrony gatunkowej o ochronę miejsc występowania gaunku.

▪ Ochrona gatunkowa:

Obejmuje okazy oraz siedliska i ostoję gatunków, zapewnia przetrwanie i właściwy stan ochrony dziko występujących w PL lub UE: gatunków rzadkich, gatunków endemicznych, gatunków podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem, gatunków objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych. Zapewnia zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej

▪ Właściwy stan ochrony gatunku - stan w którym:

~ Gatunek jest trwałym składnikiem właściwego dla niego siedliska

~ jego naturalny zasięg nie zmniejsza się teraz, ani w dającej się przewidzieć przyszłości

~ istnieje i prawdopodobnie będzie istniało odpowiednio duże siedlisko dla utrzymania się populacji tego gatunku.

▪ Typy ochrony:

- in situ ochrana gatunku w miejscach ich naturalnego występowania; np. różne formy ochrony obszarowej, ostoje zwierzyny itp.

- ex situ ochrana gatunku poza miejscem ich naturalnego występowania; np. ogrody zoologiczne, botaniczne

▪ Reżymy ochronności:

- ochrona ścisła - w przypadku gatunków - całoroczna ochrona należąca do nich osobników i stadiów ich rozwoju

- ochrona częściowa - ochrona gatunków dopuszczająca możliwość redukcji liczebności populacji oraz pozyskiwania osobników tych gatunków lub ich części

Ochrona gatunkowa roślin:

! Motywy ochrony roślin:

- endemity (okrzyn jeleni, warzucha polska)

- relikty (brzoza karłowata, różanecznik żółty)

- charakterystyczne dla pewnych typów krajobrazów (szalotka alpejska, mikołajek nadmorski)

- dekoracyjne (widłaki, Miłek wiosenny)

- rzadko spotykane - związana z zanikającymi siedliskami (lobelia jeziorna, pełnik europejski)

- zbierane do celów użytkowych (konwalia majowa, porzeczka czrna)

▪ Podstawy prawne:

- Ust. o ochronie przyrody (2004):

~ Rozp. Ministra Środowiska w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (2004)

Rozp. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną:

- 584 gat. podętych ścisłą ochroną:

~ np. bano zwyczajne, przylaszczka pospolita, większość torfowców.

~ 44 gat, priorytetowe: wełnianka delikatna, obuwik pospolity, warzynek główkowaty.

~ 109 gat. wymagających ochrony czynnej: brzoza niska i ojcowska, miłek wiosenny, arnika górska.

- 58 gat. pod częściową ochroną:

~ płonnik pospolity, barwinek, bluszcz, grążel żółty, grzybienie białe, czosnek niedżwiedzi

- 14 gat. pod częściową ochroną z możliwością pozyskania:

~ rokietnik pospolity, widłoząb miotłowy, porzeczka czarna, kruszyna pospolita, konwalia majowa.

- 10 gat, wymagających stref ochronnych:

~ problin kolczasty, aldrowanda pęcherzykowata, elisma wodna - caly zbiornik wodny.

~ midokwiat krzyżowy - całe torfowisko.

~ zanokcica ciemna, serpentynowa, klinowata - 30 m

~ ciemięzna czarna - 50 m

~ złocień cienisty, kukuczka kapturkowata - 100m

Strefy ochronne:

a) ustala i likwiduje RDOŚ

b) granice oznacza się tablicami „ostoja zwierząt” , „o. roślin” , „o. grzybów” i „nieupoważnionym wstęp zabroniony”

c) zakaz bez zezwolenia RDOŚ:

~ przebywania osób 3-cich (prócz właściciel, zarządcy, nadzorującego lub pracujących na zlecenie W/W)

~ wycinania drzew lub krzewów

~ dokonywania mian stosunków wodnych (chyba że wymaga tego chroniony gatunek)

~ wznoszenia obiektów urządzeń

▪ Przykłady roślin chronionych: cis pospolity, bagno zwyczajne, brzoza karłowata.

! Proponowane sposoby ochrony dziko występujących roślin:

- strefy ochronne, zabezpieczenie ostoi i stanowisk przed zagrożeniami zewnętrznymi

- utrzymanie właściwego siedliska roślin, (dot. stosunków wodnych, świetlnych, stanu gleby, regulacji procesów sukcesji)

- Monitoring, ochrona reprezentacji ex situ

- zasilanie naturalnych populacji, przenoszenie zagrożonych roślin na nowe stanowiska

- edukacja społeczna

Ochrona gat. grzybów:

▪ Motywy zestawienia listy chronionych gatunków grzybów:

- rola grzybów (jako destruentów) w funkcjonowaniu ekosystemów(objęcie niegdyś ochroną częściową wszystkich grzybów wielkoowocnikowych)

- grzyby o atrakcyjnym i nietypowym wyglądzie (szmaciaki, soplówki)

- bardzo rzadkie, zagrożone (modrzewnik lekarski, gwiazdosze)

- ustępujące m.in. w skutek zanieczyszczenia środowiska (porosty)

▪ Podstawy prawne:

- Ust. o ochronie przyrody (2004):

~ Rozp. Ministra Środowiska w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (2004)

Rozp. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną:

- ok. 300 gat. podętych ścisłą ochroną:(ok. 89 grzybów i 211 porostów)

~ np. grzyba: borowik królewski, maślak żółtawy , ozorek dębowy; 1 gat. priorytetowy: modrzewnik lekarski.

