Zestaw 1

Ceny minimalne a nadwyżka

• Sens wyznaczenia cen minimalnych sprowadza się do podwyższenia cen uzyskiwanych przez dostawców. Jednym z przykładów jest płaca minimalna obowiązująca w całym kraju.

• Np. ceny masła w UE są na poziomie wyższym od ceny równowagi wolnorynkowej w następstwie stosowania wspólnej polityki rolnej. W związku z tym rządy krajów członkowskich muszą nabywać olbrzymie ilości masła, które nie zostałyby sprzedane przy obowiązującej cenie minimalnej.

Co robi państwo w gospodarce?

1. Ustanawia prawa i przepisy szczegółowe

• Kształtuje porządek prawny, zasady prawa własności (np. zakaz posiadania broni bez specjalnego zezwolenia) i funkcjonowanie rynków.

• Reguluje zachowania gospodarcze, zasady działania przedsiębiorstw (zezwolenia lokalizacyjne, przepisy związane ze zdrowiem i bezpieczeństwem, przepisy zakazujące pewnego rodzaju działalności gospodarczej, np. sprzedaży heroiny)

Kupuje i sprzedaje dobra i usługi

• Kupuje i wytwarza wiele dóbr i usług (takich jak obrona narodowa, oświata, parki i drogi), które są dostarczane przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym.

• Większość z nich dostarczana jest użytkownikom bez pobierania bezpośrednich opłat (np. obrona narodowa, oświata), jednak niektóre dobra i usługi są bezpośrednio opłacane przez użytkowników (np. transport publiczny, publikacje rządowe)

• Państwo, podobnie jak przedsiębiorstwa, musi decydować co kupować, a co wytwarzać samodzielnie (np. rządy reguły kupują komputery, ale samodzielnie piszą programy niezbędne do ich wytwarzania).

• Dokonuje płatności transferowych

• Płatności transferowe to wypłaty, w zamian za które nie są świadczone żadne bezpośrednie usługi, np. czek pokrywany przez ubezpieczenia społeczne, zasiłki dla bezrobotnych, odsetki od pożyczek państwowych.

• Wydatki państwa to suma wartości dóbr i usług nabywanych przez państwo oraz płatności transferowych.

• Nakłada podatki

• Państwo finansuje zakupy dóbr oraz płatności transferowe, nakładając podatki i zaciągając pożyczki.

• Podatki pobierane na poziomie państwa, jak podatek dochodowy VAT, są zwykle uzupełniane przez podatki lokalne, których wysokość zależy od wartości majątku lub rozmiarów gospodarstwa domowego.

• Próbuje stabilizować gospodarkę

• Każda gospodarka rynkowa cierpi z powodu cykli koniunkturalnych

• Cykl koniunkturalny polega na wahaniach wielkości produkcji społecznej czyli PKB, którym towarzyszą zmiany poziomu bezrobocia oraz stopy inflacji.

• Państwo często usiłuje wpływać na przebieg cyklu koniunkturalnego. Np. może obniżyć podatki podczas recesji, mając nadzieję, że ludzie zwiększą wydatki i w ten sposób zwiększy się PKB.

• Próba stabilizacji gospodarki ma na celu utrzymanie jej w stanie zbliżonym do pełnego zatrudnienia, lecz z niskim poziomem inflacji.

• Wpływa na alokację zasobów

• Możliwość nakładania podatków oznacza możliwość wpływania na alokację zasobów, jakimi dysponuje gospodarka lub, inaczej mówiąc, zdolność zmieniania struktury produkcji.

• Decyduje, CO jest wytwarzane, poczynając od wydatków na obronę, poprzez oświatę i kończąc na wspieraniu sztuki.

Problem „pana” i „sługi”

• Problem „pana i sługi” występuje w wielu dziedzinach ekonomii. W każdym takim przypadku jedna osoba - „pan” - przekazuje prawo podejmowania decyzji komuś innemu, czyli „słudze”, aby ten działał w imieniu „pana”.

