1. Wstęp do pedagogiki społecznej

Pedagogika społeczna ( według Heleny Radlińskiej )

Jest nauką praktyczną rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem ( teoria i historia kultury ) dzięki własnemu punktowi widzenia. Najkrócej go można określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgów kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie, krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka.

Teoria środowisk wychowawczych

W pedagogice społecznej mówimy o teorii środowisk wychowawczych. W jej świetle pojęcie wychowania rozumianego jako funkcję życia społecznego ulega rozszerzeniu i wykracza poza tradycyjnie pojmowany w pedagogice układ instytucji oświatowych i procesów zamykających się w bezpośrednim, interpersonalnym stosunku wychowawczym ( wychowawca - wychowanek ) . W ramach tej teorii mówi się o koncepcji wychowującego społeczeństwa.

Koncepcja wychowującego społeczeństwa

Według niej ostateczne efekty wychowania są wypadkową zarówno celowych i planowych oddziaływań, jak i działalności spontanicznej, naturalnej, która powoduje określone zmiany w osobowości osób uczestniczących w różnorodnych czynnościach życiowych. Pedagogiczny akcent odnoszący się do tej koncepcji zakłada jako cel i wartość wychowanie zintegrowane, oznacza to taki jego kształt i funkcjonowanie, które obejmuje całokształt warunków i sytuacji życiowych, działalność grup, stowarzyszeń i instytucji pobudzających jednostki lub grupy do zachowań społecznych.

Relatywizm moralny

Objawia się tym, iż wszystko da się usprawiedliwić, wyjaśnić w zachowaniu drugiego człowieka, mówi o tym, że nie ma jasno sprecyzowanych zasad, prawd co do postępowania.

Wzór

Zbudowany z cech idealnych, możliwych do osiągnięcia

Wzorzec

Zbudowany z cech idealnych nigdy nie możliwych do osiągnięcia, wzorzec jest po to, aby wiedzieć w jaką stronę prowadzić człowieka

Wychowywać z perspektywy pedagogiki społecznej

To realizować w swoim środowisku zadania indywidualne, grupowe, instytucjonalne, zmierzające do ulepszenia tego, co jest, lecz w imię wartości i celów, w atmosferze społeczeństwa budującego wspólnotę ( sprawiedliwość społeczna )

Zadanie pedagogiki społecznej

- dokonywanie opisu i oceny postępowania społeczno - wychowawczego w środowisku poprzez analizę rzeczywistych faktów

- projektowanie działalności społeczno - pedagogicznej, kulturowej czy socjalnej w drodze wypracowania wzorców rzeczywistości pożądanych

Tak więc pedagogika społeczna jest:

- jest nauką praktyczną

- nauką interdyscyplinarną, ponieważ czerpie z wielu nauk, ale i też daje tym naukom czerpać wiedzę od siebie

- mówi nam, że człowiek jest kształtowany przez środowisko swego bytu, a reakcja wychowawca - wychowanek zostaje rozszerzona na środowisko człowieka, na wszystko co go otacza

Kiedy mówimy o wychowaniu, zawsze na uwadze mamy jakieś wartości !

2. Typowe środowiska wychowania w pedagogice społecznej

Człowiek kształtowany jest przez swoje warunki bytu, wychowanie człowieka zależy od uwarunkowań środowiska wychowawczego !

Cztery typy środowisk wychowania człowieka

NATURALNE

mianem tego środowiska określamy bogactwo ziemi, budowane siłami natury bez interwencji człowieka ( fauna, flora, klimat itp. ), ludzie , którzy obcują z naturą mają większą podatność na wrażliwość społeczną, natura, to te wszystkie bodźce, siła której czasami się nie zauważa, nie docenia, ale ma ona ogromny wpływ na rozwój i osobowość człowieka

SPOŁECZNE

określamy ludzi i stosunki społeczne otaczające człowieka, pedagogikę interesuje empiryczny obraz środowiska społecznego czyli funkcjonujące środowisko i jego wychowawcze oddziaływanie, z tego punktu widzenia możemy wyróżnić następujące elementy środowiska społecznego:

  - rozmieszczenie ludności i gęstość zaludnienia (od których uzależniona jest częstotliwość i różnorodność kontaktów społecznych, im więcej ludzi na danym terenie tym więcej kontaktów między nimi, zarówno pozytywnych jak i negatywnych )

- dynamika rozwoju danego środowiska ( mowa tu o relacjach poszczególnych grup wieku, wskazujących na biologiczny dynamizm ludności, np. im więcej ludzi młodych, tym większa dynamika )

- proporcja ludzi wykształconych w stosunku do wykształconych ( im więcej ludzi wykształconych tym wyższa jakość moralna społeczeństwa i większa jego aktywność )

- struktura zawodowa ( świadcząca o stopie jej życia, ekonomicznym zróżnicowaniu, a pośrednio i o poziomie kulturalnym )

Im więcej kontaktów i oddziaływań między ludźmi, tym większa ilość bodźców z tego płynących !

