Mówienie.
Umiejętność mówienie - sztuka mówienia - retoryka, oznacza świadome bądź nieświadome opanowanie przez nadawcę reguł i form używania języka.

Prowadzone rozmowy mogą służyć różnym celom. Pozwalają między innymi:

• Wyrazić swoje myśli, przekonania, uczucia

• Podzielić się z innymi własnym doświadczeniem

• Wymienić z innymi posiadane informacje, uzgodnić poglądy

• Dokonać zmian w zachowaniu innych ludzi, wydać polecenia, wykonać wspólne zadania

• Wyrazić stosunek do partnera i określić własną pozycję w związku

• Nawiązać więzi społeczne między ludźmi i zaspokoić ich potrzeby

• Kształtować swój wizerunek.

Rodzaje komunikatów werbalnych:

• Krytyczne - mają na celu wzbudzenie poczucia winy

• Obronno-atakujące - koncentrują się na wartościowaniu, kontrolują by osiągnąć z góry zamierzony rezultat

• Strukturalne - dają przepis na postępowanie, pouczają

• Opiekuńcze - służą do rozwiązywania problemów, udzielania pomocy, wyręczania w celu przejęcia inicjatywy

• Wspierająco-podtrzymujące - charakteryzują się indukowaniem pozytywnych a nie negatywnych emocji, zorientowaniem się na problem, wczuwaniem się w pełnione role i przejawianiem gotowości do zmiany zadania po przedstawieniu odpowiednich argumentów.

Istota i funkcje komunikacji niewerbalnej

W szerszym znaczeniu komunikowanie się niewerbalne oznacza: wszelkie zamierzone i niezamierzone przekazywanie informacji za pomocą : dzieł sztuki nieliterackiej, wystroju pomieszczeń, planów sytuacyjnych, przedmiotów, którymi posługują się osoby danej kategorii społeczno-demograficznej i zawodowej, właściwości statycznych i dynamicznych ciała.

W węższym rozumieniu oznacza: przekaz informacji bez użycia słowa pisanego i za pomocą statycznych i dynamicznych właściwości ciała. Komunikowanie się niewerbalne bywa nazywane „mową ciała”, ukrytym komunikowaniem się czy zachowaniami symbolicznymi.

Komunikowanie się niewerbalne może być:

1. Wielokanałowe

2. Względnie spontaniczne

3. Względnie dwuznaczne

4. Zdeterminowane kulturowo

5. Sprzeczne z tym o czym się mówi.

Komunikowanie się niewerbalne spełnia funkcje;

1. zastępuje werbalne wypowiedzi

2. uzupełnia przekaz słowny

3. akceptuje zgodne przekazy werbalne

4. reguluje kierunek rozmowy

5. komunikuje emocje

Formy komunikowania się niewerbalnego:

1. kinezyjna - polega na tym, że informacje są wysyłane poprzez gesty, wyraz twarzy, kontakt wzrokowy, zmianę postawy i dotyk.

Kontakt wzrokowy w komunikowaniu się informuje o: reakcji zwrotnej (sprzężeniu zwrotnym), otwartym kanale komunikowania się, symptomach przynależności bądź wykluczenia.

Wyniki badań nad kontaktem wzrokowym między ludźmi:

• w kontakt wzrokowy bardziej angażują się kobiety niż mężczyźni,

• partner utrzymuje intensywniejszy, dłuższy kontakt z drugą osobą wówczas, gdy słucha niż wtedy gdy mówi

• nadawca próbujący oszukać słuchacza bywa na ogół mniej zaangażowany w kontakt wzrokowy

• kontakt wzrokowy jest na ogół słabszy wówczas, gdy wzajemne reakcje między partnerami rozmowy są kłopotliwe czy nieprzyjemne, kiedy naruszono ich sferę prywatności.

• Kontakt wzrokowy bywa dłuższy w relacjach przyjacielskich niż wrogich

• Czas trwania kontaktu wzrokowego jest zharmonizowany z uczuciami wywołanymi interpersonalną atrakcyjnością, bywa interpretowany jako wskaźnik sympatii,

• Służy do przekazywania ściśle określonych wiadomości, które nie maja nic wspólnego z atrakcyjnością.

