Kryteria wyodrębniania subdyscyplin pedagogicznych. Wieloaspektowy kontekst funkcjonowania wychowanka, analizowany z perspektywy nauk pedagogogicznych.
uwzględniające cele działalności wychowawczej w szerokim jej rozumieniu
teoria nauczania - dydaktyka (dydaktyki szczegółowe), np. dydaktyka historii, matematyki, szkoły wyższej (cele kształcenia, kierunki, zasady, proces itd.)
teoria wychowania (teorie szczegółowe) - celowa, intencjonalna działalność wychowawcza; określone metody
b) Metodologia - nauka o sposobach, metodach poznania
pedagogika ogólna - analizująca wszelkie uwarunkowania oddziaływań wychowawczych, ujęcie uniwersalne (ma zastosowanie do innych subdyscyplin pedagogicznych)
pedagogika społeczna - eksponuje
c) Instytucjonalne - dotyczące określonej działalności praktycznej, charakterystyczne dla danej instytucji (ped.przedszkolna, ped.szkolna, pdg.szkoły wyższej, pdg.wojskowa)
d) kryterium rozwojowe (etapy rozwoju człowieka)
pedagogika okresu żłobkowego (6 mies.-3 lat)
pedagogika dzieci i młodzieży
pedagogika okresu wczesnoszkolnego
andragogika
gerontopedagogika
e) Uwzględnienie rodzaju działalności grupowej lub jednostkowej
- pedagogika czasu wolnego, pd.sportu, pdg.pracy, pdg.rekreacji, pdg.obronna
f) dewiacja i defekty rozwojowe
pedagogika specjalna (kryterium szczegółowe - dewiacja - pdg.resocjalizacyjna, pdg.penitencjarna osoby w zakładach karnych, pdg.postpenitencjarna)
(defekty rozwojowe (oligofrenopedagogika, surdopedagogika, tyflopedagogika
g) kryterium problemowe
problemy zawodu nauczyciela (pedeutologia), problemy powinności i obowiązków pedagoga - deontologia pedagogiczna; polityka oświatowa, kształcenie zawodowe, tanatopedagogika (zajmująca się osobami w sytuacji śmierci - swojej, bliskich)
Każda z subdyscyplin pedagogiki ma jasno określony przedmiot zainteresowania, który nie wchodzi w zakres zainteresowania innych subdyscyplin pedagogiki. Ponieważ jednak owe przedmioty poznania dotyczą pewnych zjawisk i problemów (wielorako złożonych), mamy do czynienia z oglądem interdyscyplinarnym w obrębie pedagogiki.
Kryteria stanowienia teorii naukowej i jej funkcje.
Każda teoria naukowa wymaga przestrzegania zasad koherencji logicznej - spójności, swoistości warunkującej prawidłowość sądu względem sądów uprzednio przyjętych.
Teoria naukowa winna spełniać następujące warunki (one przesądzają o statusie naukowym określonej teorii):
określony przedmiot poznania (np. teoria potrzeb, wychowania, osobowości)
hierarchiczna siatka pojęciowa (pojęcia, nazwy charakteryzujące przedmiot poznania, właściwe dla danej teorii naukowej), np. teoria wychowania - wychowanie intencjonalne - pojęcia podstawowe: proces wychowania, cele wychowania, doświadczenie w-ka, sytuacja wych., efekt wych., skutek wych.
Uporządkowany pod względem merytorycznym i logicznym: twierdzenia i hipotezy
Uzasadnianie i weryfikacja wiedzy
Określenie miejsca teorii naukowej na tle innej teorii pod względem stopnia zależności
Funkcje:
a) eksplanacyjna - opis i wyjaśnianie rzeczywistości będącej przedmiotem poznania
b) heurystyczna - formułowanie nowych problemów i hipotez na bazie ustaleń na poziomie eksplanacyjnym
c) prewidystyczna - przewidywanie, antycypacja procesów, zjawisk mogących mieć wpływ na przedmiot poznania
d) praktyczna - usprawnianie praktyki w oparciu o ustalenia natury eksplanacyjnej i heurystycznej
Założenia:
ontologiczne - dotyczące struktury rzeczywistości, do których odnosi się przedmiot badań
epistemologiczne - możliwość poznania naukowego w obrębie przedmiotu poznania danej teorii naukowej
metodologicznej - sposoby, metody poznania naukowego paradygmatycznie ugruntowane
Status naukowy teorii wychowania - przedmiot, zadania i funkcje.
Zadania i przedmiot:
* gromadzenie i systematyzacja wiedzy na temat wychowania intencjonalnego
* formułowanie celów realizowanych w procesie wychowania w ich aksjologicznym kontekście (cele wychowania winny być wyrażane w procesie wartości)
- na gruncie teorii wychowania funkcjonuje teleologia - nauka o celach wychowania
* projektowanie działalności wychowawczej umożliwiające realizację celów wychowania (projektowanie procesów wychowania)
* eksplanacja czynników psychospołecznych warunkujących efektywność działalności wych., a więc czynników lokujących się po stronie wychowawcy, wychowanka i po stronie środowiska społecznego
Funkcje (w ujęciu A. Korzewskiego):
* poznawcza - poszukiwanie prawdy o człowieku i o świecie, w którym żyje - poszukiwanie prawdy o wychowanku i tych sferach rzeczywistości, w których w-ek funkcjonuje
* generalizująca - porządkowanie, systematyzowanie, łączenie wchodzących twierdzeń, sądów wchodzących w teorię wychowania w logiczną całość.