KULTUROWE

dorobek materialny i duchowy całego społeczeństwa, dorobek cywilizacyjny tworzony przez pokolenia i przekazywany z pokolenia na pokolenie, kiedy mówimy o dorobku materialnym mamy na myśli dorobek namacalny, wszystko to, co tworzymy np. malarstwo, muzyka itp., mówiąc o dorobku duchowym mamy na myśli tradycje, przekonania, normy moralne i wartości

DUCHOWE

nie jest związane z religijnością człowieka, to niewidzialne środowisko człowieka, jak mówi Radlińska to ugor, który trzeba zaorać, duchowość mówi o wartościowaniu przez człowieka, decydowaniu przez niego o tym, co jest wartością najważniejszą, o tym jaką hierarchię wartości przyjmie w swoim życiu

Nie wszystkie składniki środowiska działają na jednostkę w taki sam sposób !

Siła oddziaływania poszczególnych składników środowiska zależy od

- konstrukcji psychofizycznej człowieka ( każdy człowiek ma inną wrażliwość, charakter, zdolności empatyczne )

- znaczenia jakie nadaje płynącym do niego bodźcom ( jakie znaczenie nadaje człowiek temu, co robi, co czyni w swoim życiu )

- siła oddziaływania poszczególnych składników środowiska nie zależy od tego, czy kontakty są stałe czy przelotne ( jednorazowe wydarzenie może wywołać kolosalne zmiany w życiu człowieka, zarówno negatywne jak i pozytywne )

3. Środowisko lokalne - struktura, funkcje, przemiany.

Punkt widzenia pedagoga społecznego - relacja człowieka do środowiska

Środowisko

Składniki kultury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i wywołują określone relacje psychiczne ( Wroczyński 1985 rok )

- główna kategoria pedagogiki społecznej

- obok rodziny najważniejszy czynnik socjalizacji

- najbardziej uniwersalny i trwały element naszego otoczenia, od urodzenia po kres życia

Istota środowiska lokalnego

- jest pojęciem wieloznacznym, możliwym do zrozumienia tylko przez enumeratywne wyliczanie jego składników, z których każdy ma swe samoistne znaczenie ( jest zatem nie potrzebne )

- jest kategorią historyczną opisująca byt idealny, który dzisiaj w zasadzie nie ma desygnatów realnych ( jest niepraktyczne )

- jest nazwą określającą pewien typ ładunku społecznego i pożądanego działania praktycznego i nie jest pojęciem naukowym

Klasyfikacja zbiorowości społecznych środowiska lokalnego - Typologia Ferdynanda Tonniesa

( typologia ta stała się źródłem późniejszych kwalifikacji i inspiracją płodnych we wnioski wychowawcze badań, ponieważ elementem konstruktywnym obu typów zbiorowości są specyficzne więzi i siły oddziałujące na jednostkę )

wspólnota ( przynależność jest zdeterminowana urodzeniem, organizacja jest wynikiem aprobaty społecznej i jest nieformalna, cele są artykułowane i nie mają postaci pisanej, struktura, organizacja i członkowie są określeni zasadami tradycji i poczuciem przynależności, rządzą w niej uznane za właściwe wzory zachowań, obowiązuje grupowy konformizm, istnieje społeczny system kontroli społecznej )

stowarzyszenie ( przynależność jest dobrowolna, jest grupą zorganizowaną według reguł

formalnych, posiada określone cele, posiada strukturę, organizację wewnętrzną i członków, kieruje się ustalonymi wzorami zachowań, posługuje się ustalonymi sankcjami wobec członków )

Pojęcie środowiska lokalnego i jego wyznaczniki

- środowisko lokalne to zbiorowość społeczna zamieszkująca niewielki, względnie zamknięty obszar, cały system instytucji służących organizacji życia zbiorowego takich jak kościół, szkoła, instytucje usługowe, urządzenia socjalne, zachowania jednostkowe i stosunki międzyludzkie (obyczajowość, normy moralne, autorytety, wzory zachowań ), ma sens terytorialny, demograficzny, instytucjonalny, kulturowy i regulacyjny

Definicja środowiska lokalnego

- to gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium posiadających i ceniących wspólną tradycję wartości, symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności, gotowości wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa

- definicja ta to pewien zgeneralizowany obraz specyficznej zbiorowości ludzkiej, którą przez zespół cech, właściwości i wewnętrznych mechanizmów regulujących tworzy szczególny typ środowiska wychowawczego. Do owych właściwości kierujących siły wychowawcze środowiska i tworzących system socjalizacji członków społeczności należą:

- tożsamość etniczna, religijna i kulturowa

- zasada izolacji, odrębności, kontroli grupy na jednostką i powszechnej identyfikacji członków

- jednolitość ( względna ) ekonomiczna i zawodowa

Postawy wobec środowiska lokalnego

- aprobujące uczestnictwo ( żywe zainteresowanie ludzi tym, co dzieje się dookoła nich, człowiek ma postawę miejsca akceptowanego, jest to punktem wyjścia do wszelkich działań społecznych w swoim środowisku )

- solidarność mechaniczna ( ludzie aktywują się, solidaryzują, kiedy zagrożona jest ich społeczna pozycja, lub gdy mają w tym jakiś interes )

Więzi społeczne w środowisku

- styczność przestrzenna ( to postrzeganie obecności innego człowieka jako pewnej stałej, to potencjalna możliwość styczności z innym człowiekiem )

- łączność psychiczna ( człowiek jest istotą społeczną, może być na płaszczyźnie wiary, zainteresowań itp. )

4. Wsparcie społeczne

„ Człowiek jest pełen potrzeb, ale żadna z nich nie jest tak podstawowa i pilna, jak potrzeba drugiego człowieka ”

