Opieka podczas porodu fizjologicznego - przewodnik praktyczny
Źródło: Maternal and Newborn Health/ Safe Motherhood Unit Family and Reproductive Health. Care and Normal Birth: a practical guide. WHO/FRH/MSM/96.24. Geneva
Ocena parametrów podczas porodu
Odpowiedzialność za przebieg porodu, a tym samym za zdrowie matki i dziecka spoczywa w rękach położnej. Dlatego tak ważna staje się ocena podstawowych parametrów życiowych.
Ocenie poddajemy:
temperaturę,
tętno,
ciśnienie krwi,
wody płodowe,
kurczliwość mięśnia macicy,
poziom bólu,
potrzebę wsparcia.
Kobieta ma prawo do:
prywatności,
wyboru osoby towarzyszącej podczas porodu,
rezygnacji z osób trzecich.
Rutynowe procesy
Każdy zakład opieki zdrowotnej posiada procedury i wymagania odnośnie prowadzenia porodu. Jednakże niektóre rutynowe procedury nie są korzystne dla rodzącej i jej dziecka.
Procedury zalecane:
Pomiar temperatury - wg WHO zalecone co 4 godziny,
Pomiar ciśnienia,
Pomiar tętna,
Procedury nie zalecane:
Lewatywa. Stosowana dość często ze względu na stymulację czynności skurczowej macicy, puste jelito ułatwia zejście główki rodzącego się dziecka, redukuje zanieczyszczenia i ewentualnie infekcje u matki i dziecka. Wadą jest możliwość uszkodzenia jelita oraz sam krępujący zabieg. Wg WHO jest to zabieg niepotrzebny.
Golenie częściowe lub całkowite owłosienia łonowego. powszechnie uważa się, że zabieg ten ułatwia gojenie się krocza, zmniejsza możliwość infekcji. Bardziej niekorzystny jest dyskomfort z powodu samego zabiegu oraz odrastania owłosienia, a ryzyko dalszej infekcji nie zmniejsza się. Sama czynność może nawet powodować zwiększone ryzyko zakażenia wirusem HIV i WZW. Wg WHO jest to zabieg niepotrzebny.
Nawet profilaktyczne założenie venflonu jest niepotrzebną interwencją.
Odżywianie
Obawa przed wystąpieniem objawu Mendelsona (zachłyśnięcie się treścią żołądka podczas znieczulenia ogólnego) jest uzasadniona, ale nie ma gwarancji, że objaw nie wystąpi podczas porodu fizjologicznego. Ponadto w większości ośrodków znieczula się teraz dokanałowo, a więc nie ma potrzeby głodowania podczas porodu, ponieważ powoduje to większe perturbacje. Poród zabiera bardzo dużo energii, która musi być uzupełniana. Zażywanie leków może spowodować odwodnienie i wystąpienie kwasicy. To pociąga za sobą konieczność podania glukozy. Może to prowadzić do cukrzycy poporodowej. Jeśli matka przyjmie powyżej 25 gram glukozy podczas całego porodu, spada poziom glukozy w surowicy dziecka na skutek hiperinsulinemii, co może prowadzić do obniżenia pH krwi.
Dlatego wskazane jest podawanie matce płynów doustnie oraz lekkostrawnego posiłku. Rutynowe podanie płynów ingeruje w naturalny proces porodu i ogranicza swobodę ruchów rodzącej.
Miejsce porodu
Zmiana miejsca porodu z domu do szpitala spowodowała ograniczenie dotyku, wzrost zastosowania środków farmakologicznych niwelujących ból na rzecz zmniejszenia metod naturalnych. Wiele zakładów opieki zdrowotnej posiada sale porodowe, które mają charakter sal domowych. Zmniejszyło to znacznie liczbę porodów domowych i domów porodowych. Szpital powinien zabezpieczyć procedury prorodzinne, do których należy m. in. współuczestnictwo ojca dziecka podczas porodu.