• Istota problemu polega na tym, że interes „sługi” może nie być zbieżny z interesem „pana”. Kiedy brakuje odpowiedniej informacji, „pan” ma kłopoty z kontrolą postępowania „sługi” i sprawdzaniem czy rzeczywiście działa on w jego interesie.

• Problem „pana i sługi” powstaje wówczas, gdy informacja, którą dysponuje „sługa”, nie jest w pełni dostępna dla „pana”, który deleguje prawo podejmowania decyzji na „sługę”.

• W ogólnym rozwiązaniu proponowanym przez teorię „pana i sługi” zaleca się sformułowanie umowy, zawieranej ze „sługą”, w sposób maksymalnie zgodny z interesem „pana”. Kontrakt powinien zawierać bodźce skłaniające „sługę” do zachowania zgodnego z życzeniami „pana”. Ponieważ „pan” nie ma automatycznego dostępu do wszystkich informacji, kontrakt powinien premiować „sługę” za osiągane wyniki, ale takie, które są łatwe do zaobserwowania.

Zestaw 2

Zasada ceteris paribus (pozostałe czynniki nie ulegają zmianie)

• Założenie „ceteris paribus”, czyli „pozostałe czynniki nie zmienione”, pozwala badać zależność między dwiema zmiennymi. Nie należy przy tym zapominać, że pozostałe, pominięte chwilowo zmienne też mają wpływ na badane zjawisko.

Produkt krajowy brutto - definicja, zalety i wady

• Produkt Krajowy Brutto jest to wartość wszystkich dóbr i usług, wytworzonych w gospodarce w danym okresie, np. w ciągu 1 roku. Jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

• Można go mierzyć za pomocą trzech równorzędnych metod:

1. Jako sumę wartości dodanej w procesie produkcji

• Wartość dodana to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego (danego) procesu produkcji.

• Oblicza się ją przez odjęcie od wartości dóbr wyprodukowanych w przedsiębiorstwie, sumy kosztów rzeczowych czynników wytwórczych zużytych do produkcji tych dóbr.

• Jako sumę dochodów czynników wytwórczych łącznie z zyskami uzyskanymi przez przedsiębiorców

• Jako sumę wydatków na dobra finalne

• Dobra finalne to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika.

• Są to albo dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe, albo dobra kapitałowe (inwestycyjne, np. maszyny), nabywane przez przedsiębiorstwa.

Dobra publiczne a problem „gapowicza” i „frajera”

• Dobro publiczne to takie dobro, które będąc konsumowane przez jedną osobę (bez uszczerbku dla użyteczności tej osoby), może być jednocześnie konsumowane przez innych ludzi.

• Problem „gapowicza” (free rider problem):

• Gapowicz to ktoś, kto bezpłatnie konsumuje dobro, którego wytwarzanie wymaga ponoszenia kosztów.

• Problem „gapowicza” dotyczy dóbr publicznych, ponieważ jeśli ktokolwiek by nabył takie dobro, musiałoby ono być dostępne dla każdego.

• Wiele dóbr dostarczanych przez państwo ma charakter dóbr publicznych, np. obrona narodowa i usługi świadczone przez policję - korzystają z nich wszyscy obywatele, niezależnie od tego, czy za to płacą, czy nie.

• Problem „gapowicza” jest szczególnie dotkliwy wówczas, gdy dobra publiczne są dostarczane przez sektor prywatny.

• Dylemat „frajera”:

• „Frajer” uczestniczy w dostarczaniu dobra publicznego.

• Ten, kto nie jest gapowiczem, płaci podatki, angażuje się, poświęca dla innych. Kiedy się zorientuje, że jest frajerem, zostaje gapowiczem (wg zasady: „skoro wszyscy, to dlaczego nie ja?”)

Zestaw 3

Czynniki wypływające na popyt i wielkość zapotrzebowania

• Popyt to ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnym poziomie ceny.