Wsparcie społeczne

To przede wszystkim pomoc dla jednostki lub grupy w sytuacjach trudnych czy stresowych przełomowych. Proces ten zachodzi głównie wtedy, kiedy stoimy wobec zadań zmierzających do pokonania trudów życia. Wsparcie jest traktowane często jako informacja skłaniająca jednostkę do wiary, że podlega ona opiece, jest szanowana oraz, że jest członkiem sieci komunikacji wzajemnych zobowiązań

Rodzaj wsparcie społecznego

wsparcie emocjonalne ( polega na tym, że człowiek w relacji z innymi ludźmi otrzymuje komunikaty werbalne i niewerbalne, że jest kochany, akceptowany, że ktoś się nim opiekuje, że przynależy do określonej grupy, np. wyrażanie uczuć sympatii, zrozumienia, szacunku, wobec ogromu problemów i związanych z tym różnych nastrojów emocjonalnych człowiek niezwykle silnie potrzebuje potwierdzenia, że nie jest sam, że są osoby na których może polegać, które potrafią empatycznie zrozumieć jego trudne położenie, osoby przed którymi może się otworzyć )

wsparcie wartościujące ( polega na przekazywaniu jednocześnie informacji, które prowadzą do podwyższenia jego własnej wartości, są to komunikaty typu „ jesteś dla nas kimś znaczącym ”, „dzięki tobie możemy to osiągnąć ”, „ nie poddawaj się ”, „ jesteś w stanie to pokonać ”, „ wiele potrafisz ” itp., wydaje się, że człowiek zbyt często traci wiarę we własne siły, traci poczucie własnej wartości, zbyt szybko załamuje się, przypisuje sobie winy za wszystkie porażki i niepowodzenia, udzielenie w takich sytuacjach wsparcia wartościującego przywraca wiarę i dodaje niezbędnych sił do dalszego działania )

wsparcie instrumentalne ( dostarczenie człowiekowi potrzebującemu pomocy bezpośredniej w postacie rzeczowej czyli pieniędzy, darów, ubrania, załatwienie mieszkania, świadczenie usług, jest to forma wsparcie najbardziej popularna w ostatnim czasie, w sytuacji ubożejącego społeczeństwa, często świadczona , istotnym warunkiem takiego wsparcia jest jednak takie działanie, by nie upokarzać osób do których jest kierowane, podejmowanie działania wymagają wręcz ogromnej delikatności i wyczucia sytuacji, ta forma najczęściej realizowane przez liczne organizacje pozarządowe ukierunkowane na opiekę nad dziećmi )

wsparcie informacyjne ( udzielenie rad, porad prawnych i medycznych, informacji, które mogą pomóc w rozwiązywaniu problemów i poradzić w konkretnej sytuacji, na ten rodzaj wsparcia istnieje w chwili obecnej największe zapotrzebowanie , dobra informacja jest podstawowym źródłem sukcesu zawodowego, społecznego, osobistego itd., informacja, która pozwala rozwiązać problem skraca zapotrzebowanie na dłuższe wsparcie, jednak mylące informacje powodują rozczarowania, wywołują gniew i pogłębienie trwania w sytuacji problemowej )

wsparcie duchowe ( psychiczno - rozwojowe, ma miejsce wówczas, kiedy jednostki lub grupy, w tym rodzina, pomimo prób i wysiłków własnych oraz udzielonego im wsparcia w innych formach nadal pozostają w sytuacjach dla nich trudnych, bez wyjścia, najczęściej jest to stan apatii i niemożliwości realizacji widzenia przyczyn kryzysu poza sobą, istota wsparcia duchowego polega na stałej, cichej obecności, na byciu tuż obok potrzebującego, na dyspozycyjności, by w odpowiedniej chwili podjąć działania w ramach potrzebnego wsparcia, to cicha obecność drugiej osoby obok osoby cierpiącej )

Inne rodzaje wsparcia: podtrzymujące ocenę, prestiżowe, obcowanie społeczne, motywujące

Cechy wsparcia społecznego

- zostaje podjęte przez jedną lub obie strony w sytuacji problemowej lub trudnej

- dochodzi do wymiany informacjo, wymiany emocjonalnej, wymiany instrumentów działania lub dóbr materialnych

- wymiana ta może być jednostkowa lub dwustronna ( kierunek dawca - biorca może być stały lub zmieniać się w różnych czasowych odstępstwach, od bardzo małych )

- w dynamicznym układzie interakcji wspierającej można wyróżnić osobę wspierającą i odbierająca wsparcie

- celem interakcji wspierającej jest spowodowanie u jednego lub obu uczestników tej interakcji zdolności do rozwiązania problemu, osiągnięcia celu, przezwyciężenia sytuacji trudnej itp. ( konkretyzacja celu wsparcia zależy od problemu i diagnozy trudności )

