ODMIANA NAZWISK

NAZWISKA POLSKIE - MĘSKIE

1. Nazwiska zakończone na spółgłoskę twardą (oprócz -ch , -g, -k, -l) tzn: -b, -d, -f, -m, -n, -p, -r, -s, -t, -w, -z (np. Korzyb, Norwid, Waldorff, Judym, Ochman, Knap, Reymont, Gołubiew ) jest to najliczniejsza grupa deklinacyjna, odmieniają się według wzorca męskoosobowej odmiany rzeczownika twardotematowego, tak jak np. PROFESOR.

Np.

M.	Bujwid	Kamas	Gmyz	PROFESOR
D/B	Bujwid-a	Kamas-a	Gmyz-a	PROFESOR-A
C	Bujwid-owi	Kamas-owi	Gmyz-owi	PROFESOR-OWI
N	Bujwid-em	Kamas-em	Gmyz-em	PROFESOR-EM
Msc	Bujwidzi-e	Kamasi-e	Gmyzi-e	PROFESORZ-E

2. Nazwiska zakończone na:

1. spółgłoski twarde: -ch, -g, -k, -l (np. Banach, Maciąg, Mostowiak)

2. spółgłoski miękkie: -ć, -dź, -j, -ń, -ś (np. Kopeć, Bugaj, Bereś, Podleś, Pigoń)

3. spółgłoski stwardniałe: -c, -cz, -dź, -sz, -rz/ż (np. Krąpiec, Drawicz, Dróżdż, Małysz, Tokarz, Hiż)

4. samogłoskę -o po spółgłosce miękkiej (np. Bunio, Cyzio, Puzio)

odmieniają się wg. wzorca męskoosobowej deklinacji miękkotematowej tak, jak np. WIĘZIEŃ (dla nazwisk z podgrupy d) wygodniej użyć za wzór rzeczownika WUJCIO)

Np.

M.	Banach	Zbiedź	Gwiżdż	Buni-o	WIĘZIEŃ
D/B	Banach-a	Zbiedzi-a	Gwiżdż-a	Buni-a	WIĘŹNI-A
C	Banach-owi	Zbiedzi-owi	Gwiżdż-owi	Buni-owi	WIĘŹNI-OWI
N	Banach-em	Zbiedzi-em	Gwiżdż-em	Buni-em	WIĘŹNI-EM
Msc	Banach-u	Zbiedzi-u	Gwiżdż-u	Buni-u	WIĘŹNI-U

3. Nazwiska zakończone na -a, -o po spółgłosce twardej

1. (oprócz -l, -g, -k) tzn. -b, -d, -f, -ch, -m, -n, -p, -r, -s, -t, -w, -z. (np. Bachleda, Czuba, Kofta, Fortuna, Rokita, Moryto, Sidło, Weryho) - odmieniają się wg wzorca deklinacji żeńskich rzeczowników twardotematowych, lub męskoosobowej deklinacji mieszanej, tak, jak np. WOJEWODA.

Np.

M.	Bachled-a	Gozdaw-a	Weryh-o	Sidło	WOJEWOD-A
D	Bachled-y	Gozdaw-y	Weryh-y	Sidł-y	WOJEWOD-Y
C/Msc	Bachledzi-e	Gozdawi-e	Weryż-e	Sidl-e	WOJEWODZI-E
B	Bachled-ę	Gozdaw-ę	Weryh-ę	Sidł-ę	WOJEWOD-Ę
N	Bachled-ą	Gozdaw-ą	Weryh-ą	Sidł-ą	WOJEWOD-Ą

2. po -g, lub -k (np. Belka, Popiełuszko, Moniuszko, Perepeczko) - w dopełniaczu końcówka -i, tak jak np. WŁÓCZĘGA

Np.

M.	Popiełuszk-o	WŁÓCZĘG-A
D	Popiełuszk-i	WŁÓCZĘGI-I
C/Msc	Popiełuszc-e	WŁÓCZĘDZ-E
B	Popiełuszk-ę	WŁÓCZĘG-Ę
N	Popiełuszk-ą	WŁÓCZĘG-Ą

4. Nazwiska zakończone na -a

1. po -l, -j lub spółgłoskach miękkich (np. Bareja, Kania, Okrzeja) odmieniają się jak żeńskie rzeczowniki miękkotematowe lub wg. wzroca deklinacji mieszanej, tak jak np. KAZNODZIEJA. Charakteryzują się tożsamością D, C i Msc.