Liczba porodów w domu jest w różnych krajach inna. Poród w domu powinien być uwzględniony w opiece przedporodowej. Jednakże planując poród w domu należy spełnić pewne warunki. Warunki porodu w domu:
dostęp do wody,
ciepły pokój,
sterylny zestaw narzędzi zatwierdzony przez WHO,
sterylne miejsce porodu i zestaw przeciwwstrząsowy,
należy zawiadomić o rozpoczętym porodzie najbliższy oddział szpitalny,
przygotować ubranka dla dziecka i ręczniki.
Wsparcie podczas narodzin
Wsparcie psychiczne podczas porodu:
skraca czas porodu,
zmniejsza stosowanie środków znieczulających,
Profesjonalne wsparcie oferować może położna oraz doula - kobieta, która pełni funkcję opiekunki podczas porodu.
Doula podczas porodu:
udziela wsparcia,
dba o komfort rodzącej,
głaszcze po plecach,
trzyma za rękę,
tłumaczy co się dzieje w danym momencie porodu,
wprowadza przyjacielską atmosferę.
Ból porodowy
Każda kobieta powinno się umożliwić właściwe radzenie sobie z bólem porodowym. W pierwszej kolejności powinno się zastosować metody niefarmakologiczne.
Każdej kobiecie należy pozwolić na przyjęcie przez nią pozycji, w której czuje się ona najwygodniej, z możliwością chodzenia, stania, siedzenia podczas I okresu porodu.
Umożliwienie kąpieli lub prysznica.
Dotyk i masaż.
Umiejętna technika oddychania.
Rozmowy.
Relaks.
Hipnoza.
Muzyka.
Pobudzanie peryferyjnych receptorów sensorowych poprzez stosowanie przewodnictwa powierzchownego i zimna, akupunktury, immersji wodnej, ziołolecznictwa, aromaterapii.
Obserwacja płodu podczas porodu
Jest najistotniejszą rzeczą w czasie całego porodu.
Monitorowanie ASP (120 - 160 u')
sporadyczna (słuchawka Pinarda, UDT)
stały nadzór elektroniczny (KTG)
Pobranie krwi z główki dziecka
Czystość
Nie ma potrzeby zakładania masek ochronnych i fartucha, żeby nie zainfekować położnicy. Od 1994 WHO zaleca, aby szpitale były wyposażone w jednorazowe zestawy do porodu. Natomiast narzędzia położnicze muszą być odkażane według zaleceń WHO z 1995 roku. Rękawiczki natomiast należy stosować podczas badania p.v. oraz w II i III okresie porodu.
OPIEKA PODCZAS I OKRESU PORODU
Ocena początku porodu
Właściwa ocena początku porodu jest bardzo istotna w opiece położniczej. Objawy świadczące o rozpoczęciu porodu:
bolesne skurcze, które staja się coraz silniejsze i trwalsze,
rozpulchnienie / lub rozszerzenie szyjki macicy,
odpłyniecie wód płodowych,
niewielkie plamienie.
Pozycja i ewentualne przemieszczanie się podczas porodu
W pozycji na wznak zmniejsza się częstotliwość skurczów oraz zmniejsza się dopływ krwi do płodu. Zmniejsza się też częstotliwość skurczów. Stanie i leżenie na boku jest zdecydowanie korzystniejsze. Powinno się pozwolić kobiecie na przyjmowanie pozycji jaka jest dla niej najwygodniejsza.
Badanie przez pochwę
Należy ograniczyć do minimum przy zachowaniu właściwych zasad higieny. Wg WHO badanie podczas I okresu porodu należy wykonywać nie częściej niż co 4 godziny. W wyjątkowych sytuacjach można zwiększyć o dodatkowe jedno badanie. Obowiązuje zachowanie zasad higieny: dokładnie umyć ręce i ubrać rękawiczki.