Płaszczyzny wsparcia

człowiek - człowiek

( np. relacje rodzinne, rówieśnicze, sąsiedzkie, zawodowe, koleżeńskie, przyjacielskie, towarzyskie, człowiek na drodze, człowiek pielgrzym, człowiek znaczący, mistrz, partner - są to relacje typu ja i Ty )

człowiek - grupa

( np. rodzina własna, stowarzyszenia społeczne i polityczne, środowisko sąsiedzkie, lokalne, kościoły, sekty, ugrupowania wyznaniowe, stowarzyszenia i organizacje kulturowe, sportowe, rekreacyjne, także grupy przestępcze, grupy wsparcia o charakterze rozwojowym dla małżeństw, rodziców, dzieci, grupy rówieśnicze, grupy dla osób starszych czyli np. klub seniora )

człowiek - instytucja

( wymieniając niektóre z nich mam świadomość ich wielkości, tendencji do ilościowego, ale także jakościowego rozwoju, szereg z nich coraz pełniej jest lub będzie nastawione na niesienie społecznego wsparcia jednostce lub grupą społecznym, np. instytucje pomocy i porad medycznych, prawnych itp. )

szersze układy społeczne

( obejmują relacje w wymiarze środowiska okolicznego, grupy, miasta lub jego dzielnicy, rejonu zamieszkania, etnicznego, kulturowego, organizacje i stowarzyszenia regionalne oraz ogólnopolskie czy nawet międzynarodowe )

Podsumowując: w tych obszarach egzystencji możliwe jest włączenie się jednostek lub grup w spiralę pedagogicznej życzliwości

5. Kultura socjalna

Drogi rozwiązywania społecznych problemów w literaturze przedmiotu:

- technicystyczna

- kulturowa

Opcja technicystyczna

Diagnozowanie problemów społecznych, wskazywanie właściwych metod i technik postępowania, wskazywanie do roli służb odpowiedzialnych za rozwiązywanie narastających problemów społecznych

Opcja kulturowa

Poszukiwanie bardziej generalnych rozwiązań, określając wartości i swoistą filozofię humanistycznego spojrzenia na problemy ludzkie, na bazie których określa się kierunki istotnych działań w różnych zakresach, obszarach i w odniesieniu do ważnych podmiotów

Kultura

- uniwersalna gatunkowa właściwość ludzka

- konfiguracja wyuczonych zachowań i rezultatów zachowań, których elementy składowe są wspólne członkom danego społeczeństwa i przekazywane w jego obrębie

- zjawisko jest ponadjednostkowe ( społeczne ), związane z człowiekiem jako istotą prowadzącą społeczny tryb życia

- w ramach określonej zbiorowości przekazywana w przestrzeni i czasie

- wskaźniki sposoby organizacji życia zbiorowego

- odkrywająca ludzi reagujących w określony sposób w społeczeństwie

- wskazująca na pewien ład aksjonormatywny, dynamiczny porządek wzajemnego oddziaływania między jednostkami

Kultura socjalna

Jest pochodną krzyżowania się etosu opiekuńczego jednostek i świadomie organizowanej działalności opiekuńczej przez państwo, w wyniku jego krzyżowania się sprzęgają się ze sobą dobre prawo socjalne, sprawnie funkcjonujące instytucje opiekuńcze oraz nieformalny społeczny obyczaj opiekuńczości tworząc sensowny system

Patologiczny indywidualizm

- jest to skłonności jednostek do relatywizowania wartości humanistycznych ukierunkowanych jako „ dobro innego”, czy „dobra wspólnego”, obserwuje się uciekanie w sferę, w której dominuje myślenie kategoriami jednostkowymi bądź grupy wspólnych interesów

- zachowania te społecznie traktujemy i wyróżniamy jako rodzaj sprytu, przedsiębiorczości, asertywności, a nawet normy etycznej

- wydaje się, że znajdujemy się w rzeczywistości, w której człowiek nieustannie balansuje pomiędzy dobrem a złem, normą a antynormą, agresją, nieufnością, rezygnacją i apatią wreszcie obojętnością w także obojętnością wobec samego siebie

- uniemożliwia stworzenie wspólnoty  obywateli, prowadzi do braku otwartości, zaufania  oraz  szacunku dla innych , oznacza również niechęć i coraz mniejsze dążenie  do zrzeszania się, kooperowania i współdziałania, wzbudza  zawiść, antypatię, nieżyczliwość oraz brak poszanowania dla wspólnego dobra

Cechy współczesnego społeczeństwa

- brak wizji życia z uporządkowaną hierarchią wartości

- brak fundamentalnych odniesień w życiu codziennym

- mnogość uznawanych i proponowanych ról społecznych, ich systemów powoduje silne zróżnicowanie społeczeństwa

- więzi społeczne będące fundamentem społeczeństwa tradycyjnego podlegają fragmentaryzacji i dezintegracji

- różnorodność prowadzi do zindywidualizowania wyborów i stylów życia

- dawne Kierkegaarda „albo - albo” zastąpiono „ i to i tamto”, akceptacja sprzecznych ze sobą wartości i postawa stała się czymś zwyczajnym

- coraz więcej organizacji i brutalności przy jednoczesnym poszukiwaniu oznak dobra u człowieka

Upowszechniany wzór społecznego funkcjonowania

- współwystępowanie „ etyki godności” skłonność do postrzegania świata w kategoriach moralnych, jako pole walki pomiędzy przeciwstawnymi aksjologii dyskursami z „ etyką usprawiedliwień”, gdzie mówimy o moralnej relatywizacji, skłonności do uelastyczniania norm moralnych przez wprowadzenia pragmatycznych racji i odstępstw, wprowadzenie kategorii „ zła niezawinionego”, „zła koniecznego”

Szkoła pierwsza Russell & Hardin

- organizacja życia społecznego opartego o sieć wzajemnych powiązań w rozwój społeczeństwa jest znikoma a będzie jeszcze mniejsza