* dekstryptywna - rzetelny opis rzeczywistości wychowawczej (rzecz.wychowawcza - warunki, w których funkcjonuje w-ek, w warunkach naturalnych i instytucjonalnych)
* komunikatywna - dostarczanie informacji o badanym fragmencie rzeczywistości, tak, aby były zrozumiałe dla osób uprawiających teorię wychowania, a także dla praktyków wychowania.
* praktyczna - twierdzenia formułowane na gruncie teorii wychowania winny mieć praktyczną użyteczność.
* heurystyczna - formułowanie nowych problemów badawczych i hipotez na podstawie przyjętych ustaleń, twierdzeń teoretycznych.
* prognostyczna - przewidywanie zjawisk i faktów na gruncie teorii wychowania.
* ewaluatywna - w ramach teorii wychowania poddaje się ocenie zjawiska i fakty, które są badane z punktu widzenia określonego systemu wartości.
Etapy rozwoju teorii wychowania.
Teoria wychowania pojawiła się w Polsce po 1945 roku, wcześniej jej przedmiot zainteresowania lokował się w obrębie pedagogiki ogólnej.
I ETAP 1945-48
Teoria wychowania powoływała się na dorobek pedagogiki międzywojennej. Szczególnie: pajdocentryzm, którego poddała ostrej krytyce, coraz większą wagę przywiązywano do roli nauczycieli i wychowawców w procesie wychowania. Podstawowym celem wychowania było świadome i celowe kształtowanie osobowości w-ka, w kierunku jego całkowitej adaptacji społ-politycznej w wawrunkach socj.państwa. Całkowicie zarzucono idee samorzutnego rozwoju dziecka. Teoria wychowania stała się przedmiotem politycznej manipulacji, a dzieła pedagogów - cenzurowano.
II ETAP 1948-56
Coraz większa presja ideologiczna na teorię wychowania, wynikiem czego jest jej naukowe ubezwłasnowolnienie przez instytucje państwowe i ideolog. Nastąpił regres teorii wychowania oraz dyktatura pedagogiki radzieckiej (+ doczytać o zasadach wych.komunistycznego w ped.radzieckiej, kolektyw itp.)
III ETAP 1956-89
Wydarzenia polityczne z 1956 roku zapoczątkowały zmiany w sposobie uprawiania teorii wychowania. Pojawiła się w tym okresie możliwość kontaktów zagranicznych. W wyniku naukowych wyjazdów zagranicznych, pojawiła się możliwość wypracowania nowych postaw TW. TW stała się dyscypliną empiryczno-indukcyjną. W pierwszej kolejności badania dotyczyły skutecznych form wychowania w szkole (w trakcie lekcji i zajęcia pozaszkolne, wf). W tym okresie wzmożono zainteresowania pracami Korczaka, Neila, Suchomlińskiego (koncentrowanie na wychowanku, jego dobru). Koniec lat 80. to gloryfikacja wychowania podmiotowego.
IV ETAP - po 1989, okres otwarty
Transformacja systemowa (z socjalizmu na demokratyzm) spowodowała ugruntowanie wychowania intencjonalnego o charakterze podmiotowym. Podstawą tak pojętego wychowania intencjonalnego stała się psychologia humanistyczna w ujęciu Abrahama Maslowa.
Lata 1945-89 to teoria wychowania autorytarnego (przedmiotowe).
Doświadczenie wychowanka w procesie wychowania - istota, warunki tworzenia się, struktura.
Istota doświadczenia - to informacja nabyta przez wychowanka w bezpośrednim kontakcie z rzeczywistością, która ma potencjalny wpływ na zachowanie wychowanka (+ doczytać analizę definicji)
Warunki tworzenia się, kształtowania wychowanka:
* świadomość - w sytuacji wychowawczej - sytuacji doświadczanej - w-ek musi mieć pełny wgląd w sytuację, której doświadcza. Jeśli zadziałają czynniki określające ową świadomość - proces doświadczania zostanie zaburzony.
* myślenia - zdolność w-ka do koncentrowania się na obiekcie doświadczenia (uwaga) oraz do postrzegania i kojarzenia. W-ca (P) organizując sytuację dośw.w-ka musi brać pod uwagę specyfikę procesów myślowych w-ka.
* pamięci - zdolność w-ka do zapamiętywania wiedzy będącej efektem doświadczenia.
* działania - w-ek musi być aktywny doświadczając. Dzięki aktywności może nabywać wiedzę oraz przeżywać w ramach relacji i określonego obiektu - bezpośredni kontakt w-ka z obiektem doświadczania.
Nabyte przed w-ka doświadczenie funkcjonuje na 2 poziomach:
I POZIOM - wiedza, do której odwołujemy się bezpośrednio, opisując, wartościując, oceniając rzeczywistość i oceniając normy zachowania -> wiedza podręczna
II POZIOM - głęboka struktura doświadczenia (trudniej dostępna), zawierają się w nim kategorie, założenia i procedury interpretacyjne, na mocy których to, co wiemy o rzeczywistości wydaje nam się pewne, oczywiste i nienaruszalne.
Struktura racjonalności - aksjologiczny, epistemologiczny i ontologiczny wymiar.
Głęboka struktura doświadczenia to tzw. Racjonalność, a więc swoisty dla podmiotu sposób usensawiania świata. Racjonalność jest utrwalona w doświadczeniu jednostki.