• Krzywa popytu wyznacza zależność między ceną a rozmiarami zapotrzebowania, przy założeniu, że pozostałe czynniki są stałe. Owe inne czynniki mające związek z krzywą popytu, można ująć w 3 grupy:

1. Ceny innych dóbr

• Substytut - coś, co zastępuje jakiś przedmiot, zamienia (np. autobus może zastąpić pociąg)

• Dobro komplementarne - dobro, które musi występować wraz nabywców innym dobrem (samochód + benzyna, płyty CD + odtwarzacz); liczy się cena zarówno jednego, jak i drugiego. Jeśli płyty CD stanieją, to wzrośnie na nie popyt, a skoro wzrośnie na nie popyt, to i wzrośnie popyt na odtwarzacze (krzywa popytu przesunie się w prawo).

• Wzrost cen dóbr substytucyjnych zwiększa popyt na dane dobro, a wzrost cen dóbr komplementarnych zmniejsza popyt na dane dobro.

• Dochody nabywców

• Wraz ze wzrostem dochodów popyt na większość dóbr wzrasta. Zwykle nabywcy kupują wówczas więcej wszystkich towarów. Są jednak pewne wyjątki.

• Dobro normalne (zwykłe) to takie dobro, na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu.

• Dobro niższego rzędu to takie dobro, na które popyt maleje przy wzroście dochodu. To zwykle tanie i niskogatunkowe towary, z których nabywcy najchętniej by zrezygnowali, gdyby było ich na to stać.

• Wyjątki:

• Gdy nabywca ma małe dochody, to wzrasta popyt na tanie mięso,

• Gdy wzrastają dochody, to spada popyt na tanie mięso,

• Wzrost ceny powoduje wzrost popytu, co związane jest ze snobizmem: „kupię to, choć jest drogie, bo później będę mógł się pochwalić, że mnie stać na coś drogiego”.

• Gusty lub preferencje konsumentów

• Gusty są częściowo kształtowane przez wygodę, zwyczaje oraz społecznie akceptowane wzorce zachowań (np. moda mini wpłynęła na spadek popytu na tkaniny ubraniowe).

• W wyniku tych trzech czynników następuje przesuwanie się całej krzywej.

Monopol naturalny ?

• Monopolista jest jedynym faktycznym i potencjalnym dostawcą produktu wytwarzanego w określonej gałęzi.

• Monopoliści mogą osiągać wysokie zyski, ograniczając wielkość sprzedaży i podnosząc cenę. Ponieważ są jedynymi sprzedawcami, nie muszą obawiać się konkurencji. W efekcie konsumenci płacą za określone dobra lub usługi więcej niż powinni.

• Pewne monopole są prawie nieuniknione, jak np. większość przedsiębiorstw użyteczności publicznej, jak dostawcy gazu. Państwo może poddawać te przedsiębiorstwa regulacji, stosując kontrolę cen, lub może samodzielnie dostarczać odpowiednich produktów.

• Monopolista może ustalić odmienne ceny dla różnych klientów.

• Monopol różnicujący ceny, inaczej dyskryminujący, jest w stanie narzucać różne ceny różnym nabywcom.

W jaki sposób bank centralny wpływa na koniunkturę gospodarczą?

• Bank centralny spełnia funkcję bankiera w stosunku do banków komercyjnych oraz odpowiada za ustalanie poziomu stóp procentowych.

Zestaw 4

Zasada racjonalności w ekonomii a homo oeconomicus

Zasada racjonalności:
- przy danych środkach maksymalizujemy efekt
- mamy cel i staramy się go osiągnąć przy minimalnych kosztach.

Cechy homo oeconomicus
- interes własny (egoizm)
- racjonalny wybór
- kalkulacja (rachunek kosztów i korzyści)

Wielkości (w tym ceny) nominalne i realne. Siła nabywcza pieniądza

• Rozróżnienie na wielkości nominalne i realne ma szczególne znaczenie w warunkach inflacji (wzrost ogólnego poziomu cen) i pojawia się w przypadku wszystkich zmiennych, które są wyrażone w jednostkach pieniężnych (np. złotówkach) a nie w jednostkach fizycznych (np. liczba wyprodukowanych pralek), bo te nie zależą od stopy inflacji.

