Pedro Calderon de la Barca,
Książę Niezłomny, przeł. Juliusz Słowacki,
[w:] tenże, Życie snem. Książę Niezłomny,
przeł. Edward Boyé, Juliusz Słowacki, oprac. Beata Baczyńska,
Wrocław 2003, BN II 249.
WSTĘP
Hiszpania na początku XVII wieku.
Pedro Calderon de la Barca 1600-1681 - jeden z najwybitniejszych przedstawicieli europej-skiego baroku, poszukiwanie wyrazu nieskończoności poprzez sztukę.
Złoty Wiek czy Złote Wieki?
XVI i XVII wiek: barok + odrodzenie.
Wielkość i upadek imperium.
nasilające się objawy kryzysu.
Kultura Hiszpanii w XVII wieku.
koniec XVI wieku poszukiwania nowych form wypowiedzi artystycznej - wyrafinowanie i eru-dycja twórcy (i, wymagana, odbiorcy).
szczytowy okres rozwoju teatru hiszpańskiego - twórczość Calderona.
Dramat hiszpański Złotego Wieku.
Comedia nueva - geneza i charakterystyka gatunku.
comedia - utwór dramatyczny, pisany wielorozmiarowym wierze, trzy akty.
Organizacja przedstawień teatralnych.
Corral.
pierwotnie budowany dla potrzeb widowisk teatralnych.
Aktorzy.
kobiety zamężna, tzw. primera dama - najwyższą gażę.
Wersyfikacja.
Kostium.
Dyspozycja sceniczna.
Pedro Calderon de la Barca - życie i twórczość.
ur. 17 stycznia 1600 w Madrycie, tu też zmarł 25 maja 1681, 120 trzyaktowych comedias, 80 autos sacramentales, liczne intermedia i drobne utwory okolicznościowe.
silny związek z rodzeństwem, wczesna śmierć rodziców; awanturnicze ekscesy.
za debiut uznaje się Miłość, honor i władza, wyst. 29 czerwca 1623 roku.
w latach 30. jeden z najbliższych współpracowników Olivaresa (i, poprzez niego, króla), do 1642/43; śmierć dwóch braci, w 1650 roku mieszka w trzecim zakonie św. Franciszka, 1651 święcenia kapłańskie.
Losy dzieł Calderona.
do dziś brak pełnej, krytycznej edycji.
Życie snem (La vida es sueño).
pierwodruk w 1636 w Madrycie.
wątki orientalne + śródziemnomorskie dziedzictwo Grecji i Rzymu.
parabola ludzkiego istnienia.
„Polska” u Calderona.
kraina fikcji i utopii, świadomie komponowana iluzja rzeczywistego świata.
Książę niezłomny (El príncipe constante).
1628/29, przeróbka sztuki Francisca Tárregi (ok. 1556-1602).
infant Dom Fernand (1402-1443) w 1437 do niewoli, zwłoki zbezczeszczono, jego towarzysze wykradli wnętrzności i serce, które zasolone zakopali w ogrodzie i zasadzili róże; w 1451 od-kopane przywieźli do kraju męczennik.
tematem kondycja człowieka: jego wola wobec przeznaczenia; chrześcijańska refleksja neo-stoicka; postulat stałości.
Recepcja dramaturgii Calderona.
nieprzerwanie na scenach.
Romantyzm.
August Wilhelm Schlegel (1808) o teatrze Hiszpanów.
Początki recepcji Calderona w Polsce.
już w 1669 w Gdańsku, przeróbka Zakochanego upiora Calderona.
Książę niezłomny Juliusza Słowackiego.
w 1844 w Paryżu z oryginału.
w historii Don Fernanda tajemnica genezyjskiego przeobrażenia - doskonalenie ducha po-przez ofiarę męczeńskiego wyzwolenia w śmierci.
Parabaza czy przekłąd?
wielokrotnie podkreślano kongenialność poetyckiej parafrazy, wynosząc ją ponad oryginał.
Wersyfikacja Księcia niezłomnego.
Słowacki wymyślił nową formę wiersza.
Książę niezłomny w teatrze.
przekład prawdziwym odkryciem dla przeobrażającego się, z początkiem XX wieku, polskiego teatru.
Życie snem w teatrze.
rzadziej niż Książę niezłomny.
1937 we Lwowie, w Warszawie.
1956 przekład Boyé.
TEKST
Książę Niezłomny.
OSOBY:
Don Fernand, książę.
Don Henryk, książę.
Don Żuan Coutinia.
Król Fezu.
Mulej.
Selim.
Don Alfons, król Portugalii.
Tarudant, król Maroka.
Feniksana, Księżniczka mauretańska.
Roza.
Zara.
Estrella.
Selina.
Żołnierze.
Niewolnicy.
Brytasz, gracioso.
DZIEŃ.
Zara prosi niewolników, by zaśpiewali kąpiącej się Feniksanie.
Feniksana wychodzi do ogrodu, niewolnice chwalą jej urodę, księżniczce niewesoło na ziemi.
na smutek Król Fezu proponuje jej Tarudanta za męża, „A ten portret, choć nie gada / Za nie-go, u nas zagości. / Każda niema ambasada, / Ambasadą jest miłości”, Feniksana rozpacza nad utratą Muleja.
wchodzi Mulej, wódz galer fezańskich, składa raport z wyprawy, przygotowywany atak Hisz-panów na Fez.
król wychodzi, Feniksana mówi o Tarudancie, Mulej robi jej wymówki.