Kategorie, struktury opisowe racjonalności:
* wymiar aksjologiczny - wartości znaczące dla podmiotu, tworzące jego orientacje aksjologiczne. Wychowawca organizując proces wychowania winien się odnieść do wartości zinternizowanych (zinternalizowanych) przez w-ka funkcjonujących w jego podmiotowym systemie wartości.
*epistemologiczny - kategorie opisu rzeczywistości, które określają kryteria interpretacyjne, według których w-ek rozpoznaje i ocenia:
obiekty tworzące rzeczywistość kulturową (tradycja np. etyczne - związanie z kulturą lub dawnym okręgiem), każde z tradycji kulturowo ugruntowanych generuje określone style wychowania z perspektywy których w-ek ocenia, wyjaśnia, wartościuje
innych ludzi - a więc ich tożsamość osobową, kulturową i społeczną w odniesieniu do ich atybutów w-ek uaktywnia swoje przekonania, postawy, zachowania (np. homoseksualista Cygan, kryminalista, matka, ojciec, teściowa, góral, Kaszub)
własna osoba - ja to znaczy kto? (sympatyczny, miły, dowcipny, kulturalny) Odpowiedź na to pytanie przesądza po stronie w-ka o poczuciu stanów wg głosów i spójności tożsamości.
* wymiar ontologiczny - dzięki niemu w-ek usensawia funkcjonowanie rzeczywistości, w której żyje, jak i usensawia własne istnienie.
Wychowanie intencjonalne autorytarne - istota, wyznaczniki, uwarunkowania i przebieg.
* Kulturę pojmuje się jako podstawowe źródło wywodzenia celów wychowania i sposobów uprawiania wychowania intencjonalnego
* Kultura to ponadindywidualny, zobiektywizowany, względnie trwały system wytworów materialnych i symbolicznych, które są nośnikami wspólnych wartości i znaczeń, które musza być zakorzenione w społecznej praktyce, modelującej ludzkie sądy i zachowania, tworząc ich abstrakcyjny, obowiązujący wzorzec, którego przestrzeganie wiąże się z kontrolą zewnętrzną.
* Wychowanie intencjonalne - świadomie organizowana działalność, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Obejmują one:
* Stronę poznawczo-instrumentalną (poznanie rzeczywistości, oddziaływanie na nią)
* Stronę aksjologiczną (kształtowanie stosunku do świata i ludzi, kształtowanie przekonań, postaw, systemu wartości wychowanka)
* Kategorie opisowe wychowania autorytarnego:
* Cel wychowania - rozwój wychowanka traktowany jako adaptacja do zastanych warunków życia; kształtowanie tożsamości konwencjonalnej (tożsamości roli) - osobowości modelowo określonej
* Zadanie wychowania - kształtowanie wychowanków według pożądanych i nienaruszalnych społecznie wzorów osobowych, kierowanie ich rozwojem, urabianie określonych cech
* Istota zmian edukacyjnych - wychowanek powinien udoskonalać świat według ustalonej już jego definicji
* Istota oddziaływań pedagogicznych, założenia:
* Bezpośredni wpływ na wychowanka
* Przekazywanie gotowej wiedzy i gotowych wzorców zachowań
* Zdyscyplinowany wysiłek - wychowanek musi działać zgodnie z przekazanymi przez wychowawcę schematami
* Podporządkowanie się wychowanka woli wychowawcy i zasadom wychowawczym
* Metody, środki i formy wychowania
* Wiodące metody - kara i nagroda
* Środek wychowawczy - rywalizacja między wychowankami
* Formy wychowania - rygorystycznie określona formuła organizacyjna wychowania (system klasowo-lekcyjny, godzina wychowawcza etc.)
* Działania wychowawcze pojmowane jako sterowanie - wychowawca posiada prawo ingerowania w sprawy wychowanka według własnego zamysłu, wychowawca przesądza o tym, co dla wychowanka ważne i użyteczne, zakres sterowania wychowankiem w imię jego dobra definiuje sam wychowawca, wychowawca żąda od wychowanków postępowania zgodnego z własnymi zaleceniami, chroni wychowanków przed popełnianiem błędów wskazując właściwe sposoby postępowania
* Koncepcje wychowania autorytarnego:
* Koncepcja K. Sośnickiego (lata '50-'60) Wychowanie socjalistyczne
* Ideał wychowawczy to ukształtowany charakter socjalistyczny
* Cele naczelne:
* Kształtowanie właściwości odnoszących się do własnej osoby (np. rozwijanie zalet, uzdolnień i talentów, działalność zorientowana na uświadamiane cele, odwaga, pilność, nieustępliwość, uczciwość w postępowaniu, kult pracy, dbałość o rozwój fizyczny)
* Kształtowanie właściwości związanych ze stosunkiem jednostki do otoczenia:
* Realizacja idei wolności i równości
* Braterstwo i życzliwość w stosunkach międzyludzkich
* Zgodność słów i czynów
* Sprawiedliwość w stosunkach międzyludzkich
* Kształtowanie właściwości umożliwiających jednostce funkcjonowanie w grupie społecznej”
* Dobro kolektywu i praca w nim wartością nadrzędną
* Poczucie jedności i łączności proletariackiej
* Wiara w słuszność i zwycięstwo idei socjalizmu
* Patriotyzm i internacjonalizm (współpraca/współdziałanie międzynarodowe)
* Koncepcja Heliodora Muszyńskiego
* Cel naczelny wychowania to wszechstronny rozwój osobowości wychowanka
* Cele naczelne, podstawowe grupy, w których należy kształtować postawy:
* Cele ideowe (humanizm, umiłowanie wolności, internacjonalizm, demokratyzm, egalitaryzm)
* Cele społeczne ( patriotyzm, społeczne zaangażowanie, społeczna dyscyplina, kolektywizm, społeczna odpowiedzialność)
* Cele interpersonalne (poszanowanie godności człowieka, szacunek dla życia i zdrowia, tolerancja, poszanowanie własności, współodczuwanie, poszanowanie autonomii jednostki)
* Cele intrapersonalne (osobista godność, samokontrola, perfekcjonizm, odpowiedzialność za siebie, optymizm, osobista odwaga)
* Stosunek do świata przyrody (umiłowanie przyrody, szacunek dla wszelkich przejawów życia, opiekuńczy stosunek do wytworów natury, harmonijny stosunek do przyrody)
* Stosunek do świata kultury (szacunek dla wartości kulturowych, kontakt z kulturą, twórcza ekspresja kulturowa, wrażliwość na dzieła kultury)
* Koncepcja Bogdana Suchodolskiego (lata '70)
* Ideał wychowawczy to wszechstronny rozwój wychowanka
* Cele wychowania:
* Przygotowanie do życia w społeczeństwie
* Przygotowanie do uczestnictwa w kulturze
* Przygotowanie do pracy zawodowej
* Główne kierunki i zadania w pracy wychowawczej szkół (lata '80)
* Główne kierunki
* Wychowanie moralne - kształtowanie ogólnoludzkich norm moralnych i zasad postępowania
* Wychowanie patriotyczne - kształtowanie świadomości obywatelskiej
* Kształtowanie socjalistycznej hierarchii wartości
* Wychowanie przez pracę - kształtowanie odpowiedzialnego, świadomego stosunku do pracy
* Czynne uczestnictwo w kulturze, rozwój wrażliwości estetycznej
* Kształtowanie dbałości o własny rozwój fizyczny, zdrowe i higienę psychiczną
* Świadomość wychowawczej funkcji rodziny
* Zadania wychowania
> Przygotowanie do udziału w życiu społecznym i politycznym
> Przygotowanie do pracy i obowiązków zawodowych
> Rozwijanie zainteresowań naukowych i technicznych, a także ochrona środowiska
> Uczestnictwo w kulturze
> Rozwój kultury fizycznej i turystyki, wychowanie zdrowotne
> Opieka psychologiczna nad dziećmi i młodzieżą, przeciwdziałanie niedostosowaniu społecznemu
> Rozwój samorządności uczniów
> Współpraca szkoły z rodzicami i środowiskiem
W 1989 na skutek transformacji systemowej swoją prawomocność traci pedagogika socjalistyczna, jej miejsce zajmuje pedagogika zorientowana humanistycznie.
Wychowanie intencjonalne antyautorytarne - istota, wyznaczniki, uwarunkowania i przebieg.
* Istota tegoż wychowania, jak również jego cele wynikają z kultury
* Kultura jest raczej ciągłym stawaniem się niż trwaniem, człowiek współtworzy kulturę, jest ona efektem jego poglądów, przekonań, postaw, które wespół są obecne w świadomości społecznej
* Wychowanie intencjonalne - wychowanie to byt społeczny, będący wytworem co najmniej dwóch osób, pomiędzy którymi zachodzi relacja wyrażająca się w przekraczaniu przestrzeni międzypodmiotowej za pomocą obranej formy kontaktu, w ramach którego podmiot wychowujący (wychowawca-działający) kierując się powszechnie uznanym dobrem umożliwia podmiotowi wychowywanemu (wychowankowi-doznającemu) osiągnąć wzrost własnej tożsamości.