~ np. prosta: chrobotek alpejski, brodaczka kępkwa i kędzierzawa, 14 gat. priorytetowy: granicznik płucnik, mąkla rozłożysta.

- 10 gat. pod częściową ochroną:

~ np. grzyba: płyskoporek podkorowy

~ np. prosta: chrobotek reniferowy i leśny, mąkla tarniowa

- 2 gat. pod częściową ochroną z możliwością pozyskania:

~ grzyb: płyskoporek podkorowy

~ porost: płucnica islandzka

- 4 gat. wymagających stref ochronnych:

~ porosty: granicznik płucnik, brodaczka kępkwa, zwyczajna i kędzierzawa

▪ Przykłady roślin chronionych: ozorek dębowy, modrzewnik lekarski, borowik królewski, brodaczka kępkwa, płucnica islandzka, mąkla tarniowa, szmaciak gałęzisty, chrobotek reniferowy, płyskoporek podkorowy, purchawka olbrzymia.

▪ Proponowane sposoby ochrony dziko występujących grzybów:

- strefy ochronne, zabezpieczenie ostoi i stanowisk przed zagrożeniami zewnętrznymi

- zabezpieczenie sprzyjającego podłoża (drzewa, drewno, skały)

- Monitoring, ochrona reprezentacji ex situ

- zasilanie naturalnych populacji, przenoszenie zagrożonych grzybów na nowe stanowiska

- edukacja społeczna

Ochrona gat. zwierząt:

▪ Motywy zestawienia listy chronionych gatunków grzybów:

rzadkie(w wynku dawniejszych polowań: niedźwiedź, łoś, bóbr, uznawane kiedyś za szkodliwe: wilki, ptaki drapieżne, na granicy zasięgu: bielik, modliszka, związane z rzadkimi siedliskami: żółw błotny)- bezpośrednio zagrożone, ginące: wąż Eskulapa, suseł moręgowany - pożyteczne nawet jeśli są pospolite: trzmiele, sikorki, biegacze - dekoracyjne: ptaki, owady

- element wychowawczy: żmija

▪ Ochrona zwierząt w prawie:

- Ust. o ochronie przyrody (2004):

~ Rozp. Ministra Środowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (2004)

- Ust.Prawo Łowieckie:

~ Rozp. w sprawie określeń okresów polowań na zwierzęta łowne (2005)

- Ustawa o rybactwie śród lądowym (1985)

~ Rozp. w sprawie połowów ryb oraz warunków chowu, hodowli i połowów innych organizmów żyjących w wodzie (2001)

- Ust. o ochronie zwierząt (1997)

- Ust. o doświadczeniach na zwierzętach (2005)

! Rozp. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną:

- 25 gat./1gr. gat. wymagające stref ochronnych:

~ ochrona całoroczna: iglica mała (100m), szlachar (zalesiona część wyspy), ślepowron (kolonia), nietoperze (pomieszczenia), żołędnica (25 ha starodrzew)

~ ochrona okresowa: cietrzew, wilk, niedźwiedź (po 500 m)

~ ochrona całoroczna + szersza okresowa: kraska (drzewo / 10 m), gniewosz plamisty, orlik krzywy, orzełek, kania czarna i ruda, bocian czarny (po 100/500 m), wąż Eskulapa, kanie, żółw błotny, orzeł przedni, orlik grubdzioby, gadożer, bielik, raróg, sokół wędrowny, głuszec, rybołów, puchacz (po 200/500 m)

Przykłady zwierząt chronionych: modliszka, nadobnica alpejska, modraszek ikar, żmija, salamandra, rzekotka, rybołów, włochatka, gagoł, gacek brunatny, niedźwiedź brunatny, wilk,

Proponowane sposoby ochrony dziko występujących zwierząt:

- strefy ochronne, zabezpieczenie ostoi i stanowisk przed zagrożeniami zewnętrznymi

- utrzymywanie właściwego stanu siedliska zwierząt (dot. stosunków wodnych struktury gatunkowej i przestrzennej, sztucznych miejsc lęgowych, tras migracji)

- Monitoring, ochrona reprezentacji ex situ

- zasilanie naturalnych populacji, przenoszenie zagrożonych grzybów na nowe stanowiska

- edukacja społeczna

Międzynarodowa ochrona gatunków: KONWENCJE

- Konwencja Ramsarska - o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego (ratyfikowana przez PL w 1978)

- Konwencja Berneńska- o ochronie dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk (ratyfikowana w 1995)