Monitorowanie przebiegu porodu
Ocena kobiety pod kątem:
wyglądu,
zachowania,
skurczów macicy,
postępu porodu,
Najważniejsza jest ocena szyjki macicy, którą odnotowuje się w partogramie. Wg WHO szyjka nie powinna rozwierać się szybciej niż 1 cm na godzinę.
Zapobieganie przedłużającemu się porodowi
Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania przedłużającemu się porodowi jest wykonanie amniotomii lub podanie oksytocyny.
Wczesna amniotomia: przyczynia się do częstszego występowania deceleracji typu I u płodu. Skraca też czas trwania porodu średnio o 60 - 120 minut.
Dożylne podawanie oksytocyny: należy ją używać tylko w przypadkach uzasadnionych.
Domięśniowe podawanie oksytocyny: przed porodem jest bardzo niebezpieczne, ponieważ może doprowadzić do nadmiernej stymulacji mięśnia macicy ze wszystkimi skutkami.
OPIEKA PODCZAS II OKRESU PORODU
Stan płodu
W tym okresie porodu mogą występować zaburzenia związane z występowaniem niedotlenienia płodu. Płód przesuwając się w kierunku kanału rodnego powoduje fizjologiczne cofnięcie się macicy i zmniejszenie przepływu łożyskowego. Do takiej sytuacji mogą się też przyczynić silne skurcze macicy lub mozolne wypieranie dziecka. Dlatego należy obserwować stan płodu.
Rozpoczęcie II okresu porodu
Objawy pewne:
uczucie u rodzącej ucisku na kiszkę stolcową,
samoistne odpłynięcie wód płodowych,
rodząca odczuwa wyraźne parcie.
Nie powinno się rodzącej przenosić w tym czasie z jednej sali na drugą salę porodową, bowiem wpływa to niekorzystnie na odczucia rodzącej. W tym czasie rodząca powinna się wyciszyć i zmniejszyć pojawiający się stres.
Parcie
Należy bezwzględnie z parciem czekać na moment, kiedy sama kobieta będzie odczuwać taką potrzebę. Natomiast wstrzymywanie się od parcia nie wywołuje żadnych zmian u płodu. Zaleca się także przed parciem opróżnienie pęcherza moczowego samoistnie przez rodzącą pod koniec I okresu porodu lub za pomocą cewnika.
Zasady parcia w II okresie porodu
Samoistne parcie pojawia się po 4 - 6 sek. po każdym skurczu trwającym 10 - 30 sek. i powstrzymaniu oddechu. Dzięki temu skraca się II okres porodu.
Czas trwania II okresu porodu
Średni czas II okresu porodu wynosi 45 minut. Liczne badania dowodzą, że pojęcie „czas II okresu” jest pojęciem względnym. Jeśli matka jest w dobrej kondycji, stan płodu jest dobry i następuje postęp porodu, nie należy interweniować. Tym niemniej, jeśli czas II okresu porodu jest dłuższy niż 2 godziny u pierworódek i powyżej 1 godziny u wieloródek, skłaniać powinno do przemyśleń.
Pozycje podczas porodu
Najskuteczniejszymi pozycjami do porodu są pozycje wertykalne (pionowe) oraz na boku. Pozycja wertykalna zmniejsza uczucie bólu, urazy pochwy, dyskomfort i inne dolegliwości. Skraca się samoistnie II okres porodu.
Każda kobieta może sama wybrać pozycję, w jakiej chce rodzić.
Ochrona krocza
Uszkodzenia krocza są dużym traumatycznym przeżyciem większości rodzących, Dlatego należy wdrożyć postępowanie, którego celem jest zmniejszenie lub częściowe zmodyfikowanie występujących uszkodzeń.
Ochrona krocza podczas porodu: jedna ręka podtrzymuje krocze, druga uciska główkę płodu regulując szybkość wyrzynanie się jej próbując ochronić albo zredukować uszkodzenia krocza za pomocą serwety. W ten sposób chronimy krocze u kobiety leżącej na wznak. U kobiety rodzącej w pozycji wertykalnej położna powinna chronić krocze bez jego obserwacji lub nie chronić wcale.
