ETYKA

• Gr. ethos - zwyczaj, obyczaj;

• „ojciec” etyki - Sokrates (469-399 p.n.e.);

• Dział filozofii, którego przedmiotem jest ludzkie działanie, badane w aspekcie jego dobra lub zła, a naczelnym zadaniem etyki jest wskazanie i uzasadnienie kryterium ludzkiego działania;

• Odpowiada na pytanie: co i dlaczego jest moralnie dobre?

• Odwołuje się do poznania rozumowego;

Etyka nie jest:

• Teologią moralności, która odwołuje się do Biblii i nauczania Kościoła;

• socjologią moralności, która opisuje, co ludzie uważają za moralnie dobre (złe);

Etyka:

• Nauka filozoficzna, odwołuje się m.in. do antropologii filozoficznej;

• nauka normatywna, bo określa normy zachowania;

• nauka autonomiczna, bo wszyscy mamy doświadczenie poczucia dążenia do dobra i unikania zła;

• ale także wspomagana przez inne nauki zajmujące się człowiekiem (psychologia, pedagogika itd..)

• Ryszard Wiśniewski: rola etyki przypomina szalonego krawca, który nie szyje na miarę, ale ma gotowe ubrania i nas przycina.

Spór o normę moralności

1. Eudajmonizm

• Hedonizm: Arystyp z Cyreny (435 - 366 p.n.e.), Epikur (341-271 p.n.e.) i Demokryt (470-360 p.n.e.);

• eudajmonizm transcendentny: Platon (427-347 p.n.e)

• perfekcjonizm: Arystoteles (384-322 p.n.e.

• utylitaryzm: Jeremy Bentham (1748-1832) i John Stuart Mill (1806-1873).

Co to jest szczęście?

• Arystoteles: „szczęśliwy jest ten, kto dobrze żyje i komu dobrze się wiedzie, gdyż tak niemal określiliśmy szczęście jako pewnego rodzaju dobre życie i powodzenie” (Etyka nikomachejska, 1956, s. 24-27)

• Boecjusz: stan doskonały na wskutek osiągnięcia wszelkich dóbr;

• Stanisław Olejnik: posiadanie dobra najwyższego, w pełni zaspakajającego potrzeby i aspiracje człowieka;

• Władysław Tatarkiewicz: pełne i trwałe zadowolenie z całości życia (O szczęściu, s. 31)

• Szczęście jako pomyślność lub powodzenie;

• Szczęście jako stan intensywnej radości;

• Szczęście jako posiadanie największych dóbr dostępnych człowiekowi;

• Szczęście jako zadowolenie z życia wziętego w całości

• Tadeusz Gadacz: dziś rozumiemy szczęście jako odniesiony sukces
  Sukces ma charakter powszechny. Wiemy, co za sukces uważać i jakie życie jest miernikiem sukcesu. Wstydzimy się nie dążyć do sukcesu albo przynajmniej przyznawać, że sukcesu nie cenimy.[...] sukces wyklucza porażkę, pomyłkę, doświadczenie słabości i cierpienia.

2. Deontonomizm

• Heteronomiczny
  Krytyka:

• nie uwzględnia podmiotowości człowieka;

• powinność moralna jest związana zawsze z naciskiem;

• ktoś wie ode mnie lepiej, co jest dla mnie dobre;

• może grozić fanatyzmem;

• problem zgodności z nakazem sumienia

• autonomiczny: I. Kant (1724-1804)
  Postępuj tak, jak gdyby maksyma twojego postępowania przez wolę twą miała się stać ogólnym prawem przyrody”
  “Postępuj tak, byś człowieczeństwo tak w twojej osobie, jak też w osobie każdego innego uważał zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka” (tamże, s. 62-63)

Normy moralne wg Karla Poppera(1902-1994)

• Jeśli miałbym dać prostą formułę lub receptę na rozróżnienie pomiędzy tym, co określam jako dopuszczalne plany reformy społecznej a niedopuszczalnymi projektami utopii, to mógłbym tak powiedzieć:

• Działaj raczej na rzecz eliminacji zła onkretnego, niż na rzecz realizacji abstrakcyjnego dobra.