Zmiana I.
Don Henryk, Don Fernand, Don Żuan Coutinia i żołnierze, planują atak na Tangier; Don Hen-ryk przestraszony - wymienia przeciwności losu (burze itp.), Don Fernand pewny siebie, ata-kują Arabów dla Boga, bitwa, zwycięstwo najeźdźców.
Zmiana II.
pustynia, Don Fernand z rozbrojonym Mulejem, Don Fernand puszcza Muleja wolno, by mógł być przy ukochanej.
wchodzi Don Henryk, Taruydant przybył na odsiecz Królowi Fezu, Hiszpanie przegrywają.
Brytasz udaje martwego, by go nie zabili, podeptał go Don Henryk i Don Żuan; Król Fezu ła-pie w niewolę Don Fernanda, Don Henryk jedzie do króla hiszpańskiego.
DZIEŃ.
ogród Króla, Feniksana opowiada Mulejowi o spotkaniu z Afrykanką, która przepowiedziała jej, że będzie ceną za umarłego.
po jej wyjściu Mulej tłumaczy, że to on umrze, jeśli jego ukochana poślubi Tarudanta.
Don Fernandowi kłaniają się niewolnicy; Mulej rozmawia z Don Fernandem, opowiada o Feni-ksanie.
Król Fezu przygotowuje rozrywki Don Fernandowi (zakładnik).
wrócił Don Henryk, król hiszpański nie żyje, w testamencie daje Ceutę za Don Fernanda, Don Fernand się sprzeciwia, nie chce oddać fortecę nie-chrześcijanom, Król Fezu zły, każe Don Fernandowi całować sobie stopy, oddaje go dozorcy niewolników, Selimowi.
Zmiana I.
niewolnicy mają nadzieję na wolność dzięki Don Fernandowi (nie wiedzą jeszcze o jego od-mowie oddania Ceuty), niewolnik przeprasza księcia, że go nie poznał, Don Fernand: jestem teraz równy tobie.
Don Fernand ma przynieść kwiaty Feniksanie, ona się dziwi, że jest niewolnikiem.
Feniksana wychodzi, Mulej rozmawia z Don Fernandem, proponuje mu ucieczkę, wchodzi Król, coś podejrzewa, oddaje Don Fernanda pod opiekę Muleja (za niedopilnowanie więźnia - śmierć), Mulej: „Pomiędzy królem a tobą, / Posłuszeństwem a przyjaźnią, / Straszna się wal-ka odbywa”, Don Fernand przyrzeka, że nie ucieknie, Mulej jednak namawia go na ucieczkę, Don Fernand: „Wiedz, że mię tu sądy Boże / Skazały, bym wybrał miarę / Litości, i tu za wiarę / Skonał jak Książę niezłomny”.
DZIEŃ.
pałac Króla Fezu, Król i Mulej, Mulej prosi o litość dla głodującego Don Fernanda, przy nim tylko dwaj przyjaciele zostali, Feniksana też prosi o litość dla niewolnika.
Selim wprowadza dwóch posłów: Tarudanta i z Portugalii, posłowie się kłócą; Alfons pyta, czy można zapłacić za Don Fernanda, Tarudant się z nim kłóci, król odmawia Alfonsowi, będzie bitwa, Tarudant prosi o rękę Feniksany, Mulej ma ją odwieźć do Maroka.
Zmiana I.
ogród przy mazamorach, niewolnicy wynoszą Don Fernanda i kłądą go pod murem, Don Fer-nand dziękuje Bogu za życie, Don Żuan szuka chleba dla księcia, Muleja już nie ma w Fezie.
wchodzą Król Fezu, Tarudant, Feniksana i Selim, Don Fernand i Brytasz proszą o jałmużnę, Don Fernand o posłuszeństwie, Król odmawia litości, Tarudant odpycha Don Fernanda, Feni-ksana ucieka.
Don Żuan pobity, ale zdobył chleb dla księcia, Don Fernand umiera: „Ja się w długą podróż wybieram.....”.
Zmiana II.
na brzeg morski ląduję Alfons i Don Henryk, wchodzi Duch Fernanda, prowadzi za sobą Hisz-panów.
Zmiana III.
galeria w pałacu Króla Fezu, wchodzą Król i Selim, niewolnicy wnoszą trumnę z ciałem Don Fernanda, za nią Don Żuan, który oskarża Króla Fezu i śmierć Don Fernanda.
Zmiana IV.
pole pod murami Fezu, wchodzi Duch Don Fernanda, za nim Alfons z wojskiem, Don Henryk, w niewoli Feniksana i Tarudant, mają być oddani za Don Fernanda, Feniksana prosi ojca o pomoc, Don Fernand nie żyje, Alfons odda Feniksanę za ciało Don Fernanda.
Król uniża się do nóg Alfonsa, ten prosi, by, przez pamięć dla Don Fernanda, Feniksana była oddana Mulejowi, Król się zgadza.
Typowa postać dramatu hiszpańskiego, totumfacki sługa, komentujący poczynania pozostałych postaci.
Odpowiada jednemu aktowi.
4