Inną metodą jest masaż krocza pod koniec I okresu i w II okresie porodu.
Pęknięcie krocza i episiotomia.
pęknięcie krocza I, II i III stopnia wymaga odrębnego postępowania.
nacięcie krocza środkowe i środkowoboczne. Nacięte krocze goi się szybciej i lepiej od pękniętego. Wielu autorów twierdzi, że episiotomia chroni krocze przed pęknięciem, chroni główkę dziecka, chroni mięśnie dna miednicy i zapobiega nietrzymaniu moczu. Przeczą temu badania. Nie ma konieczności rutynowego nacinania krocza. Szwy powinno się zakładać po uprzednim znieczuleniu miejscowym krocza.
OPIEKA PODCZAS III OKRESU PORODU
Wprowadzenie
Jedną z najczęstszych przyczyn zgonów położnic jest krwotok poporodowy. Należy szczegółowo przeprowadzić wywiad dotyczący obecnej i poprzednich ciąż, aby wyodrębnić kobiety z grupy ryzyka (ciąże wielopłodowe, wielowodzie, komplikacje okołoporodowe).
Profilaktyczne stosowanie oksytocyny
Oksytocynę można podawać profilaktycznie w czasie III okresu porodu. Najczęściej jest podawana po urodzeniu się przedniego barku płodu lub zaraz po jego urodzeniu.
Objawy uboczne po zastosowaniu oksytocyny: nudności, wymioty, ból głowy, gorączka poporodowa.
Kontrola krążenia
Podstawową zasadą jest kontrola ciśnienia i obkurczania się mięśnia macicy.
Aktywne prowadzenie III okresu porodu
Polega na podawaniu oksytocyny po urodzeniu przedniego barku płodu lub po porodzie dziecka. Zaleca się to u rodzących z ryzykiem krwotoku poporodowego, a nawet małym krwawieniem poporodowym oraz kobietom ciężką anemią.
Odpępnienie
Czas odpępnienia dzielimy na:
natychmiastowe,
wczesne
późne - 3 - 4 minuty po porodzie. Powoduje to, że do dziecka trafia 80 ml krwi z pępowiny, co teoretycznie może spowodować hyperwolemię, policytemię i hyperbilirubinemię. Chroni to dziecko przed niedokrwistością w okresie niemowlęcym.
W czasie porodu fizjologicznego zaleca się odpępnienie późne.
Opieka nad noworodkiem po porodzie
Postępowanie z noworodkiem po porodzie zależy od jego kondycji. Zalecenia grupy ekspertów na Rzecz Opieki nad Noworodkiem w czasie porodu normalnego (WHO 1996):
Zapewnić jak najwcześniejszy kontakt skóra do skóry. Stymuluje to i matkę i dziecko. Dziecko kolonizuje florę bakteryjną matki.
Najszybciej jak to możliwe po porodzie należy dziecko otulić ciepłym kocykiem w ramionach matki. Nie wolno dopuszczać do oziębiania się dziecka.
W pierwszej godzinie po porodzie należy rozpocząć karmienie piersią (WHO/UNICEF 1989). Powoduje to szybsze obkurczanie mięśnia macicy i zapobiega krwawieniom poporodowym.
Odpępnienie należy wykonać jałowymi narzędziami i zaopatrzyć jałowym gazikiem.
Opieka nad położnicą po urodzeniu łożyska
Po porodzie łożysko powinno być sprawdzone czy jest kompletne. Jeśli istnieje podejrzenie o pozostawieniu resztek łożyska należy wykonać rewizję jamy macicy. Jeśli pozostała część pęcherza płodowego, rewizja nie jest konieczna.
