Wyższa Szkoła Ekonomiczno - Informatyczna

w Warszawie

Wydział Ekonomiki Finansów i Bankowości

Ulgi i zwolnienia podatkowe w podatku dochodowym
od osób prawnych w polskim systemie podatkowym
w kontekście wstąpienia Polski do Unii Europejskiej

Praca licencjacka

______________________________________________________________

Warszawa 2003

Spis treści

Wstęp

Wstęp

Podatki we współczesnych czasach stanowią nieodzowny element życia każdego człowieka, przedsiębiorstwa, instytucji, jak też państwa jako organu rządzącego.

W doktrynie prawa podatkowego wskazuje się, iż podatek jest zjawiskiem o dwoistej naturze - podatkowej i ekonomicznej, dlatego system podatkowy podlega modelowaniu w celu przystosowania go do struktury ekonomicznej i zmienia się zgodnie z ewolucją tej struktury

Podatki od dawna stanowiły przyczynę sporów wielu ekonomistów i polityków co do prawidłowości, sprawiedliwości i potrzeby stosowania w taki, a nie inny sposób. Jedni popierali głęboką ingerencję państwa w gospodarkę, inni głosili, że lepiej będzie, jeśli państwo będzie bardziej liberalne i będzie ingerowało w sferę gospodarczą w minimalnym stopniu, oraz tylko wtedy, kiedy będzie to naprawdę konieczne. Kontrowersyjny problem podatków którymi państwo oddziałuje na gospodarką istnieje do dziś.

Jako element aktywnej polityki państwa podatek powinien zaspokajać potrzeby państwa, ale w sposób nieuciążliwy i nazbyt „godzący” w społeczeństwo. Istotna jest konstrukcja całego systemu podatkowego jak również samego podatku.

Jednym z elementów konstrukcyjnych podatku, ale jakże ważnym dla większości podatników są ulgi i zwolnienia podatkowe. Stanowią one często ważną podstawę podejmowania decyzji wielu jednostek organizacyjnych, na przykład przedsiębiorstw.

Ponieważ podatek pełni w gospodarce wiele funkcji takich jak: społeczną, stabilizacyjną, ekonomiczną i fiskalną, tak więc ulgi i zwolnienia podatkowe jako podstawowe elementy konstrukcji pełnią podobne funkcje.

Polska jest coraz bliżej członkostwa w Unii Europejskiej, dlatego istnieje konieczność dostosowania między innymi polskiego prawa podatkowego do standardów unijnych. Toczą się negocjacje z UE, a 21 marca 2002 roku został zamknięty rozdział negocjacji w sprawie podatków.

Systemy podatkowe krajów UE mają istotne znaczenie dla kształtowania unii gospodarczej i walutowej. Ponadto, podatki stanowią podstawowe źródło dochodów budżetu UE. Stąd ujednolicenie ich struktury ma wpływ na funkcjonowanie polityki Unii w różnych obszarach integrowanej działalności.

Polscy przedsiębiorcy już niedługo staną przed problemem funkcjonowania ich firm w warunkach UE, w której panuje dość duża różnorodność w opodatkowaniu zarówno przedsiębiorstw, jak i obywateli.

Biorąc pod uwagę sytuację gospodarki polskiej oraz wagę tego tematu celem niniejszej pracy jest analiza i ocena: istniejących ulg i zwolnień w podatku dochodowym od osób prawnych w polskim systemie podatkowym oraz kierunków ich zmian w celu harmonizacji ich ze standardami unijnymi.

W pracy chcę wykazać, że ulgi i zwolnienia podatkowe w podatku dochodowym od osób prawnych nie są instrumentem wystarczająco wykorzystywanym w Polsce.

Teza pracy jest dowodzona przy wykorzystaniu analizy logicznej opartej na literaturze przedmiotu oraz istniejących badań.

Tezie pracy oraz jej celowi podporządkowana jest treść pracy, która ujęta została w czterech rozdziałach.

Rozdział pierwszy obejmuje trzy podrozdziały. Zostały w nim wyjaśnione pojęcia dotyczące zagadnień pracy, przedstawiona ogólna charakterystyka ulg i zwolnień podatkowych, ich różne rodzaje, jak również zostały poruszona kwestie powodów ustalania ulg i zwolnień podatkowych oraz sprawiedliwości podatkowej.

W rozdziale drugim przedstawione są ogólne ulgi i zwolnienia podatkowe w podatku dochodowym od osób prawnych w polskim systemie podatkowym z uwzględnieniem szczególnych rozwiązań w tym zakresie, a mianowicie: zachęt podatkowych na terenach specjalnych sfer ekonomicznych i preferencji fiskalnych w zakładach pracy chronionej.

W trzecim rozdziale pracy ukazany jest zakres koniecznych zmian w celu dostosowania ulg i zwolnień podatkowych od osób prawnych w polskim systemie podatkowym w celu zharmonizowania go ze standardami unijnymi oraz koncepcje zmian ulg i zwolnień przyszłości.

1. Charakterystyka ogólna ulg i zwolnień podatkowych

1. Wprowadzenie

Podatek jest przymusowym, bezzwrotnym, powszechnym i bezpłatnym świadczeniem pieniężnym o charakterze ogólnym, wpłacanym na rzecz budżetu państwa. W literaturze obejmującej swoim zakresem finanse publiczne i politykę fiskalna spotykamy się z definicjami podatku ujętymi w sposób bardzo podobny lub nieco się różniącymi. Większość autorów, mi. A. Majchrzycka-Guzowska, J. Kaleta, określa podatek jako „świadczenie pieniężne przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne i ogólne, pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa określających sposób wymiaru oraz warunki i terminy płatności tego świadczenia. Podobną definicję można znaleźć w pracy W. Cabana. Z kolei P.M. Gaudement i J. Molinier definiują podatek jako pobranie dokonane w drodze przymusu przez władze publiczne, którego zasadniczym celem jest pokrycie obciążeń publicznych i ich rozdzielenie według zdolności podatkowej obywateli.

Od kiedy istnieją podatki, podatnicy domagają się zmian w ich funkcjonowaniu. W związku z tym ugrupowania polityczne, teoretycy, bądź grupy nacisku podejmują próby opracowania i wprowadzenia w życie możliwie idealnego systemu podatkowego.
Na polski system podatkowy składają się obecnie następujące podatki:

• Od towarów i usług (VAT),

• Dochodowy od osób prawnych,

• Dochodowy od osób fizycznych,

• Rolny,

• Od spadków i darowizn,

• Nieruchomości,

• Posiadania psów

• Leśny,

• Od gier,

• Od środków transportu

• Od sprzedaży akcji w obrocie publicznym

• Od lokat i depozytów na rachunkach bankowych.

Powyższe podatki uzupełniają cztery opłaty: skarbowa, administracyjna, targowa, miejscowa.

W konstrukcji każdego podatku można wyodrębnić stałe elementy, które spełniają właściwą im rolę i dotyczą bardzo szerokiego kręgu zagadnień rachunkowych, prawnych i uwarunkowań realizacji obowiązku podatkowego. Konstrukcja podatku może obejmować następujące elementy składowe: podmiot podatku, przedmiot podatku, podstawa opodatkowania, stawki i skale podatkowe, zwolnienia podatkowe, ulgi podatkowe, zniżki podatkowe, zwyżki podatkowe.

Rysunek 1 Elementy podatku i technik podatkowych

podatek

podmiot czynny

organy władzy i administracji państwowej lub innej, które ustalają i pobierają podatek

podmiot podatku

podatnik

osoba prawna lub fizyczna, która ponosi ciężar świadczenia podatkowego

podmiot bierny

płatnik

osoba prawna lub fizyczna zobowiązana do obliczenia, pobrania i odprowadzenia podatku

inkasent

osoba prawna lub fizyczna zobowiązana do poboru i odprowadzenia podatku

przedmiot podatku

zjawiska, zdarzenia i rzeczy lub stan faktyczny, lub prawny, z którymi prawo łączy powstanie obowiązku podatkowego

podstawa opodatkowania

przedmiot podatku określony jednoznacznie, co do wartości lub wielkości

procentowe

stałe

ilościowe wyrażenie wysokości podatku w odniesieniu do podstawy opodatkowania

stawki podatkowe

kwotowe

różnicowe

zmienne

liniowe proporcjonalne

stawki podatkowe określonego podatku zestawione w stosunku do rosnącej podstawy opodatkowania, tj. uporządkowane wg klas, szczebli czy też przedziałów podstawy opodatkowania lub rzadziej innej wielkości

skale podatkowe

progresywne

degresywne

regresywne

zwolnienia podatkowe

wyłączenie z obowiązku podatkowego określonych podmiotów lub części przedmiotu opodatkowania

ulgi, zniżki podatkowe

obniżenie wielkości należnego podatku

zwyżki podatkowe

podwyższenie wysokości podatku ustalonego zgodnie z obowiązującymi stawkami

Źródło: S. Dolata, „Podstawy wiedzy o podatkach i polskim systemie podatkowym”, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 1999, s. 69

Na powyższym rysunku zostały przedstawione i pokrótce omówione elementy podatku i techniki podatkowe. Niniejsza praca poświęcona jest jednak ulgom i zwolnieniom podatkowym dlatego też te zagadnienia zostały szerzej omówione w następnych podrozdziałach.

Przepisy prawne w postaci na przykład ustaw o podatku dochodowym od osób prawnych wyróżniają wiele zwolnień podatkowych.

1. Klasyfikacja ulg i zwolnień podatkowych

Jednym z elementów konstrukcyjnych podatku, ale jakże ważnym dla większości podatników są zwolnienia podatkowe.

Istotą zwolnienia podatkowego jest wyłączenie z obowiązku podatkowego określonego ogólnymi normami prawnymi, oznaczonych podmiotów opodatkowania, lub części przedmiotu opodatkowania. W zależności od tego , czy wyłączony z obowiązku podatkowego jest oznaczony podmiot opodatkowania, czy też pewna część przedmiotu opodatkowania. Zakres zwolnień może obejmować rodzaj prowadzonej działalności , rodzaj źródła przychodu bądź też rodzaj przedmiotów, które mają stanowić majątek podlegający zbyciu.

Zwolnienia podatkowe można podzielić na:

• podmiotowe

• przedmiotowe.

Mogą one występować oddzielnie, lub być ze sobą łączone.

Zwolnienia podatkowe ze względu na kryterium cechy opodatkowania można także można także podzielić na podmiotowo-przedmiotowe. W przypadku takich preferencji splatają się motywy zarówno o charakterze podmiotowym, jak i przedmiotowym. W takiej sytuacji ulgi jednocześnie dotyczą warunków osobistych podatnika i są połączone z przedmiotem działalności. Preferencje tego typu są określane jako ulgi mieszane.

Zwolnieniem podmiotowym może być zwolnienie członków personelu przedstawicielstw dyplomowych i urzędów konsularnych z zapłaty podatku.

Zwolnienia przedmiotowe można podzielić na dwie następujące grupy:

• zwolnienia bezwarunkowe,

• zwolnienia warunkowe.

Zwolnienia bezwarunkowe polegają na tym, że podmiot gospodarczy osiągający dochody ze źródła wymienionego w danym przepisie jest zwolniony od podatku dochodowego, bez względu na to na co zostaną wydatkowane dochody z tego źródła.

Natomiast zwolnienia warunkowe polegają na tym, że podmiot gospodarczy osiągający dochody ze źródła wymienionego w danym punkcie lub też z jakiegokolwiek źródła ale dochody te przeznaczy na cele enumeratywne wymienione w danym punkcie, to dochody takie są zwolnione z podatku dochodowego, jeżeli będą one przeznaczone na te a nie inne cele. Podatnik będzie jednak obowiązany do zapłaty należnego podatku dochodowego, w przypadku gdy dochody te wydatkuje na inne niż wymienione - jako zwolnienia - cele. Obowiązek podatkowy w takim przypadku powstaje w tym miesiącu, w którym podatnik wydatkował uzyskane dochody na inne cele niż przeznaczone na cele określone w przepisach zwalniających dochód od podatku dochodowego. W takiej sytuacji podatnik obowiązany jest bez wezwania wpłacić należny podatek w tym także z lat poprzednich, do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano wydatku niezgodnie z przeznaczeniem

W następstwie zwolnienia podatkowego występuje całkowite zlikwidowanie poboru podatku - całkowite zwolnienie, lub też obniżenie podstawy opodatkowania - częściowe zwolnienie.

W konstrukcji podatku obok zwolnień podatkowych mogą występować, równie ważne dla podatników, ulgi podatkowe, które są częściowym ograniczeniem świadczenia podatkowego. Zmniejszają one podatek, odraczają termin zapłaty lub rozdzielają podatek na raty. Podobnie jak zwolnienia podatkowe, ulgi podatkowe w zależności od tego, czy dotyczą podmiotu czy też przedmiotu dzielimy na:

• ulgi podmiotowe

• ulgi przedmiotowe.

Również jak w przypadku zwolnień mogą obniżać podstawę opodatkowania, lub zmniejszać obliczoną zgodnie z obowiązującymi stawkami obciążenie podatkowe.

Wśród ulg przedmiotowych wyróżniamy:

• ulgi o charakterze stymulacyjnym (ustanawiane ze względów społecznych lub gospodarczych), stosuje się je między innymi w celu oddziaływania na kierunki działalności gospodarczej i jej lokalizację;

• ulgi socjalne; uwzględniają osobistą sytuację podatnika działając na jego zdolność podatkową;

• ulgi o charakterze szczególnym (przychody o różnym i odmiennym charakterze, np. wygrane w grach losowych);

• ulgi wynikające z prawa lub zwyczajów międzynarodowych.

Zwolnienia i ulgi mogą być również:

• czasowe, przykładem są zwolnienia od płacenia podatku dochodowego,

• bezterminowe, na przykład zwolnienia rent inwalidów wojskowych i wojennych od podatku dochodowego.

• zwolnienia mocy prawa, umożliwiają one organom finansowym bardziej elastyczną politykę podatkową, ponieważ przy tym rodzaju zwolnienia, nie jest wymagana decyzja odpowiedniego organu.

W pracy S. Owsiaka możemy znaleźć podział ulg podatkowych na:

• ulgi systemowe; są one wbudowane w dany podatek jako obowiązujące wszystkie podmioty spełniające określoną ustawę,

• ulgi zindywidualizowane - o ich przyznaniu decyduje organ administracji skarbowej, który może indywidualnie ocenić sytuację danego podatnika i podjąć korzystne dla niego decyzje.

Z kolei Z. Fedorowicz dokonuje jeszcze innego podziału, i wyróżnia ulgi i zwolnienia:

• obligatoryjne; ich istotą jest obowiązek przyznania podatnikom na podstawie przepisów prawa przy spełnieniu określonych warunków,

• fakultatywne; nie muszą, lecz tylko mogą zostać przyznane, pod warunkiem, że zostały spełnione warunki pozwalające na skorzystanie z owych ulg czy zwolnień, o ich przyznaniu decyduje uprawniony do tego organ na wniosek zainteresowanego.

Powyżej zostało przedstawione wiele sposobów podziału ulg i zwolnień podatkowych, jednak najczęściej stosowany podział jest zależny od tego, czy ulga, bądź zwolnienie dotyczy podmiotu, przedmiotu ,czy też ma charakter mieszany. Świadczy o tym chociażby fakt, że tan podział ma zastosowanie w ustawie podatkowej, która mówi między innymi, że zwolnienia podmiotowe zostały przewidziane w podatku dochodowym od osób prawnych i dotyczą między innymi: Skarbu Państwa, Narodowego Banku Polskiego, Jednostek budżetowych, Funduszy celowych utworzonych na podstawie odrębnych ustaw itd..

W praktyce jako metody określania ulgi i podatkowej najczęściej są stosowane: procent należnego podatku, ustalona z góry kwota lub procent poniesionych nakładów.

W literaturze podatkowej możemy się również spotkać z pojęciem kumulacji dotyczącej sfery ulg (zwyżek). Kwestia ta dotyczy podatków o charakterze progresywnym lub regresywnym. Istotą kumulacji podatkowej jest łączenie różnych elementów przedmiotu opodatkowania w jedną podstawę opodatkowania. Wyróżniamy kumulację:

• czasową (łączenie różnych elementów przedmiotu opodatkowania występujących zwykle w ciągu jednego roku);

• terytorialną (łączenie różnych elementów przedmiotu opodatkowania występujących w różnych jednostkach terytorialnych, np. w kraju i za granicą);

• przedmiotową (łączenie różnych elementów przedmiotu opodatkowania pochodzących z różnych źródeł, tytułów itp.);

• podmiotową (łączenie różnych elementów przedmiotu opodatkowania należących do różnych osób, ale w ramach rodziny, spółki itp.).

W zakresie elementów wpływających na zmniejszenie, bądź zwiększenie podatku wchodzą jeszcze wyłączenia podatkowe. Są one stosowane przez prawodawcę w momencie, kiedy chce on wskazać sytuacje, które mimo istnienia stanu faktycznego lub prawnego powodują powstanie obowiązku podatkowego nie podlegającego opodatkowaniu. Obowiązkiem prawodawcy jest wówczas sformułowanie warunków, do których podatnicy chcąc stosować wyłączenie muszą się dostosować.

1. Powody ustalania ulg i zwolnień podatkowych

Można zadać pytanie, dlaczego parlamenty uchwalają preferencje w obciążeniach podatkowych? Wyczerpująca odpowiedź na to pytanie wymaga uwzględnienia różnych kwestii szczegółowych. Głównym powodem uchwalania przywilejów specjalnych są najczęściej: wysokie stawki w podatkach dochodowych, a także w podatkach od spadków i darowizn, złożoność techniczna, rozdział ustawodawczy i wykonawczy organów w państwie, tradycja i polityka.

Rządy zdają sobie na ogół sprawę z istnienia wielu sposobów, dzięki którym wysokie stawki podatkowe nie mają zastosowania, ale jednocześnie organy władzy wykonawczej nie dysponują wystarczającą siłą, aby zmienić istniejący stan rzeczy. W efekcie w krajach, w których system podatkowy opiera się mocno na podatku dochodowym, istnieje swoisty paraliż polityczny, utrudniający ograniczenie wymienionych praktyk. Rozwiązaniem oczywistym mogłoby być , jak się wydaje obniżenie stawek podatkowych i likwidacja luk podatkowych. Rządy obawiają się jednak, że po obniżeniu stawek mogłaby zaistnieć potrzeba powtórnego nacisku na rzecz ich podwyższenia. Ponadto zaniżanie stawek byłoby na pewno wysoce niepopularne, ponieważ stale wyrażana jest opinia, iż należy zlikwidować luki w obniżeniu podatkowym najbardziej zamożnych.

Odpowiednia struktura rządu może dać ustawodawcy lub członkowi organu ustawodawczego duże prerogatywy przydatne do usankcjonowania korzyści podatkowych pewnych grup lub może ich całkowicie pozbawić. W systemie rządów parlamentarnych resort dochodów publicznych utrzymuje ścisłą kontrolę nad rozwojem prawa podatkowego. Organy rządowe przygotowują podatek, którego projekt jest przekładany parlamentowi do uchwalenia.

Członkowie parlamentu mają warunki do wprowadzenia do prawa podatkowego postanowień odzwierciedlających życzenia indywidualne bądź grup pozaparlamentarnych, które mogą wpływać na decyzje członków organów ustawodawczych środkami ekonomicznymi i politycznymi. Z tego typu działaniami, zwanymi lobbingiem, mamy do czynienia również w Polsce, co potwierdziła posłanka Helena Góralska z Unii Wolności w wywiadzie dla Gazety Wyborczej, 30 listopada 2000 roku.

Ważny wpływ na istnienie preferencyjnych przywilejów podatkowych ma również tradycja. W wielu krajach odliczenia stosowane przy opodatkowaniu przemysłu naftowego datują się od czasów wprowadzenia w życie kompromisów legislacyjnych oraz polityki władz wykonawczych uwzględniającej interes tej gałęzi gospodarki utożsamiany z interesem narodu. Od momentu, gdy przepisy prawne usankcjonowały istniejący stan rzeczy, problem uprzywilejowania dziedzin gospodarki jest raczej przedmiotem obrad, niż ataków.

Nad względami historycznymi przeważają względy polityczne. Członek parlamentu często uwzględnia interesy różnych grup nacisku, gdyż od tego może zależeć, czy zostanie powtórnie wybrany i czy jego partia nie utraci jednego mandatu. Bardzo możliwe, że poparcie członków parlamentu na rzecz uchwalenia przywilejów podatkowych to źródło finansowania ich kampanii wyborczych, a kampanie polityczne są finansowane głównie przez grupy nacisku i osoby zainteresowane zdobyciem wpływów w parlamencie.

Prawdopodobnie istotnym powodem uchwalania przywilejów podatkowych jest nieznajomość terminologii - żargonu prawnopodatkowego oraz technik podatkowych przez szeroką opinię publiczną. Obywatele zainteresowani pracami parlamentu nad systemem podatkowym mogą, na dobrą sprawę, wyłuskać informacje wyłącznie o strukturze stawek, natomiast nie dowiedzą się, dlaczego ciężary fiskalne obarczające najbardziej zamożnych obywateli bywają niewspółmiernie niskie do ich dochodów, dzieje się tak dlatego, że te kwestie kryje nieznana ogółowi technika podatkowa.

Interes publiczny rzadko bywa chroniony przez pracowników specjalizujących się w sprawach podatkowych. Prawnik jest często obrońcą i rzecznikiem interesów grup nacisku, które pragną uzyskać przywileje specjalne.

Specjalne ustawodawstwo podatkowe ma także swoje źródło w znacznej liczbie aktów normatywnych, które wprowadzają ulgi w sytuacji materialnej pewnych grup obywateli. Pociąga to za sobą różnorodne skutki, między innymi przywileje specjalne jednostek i grup oznaczają przerzucenie ciężaru podatkowego na barki pozostałej części społeczeństwa.

Ulgi i zwolnienia przedmiotowe mimo iż pozostają w sprzeczności z powszechnym charakterem podatków dochodowych, to jednak bardzo często stanowią narzędzie określonej polityki gospodarczej państwa.

Zwolnienia z mocy prawa, umożliwiają organom finansowym bardziej elastyczną politykę podatkową, ponieważ przy tym rodzaju zwolnienia, nie jest wymagana decyzja odpowiedniego organu.

2. Sprawiedliwość podatkowa

Ulgi i zwolnienia podatkowe są powszechnie uważane za instrument sprzyjający sprawiedliwości podatkowej. Argument sprawiedliwości podatkowej pozwala przede wszystkim zyskać społeczną akceptację dla zmian w systemie obciążeń fiskalnych. Wynika to z dwóch zasadniczych powodów:

1. Termin „sprawiedliwość” jest dodatnio oceniany jako odnoszący się do wartości uznawanych za dobre w sensie aksjologicznym. Przedmiotem tak pojętej sprawiedliwości jest każdorazowo konkretny układ stosunków społecznych oraz odpowiednie normy regulujące sposoby jego wdrażania. W praktyce preferuje się różne kryteria podziału, żeby wymienić chociażby „każdemu według przynależności stanu”, „według potrzeby” czy „według wykształcenia”. Wybór odpowiedniego modelu zależy głównie od układu sił społecznych, politycznych czy istniejącej praktyki.

2. Podatek zarówno w teorii, jak i praktyce jest uznawany za obiektywną konieczność. Przymusowość odróżnia podatek od świadczeń dobrowolnych. Stosunek między podmiotem zobowiązanym do płacenia podatku i podmiotem uprawnionym do jego nakładania jest stosunkiem podporządkowania. Organ administracji finansowej państwa może egzekwować obowiązek świadczenia podatku, w tym celu przewidziany jest nawet tryb egzekucyjny.

Podatnicy często i w bardzo różnych sytuacjach powołują się na sprawiedliwość podatkową. Najczęściej utożsamiają sprawiedliwość z obniżeniem ciężarów podatkowych, a niekiedy z całkowitym ich wyeliminowaniem.

W ujęciu praktycznym sprawiedliwość podatkowa ma walor praktyczny, ponieważ w tym właśnie rozumieniu uwzględnia ją władza publiczna, nakładając podatki. Zwiększenie wydatków publicznych wiąże się z koniecznością doboru źródeł dochodów, a także sprawiedliwego rozkładu obciążeń podatkowych na poszczególne podmioty. Obok sprawiedliwości obiektywnej istnieje pojęcie sprawiedliwości subiektywnej. Wymienione wcześniej cech podatku sprawiają, że w podatku powstaje reakcja obronna przed uszczupleniem jego środków. Oczekując świadczeń ze strony władzy publicznej, jednocześnie można zmierzać do redukowania swoich własnych podatków.

Aby państwo mogło wymagać od swoich obywateli przestrzegania prawa oraz aby mogło funkcjonować bez większych zakłóceń system podatkowy musi być powszechny, trwały i bezstronny, wtedy bowiem możliwe jest przestrzeganie prawa podatkowego przez ogół obywateli. Normy abstrakcyjne w podatkach powinny mieć zastosowanie do wszystkich obywateli. W prawie podatkowym można zauważyć wyraźną tendencję do personalizacji podatku, co wynika z jednej strony z istnienia silnej grupy nacisku, a z drugiej, z dostosowywania ciężarów podatkowych do każdej indywidualnej sytuacji.

Jednocześnie stwierdzono, że sprawiedliwość podatkowa rozumiana jako powszechnie i równomierne obciążenie różnych grup społecznych wyznacza moralnie akceptowaną granicę opodatkowania. Powszechność i równość opodatkowania powinny również uzmysłowić obywatelom, że ciężar utrzymania państwa spoczywa na wszystkich, a nie na jednostkach. Gdy zasada ta zostanie zachwiana, obywatele mają podstawę sadzić, że prawo egzekwowane przez organy finansowe nie jest sprawiedliwe, a przy tym nie zawsze uświadamiają sobie, iż ich oszustwa podatkowe zmuszają do silniejszego obciążenia podatników uczciwych.

Sprawiedliwe rozłożenie ciężaru podatkowego to takie, które uwzględnia zdolność opodatkowanego do poniesienia tego ciężaru. Wyróżniamy sprawiedliwość podatkową:

• poziomą (ma miejsce wówczas, gdy podmioty będące w podobnej lub identycznej sytuacji są tak samo opodatkowane; jej realizacja jest trudniejsza przy opodatkowaniu rzeczowym niż osobistym; w tym ostatnim przypadku łatwiej jest uwzględnić indywidualną sytuację opodatkowanego, na którą mają wpływ ponoszone wydatki, czy też liczba osób pozostających na jego utrzymaniu)

• pionową (polega na tym, że podmioty lepiej sytuowane są bardziej dolegliwie obciążone niż podmioty znajdujące się w gorszej sytuacji materialnej; w praktyce można to osiągnąć dzięki stosowaniu stawek progresywnych).

Sprawiedliwość podatkowa już dawno została podniesiona do rangi zasady, ale z powodu różnorodnej zawartości określeń i odrębnych preferencji związanych z tym tematem do dnia dzisiejszego brak jest konsensusu co do jej definicji. Poglądy na temat sprawiedliwości podatkowe wygłaszali mi.: Adam Shmit (V księga dzieła „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”), Fryderyk Skarbiec („Rys ogólny nauki finansów dla użytku uczniów uniwersytetu królewskiego warszawskiego”), Adolf Wagner (Finanzwissenchaft), Roman Rybacki („Zasady skarbowości”).

Ulgi podatkowe są oceniane skrajnie. Jedni uważają, że sprzyjają korekcie obciążeń fiskalnych i sprawiedliwemu dopasowaniu wysokości podatku do sytuacji płatniczej osoby, która go uiszcza. Inni uważają ulgi za przejaw dyskryminacji wobec tych, którzy z nich nie korzystają. Trudność polega na tym, że podatnik, któremu przyznano ulgę, nie uważa tego za wyraz preferencji lecz zadośćuczynienie sprawiedliwości. Mogłoby się wydawać, przyjmując ten punkt widzenia za słuszny, że nie istnieją żadne przywileje podatkowe, a co najwyżej przepisy prawne inaczej traktują pewne okoliczności w sferze opodatkowania. Osobą nie uprzywilejowaną będzie więc ten, kto konsumuje i oszczędza w sposób nie kwalifikujący się do uwzględniania specjalnych przepisów.

Prawo przyznając ulgi podatkowe przyznaje w sposób pośredni, że obciążenie fiskalne jest zbyt duże. W praktyce wprowadzenie określonych ulg podatkowych może nie tylko nie sprzyjać sprawiedliwości, ale pogłębić niesprawiedliwość. Tak się dzieje w przypadku ulg, z których mogą skorzystać jedynie osoby o wysokich lub bardzo wysokich dochodach. Ulgi podatkowe można też traktować jako wypłaty subwencyjne dla uprzywilejowanych podatników, jednak traci na tym wiarygodność polityki podatkowej. Sprawiedliwe podatki mają charakter ogólny, nie mogą być negocjowane ani arbitralnie decydowane.

Ulgi są nierówno przyznawane. Korzystają z nich często grupy o wyższych dochodach. Tym samym rozłożenie obciążeń podatkowych odbiega od założeń, które legły u podstaw konstrukcji skali podatkowej i wysokości stawek.

Szybszy wzrost podatku niż podstawy opodatkowania bywa uzasadniony szybszym wzrostem zdolności płatniczej podatników od wzrostu ich dochodów. Ten pogląd został powiązany przez reprezentantów szkoły marginalnej z tezą o malejącej użyteczności krańcowej wszelkich dóbr. Progresywne obciążenie dochodów nie jest dolegliwie odczuwalne, ponieważ stawki wyższe od krańcowych wpływów pociągają za sobą rezygnację z tych potrzeb, które mają mniejsze znaczenie. Jednocześnie stawki progresywne obciążające niskie dochody nie pozwalałyby posiadaczom tych dochodów finansować podstawowych potrzeb. Tym samym byłoby niesprawiedliwie.

Wraz ze wzrostem presji podatkowej ma miejsce przeciw reakcja podatników.

Opodatkowanie napotyka granicę już wówczas, gdy ciężar podatkowy wpływa na zachowanie podatnika w taki sposób, że niweczy efekt opodatkowania lub gdy opodatkowanie wywołuje następstwa, które są gospodarczo niepożądane. Może wtedy nastąpić naruszenie względnej granicy opodatkowania i efekt Laffera, który stwierdził, że o ile przy stawce zerowej nie na wpływów, o tyle w miarę wzrostu stawek następuje ponad proporcjonalny wzrost wpływów. Postępujące zawyżanie stawek podatkowych oddziałuje ujemnie na podejmowanie działalności: dochody budżetowe po osiągnięciu maksimum stopniowo się obniżają. W rezultacie zbyt ostra progresja może powodować zmniejszenie się wpływów budżetowych. W tym momencie bardzo ważne staje się określenie krytycznego punktu stawki podatkowej.

Wymienione argumenty przemawiają za koniecznością zachowania umiaru w kształtowaniu wysokości opodatkowania. W miarę wzrostu progresji podmioty traktują podatek jako niesprawiedliwy i są skłonni do popełniania wykroczeń i przestępstw finansowych.

Osiągnięcie sprawiedliwości podatkowej jest trudne, ponieważ:

• Nie ma uniwersalnych metod i sposobów wdrażania sprawiedliwości podatkowej,

• Intencje ustawodawcy i administracji podatkowej nigdy nie są w oczekiwany sposób odbierane przez podatników, z których co najmniej część będzie zawsze uważała, iż traktowana jest niesprawiedliwie.

Ulgi podatkowe mają służyć sprawiedliwości. Jest ich wiele, a ich konkretny kształt jest bardzo zróżnicowany.

Ulgi i zwolnienia podatkowe są formą wspierania indywidualnej konsumpcji kosztem publicznym. Błędne jest założenie, że ulgi fiskalne są sposobem rozwiązywania problemów takich jak opieka zdrowotna, czy kryzys rodzinny. W rzeczywistości są często dowodem bezradności i działaniem zastępczym, mającym uspokoić opinię publiczną i zademonstrować aktywność partii politycznych i rządu.

Ulga podatkowa jest podatkowa do dotacji - podatnik opłaca w ciągu roku podatek w ustalonej wysokości, a następnie w rozliczeniu rocznym określa kwotę zwrotu, w jakiej będą dotowane jego wcześniejsze wydatki. W polskiej praktyce rozmiary tego dotowania są zbieżne z rozmiarami zamożności.

Wiele przywilejów wynika z techniki prawa podatkowego. Nie mają one znacznego wpływu na rozmiar dochodów publicznych , ale mają duży wpływ na dochody jednostek i grup i są dowodem niesprawiedliwości podatkowej.

Oprócz nieskuteczności ulg w osiąganiu sprawiedliwości podatkowej nieskuteczne jest też różnicowanie stawek, a rodzima praktyka dowiodła, że podatek progresywny nie musi być sprawiedliwszy od podatku liniowego.

1. Podsumowanie

System podatkowy funkcjonujący w danym kraju powinien być jak najbardziej wydajny. Podatki, które nie są powszechnie oceniane zbyt życzliwie przez społeczeństwo nie powinny być zanadto uciążliwe, a dochody z nich płynące powinny zaspokajać potrzeby państwa.

Ulgi i zwolnienia w pewien sposób łagodzą obciążenia podatkowe, co pomaga społeczeństwu odnieść się do tego świadczenia pozytywniej, a ponadto odpowiednio stosowane pozytywnie wpływają na sytuację gospodarczą kraju.

W powyższym rozdziale zostały omówione różne rodzaje, podziału ulgi i zwolnienia, uwzględniające różne kryteria. Podziały te zostaną wykorzystane w następnych rozdziałach pracy przy omawianiu ulg i zwolnień podatkowych, najpierw w systemach podatkowych krajów Unii Europejskiej, a następnie polskim systemie podatkowym

2. Ulgi i zwolnienia w podatku dochodowym do osób prawnych w UE

2.1 Wprowadzenie

Integracja w Europie Zachodniej zapoczątkowana została w roku 1951.Jest to data utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Cel był jasny: integracja tych części przemysłu państw członkowskich. 6 lat później w Rzymie podpisane zostały traktaty o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Powstałe trzy wspólnoty w roku 1965 połączyły swe organy instytucjonalne tworząc Wspólnotę Europejską której głównym zadaniem było wykształcenie wspólnego rynku i zbliżenie gospodarcze i społeczne państw członkowskich. 7 lutego 1992 roku w Maastricht podjęto rozmowy prowadzące do wyższej formy integracji jaką jest unia polityczna i ekonomiczna . Powstał wówczas traktat o Unii Europejskiej. Postanowienia konferencji wprowadzono w życie 1 listopada 1993 roku. Od 1 stycznia 2002 roku kraje UE łączy również unia monetarna. Utworzenie UE, której głównymi celami gospodarczymi są: wzrost gospodarczy, podniesienie standardu życia obywateli, spójność ekonomiczna i społeczna, uznawane jest za najważniejszy fakt w dziejach integracji Europy. Rzeczywistymi faktami powstania UE są spustoszenie Europy po II Wojnie Światowej oraz odpowiedź państw zachodu na zagrożenia ze strony bloku radzieckiego.

W chwili obecnej w skład Unii Europejskiej wchodzi 15 państw: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy. Dodatkowo istnieje grupa państw stowarzyszonych ze Wspólnotami Europejskimi do których należą przede wszystkim kraje Europy Środkowej i Wschodniej , Afryki , Karaibów i Strefy Pacyfiku.

We wszystkich krajach rozwiniętych, a więc i w krajach Unii, dochód jest przedmiotem opodatkowania. Podatek dochodowy może być i jest stosowany w stosunku do osób fizycznych i prawnych. W Anglii zaczęto go wykorzystywać już w 1799 roku, a w Europie upowszechnił się w drugiej połowie XIX wieku.

W Unii podatki bezpośrednie są w niewielkim stopniu zharmonizowane.

Ujednolicone zostało między innymi pojęcie dochodu przedsiębiorstw podlegającego opodatkowaniu: może być on osiągany przez firmę w wyniku wytwarzania dóbr, świadczenia usług bądź pochodzić z majątku, kapitału oraz innych rodzajów działalności.

UE ponadto nakazuje swoim członkom unikać regulacji, które mogą w jakikolwiek sposób ograniczać swobodę przepływu kapitałów pomiędzy państwami członkowskimi Unii w szczególności dochodów (dywidend, opłat licencyjnych). Chodzi bowiem o stworzenie rzeczywiście wspólnego rynku, w którym przedsiębiorstwom z różnych krajów nie ogranicza się swobody działania państw członkowskich.

Od 1990 r. w UE obowiązuje dyrektywa ułatwiająca funkcjonowanie przedsiębiorstwom mającym spółki-córki w innych państwach UE i otrzymującym od nich dywidendę. Nakazuje ona zwolnienie tych dochodów z podatku albo odliczenie podatku już zapłaconego. Chodzi bowiem o uniknięcie wielokrotnego nakładania obciążeń na ten sam dochód.