Np.

M.	Barej-a	Kobiel-a	KAZNODZIEJ-A
D/C/Msc	Bare-i	Kobiel-i	KAZNODZIE-I
B	Barej-ę	Kobiel-ę	KAZNODZIEJ-Ę
N	Barej-ą	Kobiel-ą	KAZNODZIEJ-ą

Jeżeli kończą się na ja to w dopełniaczu nie ma ji tylko krótkie i !!!

2. po spółgłoskach stwardniałych -cz, -sz (np. Kulesza, Huszcza, Grucza) odmieniają się jak BASZA

Np.

M.	Oszajc-a	Bończ-a	BASZ-A
D/C/Msc	Oszajc-y	Bończ-y	BASZ-Y
B	Oszajc-ę	Bończ-ę	BASZ-Ę
N	Oszajc-ą	Bończ-ą	BASZ-Ą

5. Nazwiska zakończone na samogłoski -e, -i, -y (np. Handke, Krauze, Saloni, Potocki, Piłsudzki) odmieniają się wg deklinacji przymiotnikowej, tak jak np. DUŻY, ŚREDNI (z zachowaniem tej samogłoski, którą się kończy mianownik)

Np.

M.	Handk-e	Paleczn-y	DUŻ-Y	Salon-i	ŚREDNI
D/B	Handk-ego	Paleczn-ego	DUŻ-ego	Saloni-ego	ŚREDNI-ego
C	Handk-emu	Paleczn-emu	DUŻ emu	Saloni-emu	ŚREDNI-emu
N	Handk-em	Paleczn-ym	DUŻ-ym	Salon-IM	ŚREDN-IM
Msc	Handk-em	Paleczn-ym	DUŻ-ym	Salon-IM	ŚREDN-IM

LICZBA MNOGA NAZWISK

WSZYSTKIE nazwiska o fleksji rzeczownikowej (grupy deklinacyjne 1-4) mają w mianowniku wspólną końcówkę -OWIE (np. Bujwidowie, Weryhowie, Oszajcowie, Koleszowie) i odmieniają się w sposób charakterystyczny dla odmiany męskoosobowej tzn.:

M	-OWIE
D/B	-ÓW
C	-OM
N	-AMI
Msc	-ACH

Odmiana w liczbie mnogiej nazwisk o odmianie przymiotnikowej:

1. Nazwiska zakończone na -e (np. Hanke, Zemke) - odmienia się wg modelu rzeczownikowego męskoosobowego, czyli tak jak wyżej.

2. Nazwiska bezprzyrostkowe, nie mające postaci przymiotnikowej, zakończone na -i lub -y (np. Boni, Saloni, Batory, Gajcy, Korfanty) odmieniają się tak jak przymiotniki, ale w mianowniku zachowują końcówkę -OWIE

Np.

M.	Saloni-OWIE	Bator-OWIE	Korfant-OWIE
D/C/Msc	Salon-ich	Bator-ych	Korfant-ych
B	Salon-im	Bator-ym	Korfant-ym
N	Salon-imi	Bator-ymi	Korfant-ymi

3. Nazwiska z przyrostkiem -ski, -dzki, -cki, -owy (np. Piłsudzki, Potocki, Lisowy, Borowy), oraz bezprzyrostkowe o postaci przymiotnikowej (Biały, Ciepły, Chudy) odmieniają się jak przymiotniki w formie męskoosobowej np. TANI, DOBRZY

Można dopuścić (w normie użytkowej) nieodmienność w liczbie mnogiej nazwisk z końcówką przymiotnikową, zwłaszcza -e, pod warunkiem, że towarzyszą im wyraziste przydawki.