• Nie zdążaj do zapewnienia szczęścia środkami politycznymi.

• Zdążaj raczej do eliminacji konkretnych cierpień

• Ale nie próbuj realizować tych celów pośrednio, opracowując i wcielając w życie odległy ideał społeczeństwa, które byłoby całkowicie dobre... Nie pozwól, by twe marzenia o lepszym świecie odstręczały cię od żądań ludzi, którzy cierpią tu i teraz. Żadne pokolenie nie może być poświęcone dla dobra przyszłych pokoleń, na rzecz ideału szczęścia, który może nigdy nie zostanie zrealizowany.

• Ludzkie cierpienie jest najpilniejszym problemem racjonalnej polityki społecznej, natomiast szczęście takim problemem nie jest. Jest faktem, że drogą dyskusji nie jest tak trudno osiągnąć zgodę w kwestii, co jest najbardziej dotkliwym złem w naszym społeczeństwie, oraz jakie reformy są najpilniejsze... Z ideałem dobra rzecz się ma inaczej. Znamy go tylko z naszych marzeń oraz z marzeń proroków i poetów. Nie może on być dyskutowany, a tylko głoszony na progu świątyni. (Popper, Droga do wiedzy. Domysły i refutacje)

Przedmiot, cel i okoliczności aktu moralnego

• Przedmiot - wykonana czynność, bez uwzględnienia jej kwalifikacji moralnej

• intencja - zamiar, z jakim podjęto się dokonania czynu moralnego

• okoliczności, czyli: kto, co gdzie, jakimi środkami, w jaki sposób i kiedy coś zrobił

Leszek Kołakowski

Cywilizacja nasza byłaby zagrożona rozkładem, gdybyśmy się dali przekonać, że kryteria dobra i zła już to nie dają się w ogóle ustalić, już to, gorzej jeszcze, mogą być wydedukowane z faktycznych zachowań ludzkich, z instynktów, albo z rzeczywistego przebiegu procesów historycznych.

3. Personalizm

• Godność, o jakiej mówi się w personalizmie jest różna od: doskonałości moralnej, godnych okoliczności życia, godności pojętej jako dobre imię;

• Godność osoby ludzkiej posiada następujące cechy: przyrodzoność, niezbywalność, nienabywalność, powszechność, dynamiczny charakter;

• podstawowe inklinacje: do zachowania życia; do przekazania życia; do życia w wolności, społeczeństwie i prawdzie;

Albert Schweitzer (1875-1965)

• W 1953 otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla za założenie szpitala na terenie obecnego Gabonu;

• Pisał: jestem życiem, które pragnie żyć, pośród życia, które pragnie żyć; Istotą dobra jest: utrzymywać życie, sprzyjać życiu, pomagać życiu rozwinąć swe najwyższe wartości. Istotą zła jest: unicestwiać życie, szkodzić życiu, hamować rozwój życia;

• Głosił, że cześć dla życia wymaga od człowieka szacunku, wobec ludzi, zwierząt, a nawet roślin, zakazując ich bezmyślnego niszczenia.

Osoba ludzka w personalizmie

• Boecjusz: indywidualna substancja natury rozumnej;

• byt rozumny i wolny, który w pełni odnajduje się w życiu społecznym;

• Arystoteles: jeżeli żyjesz poza społeczeństwem , to jesteś albo bestią albo bogiem;

• Kant: Postępuj tak, byś człowieczeństwo tak w twojej osobie, jak też w osobie każdego innego uważał zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka.