* Byt społeczny - wychowanie jest współdziałaniem wszystkich środowisk, które dotyczą wychowanka
* Przynajmniej dwie osoby: wychowawca i wychowanek - wielość osób partycypujących w procesie wychowania wychowanka
* Relacja podmiotowa wyrażająca się w przekraczaniu własnych przestrzeni - strony wchodzą w przestrzeń wspólną tacy jakimi są, z całym swoim bagażem
* Forma kontaktu - dialog
* Wychowanek-doznający - przyswajający i doświadczający, wychowanie antyautorytarne tworzy warunki dla doświadczania wychowanka, w efekcie czego kształtuje się jego autonomiczna tożsamość
* Kategorie opisowe wychowania antyautorytarnego:
* Cel wychowania - kształtowanie się tożsamości postkonwencjonalnej będącej efektem samorealizacji i samowychowania wychowanka
* Zadanie wychowania - promowanie szeroko pojętej zmiany wychowanka i świata, bezinteresowne wspieranie rozwoju wychowanka
* Istota zmian edukacyjnych - rewizja obowiązujących definicji świata, wykraczanie poza to co możliwe i pożądane
* Istota oddziaływań pedagogicznych
* Pośredni wpływ na wychowanka (wychowawca tworzy warunki dla doświadczania przez wychowanka)
* Umożliwianie wychowankowi samopoznania
* Edukacja bez przymusu, respektująca prawo wychowanka do własnej drogi rozwoju
* Akceptacja autonomii, indywidualności i podmiotowości zarówno wychowawcy jak i wychowanka
* Metody, środki i formy wychowania
* Partnerstwo w relacjach wychowawczych
* Nieoceniające nastawienie do wychowanka (wychowanek sam siebie ocenia)
* Odformalizowanie wychowanie (elastyczność wychowania)
* Edukacja - wiedza ma charakter pośrednio użyteczny, bowiem wymaga jej przełożenia na praktykę przez samego wychowanka
* Pomoc jako oferowanie - prawo do ingerowania wychowawcy w świat wychowanka przyznaje on sam, dopóki nie zostanie spełniony pierwszy warunek wychowawcy pozostaje postawa nieingerująca
* Atrybuty wychowania podmiotowego
* Specyficzna człowiekowi tożsamość
* Indywidualność różniąca człowieka od innych ludzi
* Świadomość odpowiedzialności za własne działania
* Wychowanie podmiotowe winno kształtować:
* Przyczynowość osobistą - wychowanek jest źródłem wszelkiej działalności wychowawczej
* Świadomość poczucia sprawstwa
* Swobodę wyboru
* Umiejętności podejmowania decyzji i ponoszenia odpowiedzialności za nie
* Właściwości warunkujące kształtowanie się poczucia bycia podmiotem:
* Generatywność - skłonność do spontanicznej emisji zachowań
* Optymizm - nastawienie na zdarzenia pozytywne
* Zaufanie do siebie - świadomość własnych możliwości i preferencji
* Selektywność - koncentrowanie się na najważniejszych elementach
* Poszukiwanie przyczynowości - umiejętność dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych
* Wartości w wychowaniu
* Przesłanki realizacji wartości w wychowaniu
* Istnieją wartości, które są ważne ze społecznego punktu widzenia
* Wartości te powinny być wysoko cenione przez wychowanków
* Przyswajanie tych wartości jest możliwe dzięki intencjonalnej działalności wychowawczej
* Uznanie tych wartości przez wychowanka powoduje, że jest on społecznie akceptowany
* Proces internalizacji wartości
o Informacja - wychowanek dowiaduje się o istnieniu wartości
o Transformacja - przetłumaczenie treści danej wartości na język wychowanka
o Zaangażowanie - akceptacja lub odrzucenie danej wartości przez wychowanka
o Dynamizacja (2 rodzaje)
* Interioryzująca - adekwatnie do zaakceptowanej wartości dokonują się zmiany w osobowości wychowanka
* Eksterioryzująca - dokonanie zmian w otaczającej wychowanka rzeczywistości
Rozumienie skuteczności wychowania autorytarnego i antyautorytarnego.
Pedagogiczne aspekty RTO. Wymiary wychowawczego oddziaływania i źródło zadań dla wychowawcy.
Założenia:
* człowiek wchodzi w kontakt ze światem, przystosowuje się do tego świata, tworzy go na swój własny sposób, wyraża swoje ustosunkowanie wobec obiektów tworzących ten świat.
* owo ustosunkowanie jest możliwe dzięki procesom regulacji, które polegają na tym, że człowiek:
tworzy w swoim umyśle wyobrażenie, pojęcia o tym, jaki jest świat, jaki był, jaki będzie, jaki być może
dokonuje oceny tego, co widzi, o czym myśli, co sobie wyobraża
reaguje emocjonalnie na to, z czym się styka, z czym się kiedyś zetknął i z czym zetknąć się może
pragnie czegoś, dąży do czegoś, stara się czegoś uniknąć, zabezpiecza się przed czymś
planuje czynności, tworzy wizje, koncepcje
wykonuje czynności praktyczne
stara się kontrolować swoje motywy, reakcje
RTO zakłada tworzenie się w mózgu człowieka układów funkcyjnych na skutek kontaktów człowieka z otoczeniem społecznym.
Wyposażenie rodzącego się człowieka:
* przeżywa aktywności noworodka (płacz, krzyk)
* dziecko rodzi się z gr.zadatków (możliwości na bodźce, owa wrażliwość jest zindywidualizowana - pierwsza grupa; druga grupa - wrażliwość na bodźce zewnętrzne; 3 grupa - zdolność do uczenia się; 4 grupa - zadatki do działania). Wszystkie gr.zadatków są zindywidualizowane, a więc różnią się progami wrażliwości różnych dzieci.
* przy okazji zaspokajania potrzeb biologicznych kształtowane są potrzeby wyższego rzędu poprzez włączenie socjalizacji.
* sieć wartości - to włączenie, a więc internalizacja wartości obojętnych (ale znaczących ze społecznego punktu widzenia) do systemu wartości w-ka.
* sieć operacyjna - zasady i reguły skutecznego działania
Zadania dla w-cy wynikającego ze struktury osobowości:
* diagnoza potrzeb odczuwanych przez w-ka i preferowanych przez niego sposobów zaspokajania, w przypadku niewłaściwych sposobów zaspokajania potrzeb działania w-cy winny być zorientowane na ich regulację
* diagnoza wartości znaczących dla w-ka i tworzenie sytuacji doświadczenia wartości
* diagnoza sposobów, uzasadnień podejmowanych przez w-ka; aktywności i tworzenie sytuacji do nabywania przez w-ka skutecznych sposobów działania
* diagnoza i kształtowanie obrazu „Ja” w-ka
* diagnoza relacji w-ka z obiektami świata zewnętrznego i kształtowania tych relacji
Istota postaw i ich przedmiot.