• WAROŚCI NOMINALNE/ BIEŻĄCE ZMIENNYCH wartości obliczane wg cen występujących w okresie, kiedy dokonano pomiaru zmiennej. REALNE/ STAŁE obliczane metodą korygowania wartości nominalnych w taki sposób, by wyeliminować wpływ inflacji.

• KOSZTY NOMINALNE Koszty mierzone w funtach/złotówkach (jednostkach pieniężnych) lub wskaźniki oparte na wartościach wyrażonych w funtach.

• KOSZTY REALNE Obliczane przez skorygowanie kosztów nominalnych o zmiany poziomu cen. (wskaźnik kosztów nominalnych : wskaźnik cen detalicznych * 100 = koszty realne)

• CENY REALNE (RELATYWNE) Miernik rzadkości (ograniczoności) - informują, czy cena danego dobra rośnie szybciej niż przeciętny poziom cen wszystkich dóbr, dlatego nazywamy je często CENAMI WZGLĘDNYMI. Np. spadają ceny realne telewizorów, przy czym płace nominalne rosną ze względu na wydajność produkcji = zmniejsza się ekonomiczna rzadkość TV - możliwość zakupu dla większej liczby gospodarstw

• SIŁA NABYWCZA PIENIĄDZA - Wskaźnik ilości dóbr, które można nabyć za jednostkę pieniężną. Spada, jeśli rośnie cena dobra, bo za 1zł możemy nabyć mniej dóbr.

• STOPA WZROSTU danej zmiennej to zmiana procentowa jej poziomu w danym okresie (najczęściej w ciągu roku).

Istota i rola pieniądza we współczesnej gospodarce

• Pieniądz to:

• Powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonuje się płatności za dostarczone dobra lub wywiązuje się ze zobowiązań.

• Jest to środek wymiany.

• Powszechny ekwiwalent towarów, wyraża wartość towaru.

• Przykładem pieniądza w historii jest bydło i muszle. Ich wadą było towarzyszenie wysokich kosztów transakcyjnych - trzeba był marnować mnóstwo czasu na szukanie tych, którzy byli zainteresowani takim środkiem płatniczym.

• Gdy pojawiły się państwa, zaczęto emitować pieniądz w postaci złota i srebra, co obniżyło koszty transakcyjne, wadą była pokusa domieszki metali nieszlachetnych, co czyniono w sytuacjach podbramkowych, gdy pojawiały się nieprzewidziane wydatki, ale w ten sposób doprowadzano do inflacji. Nadmierne ilości pieniądza nie miały pokrycia w towarach. Z czasem pojawił się pieniądz w postaci banknotów i monet z metali nieszlachetnych. Istotne jest nie to, jaką ma fizyczną postać, ale to, że istnieje umowa społeczna, na mocy której jest on bezwarunkowo akceptowany jako środek płatniczy.

• Funkcje pieniądza we współczesnej gospodarce:

1. Środek wymiany

• Jest środkiem za pośrednictwem którego dokonuje się wymiany dóbr i usług, sprzedaje się lub kupuje dobra, wymienia się usługi i prace.

• Jest skupiany po to, by dzięki niemu konsumować inne dobra.

• Dzięki niemu istnieje gospodarka pieniężna.

• W gospodarce bezpieniężnej (barterowej), nie występuje środek wymiany, wymiana jest bezpośrednia, co oznacza, że wymienia się dobro za dobro. Taka gospodarka jest marnotrawstwem czasu i energii na znalezienie dobra, które zadowoli obie strony.

• Pełni rolę upraszczającą - używanie pieniądza pozwala zaoszczędzić czas i wysiłek związany z zawieraniem transakcji.

• Jednostka rozrachunkowa

• Jest jednostką, w której wyrażane są ceny i przy pomocy której prowadzone są rozliczenia, np. w Polsce ceny wyrażane są w złotówkach.

• Środek przechowywania wartości (tezauryzacji)

• Można go wykorzystać do dokonania zakupów w przyszłości.

• Ponieważ jednak pieniądz jako taki nie przynosi odsetek, a jego siła nabywcza stale się zmniejsza w wyniku inflacji, istnieją lepsze niż pieniądz środki przechowywania wartości.