ODMIANA NAZWISK MĘSKICH DWUCZŁOWNOWYCH

Część drugą nazwiska ZAWSZE odmieniamy

Część pierwsza jest nieodmienna tylko wtedy, gdy jest nazwą herbu lub zawołaniem bojowym, a przy tym nie kończy się na -a. (np. Gawin-Niesiołowskiego, Korab-Brzozowskiego, Kormin-Mikkego, Jastrzębiec-Kozłowskiego, Lubicz-Zaleskiego, Nałęcz-Bobrowolskiego.) Pozostałe nazwiska mają oba człony odmienne.

NAZWISKA POLSKIE - KOBIECE

Żeńskie nazwiska są odmienne TYLKO wtedy, gdy mają końcówką -A. Wszystkie pozostałe są nieodmienne!

1. Bezprzyrostkowe nazwiska o formie przymiotnikowej (np. Biała, Cicha, Ciepła, Lepsza), oraz nazwiska z przyrostkiem -owa, -owska odmieniają się jak przymiotniki rodzaju żeńskiego

Np.

M.	Biał-a	Mianowsk-a
D/C/Msc	Biał-ej	Mianowski-ej
B/N	Biał-ą	Mianowsk-ą
M/B	Biał-e	Mianowsk-e
D/Msc	Biał-ych	Mianowsk-ich
C	Biał-ym	Mianowsk-im
N	Biał-ymi	Mianowsk-imi

2. Nazwiska mające postać rzeczowników (np. Figura, Latocha, Napierała, Wałęsa), oraz z przyrostkami -ówna, -anka, -ina, odmieniają się w obu liczbach według modelu rzeczownikowego żeńskiego, a ich włączenie do modelu twardo- lub miękkotematowego odbywa sięna tych samych zasadach, co przy odmianie nazwisk męskich.

ODMIANA NAZWISK KOBIECYCH DWUCZŁOWNOWYCH

Deklinowane są WYŁĄCZNIE nazwiska zakończone na -a, dotyczy to zarówno pierwszego, jak i drugiego członu.

NAZWISKA OBCE - SŁOWIAŃSKIE

1. Nazwiska zakończone na -ckij, -skij, -ckoj, -skoj (np. Szczerbatskoj, Trubieckoj) odmieniamy tak, jakby były zakończone na -cki, -ski (D Szczerbatskiemu, Trubieckiemu).

2. Nazwiska zakończone na -oj, -yj (bez -sk, -ck) (np. Kornczoj, Tołstoj, Razumnyj) odmieniają się wg modelu rzeczownikowego (D Kornczoja, Tołstoja, Razumnyja), tak samo jak polskie nazwiska typu Koj, Bugaj.

3. Wszystkie pozostałe nazwiska słowiańskie (zakończone na -in, -ow, -ew) (np. Karenin, Godunow, Koniew) mają w obu liczbach odmianę rzeczownikową. (D Godunowa, Godunowów)

NAZWISKA OBCE - NIESŁOWIAŃSKIE

ZAWSZE JEST BRANA POD UWAGĘ WYMOWA, NIE ORTOGRAFIA!!!

ZASADY DODAWANIA APOSTROFU PRZY ODMIANIE:

• Jeżeli pisana postać nazwiska niesłowiańskiego kończy się na: samogłoskę niewymawianą, spółgłoskę niewymawianą, połączenie niewymawianej samogłoski i spółgłoski, samogłoskę wymawianą niezgodnie z pisownią, oddzielamy tę końcówkę apostrofem od polskich końcówek deklinacyjnych.

• Jeżeli na końcu jest „y” wymawiane jako „i” - w Msc nie ma apostrofu. Także, w nazwiskach o odmianie rzeczownikowej twardotematowe, gdzie miejscownik wymaga zmiękczenia, stosujemy formę częściowo spolonizowaną, z fonetycznym zapisem wygłosu, bez apostrofu.

• Nie stosuje się apostrofu w nazwiskach węgierskich.

• Jeżeli na końcu jest „y” wymawiane jak „j” - ze względów historycznych, nie stosuje się apostrofu.

NIEODMIENNOŚĆ NAZWISK OBCYCH:

Nieodmienne, jeżeli w wymowie kończy się na:

• dźwięk, którego nie ma w polszczyźnie, np., zbliżony do „ła” (Delacroix).

• dźwięk, który w nazwiskach polskich nie występuje na końcu, np., -u (Nehru, Ilescu).