Istota postaw - postawą pewnego człowieka wobec pewnego przedmiotu jest ogół względnie trwałych dyspozycji do oceniania tego przedmiotu i emocjonalnego nań reagowania oraz ewentualnie towarzyszące tym dyspozycjom: względnie trwałe przekonania o naturze i właściwościach tego przedmiotu oraz względnie trwałe dyspozycje do zachowania się wobec tego przedmiotu.
Powyższe zrozumienie postawy zostało skonstruowane na gruncie strukturalnej teorii postaw.
Struktura postaw - względnie trwałe dyspozycje:
1) Dyspozycje oceniająco-emocjonalne
2) Dyspozycje do zachowania wobec danego przedmiotu
3) Przekonanie o naturze przedmiotu
Powyższe dyspozycje stanowią komponenty postawy, które nazywamy w następujący sposób:
Ad. 1 Komponent emocjonalno-oceniający
Ad 2. Komponent behawioralny
Ad 3. Komponent poznawczy - wszelka wiedza (o charakterze emocjogennym) o przedmiocie postawy.
Rodzaje postaw a wychowanie intencjonalne.
Rodzaje postaw:
* postawa pełna
* asocjacja afektywna
* postawa poznawcza
* postawa behawioralna
Rodzaje postaw a wychowanie intencjonalne:
Postawy jako regulator ludzkiego zachowania i cel wychowania intencjonalnego.
W procesie wychowania skutkującym kształtowaniem się określonych postaw winny być kształtowane wszystkie rodzaje postaw.
Możliwości modyfikacji postaw:
*zmiana w obrębie nastawień emocjonalnych, a więc modyfikacja wartości znaczących poprzez proces internalizacji
* modyfikacja norm i zasad moralnych uznanych przez w-ka
*zmiana w obrębie wiedzy w-ka o przedmiocie postawy
*modyfikacja postaw w-ka winna się dokonywać z wykorzystaniem celów projektujących (optymalizujące, korekcyjne, kreatywne, minimalizujące)
Wartości w wychowaniu. Ich regulacyjny charakter.
Nie ma wartości samych w sobie, powstają w efekcie ludzkich subiektywnych doznań (obiektywizacja, …). Przesłanki wychowawczej użyteczności wartości:
* istnieją wartości, które ze społecznego punktu widzenia są szczególnie ważne
* wartości te winny być wysoko cenione przez społeczeństwo
* włączanie tych wartości do indywidualnego systemu wartości podmiotu wymaga intencjonalnego oddziaływania
* akceptacja przez podmiot pożądanych społecznie wartości jest gwarantem zachowań zgodnych z innymi
Wartości stanowią integralny składnik tożsamości podmiotu. Podstawowym procesem, dzięki któremu wartość obojętna dla podmiotu staje się dlań znaczącą jest proces internalizacji wartości.
Proces internalizacji wartości.
Etapy procesu internalizacji wartości:
etap informacji - w-ek dowiaduje się o treści wartości i warunkach jej realizacji (co się kryje pod wartością, jak można ją realizować)
Transformacja - na podstawie uzyskanej wiedzy o wartościach i sposobach jej realizacji, w-ek tworzy własne wyobrażenie tej wartości i identyfikuje właściwe dla tych wyobrażeń sposoby jej realizacji (w-ek wartości i sposoby realizacji ma zrozumieć po swojemu)
Zaangażowanie - akceptacja wartości przez w-ka lub jej odrzucenie
Inkluzja - włączenie akceptowanej wartości do podmiotowego systemu wartości
Dynamizacja, skutkuje dokonaniem zmian:
w obrębie własnej tożsamości, własnej racjonalności -> tzw. dynamizacja interioryzująca
skutkuje dokonywaniem zmian w strukturze „poza Ja”, w rzeczywistości, w której w-ek funkcjonuje - dynamizacja eksterioryzująca
Rola zinternalizowancych wartości:
* wyznaczają kierunek działania podmiotowi
* wartości znaczące dynamizują działanie w-ka (są źródłem motywacji ocen)
* wartość znacząca powoduje większą lub mniejszą plastyczność
Wychowanie zorientowane na wartość winno kształtować wrażliwość w-ka na te wartości, umiejętność dokonywania ich wyboru i ponoszenia za nie odpowiedzialności.
Podmiotowość w wychowaniu. Podmioty wychowania i cel wychowania.
Wychowanie podmiotowe - podstawą jest psychologiczne rozumienie podmiotowości, wg którego osoba to jednostka aktywna, samodzielna, odpowiedzialna za kierowanie własnym życiem, zdolna do decydowania o sobie.
Podmiotowość - osobiste sprawstwo, świadoma aktywność oraz samorealizacja - poczucie INDYWIDUALNEGO ISTNIENIA.
Sfery poczucia indywidualnego istnienia:
* poczucie odrębności od otoczenia - w-ek ma zdolność różnicowania tego, co przynależne do jego ja, a co do niego nie należy.
* poczucie ciągłości - względnej niezmienności własnego ja mimo upływu czasu i zmian, jakie w człowieku zaszły.
* poczucie wewnętrznej spójności - odnosi się do cech centralnych, które wyznaczają indywidualny styl…
* poczucie posiadania wewnętrznej treści - racjonalność
Na podmiotowość składa się:
* specyficzna tożsamość w-ka
* indywidualność różnicująca go od innych ludzi
* poczucie sprawstwa
Założenia (cel) wychowania intencjonalnego na kształtowanie podmiotowości w-ka:
* przyczynowość osobista - źródłem wszelkiej procedury wychowania jest sam w-ek; wychowanie musi kształtować przyczynowość osobistą;
* kształtowanie poczucia sprawstwa po stronie w-ka (w-ek - podmiot doznający);
* kształtowanie swobody wyboru (w-ek - prawo do wyboru)
* kształtowanie umiejętności podejmowania decyzji przez w-ka oraz ponoszenia odpowiedzialności za nie.