Unia nakazuje również państwom członkowskim wprowadzenie przepisów umożliwiających opodatkowanie zysków pojawiających się przy podziałach, fuzjach, wniesieniach majątku i zmiany udziałów. Fiskus ściągać ma należne pieniądze, jednak nie w momencie przeprowadzenia fuzji, ale dopiero w chwili zrealizowania związanych z nią zysków. Starając się o wejście do Unii, Polska powinna wcześniej czy później wprowadzić obie te zasady do swojego porządku prawnego.

Warto jednak przyjrzeć się regulacjom, o których dopiero dyskutuje się w Unii. Niewykluczone, że w przyszłości nastąpi ujednolicenie stawek podatku dochodowego od osób prawnych (minimalna może wynieść 30%, maksymalna 40%), zasad amortyzacji, leasingu, wyceny zapasów, rezerw, kosztów zarządu, pokrywania strat itp.

W przyszłości prawdopodobnie wprowadzony zostanie nakaz opodatkowania odsetek, w tym oprocentowania lokat bankowych. Dziś brak go w niektórych krajach UE , co zachęca do przeniesienia tam rachunków bankowych i ukrywania przed macierzystym urzędem skarbowym osiąganych w ten sposób dochodów. Przynajmniej 15-procentowy podatek od odsetek pobierany byłby w tym kraju, w którym ma siedzibę instytucja finansowa. Obecnie np. Austriacy płacą od odsetek bankowych 25%, a Francuzi, Belgowie, Irlandczycy i Grecy 15%.

Przygotowywany jest także w Brukseli zakaz pobierania podatków od odsetek i opłat licencyjnych przekazywanych między spółką-matką i spółką-córką, działającymi w różnych krajach. W planach jest także dyrektywa umożliwiająca tej pierwszej odliczenie od dochodu przed opodatkowaniem strat ponoszonych przez tą drugą.

2.2 Zakaz "podwójnego opodatkowania"

Zgodnie z zaleceniami UE, państwa członkowskie starają się uniknąć podwójnego opodatkowania zysku przedsiębiorstw wypłacanego w formie dywidendy udziałowcom oraz akcjonariuszom. Wiele przedsiębiorstw ma charakter ponadnarodowy i mogą podlegać ustawodawstwu podatkowemu kilku państw, a to mogłoby prowadzić do parokrotnego obłożenia zysku podatkiem na rzecz fiskusa.

Wszyscy członkowie UE stosują ogólne zasady określania zysku, jednak mają wiele regulacji szczególnych dotyczących np. amortyzacji, określenia wartości środków obrotowych, ulg inwestycyjnych, zysku ze sprzedaży zapasów i rezerw oraz ukrytych wypłat z zysku.

Stosowane są dwa sposoby opodatkowania zysku. Fiskus może pobrać podatek od dochodu przedsiębiorstwa - dywidenda wypłacana jej akcjonariuszom jest wtedy zwolniona z podatku. Może też zwolnić ją z podatku od spółek. Podatek od otrzymanego dochodu zapłacą wówczas firmy-udziałowcy.

W Niemczech i Włoszech podatek od spółek pobrany od dywidendy podlega potrąceniu od podatku dochodowego firm-udziałowców lub akcjonariuszy. W Danii, Francji, Irlandii i Wielkiej Brytanii przypadającą na nich część opłaconego już podatku od dywidendy mogą potrącić od podatku dochodowego od osób prawnych.

Wielkość podatków płaconych przez firmy obniżają odpisy amortyzacyjne w okresie fizycznego lub technicznego zużycia maszyn i urządzeń.

W większości państw członkowskich UE odpisom amortyzacyjnym podlegają również wydatki na reklamę i reprezentację. Zapłacone przez firmę odsetki można wpisywać w koszty jedynie w przypadku kredytu. Istnieje natomiast możliwość skompensowania w następnych (np. trzech) latach strat poniesionych przez przedsiębiorstwo. W ten sposób system podatkowy dostosowany jest do koniunktury gospodarczej.

W Austrii w spółkach zobowiązanych do prowadzenia ksiąg handlowych przyjmuje się, że wszystkie przychody pochodzą z działalności gospodarczej. Natomiast koszty są potrącane tylko wtedy, gdy mają z nią bezpośredni związek. Dlatego z potrąceń wyłączono:

• wydatki na rzecz fundacji,

• wydatki reprezentacyjne,

• połowę wynagrodzeń członków rad administracyjnych i nadzorczych,

• część wydatków na cele charytatywne i kościelne.

W Holandii podstawę opodatkowania spółek stanowi zysk po potrąceniu ewentualnych strat i niektórych wydatków, np. odsetek i długów hipotecznych. Przed opodatkowaniem od zysku odlicza się także:

• udziały w zysku członków kierownictwa i pracowników firmy,

• transfery zysku na rzecz kredytodawców,

• udziały w zysku sprzedających koncesje, licencje i patenty,

• koszty założenia przedsiębiorstwa i koszty związane z podwyższeniem kapitału lub jego zmianami,

• udziały w zysku osób odpowiedzialnych za spółkę komandytową,

• transfery zysku spółki ubezpieczeniowej na rzecz ubezpieczonych (z tytułu polisy),

• dobrowolne datki dla krajowych instytucji kościelnych, charytatywnych, kulturalnych i naukowych, nie

• przekraczające 500 guldenów każdy. Limit tych odliczeń wynosi 6% zysku i dotyczy wyłącznie spółek krajowych.

Od zysku przed opodatkowaniem nie można odliczyć: wynagrodzeń z tytułu świadczeń kapitałowych założycieli i udziałowców spółki, przychodów kapitałowych, podatku od gier.

W Hiszpanii zysk jest ustalany na podstawie ksiąg handlowych po potrąceniu strat. Nie wpisywane są w koszty: nadmierne wynagrodzenia, tantiemy i dochody członków rad nadzorczych, podatki od samochodów służbowych, podatki od spółek oraz grzywny podatkowe.

Ustawodawca zabezpieczył się, by przedsiębiorstwa nie unikały obciążeń, uciekając z zyskami do rajów podatkowych. Dlatego wymaga informowania o wszelkich transferach zysku między powiązanymi spółkami krajowymi i zagranicznymi, a także opłacaniu usług, przekazywaniu odsetek i opłat licencyjnych na rzecz zagranicznych wierzycieli z krajów o niskich obciążeniach podatkowych.

Kraj	stawka podstawowa	zysk zatrzymany	zysk wypłacony
Austria	34	-	-
Belgia	39	-	-
Dania	34	-	-
Finlandia	28	-	-
Francja	-	33	33
Grecja	-	35	40
Hiszpania	35	-	-
Holandia	35	-	-
Irlandia	38	-	-
Luksemburg	33	-	-
Niemcy	-	45	30
Portugalia	34	-	-
Szwecja	28	-	-
W. Brytania	33	-	-
Włochy	36	-	-

W Luksemburgu podatek przemysłowy obciąża przedsiębiorstwa handlowe, przemysłowe, kopalnie i rzemieślników. Zwolnienia są stosowane zgodnie z ustaleniami w podatku od osób prawnych. Podstawą opodatkowania jest przychód i kapitał (w 1987 r. uchylono podatek od wynagrodzeń). Przychód przedsiębiorstw ustala się na podstawie przepisów właściwych podatkom, dochodowemu lub od osób prawnych. Stawka obciążająca przychód wynosi 4%, kwota wolna 900 tys. franków luksemburskich (równych belgijskim) - dla przedsiębiorstw jednoosobowych i spółek cywilnych, a dla reszty 700 tys. Stawka od kapitału to 2%, a kwota wolna dla podatników nie podlegających podatkowi od spółek - 2,5 mln, dla reszty 1,8 mln.

W Niemczech podatek przemysłowy obciąża prowadzące działalność osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej (np. spółki komandytowe). Obłożony jest nim przychód i kapitał przedsiębiorstwa. Przychód ustala się według zasad właściwych podatkowi dochodowemu lub podatkowi od spółek. Kapitał zaś jest ustalany na podstawie specjalnej ustawy o szacowaniu wartości.

Od przychodu i od kapitału dokonuje się licznych potrąceń. Stawki podatkowe są zróżnicowane. Kwota wolna osób fizycznych i spółek osobistych to 48 tys. marek, spółek prawa publicznego - 7,5 tys. Wobec spółek kapitałowych nie stosuje się żadnych obniżek.

Stawki obciążające przychód prowadzących działalność gospodarczą osób fizycznych i spółek cywilnych rosną stopniowo od 1% dla przychodu do 24 tys. marek do 5% przy 120 tys. Inne przedsiębiorstwa płacą stawkę jednolitą w wysokości 5%. Kapitał przedsiębiorstwa jest opodatkowany stawką 2%, przy czym kwota wolna wynosi 120 tys. marek. W Niemczech podatek przemysłowy obciąża prowadzące działalność osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej (np. spółki komandytowe). Obłożony jest nim przychód i kapitał przedsiębiorstwa. Przychód ustala się według zasad właściwych podatkowi dochodowemu lub podatkowi od spółek. Kapitał zaś jest ustalany na podstawie specjalnej ustawy o szacowaniu wartości.

Od przychodu i od kapitału dokonuje się licznych potrąceń. Stawki podatkowe są zróżnicowane. Kwota wolna osób fizycznych i spółek osobistych to 48 tys. marek, spółek prawa publicznego - 7,5 tys. Wobec spółek kapitałowych nie stosuje się żadnych obniżek.

Stawki obciążające przychód prowadzących działalność gospodarczą osób fizycznych i spółek cywilnych rosną stopniowo od 1% dla przychodu do 24 tys. marek do 5% przy 120 tys. Inne przedsiębiorstwa płacą stawkę jednolitą w wysokości 5%. Kapitał przedsiębiorstwa jest opodatkowany stawką 2%, przy czym kwota wolna wynosi 120 tys. marek. W Niemczech podatek przemysłowy obciąża prowadzące działalność osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej (np. spółki komandytowe). Obłożony jest nim przychód i kapitał przedsiębiorstwa. Przychód ustala się według zasad właściwych podatkowi dochodowemu lub podatkowi od spółek. Kapitał zaś jest ustalany na podstawie specjalnej ustawy o szacowaniu wartości.

Od przychodu i od kapitału dokonuje się licznych potrąceń. Stawki podatkowe są zróżnicowane. Kwota wolna osób fizycznych i spółek osobistych to 48 tys. marek, spółek prawa publicznego - 7,5 tys. Wobec spółek kapitałowych nie stosuje się żadnych obniżek. Stawki obciążające przychód prowadzących działalność gospodarczą osób fizycznych i spółek cywilnych rosną stopniowo od 1% dla przychodu do 24 tys. marek do 5% przy 120 tys. Inne przedsiębiorstwa płacą stawkę jednolitą w wysokości 5%. Kapitał przedsiębiorstwa jest opodatkowany stawką 2%, przy czym kwota wolna wynosi 120 tys. marek.

W Niemczech podatek przemysłowy obciąża prowadzące działalność osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej (np. spółki komandytowe). Obłożony jest nim przychód i kapitał przedsiębiorstwa. Przychód ustala się według zasad właściwych podatkowi dochodowemu lub podatkowi od spółek. Kapitał zaś jest ustalany na podstawie specjalnej ustawy o szacowaniu wartości. Od przychodu i od kapitału dokonuje się licznych potrąceń. Stawki podatkowe są zróżnicowane. Kwota wolna osób fizycznych i spółek osobistych to 48 tys. marek, spółek prawa publicznego - 7,5 tys. Wobec spółek kapitałowych nie stosuje się żadnych obniżek.

Stawki obciążające przychód prowadzących działalność gospodarczą osób fizycznych i spółek cywilnych rosną stopniowo od 1% dla przychodu do 24 tys. marek do 5% przy 120 tys. Inne przedsiębiorstwa płacą stawkę jednolitą w wysokości 5%. Kapitał przedsiębiorstwa jest opodatkowany stawką 2%, przy czym kwota wolna wynosi 120 tys. marek.

Autor: Jędrzej Bielecki Andrzej Stankiewicz

Tytuł: Fiskus z Brukseli; Podtytuł: Jakie podatki będziemy płacić po wejściu do Unii Europejskiej; Data 2001.11.14 , Dział: gazeta/Polska-Unia Europejska

Podatki bezpośrednie, czyli dochodowe od osób fizycznych i prawnych, powinny być ujednolicone, żeby zapewnić jednakowe warunki działania przedsiębiorstw w ramach wspólnego rynku.

- Podatek dochodowy od osób prawnych (CIT)

Podatek CIT w Polsce został wprowadzony w roku 1992 i wynosi 28 proc. Dla porównania - przedsiębiorcy w Czechach płacą 29 proc., a na Węgrzech - 18 proc.

W państwach członkowskich wspólnoty stawki oscylują od 30 proc. do 50 proc., np. w Finlandii stawka podatku CIT wynosi 29 proc., w Austrii - 34 proc., w Belgii - 41 proc., zaś w Danii - 50 proc. W ostatnich latach utrzymuje się tendencja do obniżania tego podatku.

Większość państw członkowskich wspólnoty stosuje wyłącznie jedną stawkę podatku CIT. Są wyjątki:

x W Portugalii stosuje się skumulowaną stawkę podatku CIT. Obejmuje ona stawkę państwową - 36,5 proc. oraz stawkę podatku lokalnego - 10 proc.

x We Włoszech jest podobnie - 36 proc. plus 16,2 proc.,

x W Niemczech spółki kapitałowe, spółdzielnie prowadzące działalność gospodarczą oraz prywatne fundacje opodatkowano stawką 50 proc. Stawka w wysokości 36 proc. obejmuje zysk wypłacony w formie dywidendy. Stawką w wysokości 46 proc. opodatkowano zakłady ubezpieczeń wzajemnych, związki prawa prywatnego, osoby prawne prawa publicznego oraz krajowe przedstawicielstwa spółek zagranicznych.

Politycy lubią usprawiedliwiać niepopularne decyzje, szczególnie o podwyższeniu podatków, "nakazami Brukseli". Trzeba jednak przyznać, że Unia Europejska stawia krajom członkowskim niewielkie wymagania dotyczące podatków. Dość powiedzieć, że Polska - która jeszcze w tym miesiącu prawdopodobnie zamknie negocjacje z UE w tej sprawie - już teraz niemal w całości wypełniła unijne reguły.

Kraje "15" niechętnie przyznają Unii kompetencje w sprawach podatkowych. Dlatego w jednych krajach wspólnoty fiskus mocno nadwyręża dochody podatników, za to w innych płaci się państwu niewiele.

W Irlandii czy Hiszpanii podatki są stosunkowo skromne, co ma zapewnić dynamiczny rozwój tych państw. Znacznie wyższe są natomiast w "państwach opiekuńczych", jak Francja czy Niemcy. Dzięki temu kraje te mają pieniądze na większą pomoc dla najbiedniejszych.

Nie ukryjesz konta

Wbrew rozpowszechnianej ostatnio w naszym kraju informacji w Unii nie ma obowiązku opodatkowania dochodów kapitałowych, jak pieniądze zarobione na giełdzie czy zyski z lokat bankowych. Podobne rozwiązania wprowadziło kilka krajów, nie jest to jednak dyrektywa Brukseli.

Przez wiele lat obywatele krajów, w których są podatki od dochodów z kapitału (np. Niemcy), "uciekali" ze swoimi oszczędnościami do państw, gdzie nie ma takiej daniny. Preferowano przy tym kraje, które oferują anonimowe konta lub respektują tajemnicę bankową (np. Luksemburg czy Austria).

Trzeba uczciwie przyznać, że to zjawisko powodowało ogromne straty dla dochodów budżetowych niektórych krajów "15". Jak państwa, które traciły na podatku, szukały dodatkowych dochodów? Nakładały coraz wyższe podatki na zarobki pracowników, bo nie mogli oni "uciec" ze swoją pracą do innego państwa. To zjawisko przyczyniło się jednak do wysokiego bezrobocia w krajach wspólnoty, bo dla pracodawców koszt zatrudnienia pracownika stawał się ogromny.

Żeby temu zaradzić, Komisja Europejska próbowała latami wprowadzić jednolitą minimalną stawkę opodatkowania dochodów kapitałowych. Sprzeciw Wielkiej Brytanii, a w mniejszym stopniu także Luksemburga i Austrii nie pozwalały na żaden postęp.

Jesienią 2000 roku doszło do kompromisu. Przyjęto zasadę, zgodnie z którą każdy z krajów "15" ma obowiązek informować rodzime władze fiskalne właściciela konta o stanie jego oszczędności zgromadzonych za granicą. Oznacza to, że po przystąpieniu do Unii będziemy mogli swobodnie otworzyć konto np. w banku luksemburskim, nie możemy jednak liczyć na to, że dochody z tego tytułu ukryjemy przed polskim fiskusem.

Kraje "15" przyjęły także "kodeks dobrego postępowania" odnośnie do systemów opodatkowania zysków przedsiębiorstw. Jego fundamentalną zasadą jest zakaz wprowadzania preferencji, których jedynym celem jest przyciągnięcie inwestorów zagranicznych. Ma to zapobiec morderczej walce między krajami "15" o względy inwestorów.

Rzeczywisty postęp w tym względzie jest jednak ograniczony, a miasto Bruksela samo daje zły przykład. Obowiązują tu bardzo korzystne rozwiązania podatkowe dla central finansowych europejskich koncernów. Dlatego aż 900 z nich wybrało sobie za siedzibę właśnie belgijską stolicę.

2.2 Ulgi podatkowe pomocą publiczną

. W prawie tym obowiązuje bowiem zasada, iż wszelka pomoc publiczna udzielana podmiotom gospodarczym jest naruszeniem reguł i zasad konkurencji, tak więc jej dysponowanie musi zostać poddane szczegółowym wymogom, zwłaszcza w zakresie nadzoru.

Pomoc publiczna w świetle przepisów unijnych

Udzielanie przedsiębiorstwom pomocy ze środków publicznych podlega w Unii Europejskiej zasadniczym ograniczeniom. Pojęcie pomocy państwa (albo pomocy publicznej - wg art. 63 Układu Europejskiego) nie zostało zdefiniowane wprost w dokumentach orzecznictwa wspólnotowego. Jednak określone treści umów UE z państwami EFTA, czy CEFTA oraz art. 63 UE wskazują na to, że "pomoc państwa" oznacza jakąkolwiek pomoc pochodzącą od "państwa" lub ze środków państwowych w formie płatności lub zrzeczenia się dochodów państwa. Dotyczy to nie tylko pomocy oferowanej przez organy naczelne i centralne państwa, organy regionalne czy lokalne, ale również świadczonej przez władze samorządowe lub inne organizacje, a nawet osoby, nad którymi państwo nie sprawuje bezpośredniej kontroli, a które oferują pomoc na podstawie zleceń pochodzących od organów państwowych.
Pomoc państwa (inaczej publiczna) jest pojęciem szerszym od subwencji i oznacza również różnorodne interwencje prowadzące do uzyskania określonych korzyści przez podmioty gospodarcze. Pomoc państwa obejmuje również interwencje negatywne, takie jak redukcje lub zrzeczenie się należności, opłat czy podatków przez budżet państwowy lub terenowy.
To, co ponadto odróżnia pomoc państwa od innych państwowych działań regulacyjnych czy interwencyjnych, to jej selektywny charakter w odniesieniu do poszczególnych podmiotów czy sektorów gospodarczych. Pomoc państwa musi mieć konsekwencje selektywne, a nie ogólne. Ten wymóg odróżnia środki polityki gospodarczej o charakterze ogólnym (które nie są pomocą państwa) oddziaływujące na wszystkie przedsiębiorstwa, od środków, które mają na celu wpływanie na warunki działania poszczególnych podmiotów gospodarczych czy sektorów.
Do najbardziej typowych form pomocy państwa można więc zaliczyć dotacje pieniężne lub rzeczowe, preferencje kredytowe (udzielanie kredytów o niższym od rynkowego oprocentowaniu, przy czym tę różnicę pokrywa państwo), gwarancje i poręczenia kredytowe rządowe ze skutkami budżetowymi, preferencje podatkowe (zwolnienia i ulgi podatkowe, redukcje stopy podatku, odroczenie terminu płatności lub umorzenia), instrumenty kapitałowe (zakup akcji lub udziałów w kapitale firmy z funduszy państwowych), obniżenie płatności z tytułu należności na cele socjalne, ochrony środowiska lub zamówień państwowych, darmowe doradztwo itp.
Pomoc państwowa może być kierowana do określonych sektorów, regionów czy podmiotów gospodarczych, jak również związana jest z realizacją określonych celów gospodarczych. Celem takim, może być przykładowo: rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, zmniejszanie różnic gospodarczych między regionami kraju, równoważenie rynku w sektorach "wrażliwych" gospodarki (podatnych na wahania koniunktury), restrukturyzacja sektorów "trudnych". Może być również skierowana na przezwyciężenie finansowych trudności pojedynczego przedsiębiorstwa.
Aby utrzymać poziom efektywności gospodarczej, pomoc państwowa musi być realizowana bez powodowania zniekształceń konkurencji. Jest to zasadnicze kryterium ograniczające zakres i metody interwencjonizmu państwowego w krajach Wspólnoty Europejskiej.
Postanowienia dotyczące pomocy państwowej zawarte są w Traktacie o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej. Artykuł 87 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską według Traktatu Amsterdamskiego (dawny art. 92 Traktatu Rzymskiego) wprowadził zasadę zakazu pomocy państwowej w postaci określenia, że wszelka pomoc przyznana przez Państwo Członkowskie, albo ze środków państwowych, w jakiejkolwiek formie, która zagraża warunkom konkurencji przez faworyzowanie pewnych przedsiębiorstw lub produkcji pewnych towarów, jeśli wpływa niekorzystnie na handel między Pańtwami Członkowskimi, będzie niezgodna z regułami wspólnego rynku (pkt 1). Artykuł 87 wprowadził jednocześnie zasadę wyjątków (derogacji) automatycznych i warunkowych od stosowania zasady zakazu pomocy państwowej.
Zwolnienia automatyczne zawarte są w Artykule 87.2, w którym za zgodną z regułami wolnego rynku uznaje się:
- pomoc natury socjalnej, przyznanej indywidualnym konsumentom, pod warunkiem, że nie dyskryminuje ona miejsca pochodzenia produktu,
- pomoc na wyrównywanie szkód, spowodowanych przez klęski żywiołowe lub wyjątkowe okoliczności,
- pomoc dla gospodarki poszczególnych regionów Republiki Federalnej Niemiec, w zakresie strat wynikających z poprzedniego podziału politycznego Niemiec.
Natomiast w artykule 87.3 zawarte są zwolnienia warunkowe od zakazu stosowania pomocy państwowej zakłócającej konkurencję i mającej wpływ na handel wewnątrz Wspólnoty, w zakresie m.in.:
- pomocy dla promowania ekonomicznego rozwoju obszarów o niskim poziomie życia i dotkniętych wysokim bezrobociem (a),
- wspierania realizacji projektu, istotnego dla realizacji ważnego wspólnego, europejskiego interesu lub dla zaradzenia poważnym zakłóceniom w gospodarce kraju członkowskiego (b),
- pomocy przeznaczonej na rozwój pewnych ekonomicznych dziedzin lub obszarów, nie wpływającej jednak negatywnie na warunki handlu w obrębie Wspólnoty (c),
- innych kategorii pomocy (np. na cele kultury), które mają być określone decyzją Rady, kwalifikowaną większością głosów na wniosek Komisji (d).
Artykuł 87 dotyczy stosowania krajowych środków pomocowych, ale reguły tam zawarte odnoszą się również do środków wspólnotowych.
Artykuł 88 (dawny art. 93) Traktatu o WE zawiera przepisy proceduralne odnoszące się do trybu uzyskania pomocy i jej kontroli przez Komisję Europejską. Uzyskanie form pomocy państwowej wymaga od krajów członkowskich, na mocy postanowienia tego artykułu (w punkcie 3), uprzedniej notyfikacji Komisji Europejskiej. Komisja określa, czy przewidywane przypadki pomocy państwa są zgodne z regulacjami WE. Tylko państwa członkowskie kontaktują się z Komisją (występują o notyfikację), nawet, jeśli pomoc dotyczy branż, regionów lub firm. W przypadku tzw. pogłębionej procedury, decyzje Komisji publikuje się w Dzienniku Urzędowym Wspólnoty Europejskiej i wszystkie zainteresowane strony mogą przesłać swoje stanowisko w danej sprawie do Komisji. Komisja nie podejmuje decyzji arbitralnie, ale na podstawie przejrzyście ustalonych kryteriów, również zamieszczanych w Dzienniku Urzędowym WE. Naczelną zasadę akceptacji pomocy państwa przez Komisję Europejską stanowi realizacja wspólnego interesu europejskiego, a nie tylko poszczególnego beneficjenta.

Najnowszy akt prawny regulujący zasady pomocy publicznej to Rozporządzenie Rady Unii Europejskiej Nr 659/1999 z marca 1999 roku, nawiązujące głównie do art. art. 93 Traktatu Rzymskiego (obecnie art. 88) i przedstawiające szczegółowe procedury notyfikacji, procedury w przypadku braku notyfikacji i nadużycia pomocy, dotyczące również zarządzania zwrotu pomocy, jak również procedury kontroli udzielanej pomocy, adresowane głównie do państw członkowskich Unii. Pomoc niezgodna z regułami Unii musi być zwrócona. Państwo członkowskie jest odpowiedzialne za zwrot pomocy udzielonej przedsiębiorstwu niezgodnie z procedurami Unii. Komisja wprowadziła ujednolicone referencyjne stawki procentowe dla podmiotów, którym została udzielona publiczna pomoc niezgodnie z regułami Unii, obciążające dodatkowo kwotę udzielonej nieprawnie pomocy. Stawki te są przedmiotem publikacji i zmiany co kilka lat. Zwrot pomocy następuje zgodnie z prawem krajowym, z wyłączeniem przepisów dotyczących okresu przedawnienia. W art. 15 omawianego Rozporządzenia określa się okres zwrotu pomocy państwa - maksymalnie do 10 lat. Nie można też uzyskać nowej pomocy, jeśli podmiot nie zwrócił poprzedniej pomocy nieprawnie przyznanej. Zasady monitorowania przez Komisję Europejską pomocy publicznej udzielanej przez kraje członkowskie zawarte są w rozdziale VII Rozporządzenia. Natomiast państwo członkowskie może zaskarżyć decyzje Komisji Europejskiej do Trybunału Sprawiedliwości.
Decyzje o udzielaniu pomocy publicznej w UE mają często charakter polityczny. Interpretacja ramowych zasad udzielania pomocy państwa w Unii Europejskiej dokonywana jest przez Komisję Europejską i ich wykładnia jest nieraz zmienna i zależna od wielu czynników. Służy ona realizacji programu ujednolicenia rynku wewnętrznego i ma uniemożliwić naruszenie interesu wspólnotowego. Jedynie Rada - podejmująca decyzje na zasadzie większości głosów - może zmienić interpretację reguł ustalonych przez Komisję i jest to w tym przypadku decyzja polityczna podejmowana przez kraje członkowskie.

Cele pomocy publicznej

W krajach Wspólnoty Europejskiej wyróżnia się trzy podstawowe cele pomocy państwa: horyzontalny, sektorowy i regionalny (wyodrębniony z reguł horyzontalnych).

Pomoc horyzontalna odnosi się do takich działań, jak wspomaganie małych i średnich przedsiębiorstw, prac badawczo-rozwojowych, ochrony środowiska, promocja eksportowych na zewnątrz Unii (głównie w postaci subsydiów) i ogólnej pomocy inwestycyjnej, która nie została skierowana do ściśle określonych sektorów. Najważniejszymi rodzajami wydatków w ramach pomocy horyzontalnej są: subsydia handlowe, wspomaganie małych i średnich przedsiębiorstw oraz prace innowacyjne i badawczo-rozwojowe (ok. 10% dla każdego państwa członkowskiego). Pomiędzy wspólnotowymi krajami członkowskimi istnieją różnice w strukturze pomocy horyzontalnej.

Pomoc sektorowa związana jest z restrukturyzacją poszczególnych dziedzin gospodarki (np. pomoc dla budownictwa okrętowego), ale także pojedynczych firm. Pomoc przeznaczana na restrukturyzację jest badana ze szczególną starannością i jest normalnie dozwolona tam, gdzie istnieje możliwość zmniejszania się zdolności produkcyjnych. Wspólnotowe przepisy sektorowe najczęściej stosują się do tzw. wrażliwych sektorów, które w większości są upadającymi gałęziami przemysłu z chronicznym nadmiarem zdolności produkcyjnych (np. górnictwo, przemysł stalowy, stoczniowy, samochodowy, włókien syntetycznych), łącząc troskę o utrzymanie konkurencji na rynku wewnętrznym z potrzebą restrukturyzacji przemysłowej. Wspólną cechą tych przepisów jest restrykcyjny stosunek do pomocy, która może prowadzić do wzrostu mocy produkcyjnych.

Szczegółowe zasady odnoszą się do udzielania pomocy dla ratowania upadających przedsiębiorstw. W tym przypadku pomoc musi mieć charakter wyjątkowy i pilny, kwota musi być ograniczona do wysokości potrzeb i jest udzielana w okresie ograniczonym, pomoc ta musi mieć też uzasadnienie poprzez odwołanie się do realizacji interesu ogólnego (np. socjalnego) oraz nie powinna naruszać konkurencji w krajach sąsiednich (tzn. nie powinna prowadzić do występowania ujemnych skutków we wspólnym interesie krajów członkowskich Wspólnoty). Pomoc ta ma na ogół wymiar jednorazowy, przywracający płynność finansową przedsiębiorstwu.

W ustalanych regułach pomocy sektorowej najważniejszym problemem branym pod uwagę jest trwała nadwyżka zdolności produkcyjnych w różnych dziedzinach przemysłu WE. Warunkiem przyznawania pomocy restrukturyzacyjnej w branży, w której występuje nadmiar mocy produkcyjnych, jest ograniczenie wielkości produkcji. W niektórych sektorach taka pomoc jest ściśle ograniczona lub całkowicie zabroniona. Ogólnie - może być przyznana jednorazowo. Pomoc taka podlega ścisłemu nadzorowi Komisji Europejskiej i żaden kraj członkowski nie może wdrożyć programu pomocy sektorowej bez jej akceptacji.

Jedynie programy pomocy, ograniczone po względem wysokości (do 100 tys. EURO) zgodnie z regułą de minimis, o ile nie są stosowane w sektorach uznanych przez Wspólnotę za wrażliwe i nie są przeznaczone na subsydia eksportowe, nie muszą być notyfikowane i podlegać kontroli Komisji Europejskiej. Tak więc zasada de minimis nie ma zastosowania do rolnictwa, rybołówstwa, przemysłu stoczniowego, transportu, wydobycia węgla, hutnictwa żelaza i eksportu, nie może się też kumulować z inną pomocą w ciągu trzech lat. W przypadku nadużycia pomocy przewidziane są procedury zwrotu. Zasada ta jest niezależna od wielkości przedsiębiorstwa, choć w założeniu zasadniczo odnosi do małych i średnich przedsiębiorstw.

Natomiast pomoc regionalna związana jest z trzema przesłankami odstępstw (regional derogations) określonych w Traktacie o WE:
- odniesionych do obszarów RFN poszkodowanych dawnym podziałem politycznym w art. 87. 2.c,
- dotyczących obszarów z niskim poziomem stopy życiowej lub wysokim wskaźnikiem bezrobocia w art. 87. 3.a,
- oraz dotyczących innych obszarów w art. 87. 3.c.
Do uzyskania derogacji uprawnione są regiony o poziomie PKB na głowę przynajmniej o 25% niższym od średniej dla całej Wspólnoty (dla regionów określonych według art. 87.3.a) i co najmniej 15% niższym PKB i o wartości wskaźnika bezrobocia o 10% wyższym niż średnia krajowa (dla regionów określonych zgodnie z art. 87.3.c.).
Obecnie, oprócz nowych landów niemieckich, derogacje na mocy art. 87.3.a stosowane są dla regionów obejmujących około 20% populacji Wspólnoty, w tym dla całej Grecji, Portugalii i Irlandii.
Również Polska jako całość regionalna, zgodnie z art. 63.4 (a) Układu Europejskiego, w okresie pierwszego etapu stowarzyszenia z Unią Europejską i z możliwością przedłużenia na dalsze lata, traktowana jest jako region o szczególnie niskim poziomie życia i poważnym, niedostatecznym zatrudnieniu. Polska uzyskała więc specjalny status jako region spełniający dyspozycje art. 87.3.a Traktatu o WE, dzięki któremu możliwe jest udzielanie w większym zakresie pomocy przedsiębiorcom.
Możliwe są tu dwa rodzaje pomocy: a) na początkowe inwestycje lub tworzenie miejsc pracy (do 75% wartości inwestycji) oraz b) pomoc operacyjna, przeznaczona na przezwyciężenie konkretnej lub trwałej niekorzystnej sytuacji, spowodowanej niedostateczną infrastrukturą gospodarczą, brakiem struktur przemysłowych, bądź istnieniem tylko małych przedsiębiorstw, czy też wysokimi kosztami transportu i wynikającymi stąd trudnościami integracyjnymi. Istotne jest zaznaczenie, że pomoc ta ma być ograniczona w czasie i przeznaczona na promowanie trwałego i zrównoważonego rozwoju działalności gospodarczej, nie przyczynia się natomiast do wzrostu sektorowej nadprodukcji.

Pomoc państwa kierowana jest więc na realizację różnych celów, będących przedmiotem oddziaływania określonej polityki gospodarczej.
Cele, które uzasadniają kryteria przyznawania pomocy przez Komisję Europejską, to głównie finansowanie:
- badań i rozwoju,
- działań na rzecz ochrony środowiska i odnawialnych zasobów,
- tworzenia miejsc pracy,
- ratowania i restrukturyzacji przedsiębiorstw w trudnej sytuacji,
- rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw,
- "trudnych" regionów (o niskim poziomie rozwoju gospodarczego i wysokim bezrobociu).
Od lat toczył się w Unii Europejskiej spór między zwolennikami polityki przemysłowej polegającej na zmianie alokacji środków a zwolennikami polityki horyzontalnej, mającej na celu tworzenie warunków dla funkcjonowania otwartych rynków. Ze względu na zmianę orientacji polityki przemysłowej w kierunku poprawy konkurencyjności, polityka pomocowa UE preferuje ostatnio głównie pomoc horyzontalną, wspierającą działania zgodne z zasadami wolnej konkurencji, zmierzające do przyspieszenia zmian strukturalnych w przemyśle, promujące aktywną politykę innowacyjną, opartą na szybkim transferze wiedzy technologicznej do przedsiębiorstw, zmierzające do ustanowienia odpowiednio wysokich poziomów standardów jakości, tworzenia systemów podwyższania kwalifikacji pracowników, systemów połączeń informatycznych itp. Wymaga to również prowadzenia aktywnej polityki wobec małych i średnich przedsiębiorstw, posiadających szczególną zdolność adaptacyjną na rynku. Jednak klasyfikacja celów pomocowych jest często arbitralna, ponieważ środki przeznaczane na jedne cele horyzontalne są nieraz wydatkowane w ramach innych programów (np. sektorowych).

Znaczenie pomocy publicznej w Polsce

W Polsce, zasadniczym kierunkiem oddziaływania pomocy państwowej są działania strukturalne. Rozwój polskiego przemysłu i osiągnięcie konkurencyjności polskich produktów na rynkach międzynarodowych są uwarunkowane dokonaniem restrukturyzacji przemysłu w zakresie form własności, struktury gałęziowej, wielkości przedsiębiorstw i przekształceń wewnątrz przedsiębiorstw.
Udział polskiego sektora państwowego w wytwarzaniu PKB, produkcji i zatrudnieniu, chociaż systematycznie maleje, nadal jest bardzo wysoki, zwłaszcza w odniesieniu do dużych przedsiębiorstw. Polityka strukturalna zakłada więc działania prowadzące do przyspieszenia procesu przekształcenia przedsiębiorstw państwowych w bardziej efektywne spółki prawa handlowego. Należą również do niej działania wspierające rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, przede wszystkim tworzenie sprzyjających warunków podatkowych i kredytowych oraz warunków dostępu do nowych technologii, systemów jakości i zarządzania. Potrzebne są tu nowe rozwiązania instytucjonalne, zarówno w postaci odpowiednich instytucji pośredniczących, np. finansowych, wspierających lokalne fundusze poręczeń kredytowych, jak i w postaci zmian legislacyjnych.