- Konwencja z Rio - o różnorodności biologicznej (ratyfikowana w 1995)

- Konwencja Bońska - o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (ratyfikowana w 1996)

~ ASCOBANS - porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku i Morza Północnego (ratyfikowana w 1995)

~ EUROBATS - porozumienie o ochronie europejskich nietoperzy (ratyfikowana w 1996)

- (Konwencja Waszyngtońska) - o miedzy narodowym handlu zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (ratyfikowana w 1989)

GTUNKI ZAGROŻONE WYGINIĘCIEM

▪ Przyczyny współczesnego zagrożenia:

zmniejszenie areału naturalnych ostoi, niszczenie i skażenie naturalnych stanowisk, nadmierne odstrzały, połowy, kłusownictwo, moda na skóry węży, krokodyli i futra dzikich kotów, afrodyzjaki, trofea pamiątkarstwo; rzeźby z kości słoniowej czy skorupy żółwi, kolekcjonerstwo; egzotycznych motyli, ptaków, chrząszczy

Czynna ochrona gatunków:

- działania organów przyrody dla ratowania zagrożonych wyginięciem gatunków roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową obejmują:

~ przenoszenie tych gat. do innych miejsc,

~ eliminowanie przyczyn ich zagrożenia

~ podejmowanie ochrony ex situ

~ tworzenie warunków do ich rozmnażania

Ochrona ex situ - powinna zmierzać do przywrócenia osobników tych gatunków do środowiska przyrodniczego.

Formy ochrony:

a) ogród zoologiczny - urządzony i zagospodarowany teren, (...) gdzie są przetrzymywane oraz eksponowane publicznie przez co najmniej 7 dni w roku, żywe zwierzęta gatunków dziko występujących (> 15 gatunków i > 50 okazów)

b) ośrodek rehabilitacji zwierząt - miejsce w którym jest prowadzone leczenie i rehabilitacja zwierząt dziko występujących, wymagających okresowej opieki przez człowieka w celu przywrócenia ich do środowiska przyrodniczego.

c) ośrodki i stacje hodowli zwierzyny

~ ośrodek hodowli żubrów w Białowieży i Smardzewicach

d) ogród botaniczny - urządzony teren, będący miejscem:

~ ochrony ex situ roślin zagrożonych

~ uprawy roślin różnych stref klimatycznych i siedlisk

~ uprawy roślin określonego gatunku

~ prowadzenie badań naukowych i edukacynych

e) Banki genów

~ LBG w Kostrzycy

~ Regionalny BG w Zwierzyńcu

~ BG Patogenów (Instytut ochrony Roślin w Poznaniu)

~ Centrum Roślinnych Zasobów Genowych (Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowe)

Pojęcie związane z czynną ochroną gatunków:

- restytucja (odtworzenie) - próba przywrócenia gatunku lub populacji w granicach historycznego zasięgu, w którym został wytępiony lub wyginął; np. żubry

- introdukcja zachowawcza - próba osadzenia gatunku, dla celów ochrony przyrody, poza stwierdzonym zasięgiem występowania, ale w odpowiednim siedlisku i eko- geograficznym zasięgu (tylko w sytuacji gdy brak odpowiedniego miejsca w obrębie historycznego zasięgu gatunku)

- reintrodukacja - ponowne wprowadzenie gatunku roślinnego lub zwierzęcia na jego pierwotne, wcześniej znane stanowisko naturalne, na którym uznano go za wymarły.

- translokacja - zamierzone i przeprowadzone za pośrednictwem człowieka przemieszczanie dzikich osobników w obrębie areału występowania gatunku.

- zasilenie/uzupełnienie - dodanie osobników do danej populacji tego samego gatunku.

Projekt restytucji:

a) biologiczne uwarunkowania:

~ studium wykonalności projektu i badania podstawowe

~ poprzednie restytucje

~ wyrób stanowiska i sposobu wysiedlenia

~ ocena miejsca restytucji

~ przygotowywanie puli osobników odpowiednich do wysiedlenia

~ wysiedlenie osobników pochodzących w hodowli

b) socjo-ekoomiczne oraz prawne uwarunkowania restytucji:

- aprobata odnośnie agenci rządowych

- zgoda właściwości terenu

- współpraca z krajowymi i międzynarodowymi organizacjami ochroniarskimi

- czas trwania

- zabezpieczenie finansowe

- rozwijanie edukacji w celu zapewnienia trwałego poparcia dla programów

▪ Dotychczasowe udane restytucje, przeprowadzone w PL:

- bóbr od lat 70-tych XX w.

- łoś od lat 50-tych XX w. od 90-tych ponowny spadek liczebności

- ryś od lat 90-tych XX w. w Kampinosie

- żubr od lat 90-tych XX w. w Białowieży

▪ Dotychczasowe nieudane restytucje, przeprowadzone w PL:

- drop - w latach 1989-96

- puchacz w latach 90 - tych w Wolinie

- Skójka perłorodna w Karkonoszach

1

---