- zaufanie i więzi społeczne miały znaczenie w XIX wieku a teraz wchodzimy w epokę proceduralną w które prywatne reakcje między ludźmi nie mają znaczenia, wystarczą procedury a zwłaszcza rozbudowana kontrola

Szkoła druga Coleman & Putman

- procedury nigdy nie zastąpią znaczenia więzi społecznych, wzajemnego zaufania czy wypracowanych regulacji społecznych a w sensie ekonomicznym są wręcz szkodliwe, procedury nie tylko sporo kosztują, ale też zdecydowanie wiele spraw spowalniają oraz wiele zachowań uniemożliwiają

- konieczne jest więc ukierunkowanie na aktywizowanie człowieka w kontekście budowania odpowiedzialności za nasze dobro wspólne, której naczelny sens polega nie tylko na tym, że coś się zrobiło próbując zmieniać istniejącą rzeczywistość, lecz w licznych przypadkach, że czegoś się nie zrobiło

Opieka międzyludzka jako powinność człowieka

- opiekowanie się drugim człowiekiem jest nie tylko obowiązkiem indywidualnym, moralnym każdego człowieka, jest także elementem i symptomem kultury osobistej i kultury całego społeczeństwa, zarówno pojedynczy ludzie jak i społeczeństwa nie mogą nazwać siebie kulturalnymi, jeżeli nie reprezentują wysokiego poziomu opiekuńczego

Etos

Ogół norm i wartości ogólnych, które są ogólnie akceptowane w danym czasie historycznym i miejscu, oraz regulują wzajemne relacje poszczególnych członków społeczności

Etos w socjologii kultury i moralności

To styl życia pewnej określonej społeczności, oparty na przyjętej hierarchii wartości, przejawiający się w sądach o postępowaniu, bądź w postawach i zachowaniach członków danej grupy społecznej

Etos opiekuńczy

- trwały obyczaj postępowania wyrażający się troskę o innych ludzi

- ma swoje źródła zarówno w biologicznym instynkcie ludzi, jak również w ich właściwościach duchowych

- celem postępowania jest dobro ludzi zawsze skonkretyzowane ich określoną sytuacją życiową

- cele te każda jednostka realizuje inaczej, czyni to za pomocą dostępnych sobie i charakterystycznych dla siebie środków materialnych, postaw i sposobów postępowania

- ma wymiar głęboko moralny i duchowy

- wynikające z tego normy stają się życiową zasadą porządkującą i scalającą osobiste działania opiekuńcze

Źródła zaniku etosu

Rodzina ( zamiana jakości życia rodzinnego, zanik zobowiązań opiekuńczych, brak utrwalonego pożądanego społecznie wzoru i wzorca życia rodzinnego, niskie kompetencje wychowawcze rodziców, niska świadomość prawna członków rodziny )

System oświaty ( nie sprzyja rozwojowi postaw opiekuńczych, podział szkół umowny na elitarne i prowincjonalne powoduje zróżnicowanie, tworzenie enklaw, korporacji, stopniowalność kształceua ( 4 - 3 - 3 - 2 ) nie sprzyja budowaniu więzi koleżeńskich, społecznych, brak współpracy grupowej, podział na uczni słabszych i zdolnych, znoszenie poczucia odpowiedzialności za jednostki słabsze mniej zaradne , niedocenianie walorów wolontariatu w procesie edukacji )

Słabość społeczeństwa obywatelskiego ( brak zaufania społecznego, niedocenianie postaw solidarnościowych, prezentyzm, skupienie na teraźniejszości )

Normatywność i profesjonalizm opieki

- polityka społeczna wyznaczająca kierunki, dyrektywy i standardy opiekuńcze

- dobre prawo socjalne, gwarantujące ludziom opiekę, troskę o ich byt, rozwój i dobrobyt

- powiększenie profesjonalnych służb społecznych

- rozwój sieci i sprawności działania służb socjalnych w środowiskach lokalnych

Zadania dla pedagogiki społecznej

- przyjęcie filozoficzno - normatywnego podejścia ( człowiek humanista )

- szersze akcentowanie wymiaru moralno - duchowego w działalności lokalnej

- formowanie aktywnych postaw społecznych a szczególnie opiekuńczych

- formowanie humanistycznego wzoru człowieka odpowiedzialnego

6. Rodzina mocna - mit czy rzeczywistość

Rodzina

W pedagogice mówi się o rodzinie, jako o grupie społecznej i wychowawczej (czasem społeczno - wychowawczej), upatrując w niej małą zbiorowość, grupę pierwotną i grupę odniesienia - najczęściej opartą na podstawach naturalnych (pokrewieństwo) bądź adopcji i stanowiącą, bardziej lub mniej zorganizowaną (nieformalną i formalną zarazem) formę zbiorowości - członków wypełniających specyficzne role (rodziców - ojca bądź matki, dzieci - syna lub córki, innych krewnych) w procesach wychowawczych.