Matka powinna być obserwowana przez pierwsze godziny po porodzie. Ukierunkowujemy się na obserwację utraty krwi i dna macicy. Jeśli utrata krwi jest duża lub jeśli dno macicy nie obkurcza się prawidłowo, pomocny jest masaż zewnętrzny macicy. Jeśli utrata krwi wynosi powyżej 500 ml powinno się podać oksytocynę.
Kondycję matki oceniamy także dokonując pomiaru ciśnienia tętniczego, tętna, temperatury i ogólnego samopoczucia.
Zalecenia WHO - Praktyczne wskazówki podczas porodu normalnego
Poród normalny / fizjologiczny
Normalny poród zaczyna się w sposób spontaniczny; niskie ryzyko występuje na początku i utrzymuje się do końca porodu. Dziecko rodzi się spontanicznie w ułożeniu główkowym, pomiędzy 37. a 42. tygodniem ciąży. Po porodzie matka i dziecko są w dobrym stanie zdrowia.
Raport grupy roboczej Światowej Organizacji Zdrowia
Celem opieki jest zapewnienie dobrego stanu zdrowia matki i dziecka, przy jak najmniejszym użyciu interwencji, spełniającej wymogi bezpieczeństwa. Z tego podejścia wypływa wniosek, że: zakłócenie naturalnego przebiegu normalnego porodu jest możliwe tylko
w uzasadnionych przypadkach.
Zadania osoby sprawującej opiekę
wspiera kobietę, jej partnera i rodzinę podczas porodu, w momencie rodzenia dziecka i po porodzie.
obserwuje rodzącą kobietę, monitoruje stan płodu oraz stan noworodka po urodzeniu, ocenia czynniki ryzyka, wcześnie wykrywa problemy.
w razie konieczności wykonuje pomniejsze interwencje, takie jak przebicie pęcherza płodowego i nacięcie krocza oraz opiekuje się noworodkiem po porodzie.
kieruje kobietę na wyższy stopień opieki, jeśli ujawnią się czynniki ryzyka lub pojawią się komplikacje uzasadniające takie skierowanie.
Kategoria A
Wskazówki podczas porodu
Należy stworzyć indywidualny plan opieki porodowej nad kobietą, już w czasie ciąży i dalej realizować go w czasie porodu. Należy poinformować o tym męża/partnera lub najbliższą rodzinę kobiety
Ewentualne zakwalifikowanie do danej grupy ryzyka w czasie ciąży, poinformowanie najbliższej placówki medycznej oraz osobę, która będzie prowadziła poród.
Obserwacja zachowania psychicznego i emocjonalnego kobiety, zarówno przed porodem, jak i w trakcie porodu.
Zaproponowanie picia w czasie porodu.
Uszanowanie decyzji, co do miejsca porodu.
Właściwa opieka w czasie porodu to taka gdzie poziom jest wysoki i gdzie poród odbywa się w bezpieczny sposób, oraz gdzie kobieta czuje się dobrze.
Prawo kobiety do prywatności.
Wczuwanie się osoby prowadzącej poród w atmosferę narodzin.
Poszanowanie wyboru osób towarzyszących w czasie porodu.
Właściwe poinformowanie.
Nieinwazyjne, nie farmakologiczne metody uśmierzania bólu poprzez np. masaż czy relaks.
Obserwacja płodu.
Do badania per vaginam, rodzenia się dziecka i łożyska należy używać rękawiczek.
Dowolność wyboru pozycji porodowej.
Zachęcanie do stosowania innych pozycji w czasie porodu, niż pozycja na wznak.
Używanie w czasie porodu partogramów.
Profilaktyczna podaż oksytocyny u kobiet w III okresie porodu, zagrożonych wystąpieniem krwotoku poporodowego lub narażonych na znaczną utratę krwi.
Stosowanie narzędzi sterylnych do obcięcia pępowiny.
Ochrona dziecka przed oziębieniem.
