GARBNIKI

•

związki naturalne, pochodzenia roślinnego, które dzięki swoim właściwościom znalazły zastosowanie w lecznictwie i przemyśle znacznie wcześniej niż poznano ich budowę chemiczną

• duży ciężar cząsteczkowy (500-3000)

• zdolnością tworzenia trwałych połączeń z białkami (strącanie białek), co wyraża się zdolnością garbowania skóry

GARBOWANIE SKÓRY

oczyszczenie surowej skóry z resztek mięsa, tłuszczu oraz żył, po usunięciu których pozostaje skóra właściwa, zbudowana w 98% z włókien kolagenu (białko o charakterystycznej linearnej, włóknistej budowie)

• w trakcie garbowania garbniki reagują z kolagenem, tworząc w rezultacie struktury usieciowane (powstaje wiele trwałych wiązań poprzecznych, zmieniających właściwości mechaniczne i fizyko-chemiczne wyprawianej skóry)

•wszystkie procesy i ich mechanizmy zachodzące podczas garbowania do dziś nie są do końca poznane m.in. z powodu znacznie zróżnicowanej budowy chemicznej garbników

GARBNIKI dzielimy na

• Garbniki HYDROLIZUJĄCE

• Garbniki SKONDENSOWANE (NIE HYDROLIZUJĄCE)

GARBNIKI HYDROLIZUJĄCE:

•

GALOTONINY(galotanoidy) lub ELAGOTANINY (elagotanoidy)

• w wyniku hydrolizy rozcieńczonymi kwasami mineralnymi ulegają rozpadowi na cukier i odpowiedni

fenolokwas

• fenolokwasy: kwas galusowy, kwas m-digalusowy, m-trigalusowy i kwas elagowy

• TANINA (garbniki in. tannoidy)

Kwas galusowy kwas elagowy kwas m- trigalusowy

GARBNIKI SKONDENSOWANE

• produkty kondensacji katechiny lub jej pochodnych

• KATECHINA - pochodna 3-hydroksyflawonu i flawanu

• drugim podstawowym układem garbników skondensowanych jest cząsteczka utlenionej katechiny =

LEUKOANTOCYJANIDYNA (3,4- dihydroksy-flawandiol), która kondensując tworzy również garbniki

Katechinowe

Katechina Leukoantocyjanidyna

• nie ulegają hydrolizie pod działaniem czynników hydrolitycznych

• nieskondensowana katechina oraz jej utleniona pochodna - leukoantocyjanidyna, nie posiadają właściwości

garbników

• dopiero w trakcie polimeryzacji ich cząsteczek w organizmach roślinnych przez enzymy powstają garbniki

skondensowane

• polimery garbników skondensowanych posiadają powyżej 2000 jednostek

• powstawanie polimerów w większych masach prowadzi do tworzenia się związków niegarbnikowych,

nierozpuszczalnych w wodzie: FLOBAFENÓW, substancji zabarwionych na kolor czerwony (dłuższe

przechowywanie surowców garbnikowych)

Właściwości fizykochemiczne:

1.substancje stałe, bezpostaciowe, o charakterystycznym cierpkim smaku

2.odczyn - lekko kwaśny

3.rozpuszczalne: w wodzie (na gorąco), w alkoholach (głównie metylowym i etylowy) oraz acetonie

4.źle rozpuszczają się w zimnej wodzie, chloroformie i eterze etylowym

5. maja zdolność do wiązania się z białkiem, co jest podstawą procesu garbowania skóry, a także wyraża się w zdolności garbników do aglutynacji czerwonych krwinek

6. tworzą osady z solami metali ciężkich (np. roztwór wodny octanu ołowiu), co jest wykorzystywane do usuwania garbników z ekstraktów wodnych lub alkoholowych

7. zdolność do wiązania się z białkiem (oznaczanie ilościowe - metoda techniczna)

8. zdolność do wiązania się z solami ciężkimi (oznaczanie ilościowe - metoda miareczkowo-wagowa

grupowa reakcja garbników - reakcja z solami trójwartościowego żelaza (głównie z chlorkiem żelaza) - ciemnoniebieskie, zielone lub czarne drobnocząsteczkowe strąty (od wieków tą metodą otrzymywany atrament zwany : inkaustem)

9. tworzenie kompleksowe garbników z trójwartościowym żelazem jest wykorzystywane w procesie OKSYDOWANIA STALI - przedmioty stalowe poddaje się działaniu soli różnych metali, a następnie roztworu garbników (np. taniny), po czym wygrzewa się je w parze wodnej

10. powstaje w ten sposób metaloorganiczne połączenie pomiędzy garbnikiem, a wodorotlenkami i tlenkami żelaza, które tworzą warstwę ochronną na powierzchni stali wykazującą bardzo dużą odporność na korozję