• Miernik odroczonych płatności

• To funkcja jednostki rozrachunkowej w dłuższym okresie.

Zestaw 5

Ekonomia pozytywna a ekonomia normatywna

1. Ekonomia pozytywna

• Zajmuje się obiektywnym, naukowym objaśnianiem zasad funkcjonowania gospodarki.

• Celem ekonomii pozytywnej jest wyjaśnienie, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące podejmuje decyzje dotyczące konsumpcji, produkcji i wymiany dóbr.

• Służy dwojakim celom:

1. Odpowiada na pytanie: dlaczego gospodarka działa tak, jak działa?,

2. Tworzy podstawy do przewidywań reakcji gospodarki na zmianę warunków działania.

• W przypadku ekonomii pozytywnej staramy się występować w roli bezstronnych badaczy. W takim podejściu nie ma miejsca na osobiste wartościowanie zjawisk. Prowadzimy następujące rozumowanie: Jeżeli zajdzie „taka a taka” zmiana, to wywoła ona „taki a taki” skutek.

• Ekonomia pozytywna to opis i wyjaśnienie - bez wartościowania. To odpowiedz na pytania: Jak jest?, Dlaczego jest?, Co z tego wynika?

• Ekonomia normatywna

• Dostarcza zaleceń opartych na subiektywnych sądach wartościujących.

• Oparta jest na subiektywnym wartościowaniu, a nie na poszukiwaniu prawdy obiektywnej. Analizuje problemy związane z systemem wartości obowiązującym w danym społeczeństwie.

Wolny rynek - gospodarka mieszana - gospodarka nakazowa

• Rynek:

• To mechanizm korygujący zachowania nabywców i sprzedawców uczestniczących w procesie wymiany dóbr i usług.

• Zwięzła nazwa procesu prowadzącego do tego, że decyzje gospodarstw domowych prowadzące konsumpcji różnych dóbr, decyzje przedsiębiorstw o tym, co i jak wytwarzać, oraz decyzje pracowników dotyczące tego, jak wiele i dla kogo pracować, zostają wzajemnie uzgodnione dzięki odpowiednim dostosowaniom cen.

• To zespół warunków, które doprowadzają do kontraktu między kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług.

• Wolny rynek - to rynek, w działanie którego nie ingeruje państwo.

• Jednostki w warunkach wolnego rynku kierują się swoimi własnymi celami i starają się odnosić maksymalne korzyści, nie uciekając się do jakiejkolwiek pomocy, ani udziału państwa.

• Abstrakcyjna suma transakcji kupna i sprzedaży (np. kupno akcji przez telefon). W trakcie tego procesu w warunkach wolnego rynku kształtuje się cena równowagi rynkowej.

• Idea głosząca taki system wywodzi się od szkockiego filozofa i ekonomisty, Adama Smitha.

• Nie ma idealnej gospodarki wolnego rynku (czy gospodarki nakazowej).

• Gospodarka mieszana - to gospodarka, w której państwo i sektor prywatny współuczestniczą w rozwiązywaniu problemów gospodarczych. Państwo kontroluje znaczną część produkcji za pomocą podatków, płatności transferowych oraz dostarczania dóbr i usług publicznych (obrona narodowa, bezpieczeństwo wewnętrzne). Kontroluje także zakres, w jakim jednostki mogą kierować się w swoim działaniu własnym interesem.

• Gospodarka nakazowa - to taka, w której wszystkie decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji są podejmowane przez państwo.

• Państwowe agendy planistyczne decydują o tym, co, jak i dla kogo się produkuje. Szczegółowe nakazy są następnie kierowane do gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i pracowników. Planowanie tego rodzaju jest bardzo skomplikowane i dlatego całkowicie nakazowa gospodarka, gdzie wszystkie decyzje bez wyjątku podejmowane są przez państwo, praktycznie nigdzie nie występuje (w wielu krajach Bloku Wschodniego zakres centralnego zarządzania i planowania był bardzo znaczny).