Korelaty podmiotowości.
3 korelaty podmiotowości:
* moc sprawcza
* realizacja własnych preferencji
* ponoszenie konsekwencji
Wychowanek i jego podmiotowość w ujęciu adaptacyjnym i emancypacyjnym. Szanse zaistnienia jako podmiot.
Podmiotowość w ujęciu adaptacyjnym i emancypacyjnym:
STR.13 Z NOTATEK OD MARTY
Właściwości przesądzające o poczuciu podmiotowości:
* generatywność - spontaniczna skłonność do przejmowania różnego typu zachowań, rozwiązań, sposobów myślenia (burza mózgów);
* optymizm - nastawienie w-ka na zdarzenie pozytywne, sukces, powodzenie;
* zaufanie do siebie - wiara we własne siły;
* selektywność - umiejętność zdecydowanego wartościowania, eksponowania tylko tego, o istotne, w kontekście określonego zadania;
* poszukiwanie przyczynowości - nastawienie na wykrywanie związków przyczynowo-skutkowych przez w-ka, zwłaszcza między jego zachowaniem oraz jego konsekwencjami.
Uzupełnienie, rozszerzenie:
PODMIOTOWOŚĆ:
Podmiotowość: Człowiek jest podmiotem wtedy, gdy istota - człowiek jest zainteresowaniem innego człowieka. Ważny jest zarówno wychowawca jak i wychowanek. Podmiotowość w wychowaniu można rozumieć jako wychowanie podmiotowe lub jako cel wychowania. Cel powinien być modelowany przez proces.
· Wychowanie podmiotowe to takie sytuacje wychowawcze wyznaczone zawsze układem ludzi, rzeczy, zadań,... Traktuje się je jako sytuacje dwupodmiotowe. W tej sytuacji podmioty wychowania (wychowawca i wychowanek) łączą się wzajemnie w imie własnych oddziaływań, stają się równouprawnionymi autorami. Wyznacznikiem podmiotowego charakteru sytuacji wychowawczej jest względna równowaga miedzy kniecznymi zadaniami a kontrolą nad nimi wychowanka. Zadania wykonane przez wychowanka nie dominuja nad nim, a wychowawca godzi się na ograniczenie swej podmiotowości. · Podmiotowośc jako cel wychowawczy jest to świadome kształtowanie orientacji podmiotowej, czyli nastawiona aktywność sprawna obejmująca składniki: 1. geneaktywność (generowanie doświadczeń), 2. optymizm, 3. zaufanie do siebie, 4. selektywność(umiejętność świadomego wyboru), 5. poszukiwanie - przyczyna jest umiejętność spojrzenia na swoje życie z perspektywy związków przyczynowo-skutkowych. · Żeby świadomie pamiętał umiejętność · Cechy charakterystyczne podmiotowości: 1. pełnienie roli społecznej, 2. kierowanie swoimi stanami psychicznymi i swoja aktywnością, 3. subiektywny sposób spostrzegania, 4. poznawanie świata poprzez interakcję z innymi ludźmi, 5. wpływanie na zdarzenia, 6. pozostawanie w stałym procesie samodoskonalenia się, 7. stałe rozszerzanie zakresu swojej podmiotowości. W pedagogice współczesnej wychowanie traktowane jest ideologicznie i prakseologicznie, jako promowana aktywność człowieka zorientowana na osiągnięcie pewnych celów, tj. pewnych pożądanych i trwałych zmian w osobowości człowieka. Liczne efekty wychowawcze mogą być osiągnięte jedynie za sprawą zespołowych działań wychowawczych. Fakt ten powinien dotrzeć do naszej świadomości i wymaga uwzględnienia w teorii współczesnej pedagogiki. Zwraca uwagę na jednoosobowy i wieloosobowy podmiot działalności. Rozróżnienie między podmiotem działającym a osoba działającą jest to rozróżnienie toczące się między rolą, a osobnikiem pełniącym dana rolę.
* Podmiotowość wg Tomaszewskiego - na podmiotowość składają się: specyficzna tożsamość człowieka, wyraźna indywidualność różniąca go od innych ludzi oraz fakt, że jego własna działalność zależy w znacznym stopniu od niego samego. Podmiotowość w aspekcie pedagogicznym ma sens zarówno teoretyczny jak i praktyczny.
* Podmiotowość dla pedagogów wyraża się częściej w aktywności własnej wychowanka w procesie wychowania, rzadziej zaś oznacza konieczność głębokiego kontaktu psychicznego i zrozumienia między wychowankiem a wychowawcą.
* Podmiotowość:
* odpowiedzialność za własne czyny
* prawo do decydowania o sobie
* poszanowanie inności i odrębności jednostki
* uznanie dziecka jako indywidualną osobowość
* uznawanie praw dziecka
* akceptacja i zrozumienie
* dziecko postrzegane jako istota wolna, myśląca
* aktywny uczestnik zdarzeń
* Wychowanie - musi kształtować przyczynowość osobistą, poczucie sprawstwa, swobodę wyboru, umiejętność podejmowania decyzji i odpowiedzialności za te decyzje. Jestem podmiotem więc - jestem źródłem przyczynowości, sprawczości, samodzielnie oceniam wartości, poczucie wpływu na siebie, na rzeczywistość, na otoczenie, jestem aktywny społecznie.