Sumienie

• Synonimy: intuicja moralna, Sokratejski dajmonion, oczywistość serca, zmysł moralny, super ego, rozum praktyczny;

• to uzdolnienie do osądzania, co człowiek w danych okolicznościach powinien czynić, aby zachować porządek moralny; pojawia się w postaci samoświadomości człowieka;

• Subiektywna norma moralności;

• M.Heidegger (1889-1976) przyrównywał sumienie do “milczenia”, które jest pełne wymowy, chociaż nie wyraża go żadne “gadanie”.

• Spokój sumienia, to najwyższy rodzaj szczęścia, jaki może być udziałem człowieka.

E. Fromm:

• tylko człowiek jest obdarzony sumieniem

• nie jesteśmy bezbronnymi ofiarami okoliczności;

• Gdyby sumienie zawsze mówiło wystarczająco głośno i wyraźnie, tylko nieliczni zeszliby z moralnej drogi;

• nie zawsze chcemy słuchać głosu sumienia.

Kłamstwo

• Tołstoj: podanie fałszu za prawdę,

• Stoicy: mówienie rzeczy fałszywych w niegodziwej intencji.

• Hugo Grocjusz: wypowiedź fałszywa, naruszająca czyjeś prawo do prawdy.

• Arystoteles: wada polegająca na braku umiaru, który przysługuje prawdomówności; to przypisywanie sobie cech, których się nie posiada (lub zawyżanie ich stopnia), bądź odmawianie sobie cech, które się posiada (bądź zaniżanie ich stopnia). Tu kłamstwo jest ujęte z perspektywy podmiotu kłamiącego

• Izydora Dąmbska: kłamstwo nie jest ani zdaniem fałszywym, ani sądem fałszywym, ale jest pewną czynnością (techniką) wzbudzania błędnych przekonań w odbiorcy kłamstwa (może czasem w sobie samym), tak, że można kłamać nie tylko mówiąc nieprawdę ale nawet mówiąc półprawdę czy nawet milcząc.

• Wojciech Chudy (1947-2007)
  kłamstwo, to świadome podanie fałszu za prawdę lub prawdy relatywnie niepełnej w celu zrealizowania jakiejś wartości (indywidualnej lub społecznej), przy czym okłamywany nie zna prawdy, z zamiarem spowodowania czyjejś szkody.

Elementy, bez których nie byłoby kłamstwa

• Podmiot kłamiący

• odbiorca kłamstwa

• przedmiot kłamstwa

• cel kłamstwa

• intencja, z jaką się kłamie

• nośnik kłamstwa

• konflikt wartości

Cechy kłamstwa

• Prawda jest jasna i prosta, kłamstwo ciemne i pokrętne

• ekonomia kłamstwa

• aksjologiczna niejednoznaczność

• skrytość

• pokrętność

• wielość twarzy

• autodestrukcja

• kaskadowość i holistyczna natura

• jaskrawość zła

• czasowość

• charakter indywidualny lub społeczny

Artur Schopenhauer : Kiedy podejrzewasz kogoś o kłamstwo, należy udać wiarę, wówczas będzie bezwstydnie kłamał jeszcze bardziej i zostanie zdemaskowany (Aforyzmach o mądrości życia, s. 234)

Motywy kłamstwa

• Arystoteles: wyrobiony charakter (wada), dla sławy, dla zysku, z namiętności, dla żądzy władzy

• kłamię dla dobra okłamywanego

• ze strachu przed konsekwencjami prawdy

• ze wstydu, dla zachowania twarzy

• by uniknąć nieprzyjemności

Filozoficzne wyjaśnienia kłamstwa

• A. Schopenhauer (1788-1860)
  Jak ciało nasze w szaty, tak dusza nasza otulona jest w kłamstwa. Nasza mowa, nasze czyny, cała nasza istota są kłamliwe; i dopiero pod tą odsłoną można odgadnąć nasze prawdziwe myśli i uczucia, jak kształt pod maską (Aforyzmy, s. 172)

• J.P. Sartre (1905-1980)
  Nie gra się po to, by zarabiać na życie, gra się po to, by kłamać, aby siebie okłamywać, aby być tym, czym się nie może być, gdyż ma się dość bycia tym, czym się jest. Gra się bohaterów, bo jest się podłym, świętym, bo jest się złym. Gra się, gdyż zwariowałoby się nie grając.