Bank centralny i jego miejsce w systemie bankowym i w państwie

• Bank Centralny istnieje w każdym kraju. Spełnia 2 funkcje:

1. Jest bankiem banków, zapewniając sprawne funkcjonowanie systemu bankowego,

2. Jest bankiem państwa, sprawując kontrolę nad podażą pieniądza i finansując deficyt budżetowy państwa.

• Bank Centralny nigdy nie może zbankrutować. W razie potrzeby może on po prostu w szybszym tempie dodrukować brakujące banknoty.

Zestaw 6

Czynniki wypływające na podaż i ilość oferowaną

• Podaż to ilość dobra, jaką sprzedawcy są w stanie zaoferować przy różnym poziomie ceny.

• Czynniki określające krzywą podaży:

1. Technika:

• Postęp techniczny - wszelkie usprawnienia umożliwiające wzrost efektów przy tych samych nakładach (zmniejszenie kosztów produkcji).

• Usprawnienia natury technicznej pozwalają wytwórcom zwiększyć produkcję przy dowolnej cenie.

• Postęp techniczny powoduje przesuwanie się krzywej podaży w prawo i w górę, gdyż producenci w tych warunkach są gotowi wytwarzać więcej niż przedtem, przy każdym poziomie ceny rynkowej.

• Koszty produkcji:

• Spadek cen jednostkowych poszczególnych czynników (np. płac, kosztów energii), pobudza producentów do zwiększania produkcji przy każdej cenie produktu, co znajduje wyraz w przesunięciu krzywej podaży w prawo. Z kolei wzrost cen czynników produkcji czyni produkcję mniej opłacalną i powoduje przesunięcie krzywej podaży w lewo (dostarcza się mniej niż wcześniej, przy dowolnej cenie zbytu).

• Działalność regulacyjna państwa:

• Czasami interwencja państwa może być traktowana jako próba narzucenia niekorzystnej dla producentów techniki wytwarzania. Uniemożliwi im wybór takiej metody produkcji, na jaką decydowaliby się bez interwencji. Jeżeli taki przypadek wystąpi, krzywa podaży przesunie się w lewo, co oznaczać będzie mniejszą ilość oferowanych towarów przy każdej cenie, bo wzrosną koszty wytwarzania.

Elastyczność dochodowa popytu a różne rodzaje dóbr (dobra normalne a dobra niższego rzędu, dobra pierwszej potrzeby a dobra luksusowe)

• Elastyczność dochodowa popytu mierzy zależność między zmianami popytu a zmianami dochodów ludności.

• Elastyczność dochodowa popytu to stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na określone dobro do względnej zmiany dochodu. Mierzy ona reakcję wielkości popytu na zmianę poziomu dochodu przy niezmienności ceny danego dobra i cen wszystkich innych dóbr (substytucyjnych i komplementarnych).

• Znajomość elastyczności dochodowej popytu jest niezbędna do prognozowania zmian w strukturze popytu konsumpcyjnego, zachodzących pod wpływem wzrostu gospodarczego i wzrostu poziomu zamożności.

• Dobro normalne (zwykłe) to takie dobro, na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu. Charakteryzuje się dodatnią elastycznością dochodową popytu.

• Dobro niższego rzędu to takie dobro, na które popyt maleje wraz ze wzrostem dochodu (są to głównie tanie i niskogatunkowe towary, z których nabywcy najchętniej by zrezygnowali, gdyby tylko było ich na to stać; większość tych produktów ma swoje wysokogatunkowe, droższe odpowiedniki, np. ochłap i befsztyk, koszula nylonowa i bawełniana). Mają one ujemną elastyczność dochodową popytu. Każde dobro niższego rzędu jest dobrem pierwszej potrzeby. Do dóbr niższego rzędu zaliczają się także dobra normalne o elastyczności dochodowej w przedziale od 0 do 1.