Istotnym sposobem zwiększania konkurencyjności polskiej produkcji jest restrukturyzacja sektorowa przestarzałych, kapitałochłonnych branż (tj. górnictwa węgla kamiennego, elektroenergetyki, sektora naftowego, obronnego, hutnictwa żelaza i stali oraz chemii "ciężkiej"), ale polegająca również na preferowaniu gałęzi wytwarzania typu "wysokich szans", co ma prowadzić do zmiany gałęziowej struktury przemysłu na rzecz wzrostu

udziału nowoczesnej produkcji z szerokimi możliwościami zbytu. Dla rozwoju przemysłu i gospodarki konieczne jest znalezienie sektorów, produktów lub przedsiębiorstw, które mają szansę osiągnąć międzynarodową konkurencyjność we względnie bliskiej perspektywie i stać się siłą napędową gospodarki.
W dalszym ciągu istnieje olbrzymi dystans gospodarczy między Polską a krajami Unii Europejskiej (wyrażający się w wielokrotnie niższym poziomie PKB per capita, przestarzałą strukturą jego wytwarzania o wysokim udziale rolnictwa a niskim - usług, z dużym zakresem szarej strefy). Likwidacja tej luki powinna określać długofalowy, strategiczny cel polityki przemysłowej w Polsce, wymagający szeroko zakrojonej pomocy państwa.
Z analizy struktury instrumentów pomocowych w Polsce wynika, że wartość pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorstwom działającym poza rolnictwem wynosiła w 1997 roku 2,2% PKB (czyli prawie dwa razy więcej niż w UE - 1,2%). Na porównanie pozwalają przeprowadzone przez Ministerstwo Gospodarki szacunki, wzorowane na raportach Komisji Europejskiej. Najnowsze dane dotyczą 1997 roku. Przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją otrzymały w tym czasie w Polsce pomoc odpowiadającą 3,3% wartości dodanej ich produkcji, wobec 2,5% w krajach UE. Jednak przedsiębiorstwa w Grecji i we Włoszech skorzystały z większego wsparcia (odpowiednio 5,6% i 5,3%). Pomoc na jednego zatrudnionego w przemyśle w Polsce (716 euro) była większa niż w takich krajach jak: Wielka Brytania, Szwecja, Portugalia i zachodnie landy Niemiec, porównywalna z poziomem pomocy w Austrii i Holandii.
Główną różnicą między praktyką udzielania pomocy publicznej w Unii i w Polsce nie jest poziom pomocy, ale jej przeznaczenie. Prawo europejskie ustala wspólne cele pomocy tak, aby nie naruszały one równej konkurencji w ramach Jednolitego Rynku. W 1997 roku 57% pomocy dla przemysłu było przeznaczone w Unii dla regionów o poziomie rozwoju niższym niż 75% przeciętnego wskaźnika w Unii, czy szczególnie dotkniętych bezrobociem, a 31% pomocy było przeznaczonej na cele powszechne, takie jak promocja nowych technologii, poprawa ochrony środowiska i wsparcie małych i średnich przedsiębiorstw. Tylko 12% wsparcia było przeznaczone dla sektorów dotkniętych strukturalnym kryzysem (hutnictwo, stocznie), ale wraz z zobowiązaniami do zamykania nieudolnych firm.
W Polsce przeznaczenie pomocy ma proporcje odwrotne. Aż 83,7% wsparcia było kierowane w 1997 roku do sektorów dotkniętych kryzysem, 16,3% było przeznaczone na realizację celów "ogólnych", a środki na cele regionalne nie były wcale wypłacane. Natomiast dwa ostatnie cele są w Unii najbardziej promowane, jako nie naruszające zasad równej konkurencji. Kontrowersyjna jest również forma udzielanej pomocy przez państwo w Polsce - 54,1% wsparcia to zwolnienia, ulgi i umorzenia należności podatkowych i ubezpieczeniowych, a 27,1% to subwencje z budżetu państwa, gdy w krajach UE takie subwencje stanowią 56% pomocy dla przemysłu, zwolnienia podatkowe - 24%, kredyty preferencyjne - 13% i odłożenie spłat zobowiązań - 1 %.
W przypadku uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej, Polskę zaczną obowiązywać zasady stosowania pomocy państwa, obowiązujące w krajach członkowskich. Wyniknie stąd konieczność dostosowania polskiej polityki przemysłowej do reguł przyjętych w krajach Unii i procesu integracji przemysłu polskiego z europejskim.
Prawdopodobnie nastąpi zbliżenie wzorca stosowania pomocy państwa w Unii i w Polsce, pod względem znaczenia pomocy sektorowej, zwłaszcza że takie quasi instrumenty pomocowe stosowane w Polsce jak tolerowanie zaległości podatkowych, umorzenia zobowiązań itp. nie uwarunkowane rzeczywistą restrukturyzacją uważane są w Unii za bardzo szkodliwe gospodarczo. Oznaczają ponadto, że są wspierane poszczególne podmioty gospodarcze zamiast realizacji aktywnej polityki gospodarczej, prowadzącej do zmian strukturalnych. Ponadto w Polsce praktycznie nie stosowana jest pomoc regionalna - w krajach Unii stanowiła ona średnio 53% w 1995 roku. Jednak obecne działania restrukturyzacyjne przewidziane w rządowych programach sektorowych (np. górnictwa węgla kamiennego czy hutnictwa żelaza), przewidujące redukcję mocy produkcyjnych i podnoszenie konkurencyjności są zgodne kierunkowo z regułami pomocy państwa w UE, mimo ich branżowego ukierunkowania.
Z konieczności jaką stanowi przewaga celów restrukturyzacyjnych w polskiej gospodarce wynika, że poziom pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorstwom w Polsce powinien być pochodną wielkości luki pomiędzy potencjałem gospodarczym Polski a poziomem gospodarczym krajów Unii Europejskiej. Należy pamiętać, że obecna mniejsza pomoc państw Unii dla sektorów "wrażliwych" wynika z przeprowadzonych już wcześniej programów restrukturyzacyjnych i modernizacyjnych, których Polska jeszcze nie zakończyła. Np. w landach po byłej NRD wielkość pomocy wynosiła w 1997 roku 5537 euro na jednego zatrudnionego w przemyśle, mimo ogromnych subwencji, jakie wschodnie landy otrzymały już minionych latach. W negocjacjach członkowskich z UE Polska wskazuje na podobną skalę koniecznej restrukturyzacji gospodarki i powinna się starać o przyznanie ulgowych zasad pomocy państwa dla przedsiębiorstw.

Konieczność dostosowania prawa polskiego w zakresie pomocy publicznej do ustawodawstwa europejskiego

Krajom kandydującym do członkostwa w Unii stawia się wysokie wymagania w zakresie zbliżania zasad udzielania pomocy publicznej do reguł europejskich, zwłaszcza w odniesieniu do ich przejrzystości. Komisja Europejska od dawna domaga się od Polski uregulowania ustawowego, zgodnego ze standardami Unii, pomocy państwa dla przedsiębiorstw. Tymczasem w gospodarce polskiej występują w dużym zakresie niejawne formy pomocy państwa, m.in. w zakresie odraczania zaległości podatkowych oraz okresowego ich umarzania. Występują także naciski na rząd, aby kupował produkcję nie znajdującą nabywcy na rynku, podtrzymuje się też nadmierną produkcję niektórych wyrobów.
Zagadnienia pomocy publicznej w polskim prawie reguluje już ustawa o finansach publicznych, uchwalona przez Sejm w 1998 roku, w zakresie zasad gospodarowania środkami publicznymi, których wydatkowanie musi być jawne i z poszanowaniem zasad uczciwej konkurencji. Ponadto, pomoc publiczną w Polsce aktualnie reguluje szereg aktów prawnych (przede wszystkim rozporządzeń Rady Ministrów i komunikatów Ministerstwa Finansów oraz aktów wykonawczych do ustaw) w zakresie:
a) poręczeń i gwarancji udzielanych ze środków budżetu państwa,
b) udzielanych subwencji z budżetu państwa,
c) udzielanych dotacji do stóp procentowych,
d) ubezpieczeń kontraktów eksportowych gwarantowanych przez skarb państwa,
c) ulg podatkowych i celnych oraz innych uprzywilejowań,
d) ulg podatkowych w rachunku kapitałowym,
e) restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw (umarzania długów).
W prawodawstwie polskim nie są natomiast uregulowane zagadnienia związane z nadzorowaniem pomocy publicznej. Dotychczas nie została uchwalona ustawa regulująca warunki dopuszczalności i monitorowania pomocy publicznej dla przedsiębiorstw. W 1991 roku, podpisując Układ Europejski, Polska zobowiązała się do wprowadzenia identycznego ze wspólnotowym systemu udzielania i monitorowania pomocy państwa. Artykuł 63 Układu nakłada na strony obowiązek zapewnienia przejrzystości informacji w zakresie pomocy publicznej, m.in. poprzez coroczne informowanie drugiej strony o ogólnej sumie i podziale udzielonej pomocy oraz informacji na temat poszczególnych, indywidualnych przypadków pomocy publicznej.
W szczególności, niezbędne jest ustanowienie kompetentnego organu administracji państwowej, odpowiedzialnego za zgodne z Układem Europejskim i WTO udzielanie pomocy państwa przedsiębiorcom, prowadzącego działalność kontrolną w tym zakresie oraz monitorowanie i notyfikowanie tej pomocy. Obecnie istniejące cele pomocowe i stosowane formy pomocy są nieprzejrzyste. Nie ma też określonego prawnie mechanizmu notyfikującego taką pomoc, a także brakuje instytucji kontrolującej stosowaną pomoc pod kątem zgodności z zasadami Unii Europejskiej.
W Regular Report'98 Komisja Europejska określiła dostosowawcze wysiłki Polski jako niewystarczające. Uwzględniając tę ocenę, Polska założyła w Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej (maj 1999 r.) uchwalenie do końca 1999 roku ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorstw i rozpoczęcie w 2000 r. procesu wdrażania w kraju systemu stałego nadzorowania form i wielkości pomocy publicznej. Do tej pory Polska nie wywiązała się z tego obowiązku - odpowiedni projekt rządowej ustawy wpłynął do Sejmu dopiero w maju 1999 roku i nie został jeszcze uchwalony, chociaż powinien wejść w życie w styczniu 2000 r.
Ocena zakresu koniecznych zmian legislacyjnych w prawie polskim dotyczącym pomocy publicznej, została zlecona przez Ministerstwo Gospodarki firmie Competition Development Center Ltd. Część II Raportu, przygotowana w połowie 1998 roku, zawiera szczegółową analizę aktów prawnych, w których wyodrębniono przepisy regulujące udzielanie pomocy publicznej, z ewentualnymi propozycjami ich nowelizacji w celu harmonizacji zawartych w nich rozwiązań z wymogami Unii Europejskiej.
Projekt ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców jako Druk Sejmowy nr 1118, został skierowany przez Sejm 26 czerwca 1999 r. (na pos. 52) do Komisji Finansów Publicznych, Komisji Gospodarki oraz Komisji Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Jest on rozpatrywany w Podkomisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia rządowego projektu ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców.
W projektowanej ustawie o warunkach dopuszczalności i nadzorowania pomocy publicznej dla przedsiębiorców, nadzorowanie pomocy publicznej dla przedsiębiorstw powierzono Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (będącym organem nadzorowania pomocy państwa). Ministerstwo Gospodarki jest z kolei odpowiedzialne za przygotowanie aktów wykonawczych do wyżej wymienionego projektu ustawy oraz za opracowanie i wdrożenie komputerowego systemu stałego monitorowania i nadzorowania pomocy publicznej w Polsce. Do pozostałych instytucji zaangażowanych w realizację ustawy należą resorty i instytucje, będące dysponentami pomocy publicznej, ze szczególnym uwzględnieniem Ministerstwa Finansów jako głównego dysponenta pomocy w Polsce. Według rządowego Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej (NPPC) wdrażanie ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowania pomocy publicznej dla przedsiębiorstw ma się odbywać w 2000 roku.
Wprowadzenie w Polsce realizacji zasad przejrzystości systemu udzielania pomocy państwa zlikwiduje podstawy do oskarżeń Unii o łamanie przez Polskę europejskich reguł konkurencji. Głównym celem pomocy państwa winno być przyspieszenie procesów modernizacyjnych w gospodarce, dlatego monitorowanie pomocy jest integralną częścią przygotowywanej regulacji. Uchwalenie ustawy o pomocy państwa ułatwi niewątpliwie proces negocjacyjny Polski z Unią Europejską. Jednak przy usprawnianiu kontroli pomocy publicznej należy się spodziewać oporu lobbies branżowych.
Przewidywanym powodem trudności Polski w negocjacjach z Unią Europejską może być, nie tyle ustalenie ogólnych zasad stosowania pomocy państwa, które od dawna funkcjonują w UE, ile określenie jakie i jak duże mają być od nich wyjątki w odniesieniu do gospodarki polskiej. Polska domaga się np. zgody na specjalne traktowanie przez przynajmniej kilka kolejnych lat takich sektorów jak górnictwo i hutnictwo. Natomiast Unii Europejskiej zależy na równych warunkach konkurencji na rynku. Niepokój Unii budzi wykorzystywanie dominującej pozycji na rynku polskim przez państwowych monopolistów.
Formą pomocy publicznej są również specjalne strefy ekonomiczne (SSE). Nie dziwi więc negatywne stanowisko Unii wobec specjalnych stref ekonomicznych utworzonych ostatnio w Polsce. Według Komisji, ta forma pomocy państwa nie jest w wielu przypadkach zgodna z Układem Europejskim i konieczne są istotne modyfikacje istniejących schematów pomocy państwa w ramach SSE dla wypełnienia postanowień UE. Ponieważ specjalne strefy ekonomiczne nie likwidują dysproporcji pomiędzy poszczególnymi regionami Polski i nie przyczyniają się do bardziej efektywnej alokacji czynników produkcji w skali kraju, nie spełniają również ogólnych kryteriów udzielania pomocy regionalnej, które obowiązują w Unii Europejskiej na mocy art. 87 3. a i art. 87 3. c Traktatu o Wspólnocie Europejskiej i wtórnego ustawodawstwa Komisji. Warunkiem zakwalifikowania pomocy państwa w SSE do grupy środków pomocy regionalnej na mocy reguł UE jest realizacja celu wyrównywania rozwarstwienia regionalnego.
Mimo zapowiedzi rządu polskiego o likwidacji stref mazowieckiej i częstochowskiej (w których nie rozpoczęto jeszcze działalności gospodarczej) i zobowiązania się do nietworzenia nowych stref i rozbudowy istniejących, a także do blokowania wejścia do SSE inwestorów działających we wrażliwych" dla UE sektorach i zawierania umów z inwestorami tylko do końca 2000, a najpóźniej do 2001 roku, Rada UE domaga się natychmiastowej likwidacji obecnego systemu preferencji dla inwestorów w SSE lub zobowiązania ze strony rządu, że to nastąpi z chwilą wejścia Polski do Unii Europejskiej. Rada uważa, że wprowadzony tam system ulg jest niezgodny z prawem europejskim i zasadami Jednolitego Rynku.
Szczególnie rażące jest kumulowanie przez inwestorów w SSE wielu ulg, brak przejrzystości w zakresie wielkości udzielanej pomocy, długie wakacje podatkowe, stosowanie w niektórych przypadkach dopłat do eksportu (strefa mielecka), przywileje dla firm motoryzacyjnych (sektor "wrażliwy"). W kontekście rozpoczętych niedawno przez Polskę negocjacji akcesyjnych z Unią, wydaje się więc mało prawdopodobne, by specjalne strefy ekonomiczne w Polsce, bez zmian instytucjonalnych i zmiany dotychczasowych instrumentów wspierania inwestycji, mogły istnieć w momencie wejścia Polski do Unii.
Bardzo istotne jest podkreślenie w stanowisku negocjacyjnym Polski faktu, że gospodarka polska znajduje się w okresie transformacji gospodarczej i potrzebuje odpowiedniej interpretacji artykułów Traktatu o WE odnoszących się do reguł konkurencji skierowanych do państwa. W stanowisku negocjacyjnym strony polskiej został zawarty wniosek dotyczący możliwości zastosowania elastycznej interpretacji zasad udzielania pomocy publicznej ze względu na konieczność realizacji celów transformacyjnych gospodarki polskiej. Oznacza to, że oceniane negatywnie przez Komisję Europejską niektóre formy pomocy państwa mogą się okazać niezbędne dla przeobrażeń polskiej gospodarki. Strona polska wymienia trzy obszary, w których udzielana pomoc państwa jest niezgodna z regulacjami Unii:
- ratowanie polskich przedsiębiorstw w trudnej sytuacji poprzez odroczenie lub rozłożenie na raty zobowiązań publicznych w warunkach drogiego kredytu (dużej różnicy w wysokości stóp procentowych między Polską a państwami członkowskimi Unii),
- przekroczenie dozwolonych dla przedsiębiorców poziomów pomocy państwa w dziedzinie ochrony środowiska ze względu na wysoką różnicę w standardach środowiskowych między Polską i krajami Unii,
- dopuszczenie w ramach regionalnej pomocy publicznej stosowania okresu przejściowego w odniesieniu do niektórych form pomocy państwa dla przedsiębiorstw funkcjonujących w specjalnych strefach ekonomicznych.
W stanowisku negocjacyjnym Polska akceptuje i zobowiązuje się do wdrożenia całości prawa europejskiego w obszarze "Polityka konkurencji" bez domagania się okresów przejściowych ani derogacji z wyjątkiem niektórych form pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom w specjalnych strefach ekonomicznych. Przedmiotem odrębnych rozmów ze stroną unijną jest udzielanie pomocy w zakresie sektora hutnictwa stali.
W dniu 27 stycznia 2000 roku Rada Unii Europejskiej odrzuciła jednak wniosek Polski o stosowanie w pierwszych latach członkostwa Polski w Unii derogacji w odniesieniu do niektórych form pomocy państwa. Kraje Unii Europejskiej uznały, że wsparcie bieżącej działalności przedsiębiorstw, zwłaszcza w sektorach "wrażliwych" (w których jest nadprodukcja, np. przemysł samochodowy, stoczniowy, stalowy czy włókienniczy) destabilizuje warunki konkurencji na Jednolitym Rynku.
Konflikt w sprawie wielkości pomocy publicznej dla hutnictwa, a także brak porozumienia co do funkcjonowania SSE (m.in. ze względu na brak środków budżetowych, niezbędnych do wypłacenia rekompensat działającym już inwestorom w SSE z chwilą ich likwidacji), to aktualnie główne przeszkody w prowadzeniu negocjacji w sprawie polityki konkurencji. Ponadto, postęp rozmów w sprawie polityki konkurencji jest utrudniony ze względu na brak działającego, mimo wcześniejszych zapowiedzi ze strony rządowej, zgodnego z rozwiązaniami europejskimi systemu udzielania i monitorowania pomocy publicznej w Polsce.

Biuro Studiów i Ekspertyz, 2000 r.

.. Poparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw

Wyjątkiem od generalnego zakazu udzielania pomocy publicznej jest w UE wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw. Ma ono sprzyjać tworzeniu nowych miejsc pracy, nowoczesnych technologii, a przede wszystkim przyspieszeniu zmian strukturalnych w gospodarce.

Za małe lub średnie przedsiębiorstwo uznaje się takie, które: o zatrudnia do 250 pracowników, ma obroty do 20 mln ecu rocznie, o ma udziałowców z grupy małych i średnich firm, a najwyżej 25% akcji posiadają przedsiębiorstwa doń nie zaliczane.

Przykład? Oto on: Komisja zbadała działalność Belgijskiego Funduszu Partycypacyjnego, polegającą na przyznawaniu pożyczek o obniżonym oprocentowaniu małych i średnich przedsiębiorstw oraz osobom bezrobotnym. Obniżki pochłonęły w 1990 r. 1,27 mln ecu. Program został uznany za zgodny z zasadami wspólnego rynku. W sierpniu 1991 r. Komisja zaaprobowała też program ACCORD, mający na celu zmniejszenie bezrobocia w okręgach rolniczych Wielkiej Brytanii, a oferujący subsydia i zniżki podatkowe na inwestycje w małych i średnich firmach produkcyjnych oraz turystycznych.

Styk biznesu i państwa

W UE, mimo kolejnych fal prywatyzacji, państwa wciąż posiadają akcje różnych przedsiębiorstw. Czy wsparcie udzielane tym firmom przez właściciela jest zgodne z prawem europejskim? Komisja uznała, że tylko wtedy, kiedy jest warunki tej pomocy zaakceptowałby także przedsiębiorca działający w rynkowym otoczeniu. Kryterium to brane jest pod uwagę przy różnych ulgach podatkowych, kredytach preferencyjnych i dotacjach. Na ich ślad można trafić dość łatwo, gdyż od 1989 r. firmy państwowe o rocznych obrotach ponad 250 mln ecu muszą składać sprawozdania na temat swych relacji z władzami.

Podejrzenia o korzystanie z publicznej pomocy mogą pojawić się przy prywatyzacji, zwłaszcza przy bezpośredniej sprzedaży akcji lub całego przedsiębiorstwa innej firmie. Uniknie się ich, jeśli:

• przetarg będzie otwarty dla wszystkich zainteresowanych i nie będzie nosił znamion transakcji wiązanej,

• wszyscy uczestnicy przetargu otrzymają w porę dane niezbędne do poczynienia kalkulacji,

• sprzedaż nastąpi po najwyższej oferowanej cenie.

O transakcjach nie spełniających tych kryteriów trzeba informować Komisję Europejską. Jej zainteresowanie wzbudzają zwłaszcza te prywatyzacje, w których:

• negocjowano tylko z jednymi lub kilkoma wybranymi oferentami,

• anulowano długi sprzedawanej firmy wobec państwa lub innych przedsiębiorstw publicznych,

• zamieniono dług firmy na jej udziały,

• sprzedano firmę na warunkach różniących się od rynkowych.

Orzecznictwo unijne nie daje jednak prostych recept, jak uniknąć posądzeń o łamanie tych zasad. W 1991 r. Komisja nie sprzeciwiła się wykupieniu udziałów przez państwowy bank Credit Lyonnais w także państwowej firmie Usinor-Sacilor, mimo iż rzecz miała charakter dotacji. Bank wsparł restrukturyzującą się firmę, kupując jej akcje za 2,5 mld franków, a jednocześnie państwo dotowało go z budżetu poprzez zwiększenie jego kapitału o 3 mld. Badania Komisji wykazały jednak, że prywatny inwestor w normalnych warunkach gospodarki rynkowej mógłby dokonać podobnej operacji. Uznano więc, że formalnie rzecz biorąc pomocy państwowej nie było.

Inaczej z planowanym wsparciem firmy komputerowej Bull: rząd francuski chciał podnieść jej kapitał o 572 mln franków, a następnie przyznać 372 mln subsydiów na badania i rozwój. Argumentował, że przedsięwzięcie ma charakter najzupełniej rynkowy. Okazało się jednak, że NEC i IBM, będący mniejszościowymi udziałowcami, nie wsparli tej operacji, gdyż sytuacja finansowa Bulla była kiepska, a na rynkach rysował się spadek popytu na wytwarzany przezeń sprzęt komputerowy. Komisja Europejska uznała więc całą transakcję za nie mającą wiele wspólnego z działaniami rynkowymi, niedozwoloną pomoc publiczną.

Kiedy już Polska będzie wchodzić do Unii Europejskiej, prywatyzacja będzie zbliżała się do końca. Co bardziej atrakcyjne firmy znajdą wcześniej nowych właścicieli i w rękach państwa pozostaną przedsiębiorstwa trudno zbywalne. Tym bardziej trzeba będzie uważać, by zachęcając ewentualnych inwestorów do ich nabycia, nie naruszyć europejskich regulacji dotyczących sektora publicznego. Dla biznesmenów zastanawiających się nad udziałem w prywatyzacji to sygnał: spieszcie się, za kilka lat państwo nie będzie wam mogło zbyt wiele obiecać.

Wspierane badania

Łożenie państwowych pieniędzy na cele badawczo-rozwojowe spotyka się z przychylnością unijnych władz, gdyż przyczynia się do rozwoju technologicznego, a ten jest jednym z priorytetów polityki przemysłowej UE.

Komisja Europejska, do której trzeba zgłaszać projekty o wartości ponad 20 mln ecu, sprawdza jednak, czy wsparcie nie jest za wielkie, a badania nie są tylko przykrywką. Dlatego ustalany jest pułap dotacji państwowej, np. w 1986 r. wynosił on 50% kosztów badań podstawowych i 25% pozostałych. Resztę musiały pokryć zainteresowane firmy.

W niektórych krajach można udzielać subsydiów zwrotnych (do 40% wartości), umarzanych w razie niepowodzenia prac. W przypadku rynkowego sukcesu oddaje się część pieniędzy tak, by zaangażowanie państwa nie przekroczyło 25%.

Oto przykłady: w 1993 Komisja zezwoliła na wprowadzenie nowego programu badawczo-rozwojowego w Walonii za 73 mln ecu. Zatwierdziła też program STRIDE dla Północnej Irlandii, zachęcający do prowadzenia prac badawczo-rozwojowych. Przewiduje on granty dla prywatnych przedsiębiorców, mogące pokryć do 50% kosztów prac, a w przypadku placówek uniwersyteckich nawet do 75%. W 1993 r. zatwierdzony został plan pomocy dla firmy Shorts PLC w Belfaście przygotowującej niewielki samolot odrzutowy, zwany Learjet 45. Pożyczka równa 25% wartości projektu zostanie zwrócona, jeśli uda się sprzedać przynajmniej 101 maszyn.

Ochrona środowiska

W zasadzie w UE za ochronę i rekultywację środowiska płaci ten, kto je zanieczyszcza. W szczególnych przypadkach dopuszczalna jest pomoc w wysokości 15% wydatków na inwestycje ekologiczne, a w dziedzinach o podwyższonych wymaganiach środowiskowych - 30%. Nie mogą jej otrzymać nowe zakłady, funkcjonujące krócej niż dwa lata.

Nie zawsze wszystko, co związane jest z ekologią, spotyka się z przychylnością Brukseli. Komisja nie zaaprobowała dwóch dekretów władz Walonii zmierzających do rozwoju odnawialnych źródeł energii. Okazało się, że pomoc miała być przeznaczona dla producentów urządzeń, a nie użytkowników. Natomiast belgijskie firmy Solvic (CNC) oraz Solvay Interox, po uzyskaniu zgody Komisji Europejskiej, zdecydowały się w 1993 r. na dotowane uruchomienie technologii bardziej przyjaznych środowisku. Solvic dostał 5 mln ecu subsydiów, Solvay zaś 3,6 mln i pięcioletnie zwolnienie z podatku przemysłowego. W obu przypadkach było to mniej niż 10% kosztów.

W innym przypadku, komisja negatywnie oceniła pomoc udzieloną przez władze regionu Trento (Włochy), producentowi wyrobów papierniczych. Celem dotacji było wyrównanie kosztów związanych z przeniesieniem zakładów w miejsce mniej uciążliwe dla środowiska. Komisja uznała, że ten sam cel można było osiągnąć w innym sposób, np. poprzez decyzje administracyjną i nakazała zwrot udzielonej pomocy.

Szybka restrukturyzacja

Doraźne wsparcie przyznawane jest na czas potrzebny do podjęcia decyzji o przyszłości firmy. Nie może jednak trwać dłużej niż sześć miesięcy. Z zasady jest to pomoc jednorazowa. Jeśli kłopoty zakładu wiążą się z nadmiernymi mocami produkcyjnymi, trzeba je ograniczyć. Restrukturyzacja powinna zmierzać do przywrócenia firmie konkurencyjności. Niektóre sektory mogą korzystać ze szczególnych rodzajów pomocy, np. górnictwo węglowe, przemysł stalowy, stoczniowy, motoryzacyjny, włókien syntetycznych i transport lotniczy.

W przemyśle stoczniowym próg dozwolonego wsparcia jest stale zmniejszany, np. w 1992 r. wynosił 4,5-8% w zależności od wielkości statku. Zakłady korzystają z tego limitu ze zmiennym szczęściem. W 1991 r. zatwierdzony został program pomocy dla stoczni francuskich, brytyjskich i hiszpańskich, wstrzymany natomiast dla belgijskich, które miałyby otrzymać z budżetu aż do 35% wartości kontraktu.

W cierpiącej na nadprodukcję branży stalowej w latach 90. obowiązuje pułap 1 mld ecu pomocy na wyłączane z ruchu każde 750 tys. ton rocznych zdolności wytwórczych. Dla pewności, że huty nie będą naruszać tych przepisów, UE wymaga, by instalacje zostały zdemontowane. Komisja nie ułatwia życia przedsiębiorstwom, np. w wyniku jej interwencji władze belgijskie zmuszone zostały do podniesienia z 0,5 do 9,3% oprocentowania pożyczki udzielonej przez państwowy koncern zakładom Forges de Clabeq. W 1993 r. zatwierdzona została natomiast pomoc 2,8 mld ecu dla państwowej hiszpańskiej stalowni Corporacion de la Siderugia Integral (CSI). Wcześniejsze prośby o pomoc ok. 3,5 mld na dłuższy program restrukturyzacyjny zostały odrzucone.

Generalnie udzielenie pomocy finansowej ze środków publicznych nie może prowadzić do zwiększenia mocy wytwórczych w sektorze stalowym. Kierując się tą zasadą Komisja na przykład zezwoliła na udzielenie pomocy firmie EKO Stahl AG (Niemcy), która prowadziła do zwiększenia produkcji w danym zakładzie lecz państwo zobowiązało się do sumarycznej redukcji mocy wytwórczych w nowych landach.

Komisja Europejska bacznie bada wszelką pomoc dla firm samochodowych i porównuje ją z limitami dozwolonymi w danych regionach. Plany ratunkowe oraz restrukturyzacyjne zatwierdza tylko wtedy, gdy są dobrze przygotowane i mają szansę powodzenia. Komisja zatwierdziła np. subsydia francuskie (11% wartości inwestycji) dla Forda zamierzającego rozbudować zakłady w Charleville, gdzie panuje duże bezrobocie. W 1993 r. zgodziła się na 12 mln ecu pomocy dla hiszpańskiej Cadiz Electronica, filii Forda zamierzającej kosztem 46 mln ecu otworzyć nową linię produkcji hamulców, dającą 150 miejsc pracy.

Przy udzielaniu pomocy w sektorze motoryzacyjnym ocenia się również sytuację odbiorców środków publicznych. W decyzji 88/454 Komisja pozwoliła na udzielenie pomocy firmie Renault lecz w tym samym roku trudna sytuacja przedsiębiorstwa spowodowała konieczność redukcji zatrudnienia o 18 % a zdolność montażowa została obniżona o 25 %.

Inwestorom ku przestrodze

W Unii Europejskiej stosowana jest pomoc dla inwestorów. Najczęściej przybiera formę przyspieszonej amortyzacji, ale nie tylko. W przeszłości Komisja tolerowała programy nie związane z polityką regionalną, teraz jednak zaczęła im się pilnie przyglądać.

Zakwestionowała m.in. zachęty podatkowe dla inwestorów osiedlających się w kraju Basków. Zaś w 1990 r. w Wielkiej Brytanii zbadała warunki, na jakich sprzedano grunty pod fabrykę Toyoty w Derbyshire. Ich wartość rynkowa wynosiła 32,6 mln ecu, ale Japończycy zapłacili 26,5 mln. Różnicę Bruksela uznała za formę pomocy, a że region nie był szczególnie zagrożony i nie mógł skorzystać któregoś z wyjątków, nakazała ją zwrócić.

2.3 Specjalne strefy ekonomiczne w prawie unijnym

Prawo europejskie zabrania dyskryminowania i faworyzowania w podatkach. Właśnie dlatego Unia nie zgadza się na istnienie w Polsce specjalnych stref ekonomicznych w obecnym kształcie (przyznano w nich zwolnienia z podatków dochodowych na 10 lat, zaś na kolejne 10 - z połowy należności).

2.4 .......

2.5 Podsumowanie

3. Ulgi i zwolnienia podatkowe w polskim podatku dochodowym od osób prawnych

1. Wprowadzenie

W Polsce podatek dochodowy od osób prawnych wprowadzono, ustawą z 31 stycznia 1989 r., która stanowiła pierwszy etap reformy systemu podatkowego w kierunku stworzenia jednolitych zasad podatkowych dla podmiotów gospodarczych, w miejsce podatku dochodowego od gospodarki uspołecznionej, jednak objął on także część przedsiębiorstw prywatnych.

W obecnej postaci podatek dochodowy od osób prawnych został wprowadzony ustawą z 15 lutego 1992 r., jest on zbliżony w swoim charakterze i w wielu rozstrzygnięciach szczegółowych do wcześniej przyjętego przez Sejm podatku dochodowego od osób fizycznych.

Podatek dochodowy od osób prawnych jest podatkiem liniowym płaconym zaliczkowo w ratach miesięcznych, a rozliczanym po zakończeniu roku podatkowego. Stawki podatku kształtują się następująco w poszczególnych latach:

Rok (od 1 stycznia do 31 grudnia)	Stawka podatku (% podstawy opodatkowania)
1996	40%
1997	38%
1998	36 %
1999	34 %
2000	30 %
2001	28 %
2002	28 %
2003	24 %
2004	22 %

Z myślą o przyszłej integracji z Unią polskie władze przyjęły ambitny plan obniżenia podatków od dochodów firm. Docelowo mają płacić 22-procentowy podatek od zysku, co jest stosunkowo niską stawką w stosunku do większości krajów "15".

Polscy przedsiębiorcy, którzy rozpoczną działalność produkcyjną lub usługową w krajach wspólnoty, będą jednak musieli płacić podatek wedle lokalnego systemu i stawek.

Propozycja sukcesywnego zmniejszania stawek podatkowych podyktowana jest przede wszystkim dążeniem do zwiększenia konkurencyjności polskiej gospodarki. Należy oczekiwać, że określona na tym poziomie stawka podatku spowoduje dalszy wzrost zainteresowania Polską ze strony kapitału zagranicznego, jednocześnie będzie stymulować działania podatników w kierunku wykazywania wyższych dochodów podatkowych.

Podmiotem opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych są osoby prawne oraz niektóre jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej np. zakłady budżetowe, placówki naukowe PAN, szkoły i placówki oświatowe, zakłady opieki zdrowotnej, różnego rodzaju przedstawicielstwa społeczności itp.. Obowiązek podatkowy dotyczy całości dochodów uzyskanych przez te osoby, mające swoją siedzibę lub zarząd na terytorium Polski bez względu na miejsce osiągnięcia dochodów. Jeśli siedziba znajduje się poza granicami Polski, to podatek dotyczy dochodów uzyskanych na polskim terytorium.

Przedmiotem opodatkowania jest dochód rozumiany jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania w roku podatkowym. Opodatkowaniu podlega suma dochodu, niezależnie od źródła przychodów, z jakich ten dochód został osiągnięty. Nie podlegają temu podatkowi przychody z tytułu:

• działalności czysto rolniczej,

• działalności leśnej,

• wynikające z czynności nie mogących być przedmiotem prawnie skutecznej umowy.

Do przychodów podlegających opodatkowaniu zalicza się otrzymane przez podatnika:

• pieniądze,

• wartości pieniężne,

• przychody w naturze,

• wartość świadczeń nieodpłatnych.

Podstawę opodatkowania stanowi nadwyżka przychodów (wpływów) nad kosztami ich uzyskania po pomniejszeniu o przysługujące podatnikowi odliczenia z tytułu darowizn na cele oświatowo-wychowawcze, kultu religijnego, naukowe, kulturalne itp., a także budownictwo mieszkaniowe samorządu terytorialnego, itd.

W polskim podatku dochodowym od osób prawnych istnieją ulgi i zwolnienia podatkowe i to właśnie im poświęcony jest ten rozdział pracy.

1. Ulgi podatkowe pomocą publiczną

Od dnia 1 stycznia 2001 roku obowiązuje ustawa z dnia 30 czerwca 2000 roku o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców. Uchwalenie i wejście w życie tej ustawy było konieczne ze względu na proces dostosowawczy prawa polskiego do standardów prawa unijnego. W prawie tym obowiązuje bowiem zasada, iż wszelka pomoc publiczna udzielana podmiotom gospodarczym jest naruszeniem reguł i zasad konkurencji, tak więc jej dysponowanie musi zostać poddane szczegółowym wymogom, zwłaszcza w zakresie nadzoru. Przepisy tej ustawy znajdują zastosowanie do podmiotów jako podatników. Przepis art. 4 pkt 1 lit a) stanowi bowiem, iż formą pomocy publicznej są dotacje oraz ulgi podatkowe.

Trzeba jednak zauważyć, że do znacznej części podmiotów zastosowanie znajdują tylko niektóre przepisy ustawy, bowiem - zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy - w przypadku gdy wartość otrzymanej pomocy nie przekracza kwoty będącej równowartością 100 tysięcy euro, stosuje się wyłącznie przepisy art. 1-4, art. 35, 36, 37 ust. 1,4, art. 38.