• N. Machiawelli (1469-1527)
  Człowiek jest z natury zły, państwo, to instytucja, które ma człowieka uczynić dobrym

• A. Kempiński (1918-1972)
  By społeczeństwo funkcjonowało, człowiek musi się posługiwać kłamstwem

• Arystoteles (384pne-322pne)
  Kłamstwo, to pomyłka, będąca efektem błędnego poznania i słabej woli

Kłamstwo a intelektualizm etyczny

Dobrego człowieka cechuje to, że występki popełnia umyślnie (Platon, Hippiasz Mniejszy)

Odpowiedzialność za kłamstwo spoczywa na kłamiącym i sprowadza się do:

• Prawidłowego rozpoznania wartości

• zgody woli na postępowanie zgodne z rozpoznawanymi wartościami

• takie ukształtowanie postawy, by człowiek był skłonny do wybierania raczej dobra niż zła

Moralna ocena kłamstwa

• Każde kłamstwo realizuje pewną antywartość

• każde kłamstwo rozbija ludzką naturę

• są sytuacje, w których wręcz należy skłamać

• „Nie ulega wątpliwości, że im większe jest zamierzone dobro, tym mniejsza jest wina w kłamstwie” (Tomasz z Akwinu)

• człowiek jest narażony na pokusę skłamania, ale nie jest na nie skazany

Platon

Kłamstwo jest dopuszczone w odniesieniu do wrogów i w odniesieniu do przyjaciół, gdy stali się niepoczytalni. Kłamstwem należy się posługiwać jak lekarstwem.

KARA ŚMIERCI

• Filozoficzne pytania związane z karą śmierci

• Amnesty International o karze śmierci

• Filozofowie o karze śmierci

• pierwsze próby zniesienia kary śmierci

• Filozoficzne koncepcje kary

• kara śmierci a 1) spór o normę moralności; 2) etyku skutku i etyka intencji

• racje za wprowadzeniem kary śmierci

• racje przeciwko karze śmierci

• za co może grozic kara śmierci

Filozoficzne pytania związane z karą śmierci

• Jeżeli karać śmiercią, to dlaczego?

• Czy kara śmierci przyczynia się do naprawienia zła pewnym dobrem czy jeszcze większym złem?

Amnesty International

• 137 krajów zniosło karę śmierci w prawie lub w praktyce;

• 60 krajów utrzymuje i stosuje karę śmierci, najczęściej w stosunku do skazanych za morderstwo;

• Oficjalnie wiadomo o co najmniej 1252 osobach, które zostały stracone w 24 krajach w 2007 roku. Prawdziwe dane są z pewnością wyższe;

• 88% wszystkich egzekucji miało miejsce w 2007 roku tylko w następujących krajach: Chinach, Iranie, Arabii Saudyjskiej, Pakistanie i USA.

Filozofowie o karze śmierci

• Platon: nie ma lepszego sposobu na ukrócenie ludzi pozbawionych wstydu i poczucia sprawiedliwości, jak obłożyć ich wyrokiem śmierci (Protagoras, 322D).

• Tomasz z Akwinu (XIII) analizował racje za i przeciw karze śmierci, ale bez oporów widział w karze śmierci środek wymierzania sprawiedliwości wobec tych, którzy przez swoje wykroczenia okazują się szkodliwymi dla dobra ogółu (S. Th. 2.2q64 a2)

• Joseph de Maistre (1753-1821): Zabierzcie światu ten niepojęty czynnik, a w jednej chwili ład ustąpi miejsca chaosowi, trony upadną, a społeczeństwo zniknie.