• akcentowane -o, niezależnie od zapisu ortograficznego, np.: - o (Hugo), - au, -aux, -eau.

1. Nazwiska zakończone w wymowie na spółgłoskę twardą (oprócz -ch , -g, -k, -l) tzn: -b, -d, -f, -m, -n, -p, -r, -s, -t, -w, -z (np. Eastwood, Gide, Schubert, Godunow) odmieniają się wg. deklinacji rzeczownikowej męskiej (tak jak PROFESOR)

Np.

M.	Berlioz	Giotto	Joyce	PROFESOR
D/B	Berlioz-a	Giott-a	Joyce`a	PROFESOR-A
C	Berlioz-owi	Giott-owi	Joyce`owi	PROFESOR-OWI
N	Berlioz-em	Giott-em	Joyce`em	PROFESOR-EM
Msc	Berliozi-e	Giott-e	Joysie (!!!)	PROFESORZ-E

2. Nazwiska zakończone na: spółgłoski twarde: -ch, -g, -k, -l ; spółgłoski miękkie: -ć, -dź, -j, -ń, -ś ; spółgłoski stwardniałe: -c, -cz, -dź, -sz, -rz/ż lub samogłoskę -o po spółgłosce miękkiej (np. Schulz, Bush, Chirac, Spielberg, Bach, Boccaccio, Caravaggio, di Caprio) odmieniają się wg. wzorca męskoosobowej deklinacji miękkotematowej (WIĘZIEŃ,WUJCIO)

Np.

M.	Hemingway	Leach [licz]	Drake	Labiche [labisz]	WIĘZIEŃ
D/B	Hemingway-a	Leach-a	Drake`a	Labiche`a	WIĘŹNI-A
C	Hemingway-owi	Leach-owi	Drake`owi	Labiche`owi	WIĘŹNI-OWI
N	Hemingway-em	Leach-em	Drake`em	Labiche`em	WIĘŹNI-EM
Msc	Hemingway-u	Leach-u	Drake`u	Labiche`u	WIĘŹNI-U

3. Zakończone w wymowie na -a po spółgłosce twardej oprócz -l (np. Fonda, Barbarossa, Spinoza) - deklinacja żeńska twardotematowa (jak np. WOJEWODA, WŁÓCZĘGA)

Np.

M.	Huzing-a	Petrark-a	WŁÓCZĘG-A
D	Huzing-i	Petrark-i	WŁÓCZĘG-I
C/Msc	Huzindz-e	Petrarc-e	WŁÓCZĘDZ-E
B	Huzing-ę	Petrark-ę	WŁÓCZĘG-Ę
N	Huzing-ą	Petrark-ą	WŁÓCZĘG-Ą

4. Nazwiska zakończone w wymowie na -a po samogłosce -i, a także po spółgłoskach fonetycznie miękkich, stwardniałych i po -l (Borgia, Caccia, Goya, Campanella) - odmiana wg deklinacji rzeczownikowej żeńskiej miekkotematowej (tak jak np. KAZNODZIEJA, BASZA)

Np.

M.	Goy-a	Mandel-a	Lanz-a	KAZNODZIEJ-A
D/C/Msc	Go-i	Mandel-i	Lanz-y	KAZNODZIE-I / BASZ-Y
B	Goy-ę	Mandel-ę	Lanz-ę	KAZNODZIEJ-Ę
N	Goy-ą	Mandel-ą	Lanz-ą	KAZNODZIEJ-Ą

5. Zakończone w wymowie na -e, -i lub -y (Goethe, Poe, Fallaci, Verdi, Montgomery) - dekilinacja przymiotnikowa (jak np. DUŻY, ŚREDNI)

Np.

