KJP - Odmiana nazw miejscowych, Przydatne, acz niekonieczne


ODMIANA RODZIMYCH I OBCYCH NAZW MIEJSCOWYCH

NAZWY MIEJSCOWE = nazwy wszelkiego rodzaju obiektów geograficzne (kontynenty, państwa, krainy, regiony, miasta, osady, wsie, gór, rzeki, jeziora, morza, oceany, dzielnice, ulice, place i inne)

Deklinowaniu podlegają tylko te rzeczowniki danej klasy, które można włączyć do polskiego systemu deklinacyjnego (przede wszystkim polskie i spolszczone).

Tradycyjnie deklinujemy tylko nazwy zakończone na -a lub na spółgłoskę (dotyczy głównie nazw w wersji polskiej lub spolonizowanej graficznie i fonetycznie, np. Londyn, nie London). Istnienie polskiej wersji nazwy obcej nie przesądza o jej deklinowaniu (np. Monachium)

Aby odmienić daną nazwę należy poznać jej rodzaj i liczbę. W ustalaniu ich bierzemy pod uwagę postać graficzną nazwy, tradycję jej odmiany oraz obecny zwyczaj lokalny.

Kryterium budowy jest często zawodne, np.: Bydgoszcz, Choroszcz -> rodzaj żeński (D. Bydgoszczy, Choroszczy) ale Małogoszcz -> rodzaj męski (D. Małogoszcza); Nieśwież -> rodzaj męski (D. Nieświeża) ale Trzebież -> rodzaj żeński (D. Trzebieży)

Ostrów może być męski (Ostrów Wielkopolski) lub żeński (Ostrów Mazowiecka)

Miedzyzdroje, Końskie -> liczba mnoga (D. Międzyzdroi, Końskich) ale Zakopane liczba pojedyncza (D. Zakopanego)

ODMIANA RZECZOWNIKOWA

Większość polskich i obcych nazw ma odmianę rzeczownikową!

Nazwy rzeczownikowe w liczbie pojedynczej:

  1. Zakończenie na fonetyczną spółgłoskę - odmiana rzeczownikowa męska. Wybór modelu twardotematowego (z Msc zakończonym na -`e) lub miękkotematowego (z Msc zakończonym na -u) podlega podobnym kryteriom jak w odmianie nazw osobowych, z tym, że !!!miękkotematowo odmienia się większość nazw zakończonych na -m i -w (Bytom, Chocim, Radom, Gocław, Innowrocław)!!!

  1. Zakończone na -a (poza strukturami przymiotnikowymi) - jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego (Alaska, Belgia Cedynia, Zambia, Madera, Mongolia). Ten sam wzorzec odn\miany mają teżniektóre nazwy zakończone na spółgłoskę moiękką lub stwardniałą (Gać, Bydgoszcz, Chocież, Radość, Trzebież, Żmudź) oraz twardą (Gołdap !!! Kołbiel, Panew, Supraśl !!!)

  1. Zakończone na -o, -e - odmiana rzeczownikowa nijaka, (Braniewo, Busko, Gniezno, Jerycho, Sródmieście, Zawiercie)

Wybór końcówki dopełniacza w nazwach męskich (-a/-u)

TEORETYCZNIE końcówkę -a przyjmują polskie nazwy niezłożone (D. Baranowa, Czerska, Dęblina, Gdańska, Głuchowa, Łowicza, Myszyńca, Pasłęka, Tarczyna, !!! Tarnobrzega !!!), a końcówkę -u obce (D. Belgradu , Bostonu, Kairu, Madrytu, Tutynu, Narviku).

Jednocześnie,: D. Ełku, Łasku, Piszu, Sopotu, a D. Berlina, Dublina, Lipska, Paryża, Wiednia.

Końcówka -u w nazwach polskich może być częściowo tłumaczona tendencją wyrównawczą do nazw pospolitych np. Brzeg - Brzegu.

Można też tłumaczyć że -a mają nazwy obce bardziej spolszczone

Wybór końcówki dopełniacza w nazwach żeńskich (-y/-i/-ii)

Nazwy rzeczownikowe w liczbie mnogiej:

Gdy rzeczownik jest w liczbie mnogiej rozpoznanie rodzaju najczęściej nie jest możliwe

Nazwy niezłożone odmieniają się według modelu odmiany niemęskoosobowej

Wybór końcówki dopełniacza między -ów a formą bezkońcówkową

Np.