• Georg Hegel (1770-1831): czyn bezprawnie odpokutowany przez sprawcę, drogą sprawiedliwej kary zostaje unieważniony.

pierwsze próby zniesienia kary śmierci

• Leopold II Toskański (Habsburski) - w kodeksie karnym nazywanym Leopoldinum (1786);

• Józef II w kodeksie karnym nazywanym Józefinum (1787).

Koncepcje kary:

1. Retrybucyjna - kara to odpłata za popełnione zło;
   Kto z zimną krwią topi bezbronne dziecko, albo utopienie go zleca, ten sam pozbawia się prawa do życia.” (J. Wolniewicz, Rzeczpospolita 7.02.01).

• Hegel: czyn bezprawny odpokutowany drogą sprawiedliwej kary zostaje unieważniony. Kara służy sprawiedliwości, sprawiedliwość zaś niczemu nie służy.

• Wacław Makowski (1926,współtwórca przedwojennego kodeksu karnego): Istotą kary jest, że musi ona być konsekwencją czynu przestępczego, zawierającego w sobie cechy potępienia dla jego sprawcy i zaspokojenia gniewu.

2. Prewencyjna - kara służy odstraszeniu potencjalnych złoczyńców;
   Kara [śmierci] powoduje, że wiemy, gdzie leży granica tolerancji dla najcięższych zbrodni. Każda kara jest złem. Ale czasem konieczne jest takie właśnie zło, żeby móc chronić dobro (Janusz Kochanowski, Rzeczpospolita 2004)

3. Restytucyjna - karze się, by jednostki przywrócić społeczeństwu;
   Z człowiekiem występującym przeciwko dobru innych powinno się postępować tak, by dalej nie niszczył dobra innych, by w miarę możliwości naprawił to, co zniszczył, ale postępowanie wobec niego powinno być nastawione na jego moralne dobro, powinno wypływać z zasady nie zadawania cierpień i z zasady poszanowania godności ludzkiej (A. Grześkowiak, Kara śmierci w polskim prawie karnym, 1982, s. 20)

4. Utylitarystyczna - karze się, by społeczeństwo uchroni przed jednostkami szkodliwymi.

Za co można (ewentualnie) orzekać karę śmierci:

• Przestępstwa gospodarcze

• szpiegostwo

• sabotaż

• zabójstwo

• ludobójstwo

Katechizm Kościoła Katolickiego

2264:Jest zatem uprawnione domaganie się przestrzegania własnego prawa do życia. Kto broni swojego życia, nie jest winny zabójstwa, nawet jeśli jest zmuszony zadać swemu napastnikowi śmiertelny cios.

2265: Uprawniona obrona może być nie tylko prawem, ale poważnym obowiązkiem tego, kto jest odpowiedzialny za życie drugiej osoby, za wspólne dobro rodziny lub państwa.

2266: Ochrona wspólnego dobra społeczeństwa domaga się unieszkodliwienia napastnika. Z tej racji tradycyjne nauczanie Kościoła uznało za uzasadnione prawo i obowiązek prawowitej władzy publicznej do wymierzania kar odpowiednich do ciężaru przestępstwa, nie wykluczając kary śmierci w przypadkach najwyższej wagi.

BIOETYKA

Powstanie bioetyki

• w wyniku potrzeby publicznej debaty na początku lat 60-tych nad dostępnością nowych, bardzo kosztownych technik dializy dla uboższej części społeczeństwa.

• W wyniku doświadczeń II wojny, kiedy to wykorzystywano rozwój medycyny do eksperymentów medycznych na rasach innych niż biała i ludziach pochodzących z niższych warstw społecznych.

Dylemat

• Potocznie: trudny wybór pomiędzy dwoma alternatywnymi możliwościami. Obie opcje wyboru mają charakter atrakcyjny.

• coś więcej niż problem (ten można np. odłożyć na później

• nie jest sytuacją, gdzie łatwo można wskazać strategię jej rozwiązania, to sytuacja bez wyjścia, patowa.