Typologia rodziny w ujęciu Kawuli:

wzorowa - stwarza najlepsze warunki wychowawcze, dąży do stałego podnoszenia poziomu wychowawczego

normalna - zawiera jak najwięcej typowych cech występujących w rodzinie danego środowiska, kieruje się ustalonymi kryteriami społecznymi dla stworzenia prawidłowych warunków rozwoju psychicznego i fizycznego dziecka

wydolna wychowawczo - warunki wychowawcze bywają zachwiane, występują niedomagania w działalności wychowawczej, czynione są wysiłki by poprawić swoja sytuację, gdyż jest poczucie odpowiedzialności za wychowanie dzieci

patologiczna - występuje alkoholizm, narkomania, przemoc, nierząd, stały konflikt z prawem, rozkład życia rodzinnego, brak stałych podstaw ekonomi, trwały konflikt ze szkołą, działania wychowawcze odbiegające od normy

niewydolna wychowawczo - dochodzi do zaburzeń we współżyciu w rodzinnym, nieodpowiednie funkcjonowanie wychowawcze, stałe konflikty ze szkołą, brak planów życiowych, aspiracje mało wartościowe społecznie lub nierealne

Funkcje rodziny

1) prokreacyjna (biologiczna) - mająca na celu zrodzenie potomstwa, zapewniająca społeczeństwu ciągłość biologiczną, a także zaspokojenie potrzeb erotyczno - seksualnych małżonków;

2) opiekuńcza - polega na udzielaniu konkretnej pomocy członkom rodziny w różnych sytuacjach i okolicznościach życiowych, gdy sami nie są w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb ;

3) gospodarcza (ekonomiczna) - dotycząca zapewnienia członkom rodziny niezbędnych warunków do utrzymania się przy życiu, czyli dostarczenia rodzinie dóbr materialno - bytowych;

4) stratyfikacyjna - gwarantująca członkom rodziny określony status życiowy, wyznaczająca ich przynależność do określonej klasy czy warstwy społecznej;

5) wychowawcza (socjalizacyjna) - przejawiająca się m.in. we wprowadzaniu członków rodziny w szeroko rozumiane życie społeczne łącznie z językiem ojczystym, obyczajami, wzorami zachowań i wartościami kulturowymi.

Zadania rodziny

• zaspokajanie podstawowych potrzeb biologicznych i psychospołecznych dzieci (bezpieczeństwa, miłości, uznania etc.);

• dostarczanie pozytywnych wzorów zachowań, które wyzwalają u dzieci procesy identyfikacji z rodzicami;

• przekazywanie i przyswajanie wartości, norm i zasad współżycia i współpracy preferowanych w społeczeństwie, w którym żyją;

• umożliwianie dzieciom aktywnego udziału w różnego rodzaju czynnościach i obowiązkach domowych , traktując je jako równoprawnych partnerów życia rodzinnego;

• rozwijanie i rozszerzaniu kontaktów międzyludzkich, pogłębianiu u dzieci więzi emocjonalnej z krewnymi, przyjaciółmi i znajomymi;

• zapewnienie możliwie pełnego rozwoju fizycznego i umysłowego;

• wprowadzenie dzieci w świat kultury ( w materialny i duchowy dorobek ludzkości);

• przygotowanie do samodzielnego życia poprzez wyrabianie postawy twórczej i współuczestniczącej w otaczającym świecie.

Przemiany cywilizacyjne kształtujące rodzinę

Mówimy o autonomizacji jednostki w stosunku do

- narodu ( zanikający patriotyzm, obojętny stosunek do wartości narodowych brak skłonności dla poświęceń nie tylko dla dobra narodu ale w imię ideałów ludzkości )

- społeczności lokalnej (malejący lokalny patriotyzm, obojętność wobec akcji społecznych, dystans wobec grup społecznych, dezintegracja więzi społecznych z sąsiadami )

- rodziny ( indywidualizacja poszczególnych członków rodziny, egalitaryzacja ról w rodzinie, nowa hierarchia dóbr w rodzinie )

Różnorodność zmian w sferze życia małżeńsko - rodzinnego

- opóźnienie decyzji o zawarciu związku małżeńskiego

- wzrost niezależności i autonomii kobiet

- miłość podstawą zawarcia małżeństwa ( pojmowana dynamicznie i elastycznie, osłabienie wzorca czystości seksualnej )

- racjonalność i indywidualizacja zachowań ( pogłębienie fenomenu samotności człowieka )

- stabilność i trwałość rodzin ulega osłabieniu

- wyeksponowanie funkcji osobowych , wzrost związków partnerskich

- wzrost rodzin monoparentalnych

- dziecko staje się wartością autoteliczną ( opóźnienie urodzenia dziecka w rodzinie, spadek płodności, bezdzietność świadoma )

- moda na samotne rodzicielstwo

- wzrost akceptacji dla kohabitacji i związków konsensualnych ( osoby rozwiedzione, owdowiałe )

- wczesne opuszczanie gniazda rodzinnego bądź życie na koszt rodziny

- zanik etosu opiekuńczego w odniesieniu do poszczególnych jednostek, szczególnie osób starszych

Główne czynniki dekonstrukcji rodziny

ekonomiczne ( niezależne, ubóstwo, bogacenie się, roszczenia materialne, reklama, moda )

etyczne ( przeciwstawianie się ograniczeniom, indywidualizm partnera i dzieci, wpływ mediów )

wewnątrzrodzinne ( nierówny podział ról, uchylanie się od pracy, uzależnienia itp. )

Postawy rodzicielskie według Ziemskiej

Akceptacja dziecka- rodzice przyjmują dziecko takim jakim jest, postawę tę można określić jako postawę otwartego serca, rodzice kochają dziecko, chwalą je , w razie niegrzeczności ganią jego zachowanie , ale nie potępiają jego osoby, poznają potrzeby dziecka i zaspokajają je.