Komunikowanie się spojrzeniem w połączeniu z innymi zachowaniami niewerbalnymi

ZACHOWANIE	KOMUNIKUJE
Unikanie kontaktu wzrokowego, patrzenie w bok lub spuszczanie oczu	Zakłopotanie, kłamanie bądź ocenianie sytuacji jako kłopotliwą czy męczącą
Wzniesienie głowy i spojrzenie do góry lub spuszczenie głowy w dół z wyrazem skupienia	Przerywanie kontaktu (zaczekaj chwile, zastanawiam się)
Kontakt wzrokowy połączony z ruchem głowy i marszczeniem brwi	Wzmocnienie kontaktu, nie rozumiem, powtórz
Utrzymanie kontaktu wzrokowego, uśmiech, ewentualne lekkie przechylenie głowy	Podtrzymanie kontakt, jasne, rozumiem o co chodzi, nie ma nic do dodania
Długie spojrzenie, nieruchomo utkwione w oczach partnera	Wymuszenie uległości, chęć uzyskania dominacji
Unikanie kontaktu wzrokowego poprzez: spojrzenie w bok spojrzenie w dół	Lekceważenie Lęk i chęć ucieczki
Uważne patrzenie w oczy, bliskie usytuowanie, nachylone ciało, rozwarte ramiona, uśmiech	Wyrażanie sympatii, otwartości, demonstrowanie przyjacielskiego nastawienia
Głębokie patrzenie partnerów w oczy w sytuacji przyjemnie treści konwersacji niemiłej treści rozmowy	Przyrost sympatii odbiorcy Osłabienie pozytywnych uczuć
Nieruchome spojrzenie bez mrugnięcia, przenoszenie go poprzez wolne zwroty głowy	Dyscyplinę wewnętrzną, wczuwanie się w sytuację partnera
Szerokie rozwarcie powiek połączone z „osłupieniem” oczu	Zaskoczenie, zdziwienie, przerażenie bądź podkreślanie niezwykłości przekazywanych treści
Zmarszczenie brwi, jakby oceniające oczy z równoczesnym ulokowaniem wzroku na dalekim obiekcie, zaciśnięcie ust i opuszczenie ich kącików	Pewność siebie, odwagę, górowanie nad ludźmi

2. proksemiczna - przejawia się poprzez przekazywanie wiadomości za pomocą aranżacji przestrzeni. Jej wymiarami są:

• dystans przestrzenny między nadawcą a odbiorcą i związaną z nimi poza ciała

• orientacje w przestrzeni - usadowienie

Dystans wiąże się z istnieniem sfery osobistej. Jest ona najbliższym obszarem wokół jednostki, uznawanym przez nią za należący do niej obszar.

Jej rozmiar jest warunkowanym:

• pochodzeniem kulturowym

• statusem społecznym

• osobowością

• wiekiem

• płcią

Odmiany Dystansu:

1. bliski (intymny) 0-45 cm

2. osobisty, wyznaczający tzw. Sferę osobistą 45-120 cm

3. społeczny: między osobami o różnych pozycjach społecznych 150-350 cm

4. publiczny, obejmujący kontakty osobistości z publicznością 10-25 m

Możliwe orientacje w przestrzeni:

1. twarzą w twarz

2. tyłem do tyłu

3. obok siebie

4. pod kątem prostym

5. według linii ukośnej

Uwzględniając usadowienie partnerów przy stole można wyodrębnić usadowienie:

• korzystne dla negocjacji bowiem nadawca i odbiorca mogą swobodnie utrzymywać kontakt wzrokowy - „uciekać oczami” bądź szukać wzroku partnera

• stosowane do omawiania szczegółów sprawy, po uzgodnieniu proponowanych ofert

• informujące o braku zainteresowania bądź niewielkim partnerów rozmowy bądź o braku pewności któregoś z nich

• konfrontacyjne, dające do zrozumienia iż dana osoba nie będzie unikać rozprawy i zaryzykuje walkę; może w tej rozmowie pojawić się wrogi ton

Pozy ciała SA odpowiedzią jednostki na pochodząca z otoczenia stymulacje fizyczna i społeczną. Określa stan psychiczny przeżywany przez osobę. Pozy ciała w powiązaniu z gestykulacją i mimiką dostarczają informacji o reakcjach partnera.