• dylematy moralne są nasycone dramatem: broniąc jednej wartości, przekreślam drugą; powstają wtedy, gdy zdaję sobie sprawę, że nie da się uratować wszystkiego, a płacona cena jest wysoka.

Sposoby uprawiania bioetyki:

1. Pryncypializm (J. F. Childress)
   Zasady etykii medycznej:

• autonomii; działanie autonomiczne to takie, które jest podjęte przez każdego, kto działa ze zrozumieniem i bez wpływu czynników zewnętrznych

• nieszkodzenia: nie powinno się wyrządzać zła ani krzywdy, która jest złem

• Dobroczynności - powinno się: zapobiegać złu lub krzywdzie, eliminować zło lub krzywdę, powiększać dobro.

• Sprawiedliwości

• każda z powyższych zasad zachowuje absolutną wartość, dopóki nie wejdzie w konflikt z inną

Inna wersja pryncypializmu:

• Zasada równi pochyłej

• Zasada mniejszego zła: wybieramy dobro, które stoi wyżej

• Zasada koniecznego zła: nie istnieje wyższa aksjologicznie całość od indywidualnej osoby i świadomy wybór tego rodzaju zachowania godzącego w osobę jest zawsze wyborem zła moralnego.

• Zasada podwójnego skutku: zły skutek nie jest wprost zamierzony, lecz jedynie dopuszczony jako ewentualne następstwo czynu dobrego.

Wolno spełnić czynność, z której wynika podwójny skutek: dobry i zły, o ile są spełniona następujące warunki:

• sama czynność jest dobra lub obojętna, a przynajmniej nie jest zakazana, aby przeszkodzić spełnieniu złego skutku; np. obrona własna

• skutek dobry nie wynika za pośrednictwem skutku złego, ale równocześnie z nim, albo wcześniej od niego

• skutek zły, chociaż przewidziany, nie jest jednak zamierzony, ale tolerowany, dopuszczony przez sprawcę

• zachodzi odpowiednio ważna przyczyna, proporcjonalnie wielka w porównaniu ze złym skutkiem

2. kazuistyka

3. feministyczna etyka opiekuńczości

4. bioetyka kulturowa
   U jej podstaw leżą 3 tezy mocno zakorzenione w naszej kulturze:

1) człowiek jest zdolny do rozwoju, a zarazem podatny na cierpienie i kruchość

2) społeczeństwo jest moralnie dobre

3) grecki prometeizm i zgoda na pewną nieredukowalną sumę cierpień

Wyróżniki kultury zachodniej

• Medykalizacja życia

• strach przed śmiercią

• pogłębiające się osamotnienie ludzi

• konfrontacja dwóch modeli uprawiania medycyny: walka o pacjenta i model opiekuńczy

Konsekwencje uprawiania medycyny w takim modelu

• Wzmacnia się lęk przed śmiercią

• rozbudza się nadzieję na technologiczną nieśmiertelność, co powoduje wzrost osamotnienia i poczucia winy

• nastawienie roszczeniowe lekceważące rachunek ekonomiczny

5. etyka troski ograniczanej sprawiedliwością (K. Szewczyk)

• ściśle związana z dziedzictwem kulturowym Europy

• Walka z medykalizacją

• stosunek lekarz- pacjent jest szczególnym, w sensie partykularnym, przypadkiem umowy o charakterze przymierza łączącego wszystkich ludzi

• drugi to ktoś słaby, podatny na cierpienie i ból

• człowiek, to ucieleśniony duch

• pacjent wymagający opieki jest mistrzem inicjującym dialog moralny

• pełna troski obecność przy chorym

• troska o pacjenta jest limitowana sprawiedliwością

Transplantacje

Odróżnia się następujące rodzaje transplantacji

• Autotransplantacje, allotransplantacje, ksenotransplantacje

• ex mortuo, ex vivo

Problemy etyczne

• Traktowanie ludzkich zwłok

• określenie momentu śmierci

• handel ludzkimi organami

• granice transplantacji

• przeszczepy jako forma reinkarnacji

• podejmowanie decyzji za osoby niepełnosprawne umysłowo i nieletnie

• zabijanie zwierząt wyższych w celu pozyskania ich organów

Z jednych ludzkich zwłok można pobrać

• dwie nerki, serce, wątrobę, trzustkę, płuca, a więc uratować 6 osób, ponadto dwie następne mogą rozpocząć dializę.