M.	Dant-e	Sain-Exupery	Rabelais [rable]!!!	DUŻ-Y	Berluscon-i	ŚREDNI
D/B	Dant-ego	Sain-Exupery'ego	Rabelais'go [rable-go]	DUŻ-EGO	Berlusconii-ego	ŚREDNI-EGO
C	Dant-emu	Sain-Exupery'emu	Rabelais'mu	DUŻ-EMU	Berlusconii-emu	ŚREDNI-EMU
N	Dant-em	Sain-Exupery'ym	Rabelais'm	DUŻ-YM	Berlusconi-IM	ŚREDN-IM
Msc	Dant-em	Sain-Exuperym !!!	Rabelais'm	DUŻ-YM	Berlusconi-IM	ŚREDN-IM

W nazwiskach zakończonych na y w narzędniku nie ma apostrofu, ponieważ wtedy ta samogłoska musiała by być powtórzona (np. Kennedy - Kennedy'ego ale Kennedym)

6. Nazwiska zakończone na -o (Amanto, Canaletto, Giotto, Tasso) odmieniają się wg wzorca rzeczownikowego męskiego!!! - inaczej niż polskie!!!

Np. Picasso - Picassa, Canaletto - Canaletta, (ale PL Weryho - Weryhy).

W odmianie nazwisk zakończonych na -li, -lli w formach przypadków zależnych NIE dodajemy -i, np. Botticelli - Botticellego (NIE Botticeliego), Andriolli - Andriollego.

Nazwiska francuskie zakończone w wymowie na spółgłoskę nosową a w piśmie na spółgłoskę, odmieniamy z częściową polonizacją, przywracając we wszystkich przypadkach tę spółgłoskę na końcu z mianownika. Np. Maupassant [mopasấ] - D Maupassanta

Rostand [rostấ] - Rostanda

Chopin - Chopina

Gaguin - Gaguina

Mazarin - Mazarina

Nazwiska francuskie zakończone w wymowie na samogłoskę poprzedzającą w piśmie spółgłoskę -d, -t, -s (oprócz -e przed -s) uznajemy w odmianie za zakończone na spółgłoskę

Np. Diderot [didero] - Diderota

Rimbaud [rębo] - Rimbauda

Dumas [duma] - Dumasa

WYMIANY SAMOGŁOSKOWE W DEKLINACJI NAZW WŁASNYCH

1. Nazwiska polskie 1- sylabowe (Dąb, Gosk, Pelc, Wilk itp), z uwagi na niewielką liczbę cech dystynktywnych i ewentualne trudności fonetyczne są odmieniane BEZ ALTERNACJI (np. Dąb - Dąba, o Dąbie; Wiatr - Wiatra, o Wiatrze; Mech - Mecha, o Mechu) nawet jeżeli podobieństwo do rzeczownika pospolitego sugeruje inną odmianę

2. Nazwiska dwusylabowe lub dłuższe, mające formę rzeczowników pospolitych (z wyjątkiem wym. W pkt. 3) odmieniają się Z ALTERNACJĄ (np. Dudek - Dudka, Kwiecień - Kwietnia, Ptaszek - Ptaszka, Ostróg- Ostroga, Pieróg - Pieroga). Aliteracja dotyczy na ogół wymiany e : ø (e ruchome) lub ó : o

3. Nazwiska zakończone na -ąb, -oł, -eł odmieniaja się BEZ ALTERNACJI z powodu znacznych defomacji postaci podstawowej w przypadku deklinacji z aliteracją (np. Gołąb - Gołąba, Kocioł - Kocioła, Kozieł - Kozieła). Norma użytkowa dopuszcza odmianę tych nazwisk tak jak rzeczowniki pospolite.

4. Nazwiska różne od pospolitych zakończone na -ek, -ec (Np. Chwistek, Kozek, Pieronek, Janiec, Młodożeniec, Pawelec) odmieniaja się Z ALTERNACJĄ

5. Nazwiska zakończone na -el i -er. Teoretycznie odmieniają się Z ALTERNACJĄ jeśli stopień polonizacji jest duży. W praktyce z nazwisk zakończonych na -er tylko Luter i Szuster mają e ruchome, pozostałe - BEZ ALTERNACJI. W nazwiskach zakończonych na -el w przypadku trudności lepiej traktować głoskę e jako ruchomą, z wyłaczeniem nazwisk francuskich. Kryteria te nie są do końca jasne.

6. Nazwiska zakończone na -ów (Jaźków, Lóków, Łesiów) - PODLEGAJĄ ALTERNACJI ó : o

Np.

M	Łuków	Łukowowie
D/B	Łukowa	Łukowów
C	ŁukOWOWI	Łukowom
N	Łukowem	Łukowami
Msc	Łukowie	Łukowach

---