-ÓW - D. Apeninów, Bałkanów, Beskidów, Falklandów, Kresów, Kurpiów (dop .Kurpi), Makoszów, Niderlandów, rodopów, Wogezów,

POSTAĆ BEZKOŃCÓWKOWA - D. Aten, Bełdan, Chęcin, Cyklad, czech, Gliwic, Jezioran, Łabęd, Łagiewnik, Młocin, Niemiec, Niepołomic, Piekar, Ponar, Prus, Racławic, Suwałk, Syrakuz, Tuhanowicz.

POSATĆ BEZOKOLICZNIKOWA Z -E RUCHOMYM - Laski - Lasek, Siedlce - Siedlec, Lipce - Lipiec, Powązki - Powązek, Strzelce - Strzelec.

Np.

M

Charzykowy

KROWY

D

Charzyków

KRÓW

C

Charzykow-om

KROWOM

B

Charzykowy

KROWY

N

Charzykow-ami

KROWAMI

Msc

Charzykow-ach

KROWACH

ODMIANA PRZYMIOTNIKOWA

Nazwy, których forma jest tożsama z przymiotnikami lub bardzo je przypomina deklinujemy jak przymiotniki:

Np.:

M

Kasprow-y

Limanow-a

Zakopan-e

D

Kasprow-ego

Limanow-ej

Zakopan-ego

C

Kasprow-emu

Limanow-ej

Zakopan-emu

B

Kasprow-y

Limanow-a

Zakopan-e

N

Kasprow-ym

Limanow-ą

Zakopan-EM

Msc (W, Na)

Kasprow-ym

Limanow-ej

Zakopan-EM

!!! Postać miejscownika bez alternacji (z -em) NIE występuje w przypadku, gdy przymiotnik pełni tylko funkcję określającą w nazwie, np. województwo poznańskie - w województwie poznańskim, ale już Poznańskie - w Poznańskiem. !!!

W odmianie nazw typu Wysokie Mazowieckie obydwa człony są traktowane jako samodzielne - w Wysokiem Mazowieckiem

NAZWY ZŁOŻONE

1. Composita (złożenia) z interfiksem -o-/ -i-/ -y-, (np. Białograd, Białoruś, Czarnolas, Długosidło, Kołobrzeg, Krasnodar, Łysogóry, Międzychód, Międzyrzecz, Międzyzdroje, Tarnobrzeg, Wołgograd) - odmieniają się jak nazwy niezłożone, tzn. deklinacji podlega tylko drugi człon - D. Długosidła, !Międzyzdrojów!, !Tarnobrzega!, Łysogór, Tarnopola, Nowolipek)

2. Zrosty (np., Jasnepole, Białagóra, Krasnystaw, Rzeczpospolita, Białystok) - deklinowane są obydwa człony, np. Jasnegopola, Białejgóry, Krasnegostawu, Białegostoku, Rzeczypospolitej.

!!! WYJĄTEK: Babimost - Babimostu, większość zrostów z pierwszym członem w postaci rzeczownika (Lanckorona, Adampol, Leningrad) !!!

3. Zestawienia współrzędne (z łącznikiem) (np. Czechowice-Dziedzice, Duszniki-Zdrój, Konstancin-Jeziorna) i podrzędne (bez łącznika) (np. Bukowina Tatrzańska, Dąbrowa Górnicza, Góra Kalwaria, Ustronie Morskie) - deklinowane są obydwa człony np. Czechowic-Dziedzic, Świeradowa-Zdroju, !Konstancina-Jeziorny!, Sępólna Krajeńskiego, Suchej Beskidzkiej, Wysokiego Mazowieckiego.