• rogówkę i jądra w przypadku mężczyzn, dzięki czemu można komuś poprawić jakość życia.

• fragment jelita, szpik kostny, tchawica, skóra, mięśnie, nerwy, usta, dłonie wraz z przedramieniem.

• Ludzkie zwłoki są także używane do testowania bezpieczeństwa poduszek samochodowych, a zwłoki dzieci do testowania bezpieczeństwa fotelików samochodowych.

Sytuacja prawna w Polsce: nie wymaga się zgody rodziny na obranie organu, ale zawsze o ta zgodę się pyta.
Ustawa z 30.08. 1991 o zakładach opieki zdrowotnej, art. 24, us.1, “Dopuszcza się pobranie ze zwłok narządów lub tkanek dla celów leczniczych, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu”

Kolejne rodzące się pytania

• pozostawienie zwłok w ziemi lub ich spalenie można traktować jako nierozsądne marnotrawienie

• czy nakaz ratowania życia nie stoi wyżej od nakazu respektowania prawa człowieka do świadomej decyzji o sobie?

Czy transplantacje, to współczesny kanibalizm?

• w wyniku transplantacji następuje wchłonięcie części organizmu jednego człowieka przez innego człowieka, czyli swoiste “zjadanie”. A więc czy przeszczep organu różni się istotnie od zjedzenia go?

• Wolniewicz: “Wbrew tendencji naszej epoki trzeba rzeczy nazwać po imieniu: transplantacja jest to żerowanie na trupach, nowoczesne ludożerstwo, neokanibalizm”.

Ksenotransplantacje

• silniejsza reakcja odrzuceniowa

• groźba zakażenia biorcy chorobą odzwierzęcą

• dawcy filogenetyczni bliscy - szympans i pawian;

• dawcy filogenetyczni odlegli - świni

• potrzeby transplantologii doprowadzą do opracowania metod hodowli genetycznie przystosowanych zwierząt jako żywych pojemników przechowywania organów i tkanek do przeszczepów

Spór o status embrionu ludzkiego

• Czy wszystko, co fizycznie możliwe, jest zarazem moralnie dobre?

• Niszcząc ludzki embrion niszczymy coś, czy kogoś?

• Czy status osoby ludzkiej należy przyznać na każdym szczeblu rozwoju człowieka?

Zwolennicy

Przeciwnicy badań nad embrionem

Embrion nie jest istotą ludzką, bo nie ma biologicznego powodu do przyznania pełnego statusu osobowego kilku komórkowemu organizmowi tylko dlatego, że w interakcji z organizmem matki może stać się osobą

Jeżeli nie ma powodu do przyznania statusu osoby ludzkiej embrionowi ludzkiemu, to nie ma także podstaw, by tą godność mu odebrać. „Wyobraźmy sobie mur, zza którego słychać bawiące się dzieci. Mamy pewne przesłani, by sądzić, że to nagranie i dzieci tam jeszcze nie ma. Mur jest wysoki, nie możemy sprawdzić naszych podejrzeń. W tych okolicznościach wymogiem elementarnej ostrożności jest powstrzymanie się od działań, które mogłyby zagrozić życiu lub zdrowiu dzieci.” (Szewczyk, Bioetyka, s. 237)

Od jakiego momentu mamy do czynienia z osobą ludzką?