Najważniejsze postanowienia - z punktu widzenia większości podatników - zawarte są w art. 37 ust. 1 i ust. 4.

Przepisy te zobowiązują podatników do:

Przedłożenia organowi udzielającemu pomocy informacji dotyczącej pomocy udzielonej im w okresie trzech kolejnych lat poprzedzających dzień złożenia wniosku o udzielenie pomocy (ust. 1)

Udzielenia, na żądanie organu nadzorującego, informacji dotyczących pomocy w zakresie i terminie wskazanym w żądaniu, przy czym termin ten nie może być krótszy niż 30 dni od dnia doręczenia żądania (ust. 4)

W przypadku niedopełnienia powyższych obowiązków w terminie, albo złożenia informacji nieprawdziwych podatnik może zostać ukarany grzywną na zasadach i w trybie określonych kodeksem postępowania w sprawach wykroczenia.

2. Główne ulgi i zwolnienia podatkowe w podatku dochodowym od osób prawnych

2.2.1 Zwolnienia ze składania zaliczek na podatek dochodowy od osób prawnych

Podatnicy podatku dochodowego od osób prawnych są obowiązani co do zasady do składania deklaracji i wpłacania w ciągu roku podatkowego zaliczek na ten podatek Ustawodawca przewiduje jednak dwa rodzaje zwolnień z tego obowiązku:

1. zwolnienie o charakterze przedmiotowym

2. zwolnienie o charakterze podmiotowym

W przypadku pierwszym, czyli zwolnień o charakterze przedmiotowym, podatnik podlega obowiązkowi obliczania i odprowadzania do właściwego urzędu skarbowego zaliczek na podatek, ale zgodnie z przepisami nie powinien uwzględniać przy ich obliczaniu określonych przez ustawodawcę kategorii przychodów. Tak więc podatnicy nie powinni uwzględniać:

1. przychodów z odsetek, praw autorskich, opłat za świadczone usługi w zakresie działalności widowiskowej, rozrywkowej lub sportowej opłaty za wywóz ładunków i pasażerów przyjętych do przewozu w portach polskich, osiąganych przez podatników podlegających w Polsce ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu (art. 21 updop)

2. przychodów z dywidend i innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych (art. 22 updop)

Wyżej wymienione przychody opodatkowane są w sposób zryczałtowany.

Zwolnienia podmiotowe stanowią preferencję w danym podatku, które zostały ustanowione ze względu na określonego podatnika. Korzystanie z tego zwolnienia jest niezależne od posiadanych źródeł przychodów. Konsekwencją zastosowania takiego rozwiązania jest zwolnienie z opodatkowania wszystkich czynności wykonywanych przez podmiot korzystający z ulgi.

Podatnicy zwolnieni podmiotowo nie mają obowiązku obliczania i wpłacania podatku. Są obligatoryjnie zwolnieni. Przywileje tego rodzaju stanowią zatem maksymalną ulgę podatkową. Zwolnienia o charakterze podmiotowym w podatku dochodowym od osób prawnych dotyczą przede wszystkim następujących podmiotów:

• Skarbu Państwa

• Narodowego Banku Polskiego

• jednostek budżetowych

• funduszy celowych utworzonych na podstawie odrębnych ustaw (chyba, że przepisy tych ustaw stanowią inaczej)

• przedsiębiorstw międzynarodowych i innych jednostek gospodarczych utworzonych przez organy administracji państwowej wspólnie z innymi państwami na podstawie porozumienia lub umowy (chyba, że porozumienia te lub umowy stanowią inaczej)

• jednostek samorządu terytorialnego - w zakresie dochodów określonych w przepisach ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego

• Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

• Agencji Budowy i Eksploatacji Autostrad

• Agencji Rynku Rolnego

• funduszy inwestycyjnych utworzonych na podstawie przepisów ustawy z 28 sierpnia 1997 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 139, poz. 933)

• funduszy emerytalnych utworzonych na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych

• Zakład Ubezpieczeń Społecznych, o których mowa w ustawie z 13 października 1198 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr. 137, poz. 887 ze zm.)

• Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa

• Polskiej Organizacji Turystycznej.

Katalog zwolnień podmiotowych świadczy z całą pewnością o tym, że w podatku dochodowym od osób prawnych ustawodawca, konstruując preferencje odnoszące się do podmiotów, kierował się charakterem realizowanych przez poszczególne jednostki zadań.

...........................................

Zwolnienia przedmiotowe są związane ze szczególnymi cechami przedmiotu podatku. Polegają na wyłączeniu spod opodatkowania niektórych kategorii przedmiotowych. Mogą dotyczyć całego przychodu lub dochodu albo tylko ich części. Zakres zwolnień może obejmować rodzaj prowadzonej działalności , rodzaj źródła przychodu bądź też rodzaj przedmiotów, które mają stanowić majątek podlegający zbyciu.

Zwolnienia przedmiotowe w podatku dochodowym od osób prawnych obejmują:

• dochody z tytułu sprzedaży całości lub części nieruchomości wchodzącej w skład gospodarstwa rolnego; zwolnienie nie dotyczy dochodu uzyskanego ze sprzedaży, jeżeli sprzedaż ta następuje przed upływem pięciu łat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie całości lub części zbywanej nieruchomości

• dochody z tytułu sprzedaży nieruchomości albo prawa wieczystego użytkowania na podstawie przepisów o ochronie i kształtowaniu środowiska

• dochody osiągane poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez podatników mających siedzibę lub zarząd na terytorium Polski, jeżeli umowa między-narodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, tak stanowi

• dochody niektórych podatników, których celem statutowym jest działalność naukowa, naukowo-techniczna, oświatowa, w tym również polegająca na kształceniu studentów, kulturalna, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, wspierania inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów oraz kultu religijnego — w części przeznaczonej na te cele

• dochody kościelnych osób prawnych:

a) z niegospodarczej działalności statutowej; w tym zakresie kościelne osoby prawne nie mają obowiązku prowadzenia dokumentacji wymaganej przez ustawę Ordynacja podatkowa,

b) z pozostałej działalności — w części przeznaczonej na cele kultu religijnego, oświatowo - wychowawcze, naukowe, kulturalne, charytatywno - opiekuńcze oraz na konserwację zabytków, inwestycje sakralne w zakresie budowy, rozbudowy i odbudowy kościołów oraz kaplic, adaptację innych budynków na cele sakralne, a także inne inwestycje przeznaczone na punkty katechetyczne i zakłady charytatywno - opiekuńcze

c) spółek, których jedynymi udziałowcami (akcjonariuszami) są kościelne osoby prawne — w części przeznaczonej na cele wymienione w pkt b)

• dochody jednostek organizacyjnych Ochotniczej Straży Pożarnej — w części przeznaczonej na cele statutowe

• dochody podatników z działalności pozarolniczej, w tym z działów specjalnych produkcji rolnej — w części przeznaczonej na działalność rolniczą, jeżeli w roku poprzedzającym rok podatkowy, a w razie rozpoczęcia działalności — w pierwszym podatkowym roku tej działalności, udział przychodów z działalności rolniczej, ustalonych zgodnie z przepisami ustawy, powiększonych o wartość zużytych do przetwórstwa rolnego i spożywczego surowców i materiałów po-chodzących z własnej produkcji roślinnej i zwierzęcej, stanowił co najmniej 60 proc. przychodów osiągniętych ze wszystkich rodzajów działalności

• dochody spółdzielni mieszkaniowych uzyskane z gospodarki zasobami mieszkaniowymi i z innych źródeł przychodów — w części przeznaczonej na cele związane z utrzymaniem zasobów mieszkaniowych i inne cele statutowe, z wyjątkiem działalności gospodarczej

• dochody związków jednostek samorządu terytorialnego — w części prze-znaczonej dla tych jednostek

• dochody komunalnych zakładów gospodarki mieszkaniowej uzyskane z gospodarki zasobami mieszkaniowymi i z innych źródeł przychodów — w części przeznaczonej na cele związane z utrzymaniem zasobów mieszkaniowych

• dochody Wojskowej Agencji Mieszkaniowej uzyskane z gospodarki zasobami mieszkaniowymi i z innych źródeł — w części przeznaczonej na cele związane z budownictwem i gospodarką zasobami mieszkaniowymi oraz internatowo - hotelowymi

• dochody towarzystw budownictwa społecznego uzyskane z gospodarki zasobami mieszkaniowymi i z innych źródeł przychodów — w części przeznaczonej na cele związane z utrzymaniem zasobów mieszkaniowych oraz na budowę mieszkań na wynajem

• dochody Banku Gospodarstwa Krajowego prowadzącego Krajowy Fundusz Mieszkaniowy, Fundusz Termomodernizacji i Krajowy Fundusz Autostradowy oraz banku prowadzącego kasę mieszkaniową, stanowiące równowartość dochodu uzyskanego przez te fundusze lub kasę mieszkaniową z tytułów określonych w odrębnych przepisach — w części przeznaczonej wyłącznie na realizację wymienionych w tych przepisach celów, odpowiednio funduszy lub kasy mieszkaniowej

• dochody Agencji Mienia Wojskowego — w części przeznaczonej na inwestycje Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej

• dochody wspólnot mieszkaniowych, utworzonych zgodnie z odrębnymi przepisami — w części przeznaczonej na cele związane z utrzymaniem zasobów mieszkaniowych oraz wydatkowanej na rzecz członków wspólnoty

• dochody sportowych spółek akcyjnych — w części przeznaczonej na ich działalność sportową, w rozumieniu przepisów o kulturze fizycznej

• dochody z gospodarki zasobami mieszkaniowymi, uzyskane przez osoby prawne, których zadaniem jest administrowanie nieruchomościami w imieniu właścicieli i zarządców domów — w części przeznaczonej na cele związane z utrzymaniem zasobów mieszkaniowych

• dochody Kas Chorych — w części przeznaczonej na cele statutowe

• dochody Banku Gospodarstwa Krajowego, prowadzącego Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych, stanowiące równowartość dochodu przekazanego na ten fundusz

• dochody z tytułu wynagrodzenia prowizyjnego otrzymywanego przez Bank Gospodarstwa Krajowego

• dochody Funduszu Pożyczek i Kredytów Studenckich, prowadzonego przez Bank Gospodarstwa Krajowego

• dochody spółek, których udziałowcami (akcjonariuszami) są wyłącznie organizacje działające na podstawie ustawy Prawo o stowarzyszeniach, a których celem statutowym jest działalność naukowa, naukowo-techniczna, oświatowa, w tym również polegająca na kształceniu studentów, kulturalna, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, wspierania inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów oraz kultu religijnego — w części przeznaczonej na te cele oraz przekazanej na rzecz tych organizacji

• dochody związków zawodowych, społeczno-zawodowych organizacji rolników, izb rolniczych, organizacji pracodawców i partii politycznych, działających na podstawie odrębnych ustaw — w części przeznaczonej na cele statutowe, z wyłączeniem działalności gospodarczej

• dochody spółdzielczych związków rewizyjnych — w części przeznaczonej na cele statutowe, z wyłączeniem działalności gospodarczej

• dochody komitetów wyborczych działających na podstawie ustawy o wybo-rze Prezydenta RP — w części przeznaczonej na cele wynikające z przepisów tej ustawy

• dochody z tytułu prowadzenia szkół w rozumieniu przepisów o systemie oświaty — w części przeznaczonej na cele szkoły

• dochody spółek wodnych i ich związków przeznaczone na cele statutowe

• dochody z tytułu odszkodowania wypłaconego stosownie do przepisów o wywłaszczaniu nieruchomości lub z tytułu sprzedaży nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie oraz z tytułu sprzedaży nieruchomości w związku z realizacją przez nabywcę prawa pierwokupu, stosownie do przepisów o gospodarce gruntami

• składki członkowskie członków organizacji politycznych, społecznych i zawodowych — w części nie przeznaczonej na działalność gospodarczą

• dotacje otrzymane z budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego, z wyjątkiem dopłat do oprocentowania kredytów bankowych — w za-kresie określonym w odrębnych ustawach

• dochody z działalności pozarolniczej i z działów specjalnych produkcji rolnej przeznaczone na wynagrodzenia za pracę członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i innych spółdzielni zajmujących się produkcją rolną, a także ich domowników — jeżeli wynagrodzenia te są związane z wymienioną działalnością

• dochody z tytułu prowadzenia loterii fantowych i gry bingo fantowe na podstawie zezwolenia wydanego na mocy odrębnych przepisów

• dochody osób prawnych nie mających siedziby lub zarządu w Rzeczypospolitej Polskiej, uzyskane z tytułu działalności prowadzonej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i finansowanej z funduszy pochodzących z międzypaństwowych instytucji finansowych oraz ze środków przyznanych przez państwa obce na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej lub ministra za zgodą Rady Ministrów z tymi instytucjami i państwami

• na zasadach wzajemności, dochody uzyskiwane z działalności gospodarczej prowadzonej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez ośrodki kulturalne państw obcych

• dochody w wysokości nominalnej wartości obligacji skarbowych lub środków pieniężnych otrzymanych na podstawie przepisów o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków dla zwiększenia funduszy własnych i rezerw

• dochody narodowych funduszy inwestycyjnych pochodzące z dywidend oraz z innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych mających siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również z tytułu sprzedaży udziałów lub akcji spółek mających siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

• niektóre dotacje, subwencje, dopłaty i inne nieodpłatne świadczenia otrzymane na pokrycie kosztów albo jako zwrot wydatków związanych z otrzymaniem, zakupem albo wytworzeniem we własnym zakresie środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych, od których dokonuje się odpisów amortyzacyjnych

• dochody z działalności Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, Rzecznika Ubezpieczonych oraz Polskiego Biura Ubezpieczeń Komunikacyjnych

• dochody uzyskane przez podatników od rządów państw obcych, organizacji międzynarodowych lub międzynarodowych instytucji finansowych, pochodzące ze środków bezzwrotnej pomocy przyznanych na podstawie jednostronnej deklaracji lub umów zawartych z tymi państwami, organizacjami lub instytucjami przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej, właściwego ministra lub agencje rządowe, w tym również w przypadkach, gdy przekazanie tych środków jest dokonywane za pośrednictwem podmiotu upoważnionego do rozdzielania środków bezzwrotnej pomocy zagranicznej na rzecz podmiotów, którym służyć ma ta pomoc. Zwolnieniu

podlegają także odsetki od dochodów lub środków lokowanych na końcowych rachunkach terminowych

• dotacje, subwencje i dopłaty otrzymane z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych przez zakłady pracy chronionej na podstawie przepisów o zatrudnianiu i rehabilitacji osób niepełnosprawnych

• dochody podmiotów zarządzających portami lub przystaniami morskimi w części przeznaczonej na budowę, rozbudowę i modernizację infrastruktury portowej oraz na realizację niektórych zadań określonych w ustawie o portach i przystaniach morskich

• dochody z lokat zwiększające fundusz rezerwowy Kas Chorych, o którym mowa w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym

• część dochodów uzyskanych w roku podatkowym z działalności gospodarczej, w której wykorzystuje się odpady wytworzone na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, ustalona w takim stosunku, w jakim za poprzedni rok podatkowy pozostaje wartość wykorzystanych odpadów w ogólnej wartości surowców i odpadów zużytych w procesie produkcji

• dochody przywięziennych zakładów pracy, w tej części, od której co najmniej 25 proc. równowartości należnego od nich podatku dochodowego zostanie przekazane na Scentralizowany Fundusz Rozwoju Centralnego Zarządu Służby Więziennej, wymieniony w tej ustawie, a w przypadku gospodarstw pomocniczych przy zakładach karnych będących przywięziennymi zakładami pracy — na środki specjalne Centralnego Zarządu Służby Więziennej, w terminach określonych dla wpłat tego podatku

• dochody Funduszu Gwarancyjnego

• dochody z działalności niezarobkowej spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych oraz Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej, prowadzonej na podstawie odrębnych przepisów — w części przeznaczonej na cele statutowe

• dochody uzyskane z działalności gospodarczej prowadzonej na terenie specjalnej strefy ekonomicznej na podstawie uzyskanego zezwolenia.

W okresie od l stycznia 2001 r. do 31 grudnia 2003 r. zwolnione zostały następujące dochody:

a) z odpłatnego zbycia nabytych przed l stycznia 2003 r. obligacji Skarbu Państwa wyemitowanych po l stycznia 1989 r. oraz obligacji wyemitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego po l stycznia 1997 r.

b) z odpłatnego zbycia papierów wartościowych, które są dopuszczone do publicznego obrotu papierami wartościowymi, nabytych na podstawie publicznej oferty lub na giełdzie papierów wartościowych, albo w regulowanym pozagiełdowym wtórnym obrocie publicznym, albo na podstawie zezwolenia udzielonego w trybie art. 92 lub art. 93 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. — Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (Dz. U. Nr 118, póz. 754 ze zm.)

c) ze sprzedaży akcji, które są dopuszczone do publicznego obrotu papierami wartościowymi, nabytych przed ich dopuszczeniem do tego obrotu, z wyjątkiem akcji nabytych nieodpłatnie od Skarbu Państwa oraz akcji objętych lub nabytych na zasadach określonych w art. 24 ust. 11, jeżeli sprzedaż nastąpiła po upływie trzech lat daty ich pierwszego notowania na rynku regulowanym. Zwolnienia te nie mają zastosowania, jeżeli sprzedaż tych papierów wartościowych jest przedmiotem działalności gospodarczej

d) uzyskane z realizacji praw wynikających z papierów wartościowych, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z 21 sierpnia 1997 r — Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (Dz. U. Nr 118, póz. 754 ze zm.)

Zwolnione od podatku z mocy ustawy są także:

— wypłacane po 31 grudnia 1991 r. należne za okres do 31 grudnia 1991 r.:

a) przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, spółdzielczego stosunku pracy oraz z tytułu umów o pracę nakładczą

b) prowizje, premie, nagrody z zysku (dochodu) oraz nagrody z zakładowego funduszu nagród należne z tytułów, o których mowa pod lit. a), jeżeli przychody te były zwolnione w 1991 r. od podatku od wynagrodzeń na podstawie przepisów płacowych

— odprawy emerytalno - rentowe, nagrody jubileuszowe i inne jednorazowe wypłaty, do których pracownik nabył prawo w 1992 r. i podstawę naliczania których stanowi wynagrodzenie ustalone według stawek lub kwot obowiązujących do 31 grudnia 1991 r. —jeżeli przychody te były zwolnione w 1991 r. od podatku od wynagrodzeń na podstawie przepisów płacowych

— krajowe emerytury i renty oraz inne świadczenia z ubezpieczenia społecznego należne za okres do 31 grudnia 1991 r.

Zwolnienia podatkowe ze względu na kryterium cechy opodatkowania można także podzielić na podmiotowo-przedmiotowe. W przypadku takich preferencji splatają się motywy zarówno o charakterze podmiotowym, jak i przedmiotowym. W takiej sytuacji ulgi jednocześnie dotyczą warunków osobistych podatnika i są połączone z przedmiotem działalności. Preferencje tego rodzaju są określane jako ulgi mieszane.

Przedstawione rodzaje zwolnień wskazują, iż prawodawca nie kierował się jednolitym kryterium dla ustalenia przychodów bądź też dochodów zwolnionych od opodatkowania.

Zwolnienie dochodów (w przypadku osób prawnych) i przychodów (w odniesieniu do osób fizycznych) ze sprzedaży nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego jest związane z wyłączeniem rolników z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych bądź podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Przez pojęcie gospodarstwa rolnego należy rozumieć określenie zawarte w przepisach ustawy o podatku rolnym. Z tego też względu ustawowa definicja gospodarstwa rolnego dla celów podatkowych wyklucza możliwość rozważań, czy nieruchomość może zostać uznana za gospodarstwo rolne w rozumieniu art. 55 Kodeksu cywilnego. Możliwe jest jednak uznanie za część gospodarstwa rolnego, w rozumieniu przepisów ustawy o podatku rolnym, również udziału we współwłasności gruntów rolnych . Zwolnienie to nie ma jednak miejsca w sytuacji, gdy nastąpi zaniechanie rolniczego bądź leśnego użytkowania gruntów przez właściciela lub inną osobę nabywającą. Od 2001 r. warunek ten nie ma jednak zastosowania w od-niesieniu do osób prawnych.

Zwolnienie dochodów ze sprzedaży nieruchomości związanych z ochroną i kształtowaniem środowiska to preferencja związana z zakresem ustawy o ochronie środowiska. Przepisy tej ustawy przewidują, iż przy wprowadzaniu ochrony

zasobów przyrody żywej, niektórych tworów przyrody lub obszarów o cennych walorach krajobrazowych określa się zasady korzystania z nich oraz niezbędne zakazy i nakazy dostosowane do przedmiotu ochrony i jej zakresu, umożliwiające zachowanie chronionych wartości przyrodniczych lub krajobrazowych. Właściciel nieruchomości położonej na obszarze objętym ochroną albo na terenach zieleni miejskiej lub w obrębie parku wiejskiego może żądać wykupu lub zamiany nieruchomości na inną, jeżeli korzystanie z niej w sposób dotychczasowy byłoby związane z istotnymi ograniczeniami lub utrudnieniami. Cenę wykupu ustala się i wypłaca według zasad określonych w przepisach o gospodarce nieruchomościami. Koszty nabycia lub zamiany nieruchomości ponosi jednostka organizacyjna nabywająca lub zamieniająca nieruchomość.

Unormowania dotyczące zwolnień dochodów uzyskanych ze sprzedaży nieruchomości nie obejmują jednak osiągniętych dochodów w sytuacji, gdy nastąpiła inna niż sprzedaż forma zbycia danej nieruchomości.

Zwolnienia dochodów odnoszące się do ograniczenia międzynarodowego podwójnego opodatkowania nabierają w obecnej gospodarce coraz większego znaczenia. Obciążenia podatkowe, które w aspekcie międzynarodowym wpływają na rozmieszczenie dochodów i majątku, kształtują także międzynarodową wymianę towarową oraz przepływ czynników produkcji. Jednakże duże zróżnicowanie procedur fiskalnych w poszczególnych państwach stanowi jeden z czynników zachodzącej między nimi konkurencji. Niektóre systemy podatkowe mogą bardziej od innych sprzyjać osiąganiu dochodów i lokowaniu w nich majątku. Korzystniej mogą wpływać także na decyzje o wyborze siedziby przedsiębiorstwa, jego oddziałów bądź formy prawnej i rodzaju działalności. Zmiany stosunków gospodarczych w poszczególnych krajach wpływają również na rozwój międzynarodowego charakteru działań przedsiębiorców. Efekty takiego opodatkowania można zauważyć na każdym poziomie działalności gospodarczej — zaczynając od szczebla rządowe-go, który zabiega zarówno o wzrost eksportu, jak i zagraniczne inwestycje, poprzez wielonarodowe przedsiębiorstwa, które tylko sprzedają swe usługi lub towary na rynkach zagranicznych, aż do poszczególnych osób pracujących za granicą lub też posiadających zagranicznych pracodawców.

Przedsiębiorcy lub osoby fizyczne, podlegający obowiązkowi podatkowemu w państwie siedziby kraju zamieszkania, nie dysponują automatycznym zwolnieniem dochodu bądź majątku posiadanego w innym państwie. Najczęściej państwa, w których nie ma się stałego zameldowania czy siedziby, nakładają również podatki na dochód lub majątek powstający na ich terytorium. Sytuacja taka prowadzi do występowania zjawiska wielokrotnego (podwójnego lub częst-szego) międzynarodowego opodatkowania tego samego przedmiotu (dochodu lub majątku).

Opodatkowanie takie charakteryzuje się kilkoma stałymi elementami:

• nałożeniem obowiązku podatkowego, a więc i podatku przez co najmniej dwa państwa

• identycznością podmiotu podatkowego, a więc nałożeniem podatku na tego samego podatnika

• identycznością przedmiotu podatku, a więc opodatkowaniem tego samego podmiotu przez wszystkie państwa

• identycznością okresu podatkowego, a więc opodatkowaniem tego samego przedmiotu za ten sam okres

• tożsamością podatkową, a więc identycznością lub podobieństwem podatków nałożonych przez władze różnych państw na ten sam podmiot, w tym samym okresie i w tym samym przedmiocie.

Na podstawie przedstawionych cech można stwierdzić, że międzynarodowe podwójne opodatkowanie występuje zarówno w aspekcie prawnym, jak i w aspekcie ekonomicznym. Prawny charakter podwójnego opodatkowania występuje wtedy, gdy nastąpi dwukrotne obciążenie podatkiem dochodu lub majątku tej samej osoby. Natomiast w sensie ekonomicznym mamy do czynienia z podwójnym opodatkowaniem wówczas, gdy ten sam dochód lub majątek należący do różnych osób jest obciążony podatkami takimi samymi, podobnymi lub też różnymi co do rodzaju.

Dlatego też należy zauważyć, iż każde podwójne opodatkowanie jest niekorzystne z gospodarczego punktu widzenia. Dyskryminuje przede wszystkim osoby osiągające dochody w kraju i za granicą. Prowadzi do zmniejszenia zysków przedsiębiorstw, zahamowania międzynarodowych stosunków gospodarczych, a tak-że stanowi barierę w przepływie kapitałów. Stąd też większość państw wprowadza ograniczenia co do możliwości opodatkowania osiąganych przez podmioty różnego rodzaju przychodów ze źródeł położonych za granicą.

Istnieje kilka sposobów, które przyczyniają się do zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu. Każde państwo może częściowo bądź w pełni zrzec się praw do przysługujących podatków. Możliwe jest zawarcie umowy bilateralnej w sprawie podwójnego opodatkowania, która w znacznym stopniu wyeliminuje podwójne opodatkowanie zarówno o charakterze ekonomicznym, jak i prawnym. Państwo może także zastosować jednostronne lub wielostronne środki w zakresie ograniczenia opodatkowania o charakterze międzynarodowym.

Polska zawarła zarówno wielostronne, jak i dwustronne porozumienia i umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania.

.............................................

1. Dodatkowe zwolnienia od podatku dochodowego od osób prawnych

Jednym z dobrodziejstw, z których mogą skorzystać podatku dochodowego od osób prawnych poszkodowani przez powódź w 2001 roku są dodatkowe - poza zwolnieniami przewidywanymi w przepisach updop - zwolnienia podatkowe. Zwolnienia te są jednak zwolnieniami epizodycznymi, zgodnie bowiem z przepisem art. 8 ust. 1 ustawy "powodziowej" dotyczą okresu do dnia 31 grudnia 2002 roku. W tym okresie zwolnione są od podatku dochodowego:

1. dotacje, subwencje, dopłaty, zapomogi i inne nieodpłatne świadczenia otrzymane przez podatników podatku dochodowego od osób prawnych na usuwanie skutków powodzi

2. darowizny otrzymane przez podatników podatku dochodowego od osób prawnych na usuwanie skutków powodzi

3. kwoty umorzonych pożyczek przyznanych ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (między innymi) zakładom pracy chronionej na cele inwestycyjne - jeśli w związku z powodzią nastąpi utrata możliwości spłaty tych pożyczek.

Trzeba jednak dodać, że zwolnienie o których mowa w punkcie 1 dotyczy wszystkich podatników otrzymujących świadczenia, o których tam mowa, natomiast zwolnienia wskazane w punkcie 2 i 3 mają zastosowanie jedynie do podatników, którzy ponieśli w związku z powodzią z 2001 roku rzeczywiste szkody materialne.

1. Preferencje fiskalne w zakładach pracy chronionej

SEJM O ZAKŁADACH PRACY CHRONIONEJ
Sejm rozpatrzył zmiany dotyczące działania zakładów pracy chronionej, zawarte w projektach nowelizacji ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych. Oba projekty - rządowy i poselski - odesłano do dalszych prac w komisji. Zdaniem pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych Joanny Staręgi-Piasek, obowiązujący przez ostatnie lata system, w którym pracodawcy zatrudniający niepełnosprawnych byli zwolnieni z części podatków, był "korupcjogenny". Propozycja poselska opiera się na tzw. "projekcie społecznym" - wypracowanym przez środowiska osób niepełnosprawnych i ich pracodawców. W projekcie zapisano m.in., że o status zakładu pracy chronionej mogliby ubiegać się pracodawcy zatrudniający powyżej 40 pracowników (obecnie - 20). Status byłby przyznawany na określony czas. Wysokość ulg podatkowych byłaby ograniczona i uzależniona od liczby niepełnosprawnych zatrudnionych w zakładzie i stopnia ich upośledzenia.

Zgodnie z art. 31 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, prowadzący zakład pracy chronionej jest zwolniony w stosunku do tego zakładu od:

• podatków

— wpłat do urzędu skarbowego należności z tytułu VAT, z uwzględnieniem zasad określonych w odrębnych przepisach

— niepodatkowych należności budżetowych.

Zwolnienia od podatków nie dotyczą takich podatków jak:

— podatek od gier

— podatek akcyzowy

— cło

• podatki dochodowe, (art. 31 ust. 2 pkt 4 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej...)

Preferencje w podatkach dochodowych

Ustawa o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych wy­łącza ze zwolnień podatki dochodowe, niemniej jednak wśród bezpośrednich regulacji przepisów prawnych dotyczących podatku dochodowego od osób fizycznych znacznych znajdowały się zwolnienia od opodatkowania dochodów osób zatrud­niających osoby niepełnosprawne, w zakresie i na zasadach określonych w ww. ustawie.

W zakresie podatku dochodowego od osób prawnych zmianą dokonaną w art. l lit. a) ustawy z 20 listopada 1999 r. o zmianie ustawy o podatku docho­dowym od osób prawnych skreślono art. 17 ust. l pkt 10. Zmiana zlikwidowała w podatku dochodowym od osób prawnych dotychczasowe unormowanie, iż wolne od podatku dochodowego są dochody podatników zatrudniających osoby niepełno­sprawne, w zakresie i na zasadach określonych w ustawie o rehabilitacji zawodo­wej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych.

Uchylona norma prawna odnosi się zarówno do zakładów pracy chronionej, jak i pozostałych zakładów pracy zatrudniających osoby niepełnosprawne. Pod­mioty te od l stycznia 2000 r. są podatnikami podatku dochodowego wpłacają­cymi podatek dochodowy na zasadach ogólnych na konto właściwego urzędu skarbowego.

Preferencją w podatkach dochodowych w zakresie zwolnionych od opodat­kowania dochodów, określonych zarówno w art. 21 ust. l pkt 48 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, jak i w art. 17 ust. l pkt 25 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, są otrzymywane przez zakład pracy chronionej wszelkiego rodzaju dotacje, subwencje oraz otrzymane z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych dopłaty do sfinansowania różnego rodzaju zadań celowych.

Dla osób prawnych jedyną preferencją obowiązującą w 2000 r., zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt 6b ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, jest kwestia wyłączenia z opodatkowania zwróconych, umorzonych lub zaniechanych wpłat dokonywanych na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnospraw­nych, na podstawie odrębnych przepisów, nie zaliczonych do kosztów uzyskania przychodów.

Odrębnym zagadnieniem ulg i zwolnień z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych i osób prawnych są obowiązki ciążące na zakładach pracy chronionej jako płatniku. Zakłady te są płatnikami podatku dochodowego od osób fizycznych²³. Jako płatnicy są zobowiązani obliczać, pobierać i wpłacać w ciągu roku zaliczki na podatek dochodowy od osób, które uzyskują od tych zakładów:

1) przychody:

— ze stosunku służbowego

— ze stosunku pracy

— z pracy nakładczej

— ze spółdzielczego stosunku pracy

2) zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego wypłacane przez zakład pracy

3) wypłaty z tytułu udziału w nadwyżce bilansowej.

Zgodnie z art. 38 ust. 2 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, płatnicy będący zakładami pracy chronionej kwoty pobranych zaliczek na podatek od przychodów z wyżej wymienionych tytułów przekazują na:

— Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych — 10 proc.

— zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych — 90 proc.

Tak wskazany podział zwolnionych podatków od wynagrodzeń dotyczy tylko i wyłącznie wynagrodzeń pracowników, którzy nie przekroczyli w danym roku podatkowym górnej granicy pierwszego progu skali podatkowej.

W stosunku dla pozostałych pracowników z chwilą przekroczenia przez nich górnego progu skali podatkowej podatek od wynagrodzeń odprowadzany jest przez płatnika na zasadach ogólnych do urzędu skarbowego.

Zwolnienie podatku dochodowego od osób fizycznych z tytułu wypłacanych wynagrodzeń przez pracodawców będących zakładami pracy chronionej jest zgodne z ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełno­sprawnych oraz ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych, jak i powszech­nie obowiązującą wykładnią Ministra Finansów.

Preferencje zakładów pracy chronionej w zakresie podatku od towarów i usług

Pierwszą z preferencji w podatku od towarów i usług dotyczącą zakładów pracy chronionej jest szersza — niż w przypadku innych podatników tego podatku — możliwość korzystania ze zwolnień podmiotowych. Zgodnie z art. 20 ust. l ustawy²⁷ obowiązującej od l lipca 1991 r. do 31 grudnia 1997 r. oraz art. 30 ust. l pkt 3 ustawy²⁸ obowiązującej od l stycznia 1998 r., zakładom pracy chronionej przysługują zwolnienia z niepodatkowych należności budżetowych.

Za niepodatkowe należności budżetowe²⁹ uważa się wszystkie należności o charakterze publicznoprawnym, których obowiązek rozliczania z budżetem państwa lub budżetami samorządowymi powstaje w związku z prowadzeniem działalności zgodnej z istniejącym porządkiem prawnym.

Zatem opłaty z tytułu użytkowania przez zakłady pracy chronionej nierucho­mościami będącymi własnością Skarbu Państwa lub gminy, jako opłaty o charakterze cywilnoprawnym, nie są objęte zwolnieniem".

Natomiast typowymi przykładami zwolnień z podatkowych należności bud­żetowych³², których nie płacą zakłady pracy chronionej, są:

• podatek od nieruchomości

• podatek od środków transportowych

• opłaty lokalne

• opłaty skarbowe.

Uzyskane należności zakłady pracy chronionej przekazują na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz zakładowy fundusz osób niepełnosprawnych.

Rozliczenie następuje razem z należnościami z tytułu zwolnień z podatków dochodowych od osób fizycznych od wypłaconych wynagrodzeń, w deklaracji DEK II, do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał ten obowiązek.

Prowadzący zakład pracy chronionej, zgodnie z ustawą z 27 sierpnia 2000 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, oblicza składki na ubezpieczenia społeczne na zasadach określonych w ustawie z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z tym że w stosunku do zatrudnionych osób niepełnosprawnych część wynagrodzenia, odpowiadającą należnej składce pracownika na ubezpieczenia emerytalne i chorobowe, finansuje Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Część kosztów osobowych pracodawcy, odpowiadającą należnej składce na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracodawcy, finansuje budżet państwa, a część odpowiadającą należnej składce na ubezpieczenie wypadkowe finansuje Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Różnica pomiędzy składką na ubezpieczenia społeczne potrącaną osobie niepełnosprawnej pracującej w zakładzie pracy chronionej a częścią składki odprowadzonej do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych pozostaje w zakładzie pracy.

Ponadto prowadzący zakład pracy chronionej może uzyskać zwolnienie z obowiązkowych wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnospraw­nych, gdy zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych nie wystarcza na sfinansowanie składki na ubezpieczenia społeczne.

Do pozostałych preferencji, z tytułu których mogą korzystać zakłady pracy chronionej, należą podział i przekazanie środków uzyskanych z tytułu zwolnień podatkowych przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Podstawowym celem funkcjonowania tego Funduszu jest wspieranie zakładów mających status zakładów pracy chronionej. Przejawia się to zwłaszcza we wszelkiego rodzaju dotacjach i subwencjach przydzielanych bezpośrednio przez fundusz centralny bądź przez oddziały w terenie. Finansowanie podmiotów uprawnionych do otrzymania wsparcia finansowego jest uzasadnione koniecznością szans osób niepełnosprawnych w społeczeństwie oraz realizowania polityki zatrud­nienia tych osób.

Preferuje się również te ZPCh, które z różnych przyczyn ekonomiczno--gospodarczych są w trakcie toczącego się postępowania upadłościowego lub ugodowego.

Fundusz wspiera i lansuje produkty wytworzone przez zakłady pracy chronionej oraz przydziela im dotacje i subwencje.

Pomoc finansowa ze środków PFRON udzielana jest przede wszystkim poprzez:

1. Finansowanie kosztów utworzenia i działalności warsztatów terapii zajęcio­wej. Warsztaty są głównie tworzone dla osób niepełnosprawnych całkowicie niezdolnych do pracy zarobkowej, dla których terapia zajęciowa jest formą rehabilitacji społecznej.