11. inną charakterystyczną i ważną reakcją garbników jest tworzenie z alkaloidami, śluzami i pektynami nierozpuszczalnych kompleksowych połączeń

Występowanie:

1. bardzo rozpowszechnione w świecie roślinnym

2.występują w soku komórkowym licznych roślin, a przede wszystkim w roślinach nasiennych z klasy dwuliściennych oraz roślinach nagozalążkowych

3. wśród roślin zarodnikowych z klasy jednoliściennych są rzadko spotykane

4. szczególnie bogate w garbniki są rodziny:

Fagaceae, Salicaceae, Anacardiaceae, Polygonaceae, Rosaceae, Leguminosae, Gramineae, Ericaceae

5. zupełny brak garbników bądź ich śladowe ilości odnotowuje się w rodzinach:

Caryophyllaceae, Papaveraceae, Cruciferae, Primulaceae

6. garbniki w roślinach gromadzą się:

-w korze: dębów, świerków, wierzb

-w korzeniach: wężownika

-w kłączach: rzewienia

-w liściach: mącznicy lub brusznicy z rodziny Ericaceae

Właściwości lecznicze i zastosowanie:

• ŚCIĄGAJĄCE (ADSTRINGENS) - poprzez koagulację białka (łączenie się garbników z grupami aminowymi białka w nierozpuszczalne w wodzie kompleksy, spadek ciśnienia osmotycznego wewnątrz komórek oraz zmniejszenie przenikania płynu międzykomórkowego)

• garbniki ścinają powierzchnię śluzówki tworząc w ten sposób warstwę ochronną, śluzówka traci swą miękką konsystencję, kurczy się

• warstwa ta, w miejscach uszkodzonych lub podrażnionych, zapobiega powstawaniu stanów zapalnych pod wpływem bodźców chemicznych, mechanicznych oraz drobnoustrojowych, ogranicza wrażliwość na ból i przyspiesza gojenie

• garbniki działają ściągająco na naczynia krwionośne, uszczelniają je, a w przypadku krwawienia koagulują białka krwi, ułatwiając powstawanie skrzepu i zaczopowanie rany

• BAKTERIOSTATYCZNE - ograniczenie rozwoju bakterii, blokując ich rozmnażanie (garbniki wiążą się z białkiem bakteryjnym tworząc z nim nierozpuszczalne kompleksy)

• P/WIRUSOWE

Zastosowanie:

są stosowane wewnętrznie:

• jako środki p/biegunkom - ściągające: w rozwolnieniach i biegunkach

• przy zatruciach alkaloidami: jako odtrutka

są stosowane zewnętrznie:

• jako środki p/ zapalne: w stanach zapalnych skóry, narządów płciowych i odbytu

• p/infekcyjne w stanach zapalnych błon śluzowych jamy ustnej, gardła stosowane w formie płukanek

• przy odmrożeniach i oparzeniach

• w zastosowaniu wewnętrznym garbniki skondensowane są bardziej wartościowe niż hydrolizujace, ponieważ garbniki hydrolizujace rozkładane są w zmiennym ph przewodu pokarmowego do nieczynnych połączeń

• garbników nie wolno stosować w nadmiarze, gdyż mogą wywierać działanie szkodliwe np. hepatotoksyczne (garbniki wyodrębnione z surowca roślinnego np. tanina)

• wewnętrznie używane są połączenia garbników z białkami, np. białczan tanniny (Tanninum albuminatum), które uwalniają garbnik, nie drażniąc błony śluzowej żołądka