Pozy ciała (odmiany):

1. stopień rozluźnienia różnych części ciała

2. wychylenie tułowia do przodu bądź do tyłu

3. stopień otwarcia, tzn. skrzyżowanie bądź nie rąk lub nóg

Typy zachowań niewerbalnych w zależności od nastawienie rozmówcy:

• nastawienie nieprzyjazne (unika wymiany spojrzeń, pochyla, odwraca głowę, zła, uboga mimika, mocno ściska dłonie, pociera często nos, głowę, odsuwa się od rozmówcy)

• nastawienie przyjazne (patrzy w oczy rozmówcy, kiwa głową aprobująco, uśmiecha się, trzyma dłonie otwarte, rzadko dotyka głowy, zbliża się do rozmówcy)

• zachowania osoby lękliwej (często zamyka oczy, nerwowo rusza rękami, wierci się na krześle, nerwowo „kiwa” nogą, zasłania często usta)

• zachowania osoby pewnej siebie (oczy naturalnie otwarte, trzyma luźno i swobodnie ramiona, odsłania sylwetkę i twarz, siedzi pewnie, spokojnie, trzyma nogi wygodnie, spokojnie)

• nastawienie wrogie, agresywne (uśmiecha się z politowaniem, grozi palcem wskazującym, podnosi brwi z niesmakiem, wstaje, by unieść się nad rozmówcę, ściska dłonie w pięści, patrzy ponad głowę rozmówcy)

• nastawienie zdecydowanie, bez wrogości (spogląda na rozmówcę około ¾ czasu rozmowy, wyraz zdecydowania pewności, gestykuluje dłońmi, lekko odwraca głowę w bok, lekko napina ciało, gdy zaczyna mówić, trzyma otwarte dłonie, patrzy prosto w oczy)

3. pozajęzykowa (paralingwistyczne) - odbywa się poprzez modulację, intonację zawieszenia głosu itp.
   Wiąże się z wszystkimi aspektami wymowy (artykulacji). Jej cechami są: głośność, tonacja, prędkość (tempo), rytm, barwa głosu.

Preferowane i niepreferowane zachowania niewerbalne

Zachowania niewerbalne, których należy:
Kreować, preferować	Unikać, eliminować
Ofensywne, przyjazne Patrzenie na twarz partnera Uśmiechanie się Otwarte dłonie Niezakłamanie rąk Minimalizowanie częstotliwości dotykania twarzy Pochylanie się lekko do przodu w kierunku partnera Stawianie oby nóg na podłodze	Defensywne Unikanie kontaktu wzrokowego Twarz bez wyrazu Zaciśnięte pięści Nakładanie ręki na rękę Prawie ciągłe pocieranie nosa bądź ucha, bądź oka Odchylanie się od partnera

Istota korespondencji

Komunikowanie się za pośrednictwem słowa pisanego wymaga użycia słów, które stanowią 7-10% ogółu przekazywanych komunikatów.

Jego szczególną właściwością jest to, że nie mamy na ogół możliwości bezpośredniego kształtowania sytuacji, w której nasza informacja dotrze do adresata.

Przygotowując korespondencję, należy znać odpowiedź na pytania:

• Po co piszemy (cel)?

• Do kogo piszemy?

• Co i jak chcemy przekazać?