2. Dofinansowanie lub dotacje dokonywane są na mocy uchwały Zarządu PFRON.

Wspierają szczególnie takie zadania jak:

— budowa i modernizacja obiektów służących rehabilitacji zawodowej, leczniczej i społecznej osób niepełnosprawnych

— organizacja szkoleń i przekwalifikowania osób niepełnosprawnych

— tworzenie infrastruktury rehabilitacyjnej i socjalnej

— refundowanie instytucjom ubezpieczeniowym kwot wynikających z za­stosowania ulg w składkach na obowiązkowe ubezpieczenia komunikacyjne dla inwalidów

— uruchomienie produkcji wyrobów ortopedycznych, protetycznych lub sprzętu rehabilitacyjnego

— imprezy sportowe i kulturalne dla osób niepełnosprawnych

— likwidacja barier w komunikowaniu się

— ponoszone przez organizacje pozarządowe, koszty związane bezpośrednio z rehabilitacją, w zakresie nie objętym programami rządowymi lub finansowaniem realizowanym przez inne komórki organizacyjne PFRON, zwłaszcza koszty wyna­grodzeń wykwalifikowanej kadr, wydatki na utrzymanie obiektów związanych z rehabilitacją, wydatki na transport, szkolenie kadry i inne materiały służące rehabilitacji osób niepełnosprawnych.

Środki finansowe przekazywane są przelewami na właściwy rachunek ban­kowy, zgodnie z zasadami zawartymi w umowie, a wynikającymi z decyzji podjętych przez Zarząd lub pełnomocników.

3. Dofinansowanie turnusów rehabilitacyjnych. Podmiotami ubiegającymi się o dofinansowanie mogą być osoby prawne, a także jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej.

4. Gospodarowanie przez PFRON środkami finansowymi przekazywanymi przez zakłady pracy chronionej z tytułu zwolnień podatkowych. Środki te przeznaczane są na:

— dofinansowanie sprzedaży produkcji i usług sezonowych

— zrekompensowanie niższej wydajności pracy związanej z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych

— częściową refundację poniesionych nakładów inwestycyjnych

— dofinansowanie zapewniające płynność finansową

— spłatę zaciągniętych (przez PFRON) kredytów bankowych oraz otrzyma­nych pożyczek.

5. Finansowanie i wspieranie promocji produktów zakładów pracy chronionej. Uprawnione ZPCh mogą otrzymywać refundację w wysokości do 50% poniesionych kosztów netto z tytułu uczestnictwa w dowolnie przez siebie wybranych targach krajowych lub zagranicznych, ale nie więcej w skali roku niż iloczyn liczby zatrudnionych na koniec poprzedniego roku osób niepełnosprawnych i przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim roku. Wskaźnik 50-proc. nie jest bezwzględnie obligatoryjny, a zależy od możliwości finansowych Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

• Należy tu zauważyć, że nie podlegają refundacji koszty poniesione przez ZPCh na reklamę swoich produktów w prasie, radiu i telewizji, koszty przygotowania eksponatów, modeli, wzorów i produktów, transportu eksponatów, koszty hoteli, wyżywienia i bankietów, koszty związane z przejazdami osób uczestniczących na wystawach i targach oraz koszty upominków.

Wnioski o refundację należy składać w oddziale PFRON.

6. Udzielanie zakładom pracy chronionej pożyczek oraz ich umarzanie.

Ta pomoc finansowa ma szeroki zasięg.

Preferencją w uzyskaniu pożyczki mogą być objęte te zakłady pracy chronio­nej, które zawierają propozycję przedsięwzięć zwiększających zatrudnienie osób niepełnosprawnych na skutek wprowadzenia nowej działalności, nowej technologii, zakupu środków trwałych, modernizacji procesów produkcyjnych, wdrażania no­wych asortymentów, przebranżowienia działalności gospodarczej, a także wnioski zakładów zlokalizowanych na terenie tych województw, w których występuje największe bezrobocie osób niepełnosprawnych.

Wyniki finansowe uzyskane z realizacji przedsięwzięcia muszą zapewnić spłatę pożyczki w terminie określonym w umowie podpisanej między bankiem, który działa w imieniu Funduszu, a zakładem pracy chronionej. Ponadto, aby uzyskać pożyczkę, wnioskodawca powinien mieć uregulowane inne zobowiązania wobec Funduszu.

7. Pomoc tym zakładom, które w wyniku zakończonych postępowań układo­wych i ugod bankowych przedsiębiorstw państwowych oraz spółek powstałych w wyniku przekształceń własnościowych mają trudności w realizacji zadań statuto­wych oraz zadań związanych z rehabilitacją zawodową, społeczną i leczniczą osób niepełnosprawnych.

8. Finansowanie odsetek od kredytów bankowych.

Zgodnie z realizacją postanowień art. 32 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, istnieje możliwość uzys­kania przez zakłady pracy chronionej dofinansowania w wysokości do 50 proc. oprocentowania zaciągniętych kredytów bankowych.

Dotyczy to zarówno kredytów inwestycyjnych, jak i obrotowych, pod warunkiem, że nie są one wykorzystywane przez kredytobiorców do tworzenia w zakładach wolnych środków finansowych z przeznaczeniem na lokaty, obsługę ratalnej sprzedaży czy obrót wierzytelnościami.

Poszczególne decyzje o finansowaniu odsetek od kredytów bankowych zaciąganych przez ZPCh podejmowane są przez Zarząd Funduszu w porozumieniu z bankiem, który udziela kredytu.

9. Pomoc zakładom w celu utrzymania istniejących, ale zagrożonych likwida­cją miejsc pracy osób niepełnosprawnych.

Dofinansowanie na ten cel może być udzielone tylko w powiązaniu z pro­gramem restrukturyzacji zakładu zainteresowanego otrzymaniem dofinansowania.

Ponadto zainteresowany zakład powinien:

— przedłożyć program restrukturyzacji opracowany — zgodnie z wymogami PFRON — przez firmę konsultingową wybraną przez fundusz bądź za zgodą funduszu przez inny podmiot, a szczególnie przez organizację samorządową, organizację pracodawców, inny zakład pracy chronionej, audytorów badających sprawozdania finansowe funduszu lub we własnym zakresie, zgodnie z wymogami funduszu, bądź przez firmę wybraną spośród firm konsultingowych rekomen­dowanych przez fundusz

— określić i szczegółowo uzasadnić przeznaczenie dofinansowania i zobo­wiązać się do jego wykorzystania zgodnie z przeznaczeniem

— przedstawić zabezpieczenie jako gwarancję wykorzystania dofinansowa­nia zgodnie z przeznaczeniem; wysokość zabezpieczenia ustala się na co najmniej 100 proc. kwoty dofinansowania

— wykazać, że podejmował działania zmierzające do poprawy sytuacji ekonomiczno-finansowej zakładu

— rozpocząć wdrożenie programu restrukturyzacji w terminie do trzech miesięcy od daty zawarcia umowy o dofinansowanie.

Zakład zobowiązany jest również do utrzymania stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych (w przeliczeniu na pełne etaty) przez co najmniej trzy lata na poziomie nie niższym od istniejącego w dacie przyznania dofinansowania. • Finansowanie działalności ZPCh z zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych.

Zakładowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych tworzony jest ze środków uzyskanych na podstawie zwolnień od podatków, zwłaszcza podatku dochodowego od osób fizycznych z tytułu wynagrodzeń oraz podatków lokalnych, takich jak podatki od nieruchomości, od środków transportowych.

Dysponentem funduszu jest pracodawca. Oznacza to, że kierownik jednost­ki będącej zakładem pracy chronionej decyduje o celowym przeznaczeniu, zgod­nym z przepisami prawa, zgromadzonych środków na zakładowy fundusz rehabi­litacji osób niepełnosprawnych. W przypadku likwidacji lub utraty zakładu nie wykorzystane środki funduszu rehabilitacji podlegają niezwłocznie przekazaniu do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Przekaza­nie środków na PFRON nie będzie miało miejsca wtedy, gdy likwidacja zakładu nastąpi w związku z przejęciem przez inny zakład pracy chronionej lub w wyniku połączenia z zakładem, a nie wykorzystane środki będą przekazane w terminie do trzech miesięcy na fundusz rehabilitacyjny zakładu przejmującego zakład lik­widowany.

Zgromadzone zasoby pieniężne, które tworzą zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych, mogą być wydawane tylko na określone cele zgodne z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 31 grudnia 1998 r. w spra­wie zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych.

Zgodnie z rozporządzeniem, zakład przeznacza te środki na rehabilitację zawodową, społeczną i leczniczą osób niepełnosprawnych:

— zatrudnionych w tym zakładzie na podstawie stosunku pracy lub pracy nakładczej

— z którymi zatrudnienie w tym zakładzie ustało wskutek przejścia na emeryturę lub rentę inwalidzką i nie podejmują zatrudnienia w innym zakładzie pracy

— przebywających na urlopach bezpłatnych oraz urlopach wychowawczych

— które są uczniami pobierającymi praktyczną naukę zawodu w tym zakładzie.

Środki zakładowego funduszu są wykorzystywane do finansowania³³:

1. Poradnictwa zawodowego, przez które należy rozumieć udzielanie po­mocy w wyborze zawodu poprzedzonej specjalistycznymi badaniami lekarskimi i psychologicznymi, a także udzielanie pomocy pracodawcy w doborze kandydatów do pracy na stanowiska wymagające szczególnych predyspozycji psychologicznych. Poradnictwo zawodowe powinno być prowadzone przez upoważnione do tego placówki.

2. Szkolenia zawodowego oraz dokształcania, w tym również w szkołach średnich i wyższych.

Szkolenia zawodowe mają na celu przygotowanie do wykonywania określonej pracy i obejmują zajęcia teoretyczne i praktyczne. Mogą być organizowane i realizowane jako wewnątrzzakładowe lub zlecane. Dokształcanie zawodowe ma na celu podnoszenie kwalifikacji pracowników. W przypadku skierowania pracownika przez pracodawcę na szkolenie czy dokształcanie będą przysługiwały pracow­nikowi, oprócz sfinansowania odpłatności za szkolenie lub dokształcanie, zwolnienia z części pracy w celu pobierania nauki oraz urlopy szkoleniowe w wymiarach określonych na podstawie odrębnych przepisów³⁴, które mogą być finansowane z zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Sfinansowaniu może również podlegać zwrot kosztów związanych z przejazdami, zakwaterowaniem i wyżywieniem osób niepełnosprawnych skierowanych na szkolenia zawodowe oraz dokształcanie, na zasadach obowiązujących przy podróżach służbowych w kraju, jeżeli szkolenie lub dokształcanie odbywa się w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania lub miejsce pracy pracownika. Jeżeli szkolenia zawodowe są prowa­dzone jako wewnątrzzakładowe, powinna być prowadzona dokumentacja, określona na podstawie odrębnych przepisów wymaganych dla danego typu szkolenia. Szkolenie zawodowe lub dokształcanie może się odbywać w różnego rodzaju formach, np. w formie kursów specjalistycznych, seminariów naukowo-technicznych i innych. W tym przypadku można z zakładowego funduszu rehabilitacji sfinansować całość kosztów (np. wynagrodzenie instruktora, zakup pomocy nauko­wych — podręczniki, programy)³⁵.

3. Przygotowania miejsc pracy, a szczególnie:

• zakupu, modernizacji oraz dostosowania maszyn i urządzeń do indywi­dualnych potrzeb wynikających z psychofizycznych możliwości osób niepełno­sprawnych

• robót budowlanych, w rozumieniu przepisów prawa budowlanego dotyczą­cych obiektów budowlanych zakładu, związanych z poprawą warunków pracy i rehabilitacji — realizowanych zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii

• wyposażenia i dostosowania pomieszczeń zakładu do potrzeb osób niepełno­sprawnych

• części kosztów wprowadzania nowoczesnych technologii i prototypowych wzorów oraz programów organizacyjnych, proporcjonalnie do liczby osób niepełno­sprawnych (w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy).

Przepisy dotyczące przygotowania miejsc pracy tworzą katalog otwarty. Ży­cie może jednak stworzyć sytuacje, których nie ma w katalogu czynności związa­nych z przygotowaniem miejsc pracy. Przykładem może tu być sfinansowanie zakupu samochodu dostawczego czy osobowego, który może stanowić miejsce pracy osoby niepełnosprawnej. Koszt jego dostosowania do indywidualnych potrzeb wynikających z niepełnosprawności może być sfinansowany z zakładowego fun­duszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Innym przykładem może być zakup komputera³⁶.

4. Podstawowej i specjalistycznej opieki medycznej oraz poradnictwa i usług rehabilitacyjnych, w tym kosztów tworzenia, modernizacji, remontu i utrzymania, a także odtworzenia utraconej albo zniszczonej na skutek zdarzeń losowych bazy rehabilitacyjnej (przychodni, gabinetów fizjoterapii, itd.), socjalnej (internatów, hoteli, stołówek, itd.) i wypoczynkowej. Finansowanie tych celów może się odbywać w całości poprzez wypłaty wynagrodzeń zatrudnionych pielęgniarek i lekarzy, a także zakup wyposażenia i niezbędnych środków medycznych potrzebnych do funkcjonowania gabinetu lekarskiego w zakładzie pracy chronionej.

Koszty te obejmują nakłady związane z nabyciem nieruchomości zabudowanej i ewentualną adaptację obiektów do potrzeb wynikających z przeznaczenia, nakłady związane z nabyciem nieruchomości nie zabudowanej i budową bazy rehabilitacyj­nej, socjalnej i wypoczynkowej. Natomiast przez koszty modernizacji bazy należy rozumieć nakłady związane z dostosowaniem jej do potrzeb wynikających z prze­znaczenia obiektu, a także wyposażenia w urządzenia i sprzęt niezbędny do jego funkcjonowania.

Koszty utrzymania będą obejmowały nakłady na bieżące funkcjonowanie i utrzymanie obiektu, tzn. naprawy i remonty, media, płace oraz opłaty za dzierżawę lub użytkowanie.

5. Dodatkowego wynagrodzenia pracowników za znajomość i posługiwanie się językiem migowym oraz wynagrodzenia lektorów dla niewidomych zatrud­nionych na stanowiskach nierobotniczych.

6. Wynagrodzeń za dodatkowy urlop wypoczynkowy osób niepełnospraw­nych.

7. Wynagrodzeń za czas zwolnień od pracy osób o znacznym lub umiar­kowanym stopniu niepełnosprawności skierowanych:

— na turnus zorganizowany w celu rehabilitacji

— do wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub uspraw­niających

— w celu zaopatrzenia w sprzęt ortopedyczny lub jego naprawy.

8. Kosztów dowożenia lub dojazdów do pracy i z pracy osób niepełnospraw­nych mających trudności w korzystaniu z publicznego transportu, w tym koszty zakupu samochodów dostosowanych do przewozu osób niepełnosprawnych używa­nych do tego celu.

Koszty te stanowią wydatki związane z naprawami, zakupem paliwa, wyna­grodzeniem kierowcy, w stosunku proporcjonalnym do używania samochodu na dowożenie osób niepełnosprawnych z pracy i do pracy.

W zależności od możliwości finansowych zakładowego funduszu można sfi­nansować zwrot dojazdów do i z pracy członka rodziny osoby niepełnosprawnej³⁷.

9. Składek na ubezpieczenie osób niepełnosprawnych — w części należnej od pracodawcy.

10. Organizacji turnusów rehabilitacyjnych i usprawniających.

11. Działalności sportowej, rekreacyjnej i turystycznej.

12. Wydatków na indywidualną pomoc związaną z:

— odpłatnością za dojazd, pobyt i leczenie w szpitalach, sanatoriach, placówkach rehabilitacyjno-szkoleniowych, zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych

— zakupem i naprawą indywidualnego sprzętu rehabilitacyjnego i przed­miotów ortopedycznych oraz środków pomocniczych, urządzeń i narzędzi technicz­nych oraz środków transportu niezbędnych do rehabilitacji oraz ułatwiających wykonanie czynności życiowych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełno­sprawności

— lekami i materiałami diagnostyczno-medycznymi niezbędnymi do stoso­wania stale lub okresowo przez osoby niepełnosprawne

— adaptacją i wyposażeniem mieszkań, budynków mieszkalnych oraz obiek­tów zamieszkałych lub przeznaczonych dla osób niepełnosprawnych stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności

— opłaceniem, częściowym lub całkowitym pobytu osoby niepełnosprawnej na turnusie rehabilitacyjno-usprawniającym, wczasach lub wypoczynku zorganizo­wanym w innych formach

— koloniami oraz obozami dla młodzieży niepełnosprawnej, a także dla dzieci osób niepełnosprawnych

— opieką socjalno-bytową, w tym opieką pielęgnacyjną w domu nad osobą niepełnosprawną w okresie przewlekłej choroby uniemożliwiającej poruszanie się, jeżeli nie korzysta z innego źródła pomocy tego rodzaju

— utrzymaniem przez osoby niewidome psa przewodnika

— zakupem wydawnictw i pomocy dydaktycznych stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności

— opłacaniem przewodników towarzyszących samotnym osobom niewido­mym zaliczonym do inwalidów o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełno­sprawności

— opłaceniem tłumacza języka migowego

— koniecznym przewozem osób niepełnosprawnych na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne

— całkowitym lub częściowym zwrotem ubezpieczeń komunikacyjnych oraz ryczałtów samochodowych za używany własny pojazd mechaniczny osobom o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz osobom o lekkim stopniu niepełnosprawności z powodu uszkodzeń narządu ruchu

— odpłatnością za szkolenie lub dokształcanie, w tym również w szkołach średnich i wyższych

— opłacaniem składek na indywidualne ubezpieczenie osób niepełnospraw­nych.

Preferencja zakładów pracy chronionej w zakresie wykorzystywania za­kładowego funduszu na cele określone w rozporządzeniu jest rozszerzona o moż­liwość zarachowania wymienionych wydatków w ciężar kosztów uzyskania przy­chodów.

Możliwość zarachowania wydatków finansowanych z zakładowego fun­duszu w ciężar kosztów uzyskania przychodów została potwierdzona w piśmie Ministerstwa Finansów z 20 lipca 1998 r. skierowanym do Urzędu Kontroli Skarbowej w B. (nr PB 3-MD-3887-722-367/98), w którym stwierdzono m.in.: „W rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej [...] został ustalony szeroki katalog wydatków finansowanych ze środków zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Niewątpliwie obok celów rehabilitacji zawodowej, społe­cznej i leczniczej, ponoszone przez zakłady pracy chronionej koszty mają na celu poprawę stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, a tym samym zwiększenie przychodów.

Sam fakt sfinansowania tych wydatków ze środków zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych nie daje podstaw do wyeliminowania ich a priori z kosztów uzyskania przychodów. Nie mogą natomiast być zaliczone do kosztów uzyskania te koszty, które zostały wymienione w art. 16 ust. l ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (analogicznie art. 23 ust. l ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych — przyp. autora).

Wobec tego dla celów podatku dochodowego wydatki na poradnictwo i szkolenie zawodowe, opiekę medyczną i usługi rehabilitacyjne, dodatkowe wynagrodzenia i koszty dowożenia osób niepełnosprawnych do pracy i z pracy — są bezpośrednio kwalifikowane do kosztów uzyskania przychodów. Natomiast wydatki na ulepszenie (rozbudowę, modernizację) środków trwałych oraz zakup maszyn i urządzeń mogą być poprzez odpisy amortyzacyjne od tych środków trwałych odnoszone w ciężar kosztów uzyskania przychodów. Nie mogą być natomiast zaliczone do kosztów te koszty, króre zostały wymienione w art. 16 ust. 1 ustawy ...............................

1. Specjalne Strefy Ekonomiczne w kontekście wstąpienia Polski do Unii Europejskiej

3.6.1 Strefy Ekonomiczne a integracja Polski z Unią

Jednym z problemów, w procesie przystępowania Polski do struktur unijnych, są kwestie związane z funkcjonowaniem specjalnych stref ekonomicznych. Polska jest zobowiązana dostosować swoje ustawodawstwo w tym zakresie do prawa Unii, co wiąże się z poważnymi konsekwencjami prawnymi, lecz również ekonomiczno-społecznymi.

Pojęciem "specjalna strefa ekonomiczna" jako pierwsi posłużyli się Chińczycy, gdyż tworzyli enklawy ekonomiczne wokół Hongkongu. W latach sześćdziesiątych i na początku lat siedemdziesiątych strefy ekonomiczne rozprzestrzeniły się cały świat. Obecnie w krajach Unii Europejskiej działają jednak nieliczne specjalne strefy ekonomiczne. Za to w Polsce obecnie funkcjonuje czternaście specjalnych stref ekonomicznych i jeden technopark, których powołanie umożliwiła uchwalona 20 października 1994 roku ustawa o specjalnych strefach ekonomicznych.

Pierwsza Specjalna Strefa Ekonomiczna EURO -PARK Mielec została utworzona w 1995 roku. W 1996 roku powołano na mocy ustaw dwie kolejne strefy: katowicką i suwalską, zaś w 1997 czternaście pozostałych. Strefami objęto przede wszystkim regiony, charakteryzujące się wysokim bezrobociem strukturalnym /Suwałki, Słupsk, Żarnowiec-Tczew, Kamienną Górę/ oraz tereny po zlikwidowanych lub zrestrukturyzowanych przedsiębiorstwach /Starachowice, Mielec, Legnicę/. Dwie strefy: Mazowiecką Specjalną Strefę Ekonomiczną TECHNOPARK-MODLIN i Krakowski Park Technologiczny utworzono w formie parków technologicznych. Powstały one w regionach, w których funkcjonuje duża liczba firm, duże ośrodki akademickie i centra badawczo rozwojowe.

Specjalna strefa ekonomiczna jest wyodrębnioną, niezamieszkaną częścią terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, na której może być prowadzona działalność gospodarcza na zasadach określonych w ustawie.

Strefy ekonomiczne zostały ustanowione w celu przyspieszenia rozwoju gospodarczego części terytorium kraju, szczególnie przez:

1. Rozwój określonych dziedzin działalności gospodarczej

2. Rozwój nowych rozwiązań technicznych i technologicznych oraz ich wykorzystanie w gospodarce narodowej

3. Rozwój eksportu

4. Zwiększenie konkurencyjności wytwarzanych wyrobów i świadczonych usług

5. Zagospodarowanie istniejącego majątku przemysłowego i infrastruktury gospodarczej

6. Tworzenie nowych miejsc pracy

7. Zagospodarowanie nie zużytkowanych zasobów naturalnych z zachowaniem zasad równowagi ekologicznej.

Specjalne strefy ekonomiczne miały stanowić jeden z instrumentów polityki regionalnej. Okazało się jednak, iż zainteresowanie lokowaniem inwestycji w specjalnych strefach jest mniejsze niż oczekiwano. Wykorzystano tylko około 14% terenów w specjalnych strefach ekonomicznych, a wartość inwestycji i liczba zatrudnionych nie wzrosły jak przewidywano. Często istniejące już przedsiębiorstwa przenosiły się z okolicznych miejscowości do strefy, aby skorzystać z ulg. Zdarzało się również, że przedsiębiorstwa przy poszukiwaniu swojej przestrzennej lokalizacji kierowały się innymi kryteriami, niż możliwością zwolnień podatkowych, a mianowicie istotne były dla nich połączenia transportowe i telekomunikacyjne, wysoko wykwalifikowana siła robocza oraz bliskość uniwersytetów i centrów badawczo-rozwojowych. Dlatego na skutek braku zainteresowania inwestorów specjalna strefa ekonomiczna w Częstochowie i park technologiczny w Modlinie zostały zamknięte. Oczywistym stał się zatem fakt, że regiony zacofane, o wysokim bezrobociu strukturalnym, z niedostatkiem wykwalifikowanej kadry pracowniczej, nie spełniały oczekiwań przedsiębiorców, a państwo traciło na wpływach podatkowych tworząc i utrzymując strefy ekonomiczne.

Obecne rozwiązania dotyczące funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych nie są w pełni zgodne z ogólnie obowiązującymi zasadami polityki regionalnej Unii Europejskiej. Rozwiązania w zakresie udzielania pomocy podmiotom działającym w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce są odmienne od przyjętych w UE rozwiązań.

Unijny system wspierania rozwoju regionalnego opiera się na grantach, czyli dotacjach, jakie otrzymują inwestorzy w zamian za lokowanie swoich inwestycji w określonych miejscach. W Polsce głównym czynnikiem warunkującym rozwój specjalnych stref ekonomicznych jest stosowanie zwolnień z podatku dochodowego. Zwolnienia podatkowe, przyjęte w SSE, z punktu widzenia budżetu państwa wywierają istotny wpływ na zmniejszenie potencjalnych dochodów budżetu, podczas gdy granty lub subwencjonowane pożyczki w UE oznaczają zwiększenie wydatków budżetu.

3.6.2 Propozycje rozwiązań problemu Stref

Wszelkie inicjatywy publiczne lub prywatne, mające na celu poprawę strukturalną i likwidację luki pomiędzy najbogatszymi i najbiedniejszymi regionami Unii są wspierane przez fundusze strukturalne UE. Różnice pomiędzy rozwiązaniami stosowanymi w SSE, a pomocą udzielaną w ramach funduszy strukturalnych polegają na uwzględnieniu odmiennego okresu udzielania tej pomocy w ciągu cyklu życia projektu inwestycyjnego. Granty udzielane ze środków UE dotyczą okresu inwestycyjnego i są wypłacane zaliczkowo lub bezpośrednio po rozruchu inwestycji. Z kolei zwolnienia i preferencje podatkowe w Polsce dotyczą fazy operacyjnej inwestycji. Z punktu widzenia inwestora, pomoc otrzymywana ze środków unijnych jest pomocą ex ante, zaś pomoc otrzymywana w SSE to pomoc ex post.

Jednym z głównych celów polityki regionalnej krajów unijnych jest wyrównywanie różnic międzyregionalnych w poziomie życia i rozwoju gospodarczym. W związku z powyższym, środki Unii Europejskiej, w ramach polityki regionalnej kierowane są do regionów depresyjnych, zazwyczaj słabo rozwiniętych obszarów wiejskich z niskim poziomem dochodu i wysoką stopą bezrobocia oraz do regionów z przemysłami przeżywającymi kryzys (np. stalowy, okrętowy, itp.). W polityce Unii przyjmuje się, że nadmierne różnice w rozwoju gospodarczym regionów, możliwościach zatrudnienia i położeniu materialnym mogą stanowić poważną barierę dla procesów integracyjnych w ramach Unii. Należy zwrócić uwagę, iż regiony o niekorzystnej sytuacji charakteryzują się między innymi trudnym położeniem geograficznym, brakami w podstawowej infrastrukturze, słabo wykwalifikowaną siłą roboczą, niskim poziomem badań naukowych i technologii oraz słabo rozwiniętym systemem bankowym, co nie zachęca potencjalnych inwestorów. Funkcjonowanie specjalnych stref ekonomicznych stanowi zatem jeden z punktów spornych w negocjacjach dotyczących polityki konkurencji. Wynika to z faktu, że w czerwcu 1993 roku, na spotkaniu Rady Europejskiej w Kopenhadze, przyjęto pakiet kryteriów, które powinny spełnić państwa ubiegające się o przyjęcie do Unii Europejskiej. Przyjęte kryteria to:

1. stabilność systemu demokratycznego, przestrzeganie praw obywatelskich i praw mniejszości narodowych,

2. funkcjonowanie zasad gospodarki rynkowej,

3. zdolność do sprostania konkurencji wewnątrz Unii,

4. zdolność do przyjęcia dorobku prawnego Unii (acquis communautaire).

Unia Europejska stoi na stanowisku, iż ustawa powołująca do życia specjalne strefy ekonomiczne narusza zobowiązania wynikające z Układu Europejskiego dla Polski, dlatego też należy podjąć natychmiastowe działania zmierzające do likwidacji istniejących rozwiązań niezgodnych z europejskimi. Zdaniem komisarza UE Mario Montiego odpowiedzialnego za funkcjonowanie jednolitego rynku, SSE powinny przestać funkcjonować w dniu wejścia Polski do Unii Europejskiej, ponieważ od 3 grudnia 1997 roku obowiązuje w Unii kodeks postępowania podatkowego. Zgodnie z pierwszą klauzulą kodeksu z dniem 1 stycznia 1998 roku państwa członkowskie zobowiązały się nie wprowadzać nowych reguł podatkowych, dających specjalne przywileje regionom i przedsiębiorstwom. Druga klauzula z kolei odbiera krajom członkowskim przywileje, które zostały już im przyznane, w ciągu pięcioletniego okresu. Jest to sprzeczne z zapisami polskiej ustawy o SSE, które to gwarantują, iż określone w niej zasady korzystania ze zwolnień i preferencji podatkowych nie mogą ulec pogorszeniu.

3.6.3 Stanowisko Polski w kwestii Stref

Rząd Polski stoi na stanowisku, że konieczne jest zachowanie okresu przejściowego (do roku 2017) w ramach możliwości udzielania pomocy publicznej przedsiębiorcom funkcjonującym na obszarach specjalnych strefach ekonomicznych. Powyższe stanowisko uzasadnia koniecznością ochrony praw nabytych przez inwestorów, którzy będą prowadzili działalność gospodarczą w dniu wejścia w życie nowelizacji ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych.

Przyszłe członkostwo Polski w Unii Europejskiej wymaga wprowadzenia zmian które mają polegać na zastąpieniu obecnego systemu zwolnień i preferencji podatkowych systemem grantów i subsydiowanych pożyczek. Wypełniając zobowiązania stowarzyszeniowe z Unią, Polska wprowadziła już zmiany w ustawie o funkcjonowaniu specjalnych stref ekonomicznych. Dodatkowe uregulowania prawne w tym zakresie wprowadza ustawa o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców. W świetle standardów wspólnotowych obie ustawy mają stanowić podstawę udzielania przedsiębiorcom pomocy publicznej i powinny respektować obowiązujące tam ograniczenia.

Znowelizowana ustawa o specjalnych strefach ekonomicznych określa kryteria, jakimi należy się kierować przy określaniu dopuszczalnej pomocy publicznej w poszczególnych strefach. Do kryteriów należą między innymi:

1. poziom bezrobocia w regionie oddziaływania strefy,

2. poziom produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca regionu, w którym usytuowana jest strefa,

3. skala problemów regionu, związanych z koniecznością restrukturyzacji dawnych regionów przemysłowych,

4. struktura recesyjna i degradacja społeczna w rozumieniu ustawy o zatrudnianiu i przeciwdziałaniu bezrobociu.

W ustawie określa się procedury związane z likwidacją i zmianą wielkości obszaru oraz związane z możliwością łączenia stref. Zastrzega się jednak, iż zniesienie strefy nie może nastąpić w okresie, w którym pozostaje w mocy choćby jedno zezwolenie na prowadzenie działalności na obszarze danej strefy uprawniające do korzystania z pomocy publicznej. Z kolei zmniejszenie obszaru strefy nie może pozostawić poza nią nieruchomości, na której prowadzona jest działalność na podstawie takiego zezwolenia. Podstawą zatem do prowadzenia działalności gospodarczej i uprawniające do korzystania z pomocy publicznej na terenie danej strefy jest zezwolenie. Określa ono:

1. przedmiot działalności gospodarczej,

2. warunki dotyczące zatrudnienia przez przedsiębiorcę oznaczonej liczby pracowników,

3. warunki dokonania przez przedsiębiorcę inwestycji na terenie strefy o wartości przewyższającej określona kwotę.

Zezwolenie można otrzymać jeśli na terenie strefy istnieją warunki do prowadzenia działalności, a zakres tej działalności jest zgodny z planem rozwoju strefy i z celami w nim określonymi.

Postanowienia ustawy z 16 listopada 2000 o specjalnych strefach ekonomicznych zostały skorelowane z przepisami ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców, które to określają wielkość zwolnień z podatku dochodowego dla przedsiębiorców prowadzących działalność w specjalnej strefie ekonomicznej, na podstawie zezwolenia uprawniającego do korzystania z pomocy publicznej.

Ów akt prawny określa warunki dopuszczalności, zasady udzielania oraz nadzorowania „pomocy publicznej dla przedsiębiorców”. Ogólne warunki dopuszczalności pomocy udzielanej zgodnie z umowami międzynarodowymi regulującymi udzielanie pomocy, których stroną jest Rzeczpospolita Polska, w szczególności Układzie Europejskim ustanawiającym stowarzyszenie między RP a Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami Członkowskimi, określone są w artykule 5 ustawy. Dopuszcza się wszelką pomoc publiczną, jeśli wsparcia wymagają krajowi przedsiębiorcy działający w ramach przedsięwzięcia gospodarczego, podejmowanego w interesie europejskim. Artykuł 8 ustawy mówi, iż pomoc może być udzielana w celu wspierania nowych inwestycji lub tworzenia nowych miejsc pracy związanych z już istniejącą inwestycją. W ramach pomocy regionalnej dopuszcza się pomoc konieczną dla pobudzania długookresowego rozwoju obszarów charakteryzujących się poziomem produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca niższym niż 75% średniego poziomu produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca we Wspólnotach Europejskich jako całości, mierzonego jako średnia za okres trzech lat.

Zmiany regulacji prawnych dotyczące SSE pociągną za sobą skutki ekonomiczne, widoczne zarówno dla budżetu państwa, jak i dla podmiotu gospodarczego prowadzącego działalność w ramach SSE. Alternatywą dla specjalnych stref mogą stać się parki technologiczne, które w odróżnieniu od specjalnych stref ekonomicznych są formą wspierania regionu, zgodną z zasadami Unii Europejskiej i w związku z tym mogącą liczyć na wsparcie z funduszy strukturalnych. Ideą powstania parków technologicznych jest minimalizacja kosztów związanych z badaniami, pracami przygotowawczymi oraz z obsługą finansową przedsięwzięć inwestycyjnych poprzez tworzenie zaplecza wspólnego dla wielu podmiotów. Składające się one bowiem z zaplecza technicznego, ludzkiego oraz z instytucji wspierania przedsiębiorczości, mogą stać się jednym z najważniejszych instrumentów wspierających zmiany w strukturze gospodarki. Dodatkowym argumentem przemawiającym za tworzeniem parków technologicznych jest fakt, iż sprzyjają one wzrostowi innowacyjności gospodarczej Polski.

3.6.4 Zakończenie

Specjalne strefy ekonomiczne wciąż są dla większości regionów Polski głównym pomysłem na przyciąganie zewnętrznych inwestorów i zmniejszanie bezrobocia. Gminy wspierają więc takie inicjatywy na różne sposoby. W Polsce powołano 15 specjalnych stref ekonomicznych i 2 parki technologiczne (w Krakowie i Modlinie).

Do bieżącego roku wydano już ponad 200 zezwoleń na prowadzenie w nich działalności gospodarczej, jednak tylko 40 firm ją rozpoczęło, tworząc ok. 6 tys. miejsc pracy. W dotychczasowych deklaracjach inwestorów znajdują się informacje o nakładach w wysokości 2 mld USD i zatrudnieniu ok. 30 tys. osób.

Najstarsza Polska strefa powstała w Mielcu, działa od września 1995 r. i ma istnieć do 2015 r. (część stref do 2017 r.). Strefami zarządzają specjalnie utworzone spółki, w których większościowe udziały ma skarb państwa, a w dwóch z nich - Agencja Rozwoju Przemysłu. Uzyskanie zezwolenia na działalność w strefie oraz korzystanie z wieloletnich ulg podatkowych jest uzależnione od spełnienia określonych dla każdej ze stref wymogów co do wielkości inwestycji lub liczby nowych miejsc pracy.

Firmom działającym w polskich SSE stwarza się więc lepsze warunki niż innym podmiotom działającym w tej samej branży i w tej samej gminie, często w najbliższym sąsiedztwie. Naukowcy wskazują, że przez wprowadzenie finansowych przywilejów w wydzielonej części gminy zmniejsza się motywację innych firm - szczególnie małych i średnich - do rozwoju.

Prawidłowe funkcjonowanie strefy zależy od zapewnienia inwestorowi kompleksowej obsługi z zakresu prawa budowlanego, gdyż jest ono skomplikowane i wymaga żmudnych procedur - uważa Janusz Chodorowski, prezydent Mielca. Jego zdaniem, urzędy działają w tym względzie zbyt wolno i ostrożnie, co zniechęca inwestorów. Natomiast pracownik firmy zarządzającej strefą, motywowany za liczbę przedsiębiorstw pozyskanych dla tego terenu, jest gotów do nietypowych rozwiązań. Mieleckie urzędy swoje uprawnienia do wyrażania zgody na udzielanie warunków zabudowy i pozwolenia na budowę przekazały firmie zarządzającej, którą jest oddział Agencji Rozwoju Przemysłu. Za jej pośrednictwem inwestor załatwia wszystkie formalności.