ELAGOTANINY

• uwalniają w hydrolizie kwas elagowy, który ma działanie przeciwkancerogenne

• inhibicja HIV

• peroksydacja lipidów

• zdolność „wymiatania” wolnych rodników

SUROWCE GARBNIKOWE

Quercus cortex -kora dębu Quercus robur- dąb szypułkowy Quercus sessilis- dąb bezszypułkowy Fagaceae-bukowate	garbniki katechinowe, wolna katechina oraz elgotanoidy flobafeny (w starym surowcu), kw.galusowy, elagowy, katechina, triterpeny, sitosterol	typowy garbnikowy, b. rzadko wewn. (ostre biegunki), zewn.: odmrożenia w postaci odwarów kapieli oraz płukań: oparzenia, krwotoki, schorzenia skóry, egzemy; przeciwdziała wypadaniu włosów p/wskazania: dużo wyprysków, gorączka, niewydolność serca (III i IV stadium) nadciśnienie (IV stadium)
Bistortae rhizoma- kłącze wężownika Polygonum bistorta- rdest wężownik Polygonaceae- rdestowate	garbniki hydrolizujące (galotanoidy) i katechinowe, kwas galusowy i elagowy, skrobia	ściągające; wewn. rzadko (biegunki nieswoiste i nieżyty jelit); zewn:płukanie jamy ustnej i gardła w st. zapalnych
Tormentillae rhizoma -kłącze pięciornika Potentilla erecta -pięciornik kurze ziele Rosaceae- óżowate	garbniki katechinowe, hydrolizujące-mało kw.elagowy, kw. chinowy, Tormentozyd(glikozyd)	typowy garbnikowy, wewn: nieżyty jelit, biegunki; zewn: płukanie jamy ustnej, kąpiele ściągające,w st. zapalnych TORMENTIOL- Tormentilla ung)
Galla Halepensis- galas turecki, dębianka Quercus infectoria- dąb galasowy Fagaceae- bukowate	garbniki hydrolizujące (galotanoidy) tanina ; kwas galusowy i elagowy, skrobia	Zewn: pędzlowanie dziąseł,płukanie j. ustnej,odmrożenia oparzenia; wewn: zapierająco; przemysł atrament,tanina
Myrtilli fructus -owoc borówki czernicy Vaccinium myrtillus -borówka czernica (czarna jagoda) Ericaceae -wrzosowate	garbniki katechinowe neomyrtylina- glukozyd kw.galusowego (↓ st.glukozy we krwi) flawonoidy poch. kwertycyny zw. mineralne min. mangan, chrom	biegunka, nieżyty jelit (napary, odwary bezp. w formie wysuszonej); płukanie j.ustnej w nieżytach śluzówki, lecz. robaczycy-duże dawki; pomocniczo - cukrzyca nieznacznie moczopędnia
Juglandis folium- liść orzecha włoskiego Juglans regia -orzech włoski Juglandaceae- orzechowate	garbniki hydrolizujące (galotanoidy), juglon (poch. naftochinonu barwi skórę na żółtobrunatno) flawonoidy, fenolokwasy, olejek kw.askorbowy(świeże liście)	biegunki, nieżyty jelit, (ściągająco, p/bakteryjnie) w nadmiernym poceniu się, stany zapalne jamy ustnej kosmetyka - barwienie włosów, przyspieszanie opalania
Anserinae herba- ziele pięciornika gęsiego Potentilla anserina -pięciornik gęsi Rosaceae- różowate	garbniki hydrolizujące (elagotanoidy) flawonoidy; kumaryny; kw. askorbowy cholina; zw. gorzeki tormentozyd	ściągające,p/zapalne, ↑ wydzielanie soku żołądkowego iżółci; biegunki, zab.trawienne, st.zapalne bł.śluzowych, obfite i bolesne miesiączki o podł.skurczowym
Agrimoniae herba- ziele rzepiku Agrimonia eupatoria- rzepik pospolity Rosaceae -różowate	garbniki katechinowe i hydrolizujące (elagotanoidy) olejek; flawonoidy zw.gorzkie; cholina; zw.mineralne min. krzemonka, wit.B, PP, K	ściągająco,p/zapalnie na bł.śluzową p.pokarmowego; hamuje drobne krwawienia i nadm .rozwój flory bakteryjnej w jelitach, ↑czynność wydz. Wątroby; biegunki, nieżyty p.pokarmowego st.zapalne pęcherzyka żółciowego; st.zap bł.śluzowych
Rubi fruticosi folium- liść jeżyny Rubus fruticosus -jeżyna zwyczajna Rosaceae- różowate	Garbniki hydrolizujące (galotanoidy); proantocyjanidyny; flawonoidy; kw.organiczne (jabłkowy, bursztynowy,cytrynow) triterpeny	ściągające, p/biegunkowe, bakteriobójcze, grzybobójcze, triterpeny -słabo hipoglikemiczne; biegunki, nieżyty żołądka, stany zapalne błony śluzowej jamy ustnej i gardła
Rubi idaei folium- liść maliny Rubus ideaus- malina właściwa Rosaceae- rożowate	garbniki hydrolizujace : (galotanoidy, elagotanoidy) kw. askorbowy flawonoidy- rutozyd polipeptydy, zw. mineralne i żywicowe	Ściągająco i p/zapalnie , w biegunkach, w st. Zapalnych jamy ustne,j gardła, skóry słabo moczopędny pomocniczo w cukrzycy
Fragariae folium -liść poziomki Fragaria vesca- poziomka pospolita Rosaceae- różowate	garbniki, w tym oligomeryczne procyjanidyny; flawonoidy,	ściągające
Lapathi radix -korzeń szczawiu końskiego Rumex obtusifolius/Rumex hymenospalus wielkie szczawie końskie Polygonaceae-rdestowate	garbniki - 25%	biegunki, nieżyty jelit (skuteczny w uporczywych, długo utrzymujących się biegunkach i nieżytach jelit)

---