Wybór końcówki dopełniacza w odmianie rodzaju męskiego

NIEODMIENNOŚĆ NAZW MIEJSCOWYCH

Nazwy rodzime:

Nazwy obce:

Nieodmienność obcych nazw miejscowych jest bardzo powszechna

Nazwy nieodmienne mają przypisany rodzaj nijaki

TWORZENIE PRZYMIOTNIKÓW OD NAZW MIEJSCOWYCH

O wyborze sufiksu decyduje głównie kryterium fonetyczno-morfologiczne (ale także historyczne i zwyczajowe). Możliwe są sufiksy:

Sufiks

Głoska w wygłosie tematu

Przykłady

-DZKI

-D

-DZ

-DŹ

-DŻ

Belgrad - belgradzki, Beskidy - beskidzki

Grudziądz - grudziądzki, Sieradz - sieradzki

Łódź - łódzki, Podbeskidzie - podbeskidzki

Dobrudża - dobrudzki

-CKI

-C

-CZ

-K(nie -sk)

-CJA

-EC

-ICA

-YCA

-ICE

Sierpc - sierpecki, Słupca - słupecki

Gać - gacki, Pokucie - pokucki, Nawłoć - nawłocki

Chotcza - chotecki, Siematyczne - siematycki, Łowicz - łowicki

Ełk - ełcki, Innsbruck - innsbrucki, Lwówek - lwówecki

Tracja - tracki, Wenecja - wenecki

Mielec - mielecki, Zgorzelec - zgorzelecki

Planica - polanicki, Trzebienica - trzebienicki

Łęczyca - łęczycki

Skierniewice - skierniewicki

-SKI

INNE SPÓŁGŁOSKI NIE WYMIENIONE WYŻEJ

Adampol - adampolski, Biskupin - biskupiński, Bosfor - bosforski, Białobrzegi - białobrzeski, Charzykowy - charzykowski, Dwikozy - Dwikoski, Hel - helski, Ładoga - ładoski, Łysogóry - łysogórski, Małogoszcz - małogoski, Niemen - niemeński, Zbaraż - zbaraski

Cząstka

Głoska w wygłosie formy podstawowej

-KI

-S

-C

Faras - faraski

Sierpc - sierpecki

-I

-SK

-CK

Czersk - czerski, Czerwiński - czerwiński

Otwock - otwocki, Puck - pucki

Jeżeli temat ma w wygłosie grupę spółgłoskową, między te samogłoski wstawia się -e- (zwykle też palatalizacja głoski ń) np., Mielno - mieleński, Sierpc - sierpecki, Nao - nakielski

(często też samogłoski -y-, -i- np. Kępno - kępiński, Opoczno - opoczyński)

Dodawanie sufiksu w wersji rozszerzonej można motywować tylko tradycją i zwyczajem lokalnym, np.

Brazylia - brazylijski, Biebrza - biebrzański, Jastarnia - jastarniański, Jaworze - jaworzański, Kalifornia -kalifornijski, Kapitol - kapitoliński, Kolumbia - kolumbijski

Kutno - kutnowski, Tłuszcz - tłuszczański, Zabrze - zabrzeński, Zawiecie - zawieciański, Tarnowskie Góry - tarnogórski.

FORMY NIEREGULARNE

PRZYMIOTNIKI OD NAZW DWUCZŁONOWYCH

NIE DA SIĘ UTWORZYĆ DERYWATÓW OD NAZW:



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
KJP - Związki zgody i rządu, Przydatne, acz niekonieczne
KJP - Odmiana nazwisk, Przydatne, acz niekonieczne
KJP wykład 1, Przydatne, acz niekonieczne
Audiowizualność, Przydatne, acz niekonieczne
Audiowizualność, Przydatne, acz niekonieczne
ODMIANA NAZW MIEJSCOWYCH
ćw odmiana nazw własnych
Składnia nazw miejscowości, JEZYKI OBCE, la łacina [lingua Latina]
Pisownia przymiotników od nazw miejscowych, Filologia polska, Kultura języka polskiego
Polskie odpowiedniki wybranych obcych nazw miejscowych, Dokumenty Edukacyjne, Geografia
Zajęcia 4 Odmiana nazw własnych
historia nazw miejscowości alfabetycznie rodzaj
składnia nazw miejscowości
Izrael nie chce arabskich nazw miejscowości (13 07 2009)
skladnia nazw miejscowosci
Podział nazw miejscowości na podstawie książki Anny Pospiszylowej

więcej podobnych podstron