W pozostałych polskich strefach inwestorzy załatwiają formalności w miejscowych urzędach. - Samorządy miast są udziałowcami stref i są zainteresowane, by dobrze funkcjonowały - zaznacza Maria Bogucka, wiceprezes suwalskiej strefy. Na otrzymanie warunków zabudowy w suwalskim urzędzie potrzeba zaledwie kilku dni, a rejestracja w miejscowym sądzie trwa 2-3 tygodnie, co określa się jako krajowy ewenement.

Do Suwalskiej SSE zostały wniesione budynki po upadłej Agromie. Były zdewastowane, podobnie jak ogromne, nie dokończone hale. Zaadaptowało je siedem firm, m.in. montownia komputerów. Podobną ofertą dysponowały i dysponują pozostałe polskie strefy.

Strefy mają też "zielone pola" z doprowadzonym do nich prądem, gazem, wodą i kanalizacją. Są one obecnie najczęściej wybierane przez inwestorów, gdyż wybudowanie nowego zakładu jest szybsze, tańsze i daje gwarancję posiadania tego, co jest firmie potrzebne.

Zasadą jest, że inwestor kupuje teren i zabudowania i na niego przenoszone jest prawo własności. Pieniądze uzyskane ze sprzedaży ziemi są przez firmę zarządzającą wykorzystywane na inwestycje infrastrukturalne.

Dla firm, które chcą działać w specjalnych strefach ekonomicznych, ryzyko niepowodzenia jest zminimalizowane m.in. przez konieczność posiadania biznesplanu przedsięwzięcia. Warto zauważyć, że warunek ten nie obowiązuje firm rejestrujących swoją działalność poza strefą, chyba że starają się one o kredyt bankowy lub dofinansowanie ze środków pomocowych.

Zarządzający strefami żądają biznesplanu przed złożeniem oferty. Musi on zawierać opis wielkości nakładów i sposobu ich pozyskania w różnych etapach inwestycji. Oczekują oni całościowego przedstawienia branży i umiejscowienia w niej firmy starającej się o wejście do strefy. Mimo to zdarzają się nieliczne upadłości, ale zazwyczaj spowodowane tzw. warunkami zewnętrznymi, całkowicie nieprzewidywalnymi i nie zawinionymi przez właścicieli firm. Spotkało to m.in. zakład z Suwalskiej SSE, w 80 proc. eksportujący swoje wyroby (spody do obuwia i runo ocieplające do cholewek) na rynki wschodnie. Po dwuletnim okresie prosperity dotknął go kryzys rosyjski. Brak zapłaty za dostarczony towar nie pozwolił na uregulowanie podatków i zamknięto firmę.

Specjalne strefy ekonomiczne lokalizowane były zazwyczaj w regionach, które mają ponadprzeciętny poziom bezrobocia lub są zaliczane do terenów zagrożonych strukturalnym bezrobociem. Tak było m.in. w Kamiennej Górze, ponad 20-tysięcznym mieście, w którym upadła większość zakładów branży włókienniczej. Tak było w Mielcu, gdzie groźba bezrobocia, upadku zakładów lotniczych, zatrudniających tysiące ludzi, wywołała strajki. Miasto zrezygnowało z pomocy bezpośredniej, polegającej głównie na rozdawaniu pieniędzy niemal każdemu, kto o to wystąpił i był np. bezrobotny. Zatrudniono specjalistów, którzy objęli opieką całe rodziny i mobilizują je do znalezienia nowego zajęcia. Rodziny te uczą się rozwiązywania trudnych problemów, muszą prowadzić "zeszyty wydatków" z uzasadnieniem każdej pozycji. Nikt nie otrzyma nowej dotacji finansowej, jeśli nie spłacił długów i zaciągnął nowe, ocenione jako nieuzasadnione.

W Mielcu zmieniono sposób kształcenia młodzieży i bezrobotnych, rezygnując z zawodów, na które nie ma zapotrzebowania. Powołano Centrum Kształcenia Praktycznego, które szkoli chętnych na potrzeby miejscowych zakładów i w porozumieniu z nimi.

W Mielcu jest ponad 50 instytucji pozarządowych, w których można się nauczyć prowadzenia własnej firmy. Miasto jest udziałowcem dwóch inkubatorów przedsiębiorczości. Jeden z nich jest w całości zajęty, więc dla kolejnych osób rozpoczynających pracę na własny rachunek przeznaczono trzysegmentowy budynek, w którym działa już prawie 20 firm.

Dla wielu regionów specjalne strefy ekonomiczne są jedynym sposobem stworzenia przywilejów w celu przyciągnięcia inwestorów gotowych do zainwestowania minimum 350 tys. Euro lub zorganizowania miejsc pracy dla minimum 40 osób.

Prezydenci miast i burmistrzowie gmin, w których strefy są zlokalizowane, zwracają uwagę, że mają dla swego terenu coraz mniej pieniędzy przy coraz większych obowiązkach. Wiceprezydent Suwałk Mieczysław Jurewicz wylicza, że nie ma funduszy osłonowych dla miast, które utraciły status województwa i zostały zmuszone do redukcji zatrudnionych w urzędach. Miastu zależy więc na zdobyciu inwestorów. Do minimum obniżane są lokalne podatki, gdy zatrudnienie tworzącej się firmy sięga np. 20 osób. Miasto rezygnuje z rocznych lub dwuletnich podatków od gruntów.

Są jednak bariery, których nie udaje się ominąć. Podobnie jak wszędzie grunt może być nabyty tylko w przetargu, bo tak nakazują przepisy. Żaden z wojewodów nie odstąpiłby od niego nawet wtedy, gdyby na jego terenie chciała zainwestować firma dająca gwarancje zatrudnienia kilkuset osób. A wyjątki takie są uwzględniane we wszystkich krajach Unii Europejskiej (dwa lata temu zamiast polskiej strefy ekonomicznej zagraniczna firma wybrała Francję, gdzie zaoferowano jej lepsze warunki inwestowania).

Władze Mielca upatrują w strefie swoje obecne i przyszłe korzyści. W ciągu ostatnich 7 lat powstały tu oddziały kilkunastu banków, podczas gdy wcześniej było ich zaledwie 5. Na gości czeka 30 restauracji (dawniej 5), wyremontowany hotel, odrestaurowane przez Agencję Rozwoju Przemysłu zamki w Baranowie i Krasiczynie. Zapełniły się, przynosząc zysk, miejskie baseny, korty tenisowe i hala sportowa. Nowi inwestorzy budują domy dla siebie i swoich pracowników, a to daje pracę firmom spoza strefy.

W 1996 r. w Mielcu działały 4034 firmy zatrudniające 20 tys. 600 osób, na koniec 1998 r. było to odpowiednio 4516 i 23 tys. 300 osób.

- Strefa jest naszą wielką inwestycją. Dla niej zrezygnowaliśmy z 8-10 mln zł rocznego podatku od nieruchomości przy budżecie miasta wynoszącym 57 mln zł - wylicza prezydent Mielca Janusz Chodorowski. Pieniądze te powinny zacząć wpływać do kasy z podatku od osób fizycznych, zatrudnionych w strefie i w zakładach kooperujących z firmami strefy. Wyliczono, że w strefie musiałoby być 7 tysięcy pracowników, by doszło do zrównoważenia utraconych podatków od nieruchomości. Trzeba na to poczekać kilka lat.

Autor: mgr Szymon Ryniewicz↑

Podatek dochodowy od przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą

Zwolnienia i preferencje podatkowe przewidziane dla przedsiębiorców inwes­tujących na terenie specjalnych stref ekonomicznych nie przysługują podatnikowi, który w tym samym czasie korzysta z ulg, odliczeń i zwolnień w podatku pochodowym na podstawie odrębnych przepisów, niż określone w przepisach rozporządzeń Rady Ministrów w sprawie ustanowienia poszczególnych stref. Przykładowo można wymienić zwolnienia przewidziane w:

— art. 23 i 37 ustawy z 14 czerwca 1991 r. o spółkach z udziałem zagranicznym, na zasadzie ochrony praw nabytych, zastąpionej od l stycznia 2000 r. ustawą z 19 listopada 1999 r. — Prawo działalności gospodarczej (na terenie strefy ekonomicznej zwolnienia i preferencje podatkowe przysługują na równych zasadach przedsiębiorcom krajowym i przedsiębiorcom zagranicznym)

• art. 54 ust. 5 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych - na zasadzie obrony praw nabywcy

• art. 39 ust. 3 i 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych — na zasadzie ochrony praw nabytych

— rozporządzeniu Rady Ministrów z 25 stycznia 1994 r. w sprawie odliczeń od dochodu wydatków inwestycyjnych oraz obniżek podatku dochodowego

— rozporządzeniu Rady Ministrów z 24 stycznia 1994 r. w sprawie odliczeń od dochodu wydatków inwestycyjnych oraz obniżek podatku dochodowego w gmi­nach zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym — na zasadzie ochrony praw nabytych.

Podatnik korzystający z wymienionych zwolnień może z nich zrezygnować na rzecz ulg i preferencji podatkowych przewidzianych dla przedsiębiorców prowadzą­cych działalność w strefie ekonomicznej na podstawie właściwego zezwolenia. Przedsiębiorca zobowiązany jest w takim przypadku we wniosku o wydanie zezwolenia na prowadzenie działalności w strefie ekonomicznej zgłosić, iż rezygnuje z tych ulg, odliczeń i zwolnień na rzecz zachęt podatkowych w specjalnych strefach ekonomicznych. Należy podkreślić, że rezygnacja z innych ulg niż przewidziane w strefie ekonomicznej jest bezpowrotna. W przypadku rezygnacji z tych uprawnień prawo do ulg strefowych przysługuje podatnikowi od miesiąca następującego po miesiącu, w którym zaprzestał z nich korzystać. Nie budzi wątpliwości fakt, iż po wykorzystaniu prawa do ulg, odliczeń i zwolnień w podatku dochodowym, określonych w odrębnych przepisach, podmiotowi nie przysługuje już z tego samego tytułu prawo do zwolnień od podatku dochodowego ani do preferencji podatkowych przewidzianych dla przedsiębiorców działających gospodarczo w specjalnej strefie ekonomicznej.

Warunkiem, od spełnienia którego jest uzależnione faktyczne prawo do zwolnienia od podatku dochodowego w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej na terenie specjalnej strefy ekonomicznej, jest prowadzenie w okresie zwolnienia od podatku dochodowego albo w przypadku korzystania z tzw. preferencji podatkowych działalności gospodarczej wyłącznie na terenie danej strefy ekonomicznej. Zwol­nienie przysługuje, poczynając od dnia, w którym przedsiębiorca rozpoczynający działalność gospodarczą na terenie określonej strefy spełnia ten warunek. Nie wyłącza natomiast możliwości korzystania ze zwolnienia wcześniejsze posiadanie przez ten podmiot siedziby i prowadzenie działalności gospodarczej poza terenem strefy. Istnieje bowiem alternatywa polegająca na zmianie siedziby prowadzonego przedsiębiorstwa z dotychczasowej na nową, położoną na terenie określonej strefy ekonomicznej, i przeniesienie działalności gospodarczej tego przedsiębiorstwa wraz ze wszystkimi składnikami jego majątku na teren strefy. Tym samym okoliczność wcześniejszego posiadania siedziby i prowadzenia działalności gospodarczej poza terenem strefowym nie wyłącza korzystania przez podatnika ze strefowych przywile­jów podatkowych.

W świetle niniejszych rozważań powstaje wątpliwość, czy w związku z przeniesieniem działalności gospodarczej na teren specjalnej strefy ekonomicznej sekwencji, czy pojawia się obowiązek sporządzenia sprawozdania finansowego, o którym mowa w art. 12 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. Nr 121 póz. 591 ze zm.). Stosownie do art. 12 powołanej ustawy, księgi rachunkowe otwiera się na dzień otwarcia działalności, na początek każdego następnego roku obrotowego oraz na dzień zmiany formy prawnej, połączenia lub podziału jednostki powodującego powstanie nowej jednostki, a także na dzień rozpoczęcia likwidacji lub postępowania upadłościowego — w ciągu 15 dni do dnia tych zdarzeń. Natomiast księgi rachunkowe zamyka się na dzień kończący rok obrotowy, na dzień zakończenia działalności, w tym również sprzedaży i zakończenia likwidacji lub postępowania upadłościowego, oraz na dzień poprzedzający zmianę formy prawnej, postawienia w stan likwidacji lub upadłości — nie później niż w terminie trzech miesięcy od dnia tych zdarzeń.

Przepisy te nie wyszczególniają takich sytuacji jak rozszerzenie lub zmniej­szenie działalności gospodarczej poprzez otwarcie czy też zamknięcie nowego oddziału (przedstawicielstwa) w związku z decyzją przedsiębiorcy na działalność gospodarczą w specjalnej strefie ekonomicznej. Nie jest więc również wymagane przepisami o rachunkowości zamknięcie ksiąg rachunkowych oraz sporządzenie sprawozdania finansowego w przypadku przeniesienia działalności gospodarczej na teren specjalnej strefy ekonomicznej. Może to jednak nastąpić w wyniku decyzji podjętej przez podatnika. Decyzja taka może również dotyczyć przeprowadzenia inwentaryzacji składników majątku w związku ze zmianą siedziby przedsiębiorstwa na położoną na terenie specjalnej strefy ekonomicznej oraz przeniesienia działalności gospodarczej na teren strefy ekonomicznej¹.

Podsumowując problematykę wyłączności prowadzenia działalności na tere­nie specjalnej strefy ekonomicznej, należy podkreślić, że tak przyjęte rozwiązanie legislacyjne powoduje konieczność tworzenia przez inwestorów odrębnych or­ganizacyjnie i prawnie jednostek gospodarczych celem działania tylko na terenie strefy. Według bowiem art. 41 Kodeksu cywilnego, siedzibą osoby prawnej, jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie stanowią inaczej, jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający.

Zasada odnosząca się do osób prawnych znajduje odpowiednie zastosowanie wobec jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej. Ponadto, zgodnie z treścią art. 41 Kodeksu cywilnego, siedzibą spółki prawa handlowego jest miejscowość, w której siedzibę ma jej organ zarządzający. Komentowane przepisy są w pewnym sensie odpowiednikiem art. 25 Kodeksu cywilnego, regulującego miejsce zamieszkania osoby fizycznej, w tym osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą.

Ustanowienie siedziby przedsiębiorcy na terenie specjalnej strefy ekonomicz­nej z punktu widzenia prawa podatkowego ma podstawowe znaczenie w zakresie korzystania z ulg lub preferencji podatkowych, natomiast z punktu widzenia prawa gospodarczego wyznaczenie siedziby przedsiębiorcy dotyczy dokonywania czynności prawnych, takich jak: wykonywanie zobowiązań, ustalenie właściwości sądów w postępowaniu procesowym (art. 29 i 30 Kodeksu postępowania cywilnego) czy też ustalenie zdolności do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych (art. 9 § 2 Prawa prywatnego międzynarodowego).

Kolejnym warunkiem, od spełnienia którego uzależnione jest skorzystanie przez przedsiębiorcę z proponowanych na terenie specjalnej strefy ekonomicznej zachęt podatkowych, jest wytworzenie wyrobu lub usługi na terenie specjalnej strefy ekonomicznej, którego wartość netto w co najmniej 30 proc. powstała w strefie. Dostępne interpretacje Ministerstwa Finansów wyjaśniają, iż za wyroby wytworzone na terenie strefy uznaje się wyroby uzyskane w wyniku wytworzenia, przetworzenia lub obróbki na terenie strefy, jeżeli wartość wszystkich użytych do jego wy­produkowania materiałów wytworzonych poza strefą oraz usług wykonanych poza jej terenem nie przekracza 70 proc. przychodów uzyskanych z ich sprzedaży, pomniejszonych p podatek od towarów i usług, bądź też nie przekracza 70 proc. ceny uzyskanej ze sprzedaży wyrobu, pomniejszonej o podatek od towarów i usług. Oznacza to zatem, że aby uznać wyrób za wytworzony na terenie strefy, wartość zużytych na jego produkcję komponentów (surowców, materiałów, robocizny itd.) wytworzonych na terenie strefy nie może być niższa niż 30 proc. przychodów uzyskanych ze sprzedaży wyrobu lub usługi bądź 30 proc. uzyskanej ceny z jego sprzedaży (pomniejszonej o podatek od towarów i usług).

Nawiązując do swobody wyboru sposobu rozliczania się przed fiskusem z przysługującej strefowemu przedsiębiorcy ulgi w podatku dochodowym — albo na koniec roku podatkowego, albo w okresach miesięcznych, w sytuacji rozliczania zaliczkowego przedsiębiorca działający w strefie musi również za okresy miesięczne spełnić warunek dotyczący zachowania proporcji 30 proc. netto w strefie i 70 proc. netto poza strefą przy wyrobach wytworzonych na terenie strefy. Przedsiębiorca, rozliczający się z przysługującego mu zwolnienia za okresy miesięczne, proporcje wartości 30 proc. i 70 proc. powinien zatem zachować w każdym miesiącu. Przyjęcie takiego stanowiska stwarza jednakże konieczność rozstrzygnięcia kolejnej kwestii, a mianowicie, czy podatnik może korzystać ze zwolnienia:

• za cały rok podatkowy, w sytuacji gdy w jednym miesiącu (lub w kilku) nie zachowa ww. proporcji (przekroczy wskaźnik 70 proc.), w pozostałych zaś miesiącach i za cały rok podatkowy (wskaźnik liczony w stosunku rocznym) wymaganie to spełni, czy też

• tylko za miesiące, w których pełnił warunki przewidziane w rozporządzeniu tworzącym określoną strefę ekonomiczną.

Rozważając ten problem, należy pamiętać, iż zgodnie z wolą ustawodawcy zwolniony od opodatkowania jest dochód ustalony na podstawie przepisów zawar­tych w ustawach o podatkach dochodowych. Z analizy przepisów określających pojęcie dochodu jednoznacznie wynika, że jest on określany w skali całego roku. Przepisy ustaw o podatkach dochodowych wskazują ponadto, że dochód określany w skali całego roku stanowi również podstawę obliczenia zaliczek miesięcznych na podatek dochodowy. Tym samym nie zmniejsza to faktu, że co do zasady jest to dochód roczny. Mając ponadto na uwadze, że w toku prowadzonej działalności gospodarczej występują różne zdarzenia (np. „przechodniość" kosztów, oznaczająca to, że nie zawsze koszt i przychód z nim związany występują w jednym miesiącu), których ocena jest możliwa dopiero po upływie roku podatkowego, należy przyjąć, że podatnik, dokonując rocznego rozliczenia, ma prawo przy ustalaniu, czy spełnił kryterium dotyczące proporcji wyrobów wytworzonych w strefie w stosunku 30 do 70 proc., liczyć określone w nim proporcje w stosunku rocznym.

Reasumując, warunek proporcjonalności wyrobu strefowego musi być za­chowany za okresy miesięczne przy rozliczaniu zaliczkowym, jednakże w przypad­ku, gdy podatnik nie spełni warunku dotyczącego wyrobu wytworzonego na terenie strefy w jednym lub kilku miesiącach, zachowując pozostałe warunki uprawniające do zwolnienia, ale zachowa go, licząc w stosunku rocznym, ma prawo do zwolnienia dochodu osiągniętego za cały rok podatkowy.

Wskaźniki proporcjonalności wyrobu strefowego określa się więc w skali całego roku dla wszystkich łącznie wyrobów i usług wytworzonych na terenie strefy i objętych zwolnieniem. Obliczenie to powinno być dokonane na podstawie prawidłowo prowadzonej ewidencji rachunkowej, zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości. Przy obliczaniu wartości materiałów nie wytworzonych na terenie strefy i usług nie wykonanych na jej terenie wyłącza się następujące elementy:

a) koszty robocizny wraz z pochodnymi przypadające na pracowników zatrudnionych w strefie

b) odpisy amortyzacyjne od składników majątku trwałego użytkowanego w prowadzonej działalności na terenie strefy

c) kwoty zapłacone za zakupione towary, usługi, materiały (składniki, surowce, komponenty, części) od podmiotów prowadzących działalność na terenie

d) koszty usług, jeżeli usługi te były świadczone na terytorium strefy (dotyczy to również usług prowadzonych na terenie strefy przez podmioty, których siedziba znaj­duje się poza strefą); do kosztów tych należą: wydatki poniesione w związku z dostawą mediów (energia elektryczna, woda, gaz), odprowadzaniem ścieków i odpadów, opłaty za korzystanie ze środowiska, koszty telekomunikacji, usług pocztowych i kurierskich, opłaty za korzystanie z sieci komputerowych, koszty usług prawnych, doradczych, usług w zakresie księgowości i audytu, koszty usług finansowych nabywanych na potrzeby przedsięwzięcia prowadzonego w strefie —jeżeli usługi te są ściśle związane z prowadzonym przez przedsiębiorcę w strefie przedsięwzięciem.

Do wyliczenia wartości wyrobów wytworzonych na terenie strefy ekonomicznej należy stosować zasadę ustalania przychodów i kosztów zapisaną w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku dochodowym od osób prawnych. Koszty usług, jeżeli usługi te były świadczone na terytorium strefy, są kosztami poniesionymi na usługi wytworzone na terenie strefy. W tym przypadku okoliczność, że siedziba podmiotu leży poza terenem strefy, jest bez znaczenia. Dotyczy to również, jak podkreślano wcześniej, kosztów poniesionych w związku z dostawą mediów.

Przesłanki dla zwolnienia określonej kwoty dochodu od podatku dochodowego

Ulgi i zwolnienia podatkowe przyznane przedsiębiorcom działającym w strefach ekonomicznych odnoszą się do stanu prawnego obowiązującego do 31 grudnia 2000 r. na podstawie art. 5 ustawy z 16 listopada 2000 r. o zmianie ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 117, póz. 1228). Przedsiębiorcy, którzy przed dniem wejścia w życie niniej­szej ustawy, tj. przed l stycznia 2001 r., uzyskali zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej w określonej strefie zachowują przez okres ważności zezwolenia prawo do zwolnień i preferencji podatkowych na dotychczasowych zasadach ze względu na poszanowanie praw nabytych. Zmiany prawne zawarte w powyższej ustawie mają na celu dostosowanie postanowień ustawy do zasad i ograniczeń w zakresie udzielania pomocy publicznej obowiązujących w Unii Europejskiej. Ustawa o specjalnych strefach ekonomicznych została zatem do­stosowana do wymogów dopuszczalności pomocy publicznej dla przedsiębiorców. W ustawie z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych po słowach „wolne od podatku są", dodano nowy przepis o treści następującej: dochody podatników uzyskane z działalności gospodarczej prowadzonej na terenie specjalnej strefy ekonomicznej na podstawie zezwolenia, o którym mowa w art. 16 ust. l ustawy z 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych (Dz.U. Nr 123, póz. 600 ze zm.), przy czym wielkość pomocy publicznej udzielanej w formie niniejszego zezwolenia nie może przekroczyć wielkości pomocy publicznej dla przedsiębiorcy, dopuszczalnej dla obszarów kwalifikujących się do uzyskania pomocy w największej wysokości, zgodnie z zasadami zawartymi w ustawie z 30 czerwca 2000 r. o warunkach do­puszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców (Dz.U. Nr 60, póz. 704), w tym z zasadami kumulacji oraz udzielania pomocy publicznej w określonych sektorach. Zwolnienie od podatku przysługuje podatnikowi wyłącz­nie z tytułu dochodów z działalności gospodarczej prowadzonej na terenie strefy. Nowelizacja ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych z 16 listopada

2000 r. (Dz.U. Nr 117, póz. 1228) oraz ustawa z 30 czerwca 2000 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców zróż­nicowały sytuację podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w specjalnych strefach ekonomicznych w stosunku do przedsiębiorców zamierzających taką działalność podjąć. Pierwsi — legitymują się zezwoleniem uzyskanym przed wspomnianą nowelizacją, drudzy — otrzymali stosowne zezwolenie po l stycznia

2001 r., tj. po dniu wejścia w życie nowelizacji ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych oraz ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców.

Dywersyfikacja dotyczy w szczególności podatku od osób fizycznych i pra­wnych. W wyniku poczynionych zmian w granicach jednej strefy będą działali przedsiębiorcy podlegający różnym regułom finansowej pomocy państwa.

Przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą w specjalnej strefie ekonomicznej, tj. ci, którzy uzyskali zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej przed l stycznia 2001 r. oraz spełniają warunki przewidziane w rozporządzeniu Rady Ministrów, na mocy którego ustanowiono daną strefę, mogą korzystać z dwojakiego rodzaju zwolnień podatkowych w podatku docho­dowym. Korzystają oni z preferencji i zwolnień podatkowych na dotychczasowych zasadach:

1) z całkowitego zwolnienia od podatku dochodowego od dochodów osób fizycznych i od dochodów osób prawnych, osiąganych z działalności gospodarczej prowadzonej w strefie przez połowę okresu, na który ustanowiono daną strefę — w większości obszarów strefowych przez okres 10 lat

2) z częściowego zwolnienia od podatku dochodowego z tytułu dochodów uzyskanych w latach podatkowych następujących po roku podatkowym, w którym wygasło całkowite zwolnienie od podatku dochodowego, w pozostałym okresie, na który została ustanowiona strefa, w części nie przekraczającej 50 proc. takich dochodów.

Zwolniony od podatku dochodowego jest dochód z działalności gospodarczej objętej zezwoleniem na jej prowadzenie na terenie specjalnej strefy ekonomicznej. Przedsiębiorcy prowadzący w strefie działalność nie wymagającą stosownego zezwolenia Ministra Gospodarki są opodatkowani podatkiem dochodowym według zasad obowiązujących podatników prowadzących działalność poza strefą.

Przez dochód, zgodnie z § 2 ust. l pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 15 kwietnia 1997 r. w sprawie ustanowienia Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (Dz.U. Nr 46 póz. 290 ze zm.), rozumie się podstawę opodatkowania, ustaloną zgodnie z art. 26 ust. ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych albo art. 18 ust. l ustawy z 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od osób prawnych.

Dochodem jest zatem nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym, pomniejszona o przewidziane ustawowo odliczenia. W konsekwencji przedsiębiorca prowadzący działalność w specjalnej strefie ekono­micznej w celu określenia wysokości wykorzystanego, na przykład w związku z poniesionymi wydatkami inwestycyjnymi w danym roku podatkowym, dochodu zwolnionego od podatku dochodowego, powinien uwzględnić stosowne informacje: gdy jest osobą prawną — w deklaracji podatkowej CIT-2 lub zeznaniu rocznym CIT-8, na podstawie danych wynikających z informacji CIT-S, albo gdy jest osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą — w deklaracji podatkowej PIT-5 lub w zeznaniu rocznym PIT-32, PIT-33 lub PIT-35, na podstawie danych wynikających z informacji PIT-S.

Podmiot może korzystać ze zwolnień w podatku dochodowym przy rozliczaniu zaliczek na podatek dochodowy. Ustawodawca pozostawił zatem przedsiębiorcy działającemu w specjalnej strefie ekonomicznej swobodę wyboru, polegającą na tym, iż może on się rozliczyć z uwzględnieniem przysługującej mu ulgi na koniec roku podatkowego (w zeznaniu rocznym) lub w okresach miesięcznych (w deklaracjach miesięcznych).

Podstawę określenia kwoty dochodu zwolnionego od podatku dochodowego stanowi wysokość:

• wydatków inwestycyjnych albo

• przychodów z eksportu towarów wytworzonych na terenie strefy lub eksportu usług wykonanych na jej terenie; warunek ten został skreślony w §1 pkt 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 9 września 1997 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie ustanowienia specjalnej strefy ekonomicznej w Mielcu (Dz. U. Nr 120, póz. 757) i funkcjonuje wyłącznie w odniesieniu do przedsiębiorców, którzy nabyli prawo do tego zwolnienia przed przedmiotową zmianą na zasadzie nienaruszalności praw nabytych, albo

• liczba zatrudnionych pracowników.

Przedsiębiorca dokonuje wyboru jednej z podstaw zwolnienia, ponadto wy­bór ten nie może być zmieniony w ciągu roku podatkowego. O wyborze podsta­wy zwolnienia przedsiębiorca działający w strefie jest zobowiązany niezwłocz­nie przed rozpoczęciem roku podatkowego powiadomić właściwy miejscowo urząd skarbowy oraz zarządzającego strefą, na obszarze której podatnik zamierza funkcjonować gospodarczo. Jeśli wybrana podstawa zwolnienia nie zmienia się w poszczególnych latach podatkowych, nie występuje obowiązek corocznego zawiadamiania urzędu skarbowego i zarządzającego strefą o przedmiotowej pod­stawie. Należy mieć również na uwadze, iż zwolnienie w podatku dochodowym jest uzależnione od dnia rozpoczęcia działalności gospodarczej na terenie strefy. Przepisy ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych za dzień rozpoczęcia działalności gospodarczej traktują datę wystawienia pierwszej faktury dotyczącej sprzedaży towarów wytworzonych na terenie strefy lub usług wykonanych na jej terenie.

Przepisy aktów prawnych w zakresie specjalnych stref ekonomicznych stanowią następujące przesłanki określenia kwoty dochodu zwolnionego od podatku dochodowego:

1) zwolnienie związane z wydatkami inwestycyjnymi.

W ciągu 10 lat od dnia rozpoczęcia przez przedsiębiorcę działalności gos­podarczej na terenie strefy ekonomicznej, lecz nie dłużej niż do końca 15. roku od jej ustanowienia, wolny jest od podatku dochodowego dochód uzyskany z działalności gospodarczej określonej w zezwoleniu. Wysokość dochodu zwol­nionego od podatku jest uzależniona od wysokości kwoty wydatków inwestycyjnych poniesionych przez tego przedsiębiorcę. Za wydatki inwestycyjne uważa się wydatki faktycznie poniesione po dniu uzyskania zezwolenia przez przedsiębiorcę działające­go w strefie, nie zwrócone mu w jakiejkolwiek formie, pomniejszone o naliczony podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, jeżeli podatki te chociażby w części podlegały odliczeniu od należnego podatku od towarów i usług, prze­znaczone na:

a) zakup i montaż, przyjętych przez przedsiębiorcę do prowadzenia działalno­ści gospodarczej na terenie strefy, fabrycznie nowych maszyn i urządzeń, zaliczo­nych zgodnie z Klasyfikacją Rodzajową Środków Trwałych GUS do grupy 3-6 i 8, oraz środków transportu zaliczonych do grupy 7 tej klasyfikacji, z wyjątkiem samochodów osobowych i innych samochodów osobowych o dopuszczalnej ładowności nie przekraczającej 500 kg

b) zakup, budowę lub rozbudowę położonych na terenie strefy budynków lub budowli, zaliczonych zgodnie z Klasyfikacją Rodzajową Środków Trwałych GUS do grupy l podgrup 10 i 11, podgrupy 12 rodzaju 123, podgrupy 13; do grupy 2 podgrup 20 i 22-24, podgrupy 25 rodzaju 258, podgrup 26-27, podgrupy 29 rodzaju 293 i 296

c) modernizację i wytworzenie we własnym zakresie maszyn i urządzeń określonych w pkt a), przyjętych przez przedsiębiorcę do prowadzenia działalności gospodarczej na terenie strefy

d) spłatę określonej w umowie najmu lub w umowie dzierżawy albo w umowie o podobnym charakterze (np. w umowie leasingu) wartości składników majątku wymienionych w pkt. a) i b), jeżeli środki te zostały zaliczone do składników majątku najemcy, dzierżawcy albo używającego i zostały przyjęte do prowadzenia działalno­ści na terenie strefy.

W przypadku dokonania przedpłat (zadatków) na poczet wydatków okreś­lonych w pkt. a) i b) uznaje się je za wydatki inwestycyjne w tym roku, w którym następuje przeniesienie własności wymienionych tam składników majątkowych. Jeśli przedsiębiorca zawarł umowę sprzedaży ratalnej lub umowę, w której termin płatności został określony na dzień późniejszy niż dzień zawarcia tej umowy, za wydatki inwestycyjne należy również uznać poszczególne raty lub zapłatę ceny w roku ich faktycznego poniesienia.

Zwolnione od podatku są zatem wydatki inwestycyjne stanowiące dochód uzyskany w ciągu 10 lat.

• Od rozpoczęcia działalności gospodarczej, który jest zwolniony od po­datku w całości, gdy wydatki inwestycyjne poniesione po dniu uzyskania zezwo­lenia przekroczą określoną kwotę. Przykładowo, kwotę stanowiącą równowartość 2 min EURO, obliczoną z zastosowaniem średniego kursu ogłoszonego przez Prezesa NBP z dnia faktycznego poniesienia wydatków na terenie łódzkiej i krakowskiej strefy ekonomicznej, a kwotę stanowiącą równowartość jedynie 350 tyś. EURO, ob­liczoną z zastosowaniem średniego kursu ogłoszonego przez Prezesa NBP z dnia fak­tycznego poniesienia wydatków na terenie suwalskiej strefy ekonomicznej i warmińsko-mazurskiej strefy ekonomicznej. Należy stwierdzić, że wydatki dokonane we wskazanych kwotach na terenie poszczególnych stref nie dotyczą wydatków poniesionych w określonym miesiącu, lecz całej sumy wydatków inwestycyjnych poniesionych od następnego dnia po dniu uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej w strefie ekonomicznej, włącznie do miesiąca poprze­dzającego miesiąc rozpoczęcia okresu pełnego zwolnienia dochodu od podatku.

• Ale nie dłużej niż do końca 15. roku od dnia ustanowienia strefy, który jest zwolniony od podatku, gdy wydatki inwestycyjne poniesione przez przedsiębiorcę nie przekroczyły równowartości na przykład 2 min EURO na terenie łódzkiej specjalnej strefy ekonomicznej, stanowiącej tzw. kwotę graniczną, określoną dla danej strefy ekonomicznej w rozporządzeniu Rady Ministrów o jej utworzeniu, po przekroczeniu której przedsiębiorcy przysługuje pełne zwolnienie. W przeciwnym bowiem razie kwota dochodu zwolnionego od podatku jest równa wysokości poniesionych wydatków inwestycyjnych. Termin zwolnienia rozpoczyna się od dnia w następnym miesiącu, w którym zostały poniesione wydatki.

W sytuacji gdy przedsiębiorca korzystał z omówionych zwolnień przed­miotowych w zakresie wydatków inwestycyjnych w całości lub w części, a upłynął termin 15 lat od dnia ustanowienia strefy albo 10 lat od dnia wystawienia pierwszej faktury przez przedsiębiorcę w zakresie prowadzenia działalności w strefie, przedsiębiorca może w dalszym ciągu do upływu okresu, na który została ustanowiona strefa, korzystać ze zwolnień w podatku dochodowym, z tym że kwota zwolnionego dochodu nie może przekroczyć połowy dochodu z działalności gospodarczej na terenie strefy, określonej w zezwoleniu, uzyskanego odrębnie w każdym roku podatkowym.

2) Zwolnienie związane z eksportem.

Stosownie do § 5 ust. l pkt 2 w związku z § 11 ust. 3 pkt l rozporządzenia z 5 września 1995 r. w sprawie ustanowienia specjalnej strefy ekonomicznej w Mielcu (Dz.U. Nr 105, póz. 526 ze zm.) w ciągu 10 lat od dnia rozpoczęcia działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę na terenie strefy, nie dłużej jednak niż do końca 15. roku od dnia jej ustanowienia, dochód przedsiębiorcy uzyskany z działalności gospodarczej określonej w zezwoleniu jest wolny od podatku dochodowego w wysokości odpowiadającej połowie kwoty przychodów z eksportu towarów wytworzonych na terenie strefy lub usług tam wykonanych. Przychody z eksportu usług wykonanych na terenie strefy dotyczą wyłącznie naprawy, uszlachetnienia, przerobu lub przetworzenia towarów będących przedmiotem przy­wozu na polski obszar celny na czas oznaczony. Przychody z eksportu towarów dotyczą wykonanych na terenie strefy tych towarów, które zostały uzyskane w wyniku wytworzenia, obróbki lub przetworzenia tamże, i tylko tych, w których cenie wartościowy udział materiałów, komponentów, surowców oraz usług nie wykonanych na terenie strefy, ale zużytych do ich wytworzenia, nie przekroczy 70 proc., a zatem przynajmniej 30 proc. wartości netto eksportowanego towaru i/lub usługi musi być wytworzone na terenie strefy. Po upływie terminu przedmiotowego zwolnienia możliwe jest dalsze zwolnienie od podatku dochodowego, aż do końca okresu, na który ustanowiono strefę.