Jak najwcześniejszy kontakt skóry do skóry, pomiędzy matką i jej dzieckiem inicjując karmienie piersią według zaleceń WHO i przewodnika na temat sposobów karmienia piersią.
Dokładna kontrola łożyska i błon.
Kategoria B
Czynności, których należy zaprzestać lub znacznie zmniejszyć ich częstotliwość stosowania w czasie porodu
Wykonywanie lewatywy.
Golenie.
Podaż płynów dożylnie w czasie porodu.
Profilaktyczne założenie venflonu.
Wymuszanie pozycji na wznak
Badanie odbytnicze.
Zdjęcia rentgenowskie.
Stosowanie oksytocyny bez konkretnej przyczyny.
Doustna lub parenteralna podaż ergometryny w III okresie porodu, jako profilaktyka krwotoków poporodowych.
Rutynowe łyżeczkowanie macicy po każdym porodzie.
KATEGORIA C
Procedury, które należy rozszerzać i wdrażać w pracy położnej, lecz z pewną rozwagą
Stosowanie nie farmakologicznych sposobów zmniejszania bólu podczas porodu, jakich jak kąpiel w wodzie, stymulacja nerwów, ziołolecznictwo.
Kontrola ciśnienia podczas porodu.
Ochrona ręczna krocza i główki dziecka podczas porodu.
Należy zastosować oksytocynę dopiero po skontrolowaniu krążenia lub w III okresie porodu.
Stymulowanie przez dotyk w niektórych przypadkach skurczów macicy w III okresie
porodu.
KATEGORIA D
Procedury, które są z niewłaściwą częstotliwością stosowane
Zakaz jedzenia i picia w czasie porodu.
Kontrola bólu za pomocą leków.
Kontrola bólu za pomocą „epidual analgesia".
Obserwacja elektroniczna płodu.
Zakładanie masek i sterylnych rękawiczek podczas „nie zakażonych porodów”.
Zbyt częste badanie per vaginam szczególnie przez większą liczbę osób.
Przenoszenie kobiety w czasie II okresu porodu z sali do sali.
Nakłanianie do parcia, kiedy nie ma pełnego rozwarcia szyjki macicy i kiedy kobieta nie odczuwa takiej potrzeby.
Rutynowe wykonywanie episiotomii.
Ręczne wyłyżeczkowanie macicy po porodzie.
Zalecenia przyjęte przez Zgromadzenie Ogólne XIII Światowego Kongresu FIGO w Singapurze w 1991 roku (FIGO 1992)
Umożliwić najbardziej potrzebującym kobietom lepszy dostęp do usług położniczych, powinny być one wykonywane w placówce o najniższym poziomie referencyjności, zapewniającym jednocześnie wykonanie tej usługi oraz bezpieczeństwo.
Wykorzystać w sposób jak najbardziej wydajny zasoby ludzkie, każdy element opieki położniczej powinien być wykonywany przez osobę o najniższych kwalifikacjach, zapewniających jednocześnie wykonanie tej usługi w sposób bezpieczny i skuteczny.
W wielu krajach konieczne jest dotowanie pracy położnych i asystujących położnych-pielęgniarek zatrudnionych w małych ośrodkach zdrowia, po to by zapewnić skuteczne świadczenie opieki położniczej, która nie tylko zaspokajałaby potrzeby danej społeczności, ale także ją angażowała.
Powyższe zalecenia wskazują na położną jako podstawowego pracownika świadczącego opiekę zdrowotną w zakresie położnictwa w małych ośrodkach zdrowia, w wioskach i w domach, a być może także w szpitalach (WHO 1994). Położna jest najodpowiedniejszą osobą do świadczenia podstawowej opieki zdrowotnej przy normalnym porodzie. Pomimo to w wielu krajach rozwiniętych i rozwijających się, położne nie uczestniczą w opiece nad rodzącą lub pracują w dużych szpitalach, gdzie pełnią funkcję asystentek lekarzy-położników.