Różnice między komunikowaniem się werbalnym a pisemnym
Komunikowanie się werbalne	Komunikowanie się pisemne
Bardziej osobiste. Oddziałuje przez treść i sposób prezentacji Większa kontrola nad tym, kiedy i jak wiadomość będzie usłyszana Natychmiastowa odpowiedź Przemijające wiadomości Ogranicza się do selektywnego wyboru idei Efektywna dla względnie prostych pomysłów Różnorodne formułowanie myśli Bardziej efektywne dla wiadomości wzrokowych lub z elementami pokazowymi Bardziej efektywne, kiedy szukamy natychmiastowej emocjonalnej odpowiedzi (motywacja, sprzedaż) Dużo powtórzeń, podsumowań Mniej precyzyjna widomość, kiedy przechodzi od jednego odbiorcy do drugiego Jednorazowa realizacja Mówca i słuchacz są w tym samym miejscu i czasie Jest dużo dostępnych informacji niewerbalnych	Bardziej formalne Oddziałuje tylko przez treść Mała kontrola tego czy, jak i kiedy wiadomość będzie przeczytana Brak odpowiedzi Stałe wiadomości Pełniej wyczerpuje temat i idee Efektywna dla szczegółowych kompleksowych pomysłów Ostateczne formułowanie myśli Mniej efektywne dla wiadomości wzrokowych lub z elementami pokazowymi Bardziej efektywne, kiedy nie szukamy natychmiastowej odpowiedzi, ale musimy ją przemyśleć Brak powtórzeń Bardziej precyzyjna informacja, kiedy przechodzi z jednej osoby do drugiej Nie jest ograniczona do jednorazowej realizacji Słuchacz i mówca nie muszą być w tym samym miejscu i czasie W zasadzie bardzo mało jest informacji pozasłonowych

Bariery warunkujące skuteczne komunikowanie się.

Bariera komunikacyjna - coś co powstrzymuje bądź blokuje skuteczne komunikowanie się.

Typ barier: nieostrożność, zniekształcenie motywu, nadmierne zaabsorbowanie sobą, przejawienie zachowań obronnych, brak zaufania, nastawienie do nadawcy, emocje, różnice językowe, niezgodność przekazów werbalnych i pozawerbalnych, percepcja

Percepcja - jest procesem selekcjonowania, wartościowania, organizowania i interpretowania danych dostarczanych przez zmysły w sposób, który umożliwia odczuwanie świata. ( wiadomość (informacja jest odejmowana) informacja jest dodawana informacja jest niszczona)

Czynniki warunkujące postrzeganie:

• Selektywność

• Pierwsze wrażenie

• Złudna percepcja

• Brak umiejętność odróżnienia faktów rzeczywistych od wniosków

• Niespostrzeganie

• Stereotypy

• Tendencja do uzupełniania luk

• Kontekst środowiskowy

• doświadczenie

Błędy percepcyjne:

• ślepota poznawcza

• mechanizm projekcji

• uproszczenie poznawcze

• dialog głuchych

• wrogość autystyczna

• substytucje celów

Usprawnieniu percepcji może sprzyjać przestrzeganie zasad:

1. Unikanie wnioskowania o intencjach partnera na podstawie własnych obaw

2. Nie obarczanie winą partnera za własne problemy

3. Dyskutowanie na temat własnej percepcji, gdyż umożliwia ono zrozumienie różnic w postrzeganiu

4. Poszukiwanie możliwości działania niezgodnego z percepcją drugiej strony

5. Zapewnienie partycypacji w rozmowie, by zainteresować partnera rozwiązaniem

6. Proszenie o radę partnera, docenianie jego wkładu w przygotowanie propozycji, projektu

7. Dbanie o zachowanie twarzy

Techniki poprawy skuteczności komunikowania się:

Techniki Nadawcy:

• Sprzężenie zwrotne

• Przejawienie wrażliwości na potrzeby odbiorcy

• Bycie wiarygodnym, dokładnym

• Dobieranie treści i sposobu jej przekazu do odbiorcy

• Wczuwanie się w punkt widzenia słuchacza

Techniki Odbiorcy:

• Przejawianie umiejętności słuchania

• Stosowanie parafrazy

• Demonstrowanie wrażliwości na punkt widzenia nadawcy

• Interpretowanie „mowy ciała”

Techniki Nadawcy i Odbiorcy

• Sprawdzenie czy informację odebrano i zrozumiano

• Regulowanie ilości przekazywanych informacji

• Stosowanie różnych kanałów werbalnych, niewerbalnych, pisemnych

dr Monika Spilka Komunikacja społeczna wykład 3 (27.XI.09)

- 7 -

---