Zwolnienie odnosi się do dochodu stanowiącego równowartość połowy przychodów z eksportu towarów lub usług wytworzonych na terenie strefy, ale jednak w kwocie nie wyższej niż połowa dochodu z działalności określonej w zezwoleniu. Przepisy w zakresie zwolnień związanych z eksportem zostały z dniem 20 października 1997 r. uchylone przez rozporządzenie Rady Ministrów z 9 września 1997 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie ustanowienia specjalnej strefy ekonomicznej w Mielcu (Dz.U. Nr 120, póz. 757). Zgodnie z przepisem przejściowym tego rozporządzenia, przedsiębiorcy, którzy uzyskali zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej w ciągu dwóch lat od dnia ustanowienia strefy, mogą dokonywać wyboru podstawy zwolnienia od podatku dochodowego na podstawie przepisów obowiązujących w dniu uzyskania ze­zwolenia, w przeciwnym razie przedsiębiorcy nie mogliby wykorzystać zwolnienia, z powodu którego wybrali prowadzenie zgodnie z zezwoleniem działalności gospodarczej na terenie specjalnej strefy ekonomicznej. Nie budzi zatem wątpliwości fakt, iż jest to zachowanie praw nabytych przez przedsiębiorców celem korzystania z przedmiotowego zwolnienia zgodnie z zasadami wyrażonymi w przepisach obowiązujących w dniu uzyskania zezwolenia.

3) Zwolnienie związane z zatrudnieniem.

W ciągu 10 lat od rozpoczęcia działalności gospodarczej na terenie specjalnej strefy ekonomicznej, jednak nie dłużej niż do 15. roku od dnia ustanowienia strefy, wolny od podatku jest dochód uzyskany odrębnie w każdym miesiącu w wysokości:

— 10 proc. tego dochodu za każdych 10 pracowników zatrudnionych przez przedsiębiorcę w tym samym miesiącu, albo

— 10 proc. tego dochodu, gdy zatrudnienie przez podmiot w tym samym miesiącu, za który przysługuje zwolnienie, było niższe niż 10 osób.

Zwolnienie to nie może wynieść więcej niż 100 proc. miesięcznego dochodu. Na terenie niektórych stref ekonomicznych warunki zwolnienia od podatku do­chodowego z tytułu zatrudnienia pracowników są bardziej liberalne, np. na terenie suwalskiej SSĘ, jak również na terenie SSĘ Kamienna Góra, gdzie wskaźnik bezrobocia przewyższa średnią krajową, uprawnione podmioty korzystają ze zwolnienia od podatku dochodowego w wysokości 25 proc. w stosunku miesięcznym za każdych 10 pracowników zatrudnionych w danym miesiącu. Oznacza to, że podmioty działające na terenie tych stref uzyskują całkowite zwolnienie od podatku dochodowego na 10 lat po zatrudnieniu zaledwie 40 pracowników. Pracownikiem jest osoba zatrudniona przez uprawnionego przedsiębiorcę po dniu utworzenia strefy, którą łączy z tym przedsiębiorcą stosunek pracy w danym miesiącu roku podat­kowego. Liczbę pracowników ustala się w przeliczeniu na pełne etaty jako średnią miesięczną zatrudnienia. Po upływie okresu pełnego zwolnienia dochodu od podatku dochodowego możliwe jest również korzystanie — na omówionych zasadach w zakresie zatrudniania pracowników na podstawie stosunku pracy w strefach ekonomicznych — z przywilejów podatkowych. Jednakże kwota dochodu wolnego od podatku nie może być wyższa niż połowa dochodu uzyskanego w danym miesiącu roku podatkowego z działalności gospodarczej objętej zezwoleniem.

W celu pełnego wyjaśnienia zagadnienia zatrudniania pracowników przez przedsiębiorcę działającego w specjalnej strefie ekonomicznej należy się również odnieść do kwestii miejsca świadczenia pracy na terenie strefy i poza strefą. Pracownicy z działów handlowych lub z działów marketingowych wykonują swoje zadania najczęściej w terenie oraz w miejscu zamieszkania, podlegając bezpośrednio nadzorowi pracodawcy. A zatem, czy ze względu na specyficzny charakter ich pracy pracownicy ci mogą być uwzględniani przy ustalaniu przysługującej przedsiębiorcy ulgi w podatku dochodowym z tytułu zatrudniania pracowników na terenie specjalnej strefy ekonomicznej? Wykładnia przepisów dotyczących zwolnień w podatku dochodowym pod warunkiem zatrudnienia pracowników w strefie ekonomicznej określa, iż za pracownika uważa się osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę po dniu utworzenia strefy przez przedsiębiorcę prowadzącego działalność na terenie strefy. Z aktów prawnych tworzących strefy ekonomiczne nie wynika, aby ulgi w podatku dochodowym były uzależnione od innych przesłanek, a tym bardziej od warunku przebywania pracowników i świadczenia pracy wyłącznie na terenie danej strefy ekonomicznej . Stosunek pracy należy badać w kontekście kodeksu pracy, a to oznacza, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownict­wem, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zatrudnienie z zachowaniem kodeksowych warunków jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Pracownikiem zaś jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, ale również powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Utrata prawa do zwolnienia od podatku dochodowego określonej kwoty dochodu

W przypadku wystąpienia okoliczności wskazanych w rozporządzeniu o ustanowie­niu określonej strefy ekonomicznej przedsiębiorca prowadzący działalność gos­podarczą na terenie strefy może utracić prawo do korzystania ze zwolnień od podatku dochodowego lub do korzystania z preferencji podatkowych. Do utraty uprawnienia dochodzi wówczas, gdy w roku podatkowym, w którym podatnik skorzystał z tego uprawnienia lub przed upływem trzech lat, poczynając od końca roku podatkowego, w którym zakończył korzystanie ze zwolnień lub preferencji podatkowych, wystąpiła chociaż jedna z następujących okoliczności:

• U podatnika wystąpiły za poszczególne lata zaległości we wpłatach podatków stanowiących dochody budżetu państwa, składek na ubezpieczenia społeczne oraz składek na Fundusz Pracy, przekraczające — odrębnie z każdego tytułu — 3,0 proc. kwot należnych za poszczególne lata, a w odniesieniu do podatków od towarów i usług zaległości we wpłatach nie mogą przekroczyć 3,0 proc. podatku należnego. Należy tu podkreślić, iż stosując literalną wykładnię przepisów rozporządzeń Rady Ministrów ustanawiających poszczególne specjalne strefy ekonomiczne, utrata prawa do ulg i zwolnień podatkowych przewidzianych na terenie strefy przez przedsiębiorców działających tam nie następuje z tytułu zaległości podatkowych w związku z wpłatą podatków stanowiących dochody budżetów gmin.

• Nastąpiło przeniesienie w jakiejkolwiek formie własności składników majątkowych, z którymi były związane zwolnienia od podatku. Nie dotyczy to jednak przeniesienia własności w wyniku przekształcenia formy prawnej, łączenia lub podziału podmiotów, a także przeniesienia własności tych składników mająt­kowych, w stosunku do których nastąpiło zrównanie sumy odpisów amortyzacyjnych z ich wartością początkową.

• Ustały okoliczności upoważniające do zaliczania składników majątku podmiotu przyjętych do odpłatnego korzystania na podstawie umów najmu, dzierżawy lub umów o podobnym charakterze do składników jego majątku.

• Maszyny lub urządzenia, z którymi były związane zwolnienia lub preferen­cje podatkowe, zostały oddane do prowadzenia działalności gospodarczej poza obszarem strefy.

• Podatnik otrzymał zwrot wydatków inwestycyjnych w jakiejkolwiek formie.

• Podatnik został postawiony w stan likwidacji (nie dotyczy to jednak

.................o prywatyzacji i komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych) lub została ogłoszo­na jego upadłość.

W razie wystąpienia przedstawionych okoliczności podatnik jest zobowiązany do zwiększenia podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym o kwotę dochodu zwolnionego od podatku w miesiącu następującym po miesiącu, w którym utracił prawo do zwolnień. Natomiast gdy podatnik poniósł stratę, jest zobowiązany do jej zmniejszenia o kwotę dochodu objętego utraconym zwolnieniem.

Utrata prawa do zwolnień po wystąpieniu wymienionych okoliczności na­stępuje z mocy prawa. Z ulg podatkowych określonych dla przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w specjalnych strefach ekonomicznych mogą korzystać jedynie ci podatnicy, którzy rzetelnie i z należytą starannością wykonują zobowiązania podatkowe. Wystąpienie zaległości podatkowej, w rozumie­niu art. 51 Ordynacji podatkowej (Dz.U. z 1997 r. Nr 137, póz. 926 ze zm.), powoduje utratę prawa do zwolnień od podatku dochodowym oraz określenie wysokości zobowiązania w podatku dochodowym w drodze decyzji uprawnionych organów.

Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą

Stosownie do przepisów rozporządzeń ustanawiających poszczególne strefy ekono­miczne zwolnione od podatku dochodowego są dochody przedsiębiorców, w tym również osób fizycznych, wyłącznie z działalności prowadzonej na terenie strefy, jeżeli dany przedsiębiorca spełnia warunki do zwolnienia. Wprawdzie zarówno przepisy ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych, jak i rozporządzenia tworzącego daną strefę nie określają, czy przez pojęcie „osoba fizyczna" należy również rozumieć działalność gospodarczą osób fizycznych prowadzoną w formie spółek nie mających osobowości prawnej, tj. w formie spółek cywilnych, jednakże biorąc pod uwagę przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, nie ma przeszkód do uznania, iż zwolnienie od podatku dochodowego na terenie strefy dotyczy również dochodów wspólników (osób fizycznych) uzyskanych z działalno­ści gospodarczej prowadzonej na terenie strefy w formie spółki cywilnej, jeżeli dana spółka uzyskała zezwolenie na prowadzenie działalności w strefie. Zgodnie bowiem z art. 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, dochody z udziału w spółce nie będącej osobą prawną podlegają opodatkowaniu osobno u każdej osoby (wspólnika) w stosunku do jej udziału. Warunkiem korzystania z przywilejów podatkowych przez osoby fizyczne jest to, aby żaden ze wspólników nie prowadził działalności gospodarczej poza strefą, niezależnie od tego, czy byłaby to działalność prowadzona samodzielnie, czy też w formie spółki nie mającej osobowości prawnej³.

Zgodnie z ogólną zasadą ustanowioną w art. 6 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, każde z małżonków jest odrębnym podmiotem opodatkowania tym podatkiem, z tym że jednocześnie została wprowadzona fakultatywna możliwość opodatkowania, także gdy jedno z małżonków nie uzyskało w roku podat­kowym przychodów ze źródeł, z których dochód jest opodatkowany zgodnie z art. 27 ww. ustawy, lub osiągnęło dochody w wysokości nie powodującej obowiązku uiszczenia podatku. W tym kontekście za podmiot dla celów korzystania ze zwol­nień na terenie strefy ekonomicznej w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych uważa się odrębnie każdego z małżonków prowadzącego działalność gospodarczą wyłącznie na terenie strefy. Oznacza to również, że jeżeli jedno z małżonków jest wspólnikiem spółki cywilnej prowadzącej działalność gospodarczą poza terenem strefy ekonomicznej albo prowadzi działalność gospodarczą jako samodzielny przedsiębiorca poza obszarem strefy, nie wyłącza to tym samym możliwości korzystania przez drugiego z małżonków ze zwolnień od podatku dochodowego przewidzianych dla tzw. przedsiębiorcy strefowego, jeżeli oczywiście spełni on warunki umożliwiające korzystanie ze zwolnień podatkowych⁴. Nie budzi zatem wątpliwości fakt, iż małżonek, który podejmuje działalność gospodarczą na terenie specjalnej strefy ekonomicznej, w celu skorzystania ze zwolnień podat­kowych nie może posiadać udziałów w innych spółkach cywilnych prowadzących działalność gospodarczą poza terenem strefy ani też samodzielnie prowadzić działalności poza jej obszarem. W sytuacji gdy oboje małżonkowie mają udziały (prowadzą działalność) w innych niezależnych od siebie spółkach cywilnych prowadzących działalność gospodarczą poza terenem strefy ekonomicznej, podjęcie działalności gospodarczej na terenie strefy tym bardziej nie daje im uprawnień do skorzystania ze strefowych przywilejów podatkowych⁵.

Przedsiębiorcy, którzy uzyskali zezwolenie na prowadzenie działalności w strefach po l stycznia 2001 r., tj. po wejściu w życie wymienionych ustaw, będą nadal beneficjantami zwolnień podatkowych, ale tylko w zakresie podatku do­chodowego od osób fizycznych i osób prawnych. Zmieniają się również granice dopuszczalnych zwolnień dotyczących tych podatków. Oferowane preferencje po­datkowe będą od tej pory objęte sferą świadczonej przez państwo pomocy publicznej. Celem niniejszych modyfikacji jest zamiar włączenia specjalnych stref ekonomicz­nych do szeroko rozumianej polityki regionalnej państwa, której jednym z instrumen­tów jest pomoc publiczna. Zgodnie z art. 12 ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców, pomoc regionalna w Polsce dostępna będzie dla obszarów, charakteryzujących się poziomem produktu krajowe­go brutto na jednego mieszkańca niższym niż 75 proc. średniego produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca we Wspólnotach Europejskich jako całości, mierzone­go jako średnia za okres ostatnich trzech lat. Będzie to prowadziło do powstawania obszarów wymagających pomocy publicznej o zróżnicowanym stopniu, co nie pozostanie bez wpływu na sytuację prawną i gospodarczą specjalnych stref ekonomicznych. Będą one bowiem, w omawianym zakresie, podlegać tym samym regułom, które dotyczą regionów, w których strefy funkcjonują. Położenie przedsiębiorców działających w specjalnych strefach ekonomicznych będzie uprzywilejowa­ne jednak o tyle, że inwestycje poczynione w ramach uzyskanego zezwolenia będą umożliwiać korzystanie ze zwolnień podatkowych z mocy prawa. Również stopień intensywności pomocy możliwy do uzyskania przez podmiot działający w strefie będzie bliższy dopuszczalnemu pułapowi regionalnemu, w porównaniu z podmiotem funkcjonującym poza strefą, lecz w granicach tego samego regionu.

Dodatkowe zwolnienia = Grupa tzw. podatków lokalnych, do której obok podatku od nieruchomości należą m.in. podatek rolny, podatek leśny, podatek od posiadania psów i podatek od posiadania środków transportowych, stanowi źródło gminnych dochodów budżeto­wych. Do opłat lokalnych zalicza się opłatę targową, opłatę miejscową oraz opłatę administracyjną. Wszystkie te podatki i opłaty zostały uregulowane w ustawie z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz.U. Nr 9, póz. 31 ze zm.).

Przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą na terenie specjalnej strefy ekonomicznej są obowiązani do uiszczania wszystkich podatków i opłat lokalnych, z wyjątkiem podatku od nieruchomości, który stanowi podstawowe źródło dochodów budżetowych gmin.

Obowiązek płacenia pozostałych podatków lokalnych przez przedsiębiorców działających w strefie ekonomicznej uzależniony jest od spełnienia ustawowych przesłanek, warunkujących powstanie takiego obowiązku podatkowego, np. obowią­zek podatkowy w podatku od środków transportowych ciąży na osobach fizycznych, osobach prawnych i jednostkach organizacyjnych nie mających osobowości prawnej (m.in. spółki cywilne), którzy są właścicielami środków transportowych w postaci samochodów ciężarowych o ładowności od 2 ton i więcej, ciągników siodłowych i balastowych, przyczep i naczep, o ładowności powyżej 5 ton, autobusów.

Należności z tytułu podatku od nieruchomości położonych na terenie danej gminy wpływają do jej budżetu. Wszelkie zatem sytuacje, gdy podatek od nieruchomo­ści nie jest w ogóle uiszczany, powodują, że dochód gminy zostaje uszczuplony, co w konsekwencji nie pozwala gminie prawidłowo i w określonym czasie zrealizować jej zadań. Może być i tak, że gmina w zamian za ustawowe zwolnienie poszczególnych podmiotów od płacenia podatku od nieruchomości uzyskuje bezkosztowny program restrukturyzacji określonej gałęzi przemysłu, niwelujący strukturalne bezrobocie na jej terenie, czego próbowano dokonać, tworząc specjalne strefy ekonomiczne.

Podatek od nieruchomości wiąże się z posiadaniem majątku (gruntu, budynku, budowli itd.), a zatem opodatkowaniu podlega władanie tym majątkiem. I chociaż omawiany podatek jest podatkiem majątkowym, w żaden sposób nie jest uzależniony od dochodów uzyskiwanych z danej nieruchomości. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 8 marca 1994 r. (sygn. akt NSA/Gd 1200/93 — nie publikowany) stwierdził, że podatek od nieruchomości ma charakter majątkowy w tym znaczeniu, że opodatkowaniu podlega posiadanie nieruchomości, bez względu na to, czy przynosi ona dochody, czy też należy na nią ponieść nakłady w celu utrzymania jej w strefie zdatnym do użytku, a także na pewnym poziomie estetycznym. .......................................... Obowiązek

1. Podsumowanie

4. Koncepcje zmian ulg i zwolnień podatkowych w podatku dochodowym od osób prawnych w polskim systemie podatkowym

4.1 Reforma ulg podatkowych według Ministerstwa Finansów

Ulgi i zwolnienia są trwałym elementem systemu podatkowego. Jednocześnie mają niezmiennie zagorzałych zwolenników i przeciwników. Ci ostatni to za­równo osoby fizyczne, jak i osoby prawne reprezentujące interesy różnych grup ludności. Jest rzeczą znamienną, że wśród broniących ulg są przede wszystkim korzystający z nich w sposób bezpośredni lub pośredni. Przykładowo korzystającymi przy odpisach podatkowych z tytułu ulgi budowlanej są sami podatnicy, a także — kasy mieszkaniowe banków, które pozyskują w ten sposób kapitały na korzystnych dla siebie warunkach. W kasach mieszkaniowych Pekao S.A., Banku Śląskiego i Banku Przemysłowo-Handlowego oprocentowanie wkładu wynosi 0,25 proc. stopy redyskonta NBP, czyli obecnie 5 proc. w skali roku. Ponadto kasy potrącają sobie prowizję od każdej wpłaty, od 1,1 do 1,8 proc. W kasie miesz­kaniowej Pekao S.A. osoby wpłacające powyżej tysiąca złotych miesięcznie płacą najniższą prowizję. Dodatkową preferencją dla banków jest zapis, że przez minimum trzy lata nie można się wycofać z kasy, ponieważ wówczas trzeba by zwrócić ulgę do budżetu.

Ministerstwo Finansów dokonało kompleksowej oceny ulg podatkowych w 1998 r., publikując „Białą Księgę Podatków", zawierającą zarówno analizę obowiązującego systemu podatkowego, jak i koncepcje zmian. Stwierdzono, że w aktach ustawowych nie można się doszukać celu, którym się kierował ustawodaw­ca, przyznając poszczególne rodzaje ulg, można się go tylko domyślać. Ustawodaw­ca — uchwalając ulgi — nie kieruje się chęcią zmniejszenia podatków, ma natomiast na względzie skłonienie do ponoszenia pewnych wydatków w celu rozwoju określonych gałęzi gospodarki, np. budownictwa mieszkaniowego, spowodowanie określonych zachowań (dokształcanie) czy nabywania obligacji państwowych (obowiązywało do 1997 r.).

Jednocześnie zdaniem autorów „Białej Księgi Podatków" rozbudowany system ulg wcale nie przybliża do pożądanych celów. Służy podatnikom głównie do obniżenia wysokich podatków i powoduje spadek dochodów budżetowych. Przy czym najubożsi w ogóle nie korzystają, nawet z tych na remont mieszkania. Dzieje się tak dlatego, że nie są w stanie przekroczyć dolnego limitu sumy, którą trzeba wydać, aby móc dokonać odliczeń. W rezultacie ulgi — niedostępne dla ubogich oraz tych, dla których wypełnienie formularza PIT stało się zbyt trudne

— wypaczyły cele polityki fiskalnej.

W 1997 r. miało być zapoczątkowane porządkowanie systemu podatkowego. Ulgi miały być ograniczone, a rekompensatą za to miało być złagodzenie progresji i obniżenie skali, z 20, 32, i 45 proc. na 19, 31 i 43 proc. I znów państwo co innego zamierzyło, niż wyszło. Okazało się bowiem, że podatki wprawdzie nominalnie zostały obniżone, ale obciążenie podatników wzrosło prawie o l punkt procentowy. W 1996 r. było 93,34 proc. podatników, których dochody mieściły się w pierwszym przedziale, 5,49 proc. w drugim i 1,17 proc. w trzecim. W 1997 r. pierwszy przedział wzrósł do 94,57 proc., drugi zmalał do 4,42 proc., trzeci stopniał do 1,01 proc. W 1996 r. dochody podatników pierwszego przedziału stanowiły 69,78 proc. dochodów ogółem, w 1997 r. — 76,66 proc. Dochody podatników drugiego przedziału wynosiły w 1996 r. 14,47 proc. w 1997 r. — już tylko 12,38 proc. W trzecim przedziale było podobnie, w 1996 r. — 15,25 proc., w 1997 r. tylko 10,96 proc. Przy tym wszystkim wyostrzyła się progresja podatkowa. Podatnicy pierw­szego przedziału zapłacili 67,02 proc. wszystkich podatków, drugiego — 13,21 proc., trzeciego — 19,77 proc.

Propozycje sformułowane w „Białej Księdze Podatków" spotkały się z kryty­ką zawartą w przytoczonym wcześniej Raporcie nr 36 Rady Strategii Społeczno-

-Gospodarczej przy Prezesie Rady Ministrów. Miarodajna w tym względzie była opinia wyrażona przez Witolda Modzelewskiego. Nie zgodził się on z opinią, iż „eliminacja ulg podatkowych doprowadzi do jednolitego traktowania rozmaitych źródeł przychodów i kierunków działalności, a jednocześnie przez dostarczenie dodatkowych wpływów do budżetu sfinansuje ubytki wywołane radykalną obniżką stawek [...]". Stwierdzenie to nie odpowiada zawartym w księdze koncepcjom zmian. Przede wszystkim uznał, że podkreślenia wymaga, iż proponowana likwida­cja ulg, wbrew hasłowym zapowiedziom „Białej Księgi", nie nastąpi w całym ich zakresie. Proponowana likwidacja będzie dotyczyć bowiem ulg zawartych wyłącznie w materialnych ustawach podatkowych. Uwadze autorów tego dokumentu umknął zatem fakt, że oprócz tego rodzaju ulg istnieją także inne ulgi, które zostały uregulowane odrębnie, np. dla podmiotów prowadzących działalność w gminach zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym lub w tzw. specjal­nych strefach ekonomicznych. Pozostawienie jakichkolwiek ulg zawsze będzie różnicować pozycję podatników korzystających z ulg i tych, którzy takiego prawa nie mają. Tym samym za całkowicie niezgodne z proponowanymi zmianami należy uznać stwierdzenia zawarte w „Białej Księdze", że zniesienie ulg zrówna wszystkich podatników. Ponadto należy podkreślić, że przewrotna jest teza, jakoby reforma prowadziła do radykalnej obniżki stawek podatkowych.

1. Stanowisko Rady Strategii Gospodarczej

Reforma podatków oraz zmiany w systemie ulg i zwolnień podatkowych muszą uwzględniać proefektywnościowe i prowzrostowe efekty. Wiąże się z tym neutral­ność podatków w stosunku do decyzji gospodarczych. Podzielamy w tym względzie stanowisko wypracowane przez Radę Strategii Społeczno-Gospodarczej przy Preze­sie Rady Ministrów, w której pracach uczestniczymy.

Neutralność bywa na ogół rozumiana jako zasada, zgodnie z którą podatki powinny przede wszystkim spełniać funkcje fiskalne, ale jednocześnie czynić to w sposób maksymalnie „przyjazny" w stosunku do gospodarczego zaangażowania i przedsiębiorczości podmiotów mikroekonomicznych i nie zniekształcać ich wyborów rynkowych. Uwzględnienie tej zasady mogłoby zapewne stać się proefek-tywnościową i prowzrostową cechą zreformowanego systemu podatkowego. Ar­chaicznej teoretycznej zasady neutralności podatkowej nie należy jednak ani upraszczać, ani tym bardziej absolutyzować. Jeżeli przyjmie się na przykład jednakową stawkę procentową dla wszystkich podatników, to i tak ich sytuacja przed opodatkowaniem i po opodatkowaniu okaże się na tyle różna, iż podejmować będą decyzje nie takie, jakie podejmowaliby, gdyby podatku w ogóle nie było. Sądzimy również, iż stosowana rozumnie zasada neutralności — chroniąc podstawowe fiskalne funkcje podatku — nie może wykluczać uargumentowanego rzetelnie i oszczędnego wykorzystywania podatników jako narzędzia w realizowaniu prefe­rencji makroekonomicznych i makrospołecznych, zarówno w sferze alokacji zasobów, jak i dochodowej redystrybucji. Można odnotować z uznaniem, że w rządowych dokumentach reformy zasada neutralności podatków została tak właśnie potraktowana, racjonalnie i niedogmatycznie.

Zgodne z zasadą neutralności jest dążenie do ograniczenia ulg podatkowych i zwolnień przedmiotowych i podmiotowych. W swoim nieuproszczonym kształcie przenosiłoby ono pozytywne efekty w funkcjonowaniu systemu podatkowego, obiektywizując i uściślając jego zasady i procedury, a tym samym oddziaływanie na gospodarstwa domowe i firmy. Rozwiązań tych nie należałoby jednak zastępować innymi, jawnymi lub ukrytymi konstrukcjami podatkowymi różnicującymi sytuację podatników. Dlatego na przykład akceptowana raczej powszechnie prorodzinność systemu podatkowego powinna, jak sądzimy, ewentualnie kończyć się na możliwości łącznego opodatkowania się małżonków i osób samotnie wychowujących dzieci (a więc utrzymania status quo). Podobnie rzecz się przedstawia z uwarunkowanym socjalnie i ekonomicznie wspieraniem potrzeb mieszkaniowych, budowlanych i edukacyjnych. Realizacja tych ważnych zadań powinna, naszym zdaniem, następować przede wszystkim za pomocą przemyślanych zasiłków i transferów, a nie w drodze dziwacznych konstrukcji podatku dochodowego, zwłaszcza od osób fizycznych. Trzeba, mówiąc ogólniej, podążać możliwie konsekwentnie (co projekty rządowe usiłują czynić) w celu umacniania fiskalnych podatków, natomiast rzeczywiście ważnym celom społecznym podporządkować dobrze ukształtowane, a więc adresowane i kontrolowane wydatki publiczne.

2. Kierunki zmian ulg i zwolnień w podatku dochodowym od osób prawnych

3. Podsumowanie

Podatek dochodowy od osób prawnych, powszechny, bezpośredni podatek o charakterze globalnym, płacony przez jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną, a także państwowe jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

Przedmiotem opodatkowania jest całkowity 29645.htmldochód tych jednostek, niezależnie od źródła i rodzaju, będący różnicą pomiędzy przychodami pieniężnymi a kosztami ich uzyskania, ustalonymi na podstawie ewidencji księgowej, pomniejszony o darowizny na przewidziane ustawą cele.

W Polsce wprowadzony w 1989 w miejsce podatku dochodowego od gospodarki uspołecznionej, objął także część przedsiębiorstw prywatnych. Zwolnione z jego płacenia są m.in.: Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski oraz jednostki budżetowe.

Podatek dochodowy od osób prawnych (CIT)

Dochody z działalności gospodarczej są w Polsce opodatkowane kilkoma rodzajami podatków bezpośrednich, w zależności od formy prawnej jednostek gospodarczych oraz skali ich działalności. Podstawowe znaczenie ma tu jednak podatek dochodowy od osób W 1997 r. z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych wpływy do budżetu państwa wyniosły 13,3 mld zł, co stanowiło 13,4% ogólnych wpływów podatkowych budżetu państwa. Trzeba zauważyć, że w minionych latach udział ten zmalał, po części wskutek korzystnych dla podatników zmian przepisów, ale także wskutek celowego zaniżania przez podatników podstawy wymiaru podatków. Zarówno teoria podatkowa jak i praktyka potwierdzają, że przedsiębiorcy - min. poprzez manipulacje kosztami - potrafią skutecznie zmniejszać wykazywany przychód lub dochód.

WYKRES 3

WYKRES 3

Ulgi inwestycyjne, które miały skłonić podatników do ujawniania zysków okazały się zachętą niewystarczającą: w 1997 r. skorzystało z nich niewiele ponad 2% podatników podlegających podatkowi dochodowemu od osób prawnych. Bezpośrednie podatki dochodowe, obniżające zysk, a więc i zdolności inwestycyjne firmy, uważane są przez przedsiębiorców za szczególnie dolegliwe. Z tych względów, a także z powodu technicznych trudności z należytą egzekucją tego typu podatków, ich ranga fiskalna, w większości krajów rozwiniętych systematycznie maleje ustępując miejsca pośrednim formom opodatkowania działalności gospodarczej.

Zakończenie

Gospodarka polska odznacza się wadliwymi mechanizmami i nieprawidłową strukturą wydatków publicznych w obu wymienionych obszarach. Stoi to w sprzeczności z potrzebą sprostania wyzwaniom rozwojowym. Konieczność przebudowy systemu wydatkowania publicznych pieniędzy to klucz do wygospodarowania środków na lepszą realizację podstawowych funkcji państwa, większe finansowanie dziedzin prorozwojowych i efektywniejsze wykorzystanie funduszy przedakcesyjnych i pomocowych.

W szczególności potrzebne jest lepsze nadzorowanie pomocy publicznej dla przedsiębiorców. Ze względu na "moralny hazard" związany z taką pomocą, potrzebne są przejrzyste reguły przyznawania i ograniczenie jej globalnej wielkości do marginalnego poziomu.

. Reforma podatkowa: niższe podatki bezpośrednie, system podatkowy stabilny, przejrzysty i prosty

Proponowane zmiany systemu podatkowego mają na uwadze przede wszystkim wspieranie realizacji głównych celów społeczno-gospodarczych Strategii, tj. dynamiczny rozwój gospodarki oraz szybkie tworzenie nowych miejsc pracy.

Dodatkowe motywy zmian systemu podatkowego, to:

- zwiększenie zaufania obywateli do prawa, usuwanie źródeł manipulacji i nadużyć podatkowych;
- zapewnianie zgodności z wymaganiami Unii Europejskiej;
- zapewnianie polskiej gospodarce możliwości stawienia czoła nowym lub narastającym zjawiskom, takim jak konkurencja podatkowa, czyli przesuwanie się ludzi, firm i kapitału do krajów o korzystniejszym opodatkowaniu,
- dążenie do stopniowego obniżania opodatkowania pracy przy jednoczesnym zwiększeniu obciążeń podatkami pośrednimi, w tym surowców naturalnych i produktów uciążliwych dla środowiska.

Zasadnicza część reformy dotyczy podatków bezpośrednich. Reforma tych podatków spowoduje:

- wzmocnienie bodźców dla rozwoju gospodarczego;
- zmniejszenie korzyści z tytułu uchylania się od płacenia podatków, czyli ograniczenie szarej strefy;
- oszczędności czasu podatników i pracowników aparatu skarbowego.

Osiągnięcie powyższych celów będzie możliwe m.in. poprzez:

- redukcję stawek w podatku dochodowym od osób prawnych (CIT), z poziomu 34% w roku 1999 do 30% w roku 2000 i stopniową dalszą redukcję po 2 punkty procentowe rocznie, do poziomu 22% w roku 2004;
- znaczącą redukcję w podatku dochodowym od osób fizycznych oraz spłaszczenie skali podatkowej (PIT); redukcja ta będzie powiązana z reformą ulg w kierunku prorodzinnym oraz obniżeniem stawek do 19%, 29% i 36% w 2000 r. oraz do 18% i 28% w roku 2001.
- uproszczenie zasad amortyzacji podatkowej.

Reforma dotyczy również podatków pośrednich (podatku od towarów i usług, akcyzy). Główne z proponowanych zmian polegają na dostosowaniu polskich przepisów do wymogów i standardów Unii Europejskiej. Obejmuje to także dostosowanie do minimalnego, ustalonego przez UE, poziomu stawek akcyzy na paliwa oraz niektórych stawek VAT (do tej pory ulgowych w Polsce). Jednym z kluczowych problemów, związanych z dostosowaniem polskich przepisów podatkowych do przepisów Unii Europejskiej jest opodatkowanie rolnictwa. W obszarze rolnictwa dostosowanie systemu wymaga przede wszystkim:

1) obciążenia wszystkich nisko przetworzonych produktów żywnościowych stawką ulgową VAT (w warunkach polskich 7%),
2) wprowadzenia opodatkowania na środki do produkcji rolnej (z reguły na poziomie 7%, maszyny i ciągniki 22%).

Dla uniknięcia wstrząsów cenowych proponuje się stopniowe dochodzenie do wymagań Unii Europejskiej. Dostosowanie wysokości stawek podatku VAT do tych wymagań zostanie zatem rozłożone w czasie.

. Co jest osiągalne do roku 2010

Realizacja wariantu aktywnego Strategii umożliwi pełną realizację następujących zadań:

1. Wejście Polski do Unii Europejskiej i Europejskiej Unii Monetarnej.

2. Dokończenie prywatyzacji i przekształceń strukturalnych w kilku ważnych przemysłach, takich jak: węglowy, hutnictwo, obronny, paliw płynnych i inne.

3. Realizacja dwóch powyższych celów w połączeniu z towarzyszącymi zmianami instytucjonalno - prawnymi i pełną integracją z rynkową gospodarką światową będzie oznaczać dokończenie procesu transformacji polskiej gospodarki.

4. Zakończona zostanie stopniowa zmiana podziału dochodu narodowego na korzyść oszczędności (inwestycji) oraz zakończone będzie zmniejszanie stopnia redystrybucji dochodów poprzez podatki i transfery socjalne. Te zmiany w połączeniu z działaniami zwiększającymi przedsiębiorczość, stworzą możliwość rozwoju gospodarczego w tempie wysokim, około 6-8% rocznie, przez dłuższy okres czasu (także po 2010 r.).

5. Wysokie inwestycje krajowe, duży dopływ inwestycji zagranicznych oraz liberalny rynek pracy umożliwią zmniejszenie stopy bezrobocia łącznego, otwartego i ukrytego, do poziomu bliskiego równowagi (poniżej 10% podaży pracy).

6. W rezultacie silnego zmniejszenia stóp procentowych oraz znacznego wzrostu dochodów, inwestycje na budownictwo mieszkaniowe powinny wzrosnąć do poziomu charakterystycznego dla krajów UE (z poziomu poniżej 3% PKB do około 6% PKB).

B. Co pozostanie do realizacji po roku 2010

1. Chociaż nastąpi znaczne zmniejszenie różnic w poziomie życia, dochodach, wydajności pracy, rozwoju cywilizacyjnym i jakości środowiska naturalnego między Polską a UE, to do pełnego usunięcia tych różnic potrzeba będzie jeszcze kilku dziesięcioleci po 2010 r.

2. Program restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa zostanie rozpoczęty, ale relacja liczby (formalnie) pracujących w rolnictwie do ogółu pracujących obniży się tylko z 27% obecnie do nieco poniżej 20% w 2010 r. Dojście do obecnych standardów UE w rolnictwie wymagać będzie dalszych około 20 lat.

3. Wprowadzenie w życie reformy rentowo - emerytalnej zostanie poważnie zaawansowane, ale jej pełna realizacja wymagać będzie dalszych około 10 do 20 lat.

4. W zakresie szkolnictwa i badań naukowych dochodzenie do standardów najbardziej rozwiniętych krajów zajmie kilka dziesięcioleci. W tej dziedzinie postęp w latach 2000-2010 będzie umiarkowany, ze względu na długi cykl kształcenia.