Współdziała z dzieckiem - dziecko uczestniczy w życiu rodzinnym, dziecko rośnie ufne wobec rodziców; zdolne do współdziałania i do podejmowania samodzielnych zobowiązań

Rozumna swoboda - dziecko w miarę rozwoju coraz bardziej uniezależnia się fizycznie od rodziców, dziecko staje się uspołecznione

Uznawanie praw dziecka rodzice unikają przesadnej dyscypliny i rygoru, od dziecka oczekują dojrzałego zachowania się i zawsze są chętni aby mu w tym pomóc, przejawiają szacunek dla jego indywidualności.

Odtrącająca - dziecko odczuwane jest jako ciężar, rodzice, uważają, że ich zawodzi i rozczarowuje, stale je krytykują, kierują nim poprzez rozkazy, surowe kary

Unikająca - cechuje ubóstwo uczuć lub wręcz obojętność uczuciową rodziców. dawanie dziecku nadmiernej swobody; pozornie rodzice są bardzo liberalni - w rzeczywistości jednak niedbali, bywają też zupełnie beztroscy, dziecko pozostawione jest samemu sobie

Nadmiernie wymagająca, korygująca, gdzie jest zwykle naginane do wytworzonego przez rodziców wzoru, bez liczenia się z jego indywidualnymi cechami i możliwościami, rodzice z góry zakładają dostosowanie się dziecka do stawianych wymagań i zdobywania wysokich osiągnięć

Nadmiernie chroniąca traktowanie dzieci w sposób przesadnie opiekuńczy i nadmiernie pobłażliwy powoduje w rezultacie niedostosowanie społeczne i wychowanie jednostek biernych i infantylnych, lub też zarozumiałych, egoistycznych, zuchwałych i samolubnych.

Atmosfera rodzinna w oczach dziecka

- napięta ( nieufność rodziców wobec dziecka )

- hałaśliwa ( awantury rodziców )

- depresyjna ( smutek, przygnębienie wyczuwalne w rodzinie )

- obojętna ( chłód emocjonalny rodziców )

- nadmiar emocji i problemów ( nadmierna czułość bądź przesadne absorbowanie dziecka sprawami rodziny )

Zagrożenia współczesnej rodziny

- bezrobocie i niskie płace powodujące gwałtowne ubożenie dużej części społeczeństwa

- brak skutecznej prorodzinnej polityki państwa

- poczucie niepewności finansowej oraz zagrożenie utratą pracy

- materializm i konsumpcyjne nastawienie do życia

- media oraz wizerunek rzeczywistości, jaki przedstawiają

- rozpad coraz większej liczby związków małżeńskich, czyli rozwody i separacje

- spadek autorytetu rodziców oraz generalny brak autorytetów

- nadużywanie alkoholu i alkoholizm członków wielu rodzin

- Niskie dochody znacznej części społeczeństwa i postępujący proces jego ubożenia

7. Walory współczesnego wolontariatu

Wolontariat tradycyjnie

- praca bez wynagrodzenia, czy też praktyka bez wynagrodzenia dla nauczenia się zawodu

- forma działalności niezawodowej, która nie wiąże się z otrzymywaniem wynagrodzenia finansowego, jest spontaniczna, nieformalna, pozbawiona biurokratycznej struktury

Wolontariat współcześnie

- określenie bezpłatnego świadomego, dobrowolnego działania

Wolontariat według Kromolnickiej

Stanowi specyficzne ogniwo zróżnicowania działań ludzkich niezależnych od państwa, których treścią jest zaktywizowanie jednostek i grup społecznych do organizowania dodatkowego, niezależnego od wypracowanego przez państwo systemu różnorodnych usług, realizowanych w różnych sferach funkcjonowania człowieka

Cechy wolontariatu

świadoma bezinteresowność ( opiera się na bezinteresownej woli służenia innym, aktywność nie jest motywowana chęcią pracy i zarobku )

dobrowolność ( zaangażowanie wynika z własnego wyboru, z własnej woli, pozwala na połączenie potrzeb wolontariusza i organizacji, które daje satysfakcję z realizowanego działania )

bezpośredniość ( wskazuje na specyficzną bliskość w jakiej wolontariusz w swoim działaniu zbliża się do problemów społecznych - najczęściej ludzkich - występujących w zróżnicowanych obrazach życia społecznego )

ciągłość i systematyczność

Wybrane teorie wolontariatu

- potrzeb ludzkich Maslowa

- empatii i altruizmu

Obszary działania wolontariatu

- współpraca z osobami prawnymi: stowarzyszeniami, fundacjami, instytucjami, które są organami administracji publicznej (ministerstwami, urzędami miejskimi), wszystkimi jednostkami organizacyjnymi, które podlegają organom administracji publicznej (m.in. muzeami, szkołami, uczelniami, przedszkolami, szpitalami publicznymi), jak również z organizacjami kościelnymi, stowarzyszeniami jednostek samorządu terytorialnego, partiami politycznymi, związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców, klubami sportowymi i policją

- pomoc osobom fizycznym - indywidualnym (np. wielodzietnej rodzinie z bloku obok czy dziecku ze szkoły osiedlowej, które ma kłopoty w nauce )

- warto wspomnieć o klubach wolontariusza przy Ośrodkach Pomocy Społecznej, to coraz chętniej stosowana metoda, pomagająca rozwiązywać lokalne problemy na terenie gminy czy osiedla, wolontariusze są angażowani przez pracowników socjalnych, najczęściej przez koordynatora pracy wolontariusza do najróżniejszych zajęć, mających na celu wspomaganie osoby starszej, niepełnosprawnej, samotnej, chorej w najróżniejszych czynnościach np. spacer, gimnastyka czy korepetycje.