* Podmiotowość w wychowaniu:
* wychowanie podmiotowe - relacja pomiędzy dwoma podmiotami, sytuacje wychowawcze to wynik
działań podmiotów. Warunki: postrzeganie dziecka w perspektywie personalistycznej, akceptacja, zaufanie i szacunek, empatia oraz autentyzm czyli zgodność deklaracji ze stanem faktycznym
* cel wychowania - świadome kształtowanie orientacji podmiotowej, czyli do generatywności (spontaniczne zachowania, tendencja do wypróbowywania nowych schematów myślenia i działania); optymizm (nastawienie jednostki na zdarzenia pozytywne, oczekiwanie sukcesu); zaufanie do siebie (wiara we własne siły); selektywność (zdecydowane wartościowanie, selektywny wybór i przetwarzanie informacji); poszukiwanie przyczynowości (nastawienie na wykrywanie związków przyczynowo-skutkowych między zjawiskami).
* Podmioty wychowania: jednostka ludzka mająca świadomość swojej odrębności w stosunku do świata, stanowiącą układ odzwierciedlający ten świat w sposób specyficzny dla niej i w oparciu o to kierującą swoim zachowaniem. Podmiotem jest ten kto: pełni swoją rolę społeczną, kieruje swoimi stanami psychicznymi i swoją aktywnością, ma wpływ na zdarzenie, pozostaje w stałym procesie samodoskonalenia się, przekraczania samego siebie, własnych granic, rozszerza stale zakres swojej podmiotowości i podmiotowości środowiska społecznego, ułatwia realizacje podmiotowości drugiemu człowiekowi.
* Nauczyciel - wychowawca jako podmiot wychowania.
* specyficzne właściwości pracy nauczyciela:
* zaangażowanie, oddanie się pracy, co często wiąże się z rezygnacją z własnego życia i wykrzywia nauczyciela;
* izolacja, nauczyciel zdany całkowicie na siebie;
* ustawiczna konieczność bycia w stanie ciągłej gotowości, do natychmiastowej reakcji;
* władza nad uczniami przejawiając a się w możliwości określania co jest wiedzą, którą warto się zajmować a co nią nie jest, możliwość określania właściwych zachowań;
* autonomia związana z możliwością doboru własnego programu, sposobów realizacji (głównie w USA).
WARTOŚCI:
Pojecie wartości i sposoby ich istnienia. W teorii wychowania przez wartość rozumie się to wszystko, co uważa się za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest ze wszech miar godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich. Sposoby istnienia wartości: O istnieniu wartości mówi się w dwóch przeciwstawnych teoriach ? obiektywistycznej i subiektywistycznej. Teoria obiektywistyczna: Wartości są traktowane jako właściwość przedmiotów istniejące niezależnie od tego, jak ludzie je oceniają, wartości są autonomiczne i zewnętrzne w stosunku do wypowiadanych o nich ocen. Przysługuje im charakter absolutny i powszechnie obowiązujący, są one czymś zupełnie niezależnym od wewnętrznej treści przeżyć człowieka, jego pragnień, potrzeb, uczuć. Teoria subiektywistyczna: Wartości są właściwościami ukonstytuowanymi przez człowieka w zależności od jego potrzeb, pragnień i dążeń. Są wytworem ocen i czymś wtórnym wobec aktów świadomości. Nie ma wartości samych w sobie, obiektywnych, wszystkie są pochodzenia subiektywistycznego. 10. Klasyfikacja wartości wg Jedlińskiego. *transcendentne-odnoszą się do wartości związanych z osobowością danego człowieka *uniwersalne- (dobro, prawda) *estetyczne *poznawcze- *moralne *społeczne *witalne- *pragmatyczne *prestiżowe *hedonistyczne -> Rola wartości w wychowaniu we współczesnym świecie. Życie człowieka jest procesem realizowania wartości. Człowiek jako osoba wolna dokonuje wyboru wartości, czyli tego, co uważamy za ważne, cenne dla jednostki i społeczeństwa, co jest godne wysiłku,
poświęcenia, co stanowi cel dążeń ludzkich. Odkrywanie, przyjmowanie i prowadzenie życia zgodnego z przyjętym systemem wartości jest celem wychowania i samowychowania. Przyjęty system wartości wypełnia osobowość, nadaje kształt życiu człowieka, sens jego egzystencji. Kształtowanie pożądanej hierarchii wartości winno przejawiać się w stawaniu coraz lepszym człowiekiem. Człowiek bezustannie dokonuje wartościowania, dostrzega, poznaje, ocenia i realizuje wybrane wartości. Powinien odrzucać wartości pozorne, a także rezygnować z wartości niższych na rzecz wartości wyższych i najwyższych. W świecie, w którym więcej znaczy "być" niż "mieć", w którym podstawową wartością staje się pieniądz i dobra materialne, trudno jest wychowywać do wartości. W kształtowaniu wartości istotny jest dobór środków umożliwiających ich uwyraźnienie jednocześnie we wszystkich społeczeństwach europejskich. Szczególną rolę mogłyby tu odgrywać środki masowego przekazu oraz instytucje edukacyjne, Internet czy też zaangażowanie artystów filmowych i teatralnych