5. Wzrost poziomu wykształcenia oraz zmniejszenie bezrobocia og

http://www.masterpage.com.pl/outlook/minister_fin5.html

PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH kalendarz podatnika i płatnika w podatku dochodowym od osób prawnych http://www.mf.gov.pl/podatki/kalendarz_podatnika_prawnych.shtml

Podstawa prawna:
ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.), zwana dalej ustawą

Termin wykonania	Typ formularza	Podmiot - podatnik lub płatnik	Treść obowiązku - podstawa prawna
Deklaracje i zaliczki miesięczne
W terminie do dnia 20 każdego miesiąca za miesiąc poprzedni; zaliczka za ostatni miesiąc uiszczana w wysokości zaliczki za miesiąc poprzedni do dnia 20 ostatniego miesiąca roku podatkowego.	CIT-2 Załączniki: CIT-O CIT-ST CIT-S	Podatnicy CIT wymienieni w art. 1 ustawy : - osoby prawne oraz spółki kapitałowe w organizacji, - jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek: cywilnych, jawnych, partnerskich, komandytowych, komandytowo-akcyjnych.	Deklaracja o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) od początku roku podatkowego i wpłacenie zaliczki miesięcznej w wysokości różnicy między podatkiem należnym od dochodu osiągniętego od początku roku podatkowego a sumą zaliczek należnych za poprzednie miesiące - art. 25 ust. 1 ustawy
Możliwość wpłaty zaliczek i składania deklaracji począwszy od dnia 20 października każdego roku - przez podatników prowadzących obok działalności opodatkowanej działalność rolniczą.	CIT-2 Załączniki: CIT-O CIT-ST CIT-S	Podatnicy CIT uzyskujący w roku podatkowym przychody z działalności rolniczej oraz z innych źródeł, u których w roku poprzedzającym rok podatkowy udział przychodów z działalności rolniczej w ogólnej kwocie przychodów, ustalony zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 4e ustawy, wynosił co najmniej 50%.	Deklaracja o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) od początku roku podatkowego i wpłacenie zaliczki miesięcznej w wysokości różnicy między podatkiem należnym od dochodu osiągniętego od początku roku podatkowego a sumą zaliczek należnych za poprzednie miesiące - art. 25 ust. 1,2,2a ustawy.
W terminie do dnia 20 każdego miesiąca za miesiąc poprzedni; deklaracje miesięczne do przedostatniego miesiąca roku podatkowego; zaliczka za ostatni miesiąc uiszczana w wysokości zaliczki za miesiąc poprzedni do dnia 20 ostatniego miesiąca roku podatkowego.	CIT-2A lub CIT-2B Załącznik: CIT-ST	Spółka reprezentująca podatkową grupę kapitałową (art. 1a ust. 7 ustawy).	Deklaracja o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) od początku roku podatkowego i wpłacenie zaliczki miesięcznej w wysokości różnicy między podatkiem należnym od dochodu osiągniętego od początku roku podatkowego a sumą zaliczek należnych za poprzednie miesiące - art. 25 ust. 1 i 2 ustawy
Deklaracje i zaliczki w systemie uproszczonym
Do 20 dnia 7 miesiąca roku podatkowego złożenie deklaracji o wysokości dochodu (straty) osiągniętego od początku roku podatkowego do dnia, w którym upłynął 6 miesiąc roku podatkowego, z tym że wpłaty miesięcznych zaliczek są uiszczane w terminach do dnia 20 miesiąca za miesiąc poprzedni, według następujących zasad: 1) za każdy z pierwszych pięciu miesięcy roku podatkowego w wysokości 1/6 podatku należnego od podstawy opodatkowania wykazanej w deklaracji o wysokości dochodu (straty) osiągniętego za okres pierwszych sześciu miesięcy roku bezpośrednio poprzedzającego rok podatkowy, 2) za szósty miesiąc roku podatkowego w wysokości różnicy pomiędzy podatkiem należnym od dochodu osiągniętego od początku roku podatkowego a sumą zaliczek należnych obliczonych zgodnie z pkt 1, 3) za każdy z kolejnych sześciu miesięcy roku podatkowego w wysokości 1/6 podatku należnego od podstawy opodatkowania wykazanej w deklaracji, obejmującej okres pierwszych sześciu miesięcy roku podatkowego.	CIT-2P Załączniki: CIT-ST CIT-S	Podatnicy CIT, z wyłączeniem podatników: 1) którzy po raz pierwszy podjęli działalność w roku poprzedzającym rok podatkowy lub w roku podatkowym, lub 2) którzy w pierwszym półroczu roku podatkowego poprzedzającego rok podatkowy odliczali stratę, lub 3) którzy za pierwsze półrocze roku podatkowego poprzedzającego rok podatkowy ponieśli stratę, lub 4) którzy dokonywali w trakcie roku poprzedzającym rok podatkowy odliczeń od dochodu lub dokonują takich odliczeń w trakcie roku podatkowego, lub 5) u których rok podatkowy poprzedzający rok podatkowy trwał dłużej niż 12 kolejnych miesięcy, lub 6) u których rok podatkowy trwa dłużej niż 12 kolejnych miesięcy.	Według zasad określonych w art. 25 ust. 6-9 ustawy.
Do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano wydatku na inne cele niż wymienione w art. 17 ust. 1 pkt 4-8 ustawy - podatek od dochodu.	CIT-2 (zał. CIT-O) lub CIT-2P	Podatnicy uprawnieni do zwolnienia przedmiotowego na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 4-8 ustawy, którzy uprzednio zadeklarowali, że przeznaczą dochód na cele określone w tych przepisach i dochód ten wydatkowali na inne cele.	Podatnicy są obowiązani do wykazania w formularzach należnego podatku od przedmiotowego dochodu oraz jego zapłaty, a ponadto wykazania sumy dochodów, w tym także z lat poprzedzających rok podatkowy, przeznaczonych a niewydatkowanych do końca okresu, za który składana jest deklaracja - art. 25 ust. 4 ustawy.
Szczególna dokumentacja podatkowa
W terminie 7 dni od dnia doręczenia żądania organów podatkowych lub organów kontroli skarbowej.	W formie dowolnej	Obowiązek sporządzenia dokumentacji podatkowej może dotyczyć: 1) podatników dokonujących transakcji z podmiotami powiązanymi z tymi podatnikami - w rozumieniu art. 11 ust. 1 i 4 ustawy: - powiązania z podmiotami zagranicznymi, poprzez udział w zarządzaniu, kontroli lub kapitale, - powiązania z podmiotami krajowymi korzystającymi z ulg w podatku dochodowym (lub ryczałtu) lub poprzez związek kapitałowy albo związek gospodarczy, 2) podatników dokonujących transakcji, w związku z którymi zapłata należności wynikających z tych transakcji dokonywana jest bezpośrednio lub pośrednio na rzecz podmiotu mającego miejsce zamieszkania lub siedzibę albo zarząd na terytorium lub w kraju stosującym szkodliwą konkurencję podatkową ("raje podatkowe").	Dokumentacja powinna obejmować: 1) określenie funkcji, jakie spełniać będą podmioty uczestniczące w transakcji (uwzględniając użyte aktywa i podejmowane ryzyko), 2) określenie wszystkich przewidywanych kosztów związanych z transakcją oraz formę i termin zapłaty, 3) metodę i sposób kalkulacji zysków oraz określenie ceny przedmiotu transakcji, 4) określenie strategii gospodarczej oraz innych działań w jej ramach - w przypadku gdy na wartość transakcji miała wpływ strategia przyjęta przez podmiot, 5) wskazanie innych czynników - w przypadku gdy w celu określenia wartości przedmiotu transakcji przez podmioty uczestniczące w transakcji uwzględnione zostały te inne czynniki, 6) określenie oczekiwanych przez podmiot obowiązany do sporządzenia dokumentacji korzyści związanych z uzyskaniem świadczeń - w przypadku umów dotyczących świadczeń (w tym usług) o charakterze niematerialnym.- art. 9a ustawy.
Zryczałtowany podatek dochodowy
Nie później niż w dniu dokonania wypłaty należności.	CIT-5	Podatnicy korzystający z przedmiotowego zwolnienia na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 4-8 ustawy, osiągający dochody z dywidend lub innych przychodów z udziału w zyskach osoby prawnej - składają oświadczenie płatnikom dokonującym wypłat przedmiotowych należności i wówczas są zwolnieni od podatku.	Oświadczenie o przeznaczeniu dochodu z dywidend oraz innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych na cele ustawowo preferowane - art. 26 ust. 1a ustawy.
Do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano wydatku na inne cele niż wymienione w art. 17 ust. 1 pkt 4-8 ustawy, w związku z wcześniejszym oświadczeniem, że podatnik przeznaczy dochody z dywidend na cele wymienione w tych przepisach.	CIT-11	Podatnik uprawniony do zwolnienia przedmiotowego na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 4-8 ustawy, osiągający dochody z dywidend lub inne przychody z udziału w zyskach osób prawnych.	Deklaracja i wpłata zryczałtowanego podatku - art. 26 ust. 4 i 5 ustawy.
W terminie do 7 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrano zryczałtowany podatek od dywidend i innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych mających w Polsce siedzibę. Uwaga. W razie przeznaczenia dochodu na podwyższenie kapitału zakładowego lub akcyjnego, a w spółdzielniach funduszu udziałowego, płatnicy pobierają podatek w terminie 14 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego o dokonaniu wpisu o podwyższeniu kapitału zakładowego lub akcyjnego, a w spółdzielniach od dnia podjęcia przez walne zgromadzenie uchwały o podwyższeniu funduszu udziałowego; w tym przypadku podatnikom nie przysługuje uprawnienie do złożenia oświadczenia dającego prawo do odstąpienia przez płatnika od poboru podatku.	CIT-6 CIT-7	Płatnik - dokonujący wypłat dywidend i innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych, o których mowa w art. 22 ustawy.	Przekazanie kwoty podatku i przesłanie deklaracji CIT-6 do urzędu skarbowego właściwego wg siedziby podatnika (lub właściwego w sprawach opodatkowania osób zagranicznych). Przekazanie podatnikowi informacji CIT-7 o pobranym podatku dochodowym od dochodów z dywidend oraz innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych. - art. 26 ust.1,3 ustawy. Uwaga. Jeżeli umowa w sprawie zapobieżenia podwójnemu opodatkowaniu stanowi inaczej, stosuje się przepisy umowy. Jednakże zastosowanie stawki podatku wynikającej z umowy jest możliwe wyłącznie po uzyskaniu od podatnika zaświadczenia o jego miejscu zamieszkania lub siedzibie za granicą, wydanego przez właściwą administrację podatkową (certyfikat rezydencji).
W terminie do 7 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrano zryczałtowany podatek.	CIT-10 IFT-2	Płatnik - dokonujący wypłat należności osobom, które nie mają na terytorium RP siedziby lub zarządu z tytułów wymienionych w art. 21 ust. 1 ustawy (np. z tytułu odsetek, należności licencyjnych, itp.).	Przekazanie kwoty podatku oraz przesłanie do urzędu skarbowego deklaracji CIT-10, a podatnikowi informacji IFT-2 o pobranym podatku - art. 26 ust. 1,3 ustawy.
Przed wyjściem statku z portu polskiego - jeżeli znany jest przychód z tytułu należnych opłat za wywóz ładunków i pasażerów przyjętych do przewozu w portach polskich, z wyjątkiem ładunków i pasażerów tranzytowych, W ciągu 60 dni od dnia wyjścia z portu - jeżeli wcześniej nie był znany ww. przychód.	CIT-9	Zagraniczne przedsiębiorstwa morskiej żeglugi handlowej.	Jeżeli przychody z tytułu należnych opłat za wywóz ładunków i pasażerów przyjętych do przewozu w portach polskich, z wyjątkiem ładunków i pasażerów tranzytowych - są uzyskiwane od zleceniodawców zagranicznych, zagraniczne przedsiębiorstwa morskiej żeglugi handlowej są obowiązane: 1) przed wyjściem statku z portu polskiego (znana jest wielkość przychodu): - przesłanie urzędowi skarbowemu deklaracji CIT-9 o wysokości ww. przychodu i wpłacenie należnego podatku, - przekazanie właściwej miejscowo Agencji Morskiej odpisu deklaracji oraz dowodu wpłaty podatku, 2) po wyjściu z portu (przed wyjściem z portu nie była znana wielkość przychodu): - wpłacenie zaliczki na podatek od przewidywanego przychodu, a następnie - w ciągu 60 dni przekazanie za pośrednictwem Agencji Morskiej ostatecznych danych o wysokości ww. przychodu oraz wpłacenie różnicy między kwotą należnego podatku a kwotą wpłaconej zaliczki.- art. 26 ust. 1b ustawy.
Zeznania
Do końca 3 miesiąca następnego roku podatkowego - zeznanie składane wstępnie.	CIT-8 Załączniki: CIT-8/O CIT-ST CIT-S	Podatnicy podatku dochodowego od osób prawnych, z wyjątkiem: - zwolnionych podmiotowo od podatku na podstawie art. 6 ust. 1 ustawy (gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, niezależnie od korzystania ze zwolnienia od podatku, są zobowiązane składać zeznania), - Polskiego Związku Działkowców, - kościelnych osób prawnych uzyskujących dochody z niegospodarczej działalności statutowej.	Wstępne zeznanie wysokości dochodu (straty) osiągniętego w roku podatkowym i wpłacenie podatku należnego albo różnicy między podatkiem należnym od dochodu wykazanego w zeznaniu a sumą należnych zaliczek za okres od początku roku - art. 27 ust. 1 ustawy.
Do końca 3 miesiąca następnego roku podatkowego - zeznanie składane wstępnie.	CIT-8A lub CIT 8B Załącznik: CIT-ST	Spółka reprezentująca podatkową grupę kapitałową - art. 1a ust. 7 ustawy.	Wstępne zeznanie wysokości dochodu (straty) osiągniętego w roku podatkowym i wpłacenie podatku należnego albo różnicy między podatkiem należnym od dochodu wykazanego w zeznaniu a sumą należnych zaliczek za okres od początku roku - art. 27 ust. 1 ustawy.
W terminie 10 dni od daty zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego, nie później jednak niż przed upływem 9 miesięcy od zakończenia roku podatkowego - zeznanie o ostatecznej wysokości dochodu.	CIT-8 Załączniki: CIT-8/O CIT-ST CIT-S Dokumenty bilansowe	Podatnicy podatku dochodowego składający zeznania wstępne, z tym że obowiązek złożenia zeznania o ostatecznej wysokości dochodu (straty) nie dotyczy podatników, u których nie wystąpiły zmiany w danych wykazanych w zeznaniu wstępnym o wysokości osiągniętego dochodu (straty).	Zeznanie ostatecznej wysokości dochodu (straty) osiągniętego w roku podatkowym - art. 27 ust. 1 ustawy. Podatnik, w tym niemający obowiązku złożenia zeznania ostatecznego, .jest obowiązany przekazać do urzędu skarbowego: - zatwierdzone sprawozdanie finansowe (jeżeli podatnik jest obowiązany do sporządzenia tego sprawozdania), - opinię i raport podmiotu uprawnionego do badania sprawozdań finansowych (nie dotyczy podatników, których sprawozdania finansowe są zwolnione z obowiązku badania), - spółka kapitałowa jest zobowiązana do złożenia odpisu uchwały walnego zgromadzenia (zgromadzenia wspólników) zatwierdzającej sprawozdanie finansowe.- art. 27 ust. 1b i 2 ustawy
W terminie 10 dni od daty zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego, nie później jednak niż przed upływem dziewięciu miesięcy od zakończenia roku podatkowego - zeznanie o ostatecznej wysokości dochodu.	CIT-8A lub CIT 8B Załączniki: CIT-ST Dokumenty bilansowe	Spółka reprezentująca podatkową grupę kapitałową - art. 1a ust. 7 ustawy, z tym że obowiązek złożenia zeznania o ostatecznej wysokości dochodu (straty) nie dotyczy podatników, u których nie wystąpiły zmiany w danych wykazanych w zeznaniu wstępnym o wysokości osiągniętego dochodu (straty).	Zeznanie ostatecznej wysokości dochodu(straty) osiągniętego w roku podatkowym - art. 27 ust. 1 ustawy.

Podatek dochodowy od osób fizycznych i podatek dochodowy od osób prawnych należą (według przedmiotowego kryterium) do grupy podatków dochodowych, poza tym w polskim systemie podatkowym figurują jako podatki bezpośrednie. Ich ciężar ponosi podmiot wskazany przez określone przepisy do zapłacenia podatku, nie może ciężaru podatkowego przenieść na inne osoby.

System podatkowy wpływa między innymi na rynek finansowy, a wadliwie skonstruowany system hamuje rozwój rynku finansowego.

Podatki stanowią dla państwa bardzo ważny dochód i wywierają one następujący wpływ na kształtowanie się dochodów państwa:

Rysunek 2 Dochody państwa polskiego w 2001 roku

(wykres kołowy na podstawie danych które nie są jeszcze dostępne)

Żródło: Opracowanie własne na podstawie „Małego rocznika statystycznego Polski 2002”

Opodatkowanie dochodów z zysków kapitałowych

W zależności od rodzaju dochody, z zysków kapitałowych podlegają opodatkowaniu na zasadach ogólnych, wg liniowej 36% stawki lub według 20% zryczałtowanej stawki. Do pierwszej kategorii przykładowo zalicza się dochody z odsetek, ze sprzedaży udziałów lub akcji, zaś do drugiej dochody z udziałów w zyskach osób prawnych (tzw. dywidendy).

Przedsiębiorcy, będący polskimi osobami prawnymi, mogą pobrany od nich podatek z tytułu udziału w zyskach osób prawnych przez płatnika (spółkę wypłacającą dywidendę) odliczyć od należnego od nich według stawki 36% podatku, co w praktyce oznacza, iż są one od tego podatku zwolnione.

Natomiast w przypadku dokonywania przez polskich przedsiębiorców wypłat odsetek lub dywidend na rzecz osób zagranicznych, dochody osób zagranicznych z tych tytułów podlegają - co do zasady - opodatkowaniu w Polsce stawką 20% liczoną od kwoty wypłacanej należności. Stawka ta jest jednak uzależniona od postanowień dwustronnych międzynarodowych umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, których stroną jest Rzeczpospolita Polska i w konkretnych umowach wynosi 15%, 10%, 5% oraz, w nielicznych przypadkach 0%.

Podatkowi temu nie podlegają spółki cywilne, jawne, komandytowe, w których - w sytuacji braku osobowości prawnej - podmiotem opodatkowania (podatkiem dochodowym od osób fizycznych) jest wspólnik, a nie spółka. Z CIT wyłączone są m.in.: Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski oraz gminy.

W 1997 r. podatkowi dochodowemu od osób prawnych podlegało ok. 120 tys. podatników. W stosunku do ogólnej liczby 2,27 mln osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą jest to bardzo niewiele. Charakterystyczne, że prawie 35% podatników CIT wykazywało w 1997 r. stratę (patrz załącznik 4). Rzeczywistych podatników podatku dochodowego od osób prawnych było więc niespełna 80 tys.

Ocenia się, że w 1998 r. liczba podatników CIT wzrośnie o 6%, zaś wpływy podatkowe wyniosą 14,2 mld zł, co będzie stanowiło 10,6% ogółu wpływów budżetu, czyli znów mniej niż przed rokiem.

Podatkowi dochodowemu od osób prawnych podlegają :

• osoby prawne, spółki kapitałowe w organizacji jak również jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek: cywilnych, jawnych, partnerskich, komandytowych, komandytowo-akcyjnych.

• grupy co najmniej dwóch spółek prawa handlowego mających osobowość prawną, które pozostają w związkach kapitałowych, są to tzw. "podatkowe grupy kapitałowe".

• podmioty zagraniczne prowadzące na terenie RP działalność, jeżeli zgodnie ze stosownymi umowami o zapobieżeniu podwójnemu opodatkowaniu działalność jest prowadzona w stałej placówce, zwanej zakładem.

Opodatkowanie oraz obowiązek sporządzania deklaracji nie dotyczy:

• osób, które uzyskują przychody nie objęte przepisami ustawy - art. 2 ust. 1

• osób zwolnionych podmiotowo od podatku - art. 6 ust. 1 i 2

• podatników uzyskujących dochody wolne i zwolnione od podatku

• Z obowiązku składania deklaracji CIT-2 oraz wpłacania zaliczek na podatek dochodowy zwolnieni są za część roku podatkowego podatnicy uzyskujący w roku podatkowym przychody z działalności rolniczej oraz z innych źródeł, jeżeli w roku poprzedzającym rok podatkowy udział przychodów z działalności rolniczej w ogólnej kwocie przychodów (ustalony zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 4e) wynosił co najmniej 50 %.
  W takim przypadku podatnicy mogą składać deklarację oraz wpłacać zaliczki począwszy od 20 października każdego roku - art. 25 ust. 2a

Obowiązek sporządzania deklaracji nie dotyczy:

• podatników, którzy uzyskują dochody wymienione w art. 17 ust. 1 pkt 4-8 ustawy, jeżeli nie osiągają przychodów z działalności wymienionej w art. 17 ust. 1a pkt 1.

• podatników, którzy okresowo zaprzestali prowadzenia działalności

jeżeli złożą do urzędu skarbowego wniosek o zwolnienie z obowiązku składania deklaracji - art. 25 ust. 5

b) Podatek dochodowy od osób prawnych:

- ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych - przygotowana przez Ministerstwo Finansów, zawiera przepisy dotyczące uproszczenia systemu podatkowego, tzw. “cienkiej kapitalizacji” oraz dostosowanie do przepisów Konstytucji RP;

- ustawa z dnia 20 listopada 1999 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych - projekt poselski: likwidacja ulg inwestycyjnych, zmniejszenie stawki podatku dochodowego, dostosowanie przepisów do Konstytucji RP;

- ustawa z dnia 9 czerwca 2000 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych - projekt Komisji Finansów Publicznych dostosowanie przepisów podatkowych do wymogów RP i dyrektyw Unii Europejskiej.

Podatek dochodowy od osób prawnych

Krystyna Kownacka

Prezentowane opracowanie ma na celu omówienie w przystępny sposób problematyki podatku dochodowego od osób prawnych, z uwzględnieniem większości wprowadzonych do ustawy, a istotnych dla podatników zmian. Na szczególną uwagę zasługują m.in. nowe uregulowania obowiązujące od 1 października 2001 r. Począwszy od tej daty omawiana przez nas ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych - zgodnie z nowym brzmieniem art. 1 - reguluje opodatkowanie podatkiem dochodowym dochodów osób prawnych i spółek kapitałowych w organizacji, zwanych w tekście ustawy podatnikami. Przepisy ustawy mają również zastosowanie do jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek: cywilnych, jawnych, partnerskich, komandytowych i komandytowo-akcyjnych.

Na początku warto przypomnieć, że obniżenie stawek podatkowych w podatku dochodowym od osób prawnych zawdzięczamy nowelizacji ustawy, która weszła w życie od 1 stycznia 2000 r. Zgodnie z jej postanowieniami podatek dochodowy od osób prawnych wynosi:

od 1 stycznia do 31 grudnia 2002 r.	- 28 proc. podstawy opodatkowania
od 1 stycznia do 31 grudnia 2003 r.	- 24 proc. podstawy opodatkowania
od 1 stycznia 2004 r.	- 22 proc. podstawy opodatkowania

Poza obniżką stawek podatkowych wspomniana nowelizacja wprowadziła niekorzystne dla podatników zmiany, takie jak likwidację ulg dla przedsiębiorców zatrudniających osoby niepełnosprawne, likwidację zwolnień dla podatników otrzymujących z budżetu dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych oraz likwidację ulg inwestycyjnych.

Wskazać także należy, iż szereg nowych uregulowań w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych wprowadziła kolejna obszerna nowelizacja z 9 czerwca 2000 r. (Dz.U. nr 60, poz. 700). Zmiany te weszły w życie wprawdzie 1 stycznia 2001 r., jednak bez wątpienia zasługują na przypomnienie - w szczególności te o dużym znaczeniu dla podmiotów dokonujących przekształceń organizacyjnych, jak również dla podmiotów przeprowadzających transakcje z kontrahentami usytuowanymi w tzw. rajach podatkowych. Począwszy od ubiegłego roku znacznym zmianom uległy również zasady tworzenia i funkcjonowania podatkowych grup kapitałowych.

Kolejna znamienna nowelizacja omawianej przez nas ustawy została dokonana ustawą z 6 września 2001 r. o zmianie ustaw: o podatku dochodowym od osób fizycznych, o podatku dochodowym od osób prawnych oraz o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz.U. nr 106, poz. 1150). W jej wyniku do ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych dodano nowy rozdział 4a normujący zasady opodatkowania stron umowy leasingu. Zaznaczyć należy, iż większość uregulowań unormowanych wspomnianą nowelizacją weszła w życie 1 października 2001 r.

Poniedziałek , 27 maja , 2002 imieniny: Jana, Juliusza

Gazeta prawna

Spis publikacji wykorzystywanych w pracy

• Caban W, „Ekonomia”, Wydawnictwo ABSOLWENT, Łódź 1995

• Dolata S „Podstawy wiedzy o podatkach i polskim systemie podatkowym”, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 1999

• Dzierżyc S., „Podatek dochodowy od osób prawnych w 2000 roku”, , SeZaM Spółka Cywilna, Warszawa 2000

• Fedorowicz Z., „Polityka fiskalna”, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1998

• Głuchowski J., Handor D., Patyk J., J. Szymańska „Formy zmniejszania wysokości podatków w Polsce”, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2002

• Kalinowski M., Współczesne systemy podatkowe, ..., Toruń 1996

• Kotowska E., „Podstawy wiedzy o podatkach w Polsce w okresie ubiegania się o członkostwo w UE”, Wyższa Szkoła Menadżerska SIG, Warszawa 2001

• Krakowska-Walczak G, „Finanse publiczne”, Wydawnictwo Wyższej szkoły Bankowej, Poznań 1997,

• Majchrzycka-Guzowska A., „Finanse w gospodarce rynkowej”, Wydawnictwo szkole i pedagogiczne, Warszawa 1997

• Majchrzycka-Guzowska A., Finanse w gospodarce rynkowej, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997

• Owsiak S., „Finanse publiczne teoria i praktyka”, Wydawnictwo Naukowa PWN, Warszawa 1999

• Wójtowicz W., „Zarys polskiego prawa podatkowego”, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1995

Spis rysunków

Rysunek 1 Elementy podatku i technik podatkowych

M. Kalinowski, Współczesne systemy podatkowe, Towarzystwo Naukowe Organozacji i Kierownictwa "Dom Organizatorz", Toruń 1996, s. 15

Cyt. A. Majchrzycka-Guzowska, Finanse w gospodarce rynkowej, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997, s.166

Zob. W Caban, „Ekonomia”, Wydawnictwo ABSOLWENT, Łódź 1995, s.194

Zwolnieniom i ulgom podatkowym stosowanym w podatku dochodowym od osób prawnych zostaje poświęcony cały inny rozdział, w tym fragmencie została przedstawiona tylko istota tych pojęć.

J. Głuchowski, D. Handor, J. Patyk, J. Szymańska „Formy zmniejszania wysokości podatków w Polsce”, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2002,s. 149

Dz. U. Nr 90, poz.416 z późniejszymi zmianami , art.3, ust3

Stanisław Dzierżyc, „Podatek dochodowy od osób prawnych w 2000 roku”, Warszawa 2000, SeZaM Spółka Cywilna s.224

Zob. S. Dolata, „Podstawy wiedzy o podatkach i polskim systemie podatkowym”, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 1999, s. 73-75

Zob.W. Wójtowicz, „Zarys polskiego prawa podatkowego”, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1995, s. 104 i n.

Zob. A. Majchrzycka-Guzowska, „Finanse w gospodarce rynkowej”, Wydawnictwo szkole i pedagogiczne, Warszawa 1997, s. 171-172

Zob. S. Owsiak, „Finanse publiczne teoria i praktyka”, Wydawnictwo Naukowa PWN, Warszawa 1999, s. 161-162

Zob. Z. Fedorowicz , „Polityka fiskalna”, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1998, s. 118

Zwolnieniom i ulgom podatkowym stosowanym w podatku dochodowym od osób prawnych zostaje poświęcony cały inny rozdział, w tym fragmencie została przedstawiona tylko istota tych pojęć.

Zwyżki podatkowe to podniesione wielkości podatku ustalonego zgodnie z bowiązującymi stawkami, mogą być związane z oznaczonymi celami zarówno podmiotu jak i przedmiotu opodatkowania. Służą korugowaniu wartości podatku ze względu na podwyższenie zdolności płatniczej, może stanowić również sankcje za pewne postępowanie podatnika [więcej na ten temat - S. Dolata, Podstawy wiedzy o podatkach i polskim systemie podatkowym, UO, Opole 1999, s. 74

Zob. S. Dolata, „Podstawy ”,op. cit., s. 75

Zob. G. Krakowska-Walczak, „Finanse publiczne”, Wydawnictwo Wyższej szkoły Bankowej, Poznań 1997,
s. 149

J. Głuchowski, D. Handor, J. Patyk, J. Szymańska „Formy ...”op. cit., s.20.

Zobacz , J. Głuchowski, D. Handor, J. Patyk, J. Szymańska „Formy...”, op. cit. s. 122.

Ta część pracy została napisana w oparciu o raport nr 36 Rady Strategii Społeczno-Gospodarczej przy Prezesie Rady Ministrów „System podatkowy. Stan, kierunki reformy, wpływ na wzrost gospodarczy” Warszawa 1999.

Stawki podatkowe mogą być stałe (kwota podatku wzrasta lub maleje proporcjonalnie do zmian wielkości podstawy opodatkowania) lub zmienne [ to stawki progresywne (najczęściej stosowane, ich istota polega na tym, że wysokość podatku rośnie szybciej niż podstawa opodatkowani), regresywne i degresywne].

E. Sax w dziele „Grundlegung der theoretischen Staatswirtschaft” uzasadnił konieczność progresywnego opodatkowania dochodów tym, że każdy dodatkowy dochód ma dla osoby go uzyskującej niższą wartość, gdyż jest przeznaczany na sfinansowanie mniej istotnych zadań.

Waluty unijnej - EURO - nie wprowadził: Anglia i F..................

Centrum Informacji Europejskiej Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej http://www.cie.gov.pl

Amortyzuje się na kilka sposobów: w równych kwotach przez cały jej okres, w pierwszym roku ustaloną stawkę od kosztów nabycia urządzenia, a w kolejnych latach od jego wartości księgowej, w kwotach zmniejszających się z upływem lat, wg zmiany wartości zapasów.

Najnowszym dokumentem regulującym zasady pomocy państwa na obszarze Wspólnot Europejskich jest Rozporządzenie Rady Wspólnot Europejskich nr 659/1999 z 22 marca 1999 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania art. 93 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej - Council Regulation (EC) No 659/1999 of 22 March laying down rules for the application of Article 93 of the EC Treaty - "Official Journal of the European Communities", L 83/1. Pełny tekst przekładu tego rozporządzenia na język polski zawarty jest w zeszycie nr 278 "Materiałów i Dokumentów" Biura Studiów i Ekspertyz.

Patrz Ewa Czerwińska, Pomoc państwa dla sektorów gospodarki w krajach Unii Europejskiej, publikacja BSE - Informacja nr 622, maj 1998 r.; Adam Koronowski, Zasady udzielania przedsiębiorstwom pomocy państwa w Unii Europejskiej oraz polskie zobowiązania i rozwiązania w tym zakresie, publikacja BSE - Informacja nr 480, kwiecień 1997 r.

Patrz zeszyt nr 278 "Materiałów i Dokumentów" Biura Studiów i Ekspertyz.

Tamże.

Patrz: Arkadiusz Michoński, Zasady działania przyszłej jednostki monitorującej pomoc publiczną w Polsce, "Wspólnoty Europejskie" nr 9/1999.

Źródło: A. Muńko, Pole manewru polskiej polityki przemysłowej w procesach integracyjnych z Unią Europejską, materiał na seminarium, Instytut Nauk Ekonomicznych PAN, Warszawa, styczeń 1998 r.

Tamże.

Tamże.

Według rządowego Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w UE, Rada Ministrów, 4 maja 1999 r.

Tamże.

Patrz też Ewa Czerwińska, Polityka przemysłowa, publikacja BSE, Raport nr 107, maj 1997 r.

Patrz Jędrzej Bielecki,, Pomoc państwa tylko po europejsku, " Rzeczpospolita", z dnia 28 stycznia 2000 r.

Patrz: Jędrzej Bielecki, Strefy niezgody, "Rzeczpospolita", z dnia 12 stycznia 2000 r.

z ang. CIT - corporate income tax

Należy pamiętać o tym, iż jeśli rok podatkowy jest inny niż rok kalendarzowy , wówczas stawkę podatkową, o której mowa wyżej dla danego roku kalendarzowego stosuje się od początku roku podatkowego rozpoczynającego się w danym roku kalendarzowym do końca tego roku podatkowego.

Poszczególne państwa zawierają ze sobą umowy w sprawie unikania podwójnego opodatkowania np. w dniu 16 listopada 1996 r. została sporządzona w Kuwejcie Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Państwem Kuwejtu w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku (Dz. U. z 2000 r. Nr 69, poz. 811).Polska zawarła podobne, bilateralne umowy (według wzorcowej konwencji OECD) z ponad sześćdziesięcioma krajami.

Wydatki na cele oświatowo-kulturalne i inne o podobnym charakterze nie mogą w zasadzie przekroczyć 15% dochodu.

Dz. U. z 2000 r. Nr 60, poz.704

Ustawa z 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne (Dz.U. Nr 79, póz. 484 ze zm.).

Ustawa z 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (t. jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 47, póz. 544).

Ustawa z 30 kwietnia 1993 r. o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji (Dz.U. Nr 44 poz. 202 ze zm.).

Artykuł l ust. l pkt 2 i 4 ustawy z 20 grudnia 1996 r. o portach i przystaniach morskich (Dz.U. z 1997 r. Nr 9, póz. 44 ze zm.).

Artykuł 6 ust. l ustawy z 28 sierpnia 1997 r. o zatrudnianiu osób pozbawionych wolności (Dz.U. Nr 123, póz. 777).

Ustawa z 28 sierpnia 1997 r. o organizowaniu i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz.U. Nr 139, póz. 934 ze zm.).

Ustawa z 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczednościowo-kredytowych (Dz.U. z 1996 r. Nr l, póz. 2 ze zm.).

Artykuł l ust. 2 ustawy z 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (t. jedn. Dz.U. z 1993 r. Nr 94, póz. 431 ze zm.).

Wyrok NSA z 13 grudnia 1993 r. (sygn. akt. III SA 1438/93), „Monitor Podatkowy" z 1995 r., nr 1.

Wyrok NSA z 13 grudnia 1993 r. (sygn. akt III SA 445/93), „Wokanda" z 1994 r., nr 4.

Wyrok NSA z 11 grudnia 1996 r. (sygn. akt III SA 1025/95), OSP z 1999 r., nr 4 oraz wyrok NSA z 25 marca 1998 r. (sygn. akt I SA/Gd 2152/96) — nie publikowany.

Ustawa z 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (t. jedn. Dz.U. z 1994 r. Nr 49, póz. 196 ze zm.); ustawa traci moc z dniem l października 2001 r. w związku z wejściem w życie ustawy — Prawo ochrony środowiska.

S. Michalak, M. Krzewski, C. Maliszewski Transfer pricing. Przerzucanie dochodów, metody kontroli, konsekwencje podatkowe, Wydaw. Difin, Warszawa 1997. s. 16.

J. Głuchowski Międzynarodowe prawo i stosunki finansowe, Wydaw. Agencja ER. Białystok 1993. s. 75 i n.

M. Szostak. J. Wyciślok Yademecum o OECD. Umowa modelowa OECD a polski podatek dochodowy, Wydaw. Ośrodka Doskonalenia Kadr Resortu Finansów, Warszawa 1996, s. 34 i n.

J. Banach Metody eliminowania podwójnego opodatkowania w świetle bilateralnych nmó"> o unikaniu podwójnego opodatkowania. „Biuletyn Skarbowy Ministerstwa Finansów" z 199S ' • J. Głuchowski Międzynarodowe prawo podatkowe. System podatkowy, [...] Zagadnienia te ne. Folia luridica nr 54, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1992, s. 199 i n

B. Brzeziński Harmonizacja podatków bezpośrednich [w:] Harmonizacja praw Unii Europejskiej i Polski, PWE, Warszawa 1998, s. 26 i n.

Dz. U. Nr 123, poz. 600 ze zm.

A. Ryszkiewicz „Specjalne strefy ekonomiczne a standardy unijne” BOSS-EXPORT-IMPORT nr 24 (175), 1999, str. 19

M. Rudnicki „Polska polityka regionalna w perspektywie członkostwa Polski w Unii Europejskiej” Samorząd Terytorialny nr 12/ 1998

M.Alterman Bruksela nie lubi stref, Gazeta Wyborcza, 24.02.1998

Ustawa z dn. 16.11.2000 o zmianie ustawy o SSE oraz o zmianie niektórych ustaw , Dz.U. nr 117poz.1228

Ustawa z dnia 30 czerwca 2000,Dz.U.Nr 60, poz. 704, 2000r.

Ustawa z dn. 16.11.2000 o zmianie ustawy o SSE, art. 4 ust. 5

Ustawa z dn. 16.11.2000 o zmianie ustawy o SSE, art. 5

Ustawa z dn. 16.11.2000 o zmianie ustawy o SSE, art. 16 ust. 2

Dz.U.Nr 60, poz. 704, 2000r.

Pomoc publiczna -to przysporzenie, bezpośrednio lub pośrednio, przez organy udzielające pomocy korzyści finansowych określonym przedsiębiorcom, w następstwie którego uprzywilejowuje się ich w stosunku do konkurentów. (art. 4 pkt.1 Dz. U. Nr 60, poz. 704)

http://www.rzeczpospolita.pl/Pl-win/dodatki/regiony_990831/regiony_a_16.html

http://www.ssse.com.pl/strefa.html

Pisze o tym m. in. E. Kotowska ....................................s. 22-24

2

---