Kategorie walorów wolontariatu

- społeczne

- kulturowe

- edukacyjne

- osobowościowe

- religijne

- estetyczno - moralne

- ekonomiczne

Zadania realizowane przez wolontariat

- stymuluje instytucje publiczne i domaga się praw dla najsłabszych

- wyprzedza odpowiedzi państwa na nagłe potrzeby

- określa i wytycza linie interwencji i koniecznych modeli dla działalności struktur publicznych

- integruje służby publiczne w sektorach, w których jest niewystarczająca interwencja państwa

- przekazuje sens człowieczeństwa w służbie, podczas gdy wiele interwencji w ramach publicznych struktur nacechowanych jest obojętnością zarządzania administracyjnego i nie zawsze odpowiada na potrzebę jednostek

Przykładowe organizacje opierające się na wolontariacie

- WOŚP

- Szlachetna paczka

- Mam marzenie

- Polski Czerwony Krzyż

- Caritas

8. Hospicjum

Hospicjum

To instytucja opieki paliatywnej funkcjonująca w ramach systemu opieki zdrowotnej. Historycznie, pojęcie hospicjum zostało ukształtowane w Szkocji, jako nazwa miejsca przyjmującego i otaczającego opieką podróżnych. Wywodzi się od łacińskiego słowa „hospes” oznaczającego gościa.

Opieka hospicyjna posiada siedem zasad:

1. Leczenie ukierunkowane jest na objawy choroby (ból, wymioty, osłabienie, zaparcia, duszności, depresja itp.).Ważna jest tu także nie tylko opieka uśmierzająca ból fizyczny, ale także opieka psychiczna i duchowa

2. Pacjent hospicyjny traktowany jest jak osoba, a nie jak jednostka chorobowa, „rzecz”, która należy uratować, wyleczyć; Ma prawo do decydowania o sobie

3. Integralna częścią opieki nad umierającym jest opieka nad jego rodzina, zarówno w czasie jego choroby jak i po śmierci

4. Polega na włączeniu rodziny do opieki nad chorym

5. Opieka nad chorym prowadzona jest przez zespół pracowników hospicyjnych nawzajem siebie wspierających (lekarz, pielęgniarka, ksiądz i wolontariusze

6. Opieka hospicyjna ma charakter ciągły, zapewniony przez stały kontakt personelu opiekującego się pacjentem, niezależnie do tego, czy przebywa on w domu, w hospicjum czy w szpitalu

7. Personel opiekujący się chorym powinien być dostępny w każdej chwili, bez względu na porę dnia i nocy, zarówno dla pacjenta, jak i jego rodziny.

Główne typy opieki hospicyjnej:

Hospicja stacjonarne - przeznaczone dla chorych zupełnie samotnych, bezdomnych lub wymagając specjalistycznej opieki lekarskiej

Zespoły domowej opieki hospicyjnej - założone z lekarzy, pielęgniarek, wolontariuszy i księży, prowadzące opiekę nad chorymi w ich domach

Ośrodki opieki dziennej - opieka ta obejmuje kontakt z lekarzem, 2 posiłki, rehabilitację i terapie zajęciową

Warunki objęcia chorego leczeniem

Udokumentowane zakończenie leczenia przyczynowego, rozpoznanie lekarskie terminalnej fazy choroby przez lekarza hospicjum, zgoda pacjenta lub jego rodziny wyrażona na piśmie.

Opieka paliatywna

Stan preterminalny - stan daleko zaawansowanej choroby, w którym ustała możliwość przedłużenia życia za pomocą środków farmakologicznych.

Stan terminalny- radykalne pogorszenia się stanu zdrowia, nasilenie dolegliwości fizycznych.

Stan umierania - potrzebne jest wsparcie duchowe.

Formy opieki pośredniej:

Ośrodki opieki paliatywnej - przez opiekę paliatywną rozumie się taki typ zabiegów, które maja na celu eliminowanie lub łagodzenie objawów choroby bez dążenia do jej wyleczenia przez usuniecie przyczyn; Odbywa się ona w szpitalach, ambulatoriach (przychodnie przeciwbólowe) oraz gabinetach prywatnych i mogą być także połączone z opieką duchowa i psychologiczną

Ośrodki konsultacyjne - są to wyspecjalizowane poradnie, które udzielają informacji chorym i ich rodzinom na temat różnorakich form pomocy; Często tez pośredniczą w nawiązywaniu kontaktu z hospicjami i ośrodkami opieki paliatywnej

Koncepcja hospicjum

W czasach nowożytnych działalność została zapoczątkowana przez Siostry Miłosierdzia. Współczesny model opieki hospicyjnej stworzyła Cicely Saunders -, która w 1967 r. otworzyła w Londynie specjalistyczny ośrodek opieki nad chorymi umierającymi. Pracując, jako pielęgniarka w londyńskim szpitalu Świętego Łazarza opiekowała się nieuleczalnie chorym polskim lotnikiem - Dawidem Taśmą. Z rozmów, jakie z nim przeprowadziła, zrodziła się idea miejsca przeznaczonego dla ludzi umierających. Miejsca, w którym będą mogli, otoczeni opieką, wolni od bólu, przygotować się

---