• Dobra pierwszej potrzeby, będące dobrami normalnymi, zajmują miejsce pośrednie między dobrami niższego rzędu a dobrami luksusowymi. W miarę wzrostu dochodu wielkość zapotrzebowania na żywność rośnie, ale stosunkowo wolno. Większość rodzin, mimo wzrostu dochodów, nadal preferuje stosunkowo proste potrawy przyrządzane w domu. Mają elastyczność dochodową niższą od jedności.

• Dobra wyższego rzędu (luksusowe) są przeważnie towarami wysokiej jakości, które mają substytuty (odpowiedniki) niższej jakości, np. Mercedes - Ford, wycieczka zagraniczna - wycieczka krajowa. Mają one elastyczność dochodową wyższą od jedności.

Bezrobocie i rodzaje bezrobocia

Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów.

Rodzaje bezrobocia:

FRYKCYJNE minimalny poziom bezrobocia, niemożliwy do obniżenia występujący w każdym dynamicznym społeczeństwie; osoby o ułomnościach fizycznych lub psychicznych, os. chwilowo pozbawione pracy ze wzg. na zmianę zawodu; normalne zjawisko.

STRUKTURALNE powstaje ze wzg. na rozbieżność ludzkich kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu i produkcji;

WYNIKAJĄCE Z NIEDOSTATKU POPYTU (typ keynesowski) powstaje ono wtedy, gdy popyt globalny zmniejszył się, a płace i ceny nie zdążyły dostosować się, co przeszkodziło przywróceniu pełnego zatrudnienia.

KLASYCZNE giętkie płace i ceny utrzymują gospodarkę w stanie pełnego zatrudnienia - bezrobocie klasyczne pojawia się, gdy płaca jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu przy którym krzywe podaży pracy i popytu na nią się przecinają.

- ponadto wyróżniamy:

• Bezrobocie lokalne (wyróżniające się szczególnym nasileniem braku wolnych miejsc pracy w pewnych miejscowościach lub regionach)

• Bezrobocie sezonowe (powodowane okresową zmiennością warunków klimatycznych i cyklów produkcyjnych w niektórych rodzajach działalności gospodarczej, a zwłaszcza w rolnictwie)

• Bezrobocie utajone = ukryte (występujące w postaci przeludniania w rolnictwie lub też w postaci nadmiernego w stosunku do potrzeb zatrudnienia w przedsiębiorstwach przemysłowych)

• Typowe dla krajów słabo rozwiniętych -> przeludnienie agrarne

• Typowe dla krajów rozwiniętych -> ludzie, którzy zrezygnowali z poszukiwania pracy z powodu beznadziejności swoich usiłowań

• Typowe w gospodarce socjalistycznej -> nadzatrudnienie; nie jest objęte statystyką

• Bezrobocie dobrowolne (spowodowane tym, że siła robocza nie chce podjąć pracy za płacę równowagi)

• Bezrobocie przymusowe (gdy siła robocza chce przyjąć pracę za obowiązującą na rynku płacę, ale nie może jej znaleźć)

- przyczyny:

• Niewystarczająca liczba wolnych miejsc pracy dla ubiegających się o nie

• Wadliwa organizacja rynku pracy

• Brak odpowiednich kwalifikacji bezrobotnych

• Trudności mieszkaniowe uniemożliwiające przesuwanie nadwyżek siły roboczej do ośrodków wykazujących jej niedobór

• Oferowanie zbyt niskich stawek płać (np. w porównaniu z zasiłkiem dla bezrobotnych)

- metody walki z bezrobociem:

• Roboty interwencyjne

• Aktywne pośrednictwo pracy

• Popierania emigracji zarobkowej

• Obniżanie podatków (w celu ożywienia gospodarki i spowodowania naturalnego przyrostu liczby miejsc pracy)

• Skracanie czasu pracy

- miarą bezrobocia jest stopa bezrobocia, będąca relacją liczby zarejestrowanych bezrobotnych do zasobu siły roboczej lub do liczby ludności w wieku produkcyjnym; wyrażona w %

- pewien poziom bezrobocia (3-4%) jest w gospodarce nieunikniony, a nawet konieczny (umożliwia dostosowanie struktury produkcji do zmieniających się potrzeb)