• Moment połączenia komórki jajowej z plemnikiem (wtedy określa się kod genetyczny) - zygota i noworodek są tymi samymi, bytami, choć nie takimi samymi;

• osiągnięcie takiego stadium rozwoju, w którym nie będzie już mogły powstać bliźniaki jednojajowe (do 14 dni)

• pojawienie się zaczątków układu nerwowego (6-26 tydzień)

• zdolność do samodzielnego ruchu (13-20 tydzień)

• możliwość życia poza organizmem matki (w Polsce 25-27 tydzień)

• moment narodzin

Kodeks etyki lekarskiej:

Art. 45.

1. Lekarz uczestniczący w eksperymentach medycznych musi je przeprowadzać zgodnie z zasadami badań naukowych. Eksperymenty z udziałem człowieka powinny być poprzedzone badaniami in vitro oraz in vivo na zwierzętach. Zwierzęta poddawane eksperymentom należy odpowiednio traktować i w miarę możliwości chronić przed cierpieniem.

2. Lekarzowi nie wolno przeprowadzać eksperymentów badawczych z udziałem człowieka w stadium embrionalnym.

3. Lekarz może przeprowadzać eksperymenty lecznicze z udziałem człowieka w stadium embrionalnym tylko wtedy, gdy spodziewane korzyści zdrowotne w sposób istotny przekraczają ryzyko zdrowotne embrionów nie poddanych eksperymentowi leczniczemu.

Art. 46.

Projekt każdego eksperymentu z udziałem człowieka powinien być jasno określony i przedłożony do oceny niezależnej komisji etycznej w celu uzyskania jej akceptacji.

Art. 47.

Eksperyment medyczny z udziałem człowieka może być przeprowadzony wyłącznie pod nadzorem lekarza posiadającego odpowiednio wysokie kwalifikacje.

Eutanazja

• Eugenika - koncepcja rozwoju ludzkości przez odpowiedni dobór i selekcję „pozytywnych” cech dziedzicznych, jakimi charakteryzują się „zdrowe” i „silne” osoby (I poł. XX wieku).

• rozwój medycyny w latach 70-tych

• prawo pacjenta do odmowy leczenia

• rachunek ekonomiczny

• „testament życia”

• dekryminalizacja eutanazji

Historia wprowadzania eutanazji

• Australia, Terytorium Północne, 1995 (obow. 2 lata)

• Holandia 2001

• Belgia 2002

• Stan Oregon

Terminy związane z eutanazją

• Wspomagane samobójstwo (pacjent sam podejmuje decyzję i wprowadza ją w czyn oraz korzysta z pomocy lekarza

• kryptonazja

• uporczywa terapia

• zabójstwo z litości

Rodzaje eutanazji

• Bierna (przez zaniechanie lub zaprzestanie działania) i czynna (pośrednia, przez podanie np. środka przeciwbólowego i bezpośrednia, przez podanie środka powodującego śmierć)

• dobrowolna, niedobrowolna (pacjent się nie zgadza), przymusowa (nikt się o zgodę nie pyta)

Dyskusje dotyczą przypadku eutanazji czynnej bezpośredniej dobrowolnej

Czy opowiadam się za eutanazją w przypadku

• Osób beznadziejnie chorych na chorobę nieuleczalną lub osób krańcowo zdegenerowanych

• chcących zakończyć swe życie

• na ich wyraźną prośbę

• formułowaną wielokrotnie

• przy czynnym udziale personelu medycznego

• działającego z upoważnienia włądzy państwowej

Sytuacja prawna eutanazji w Polsce

• Zabójstwo z litości: kto zabija człowieka „na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego” podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat”. W wyjątkowych sytuacjach sąd może odstąpić od wykonania kary.

• Brak jednoznaczności co do osób małoletnich i o jakiego rodzaju cierpienia tu chodzi

• Gdy chory świadomie odmawia zgody na dalsze leczenie, lekarz nie ponosi odpowiedzialności karnej za to zakończenie (ponosiłby odpowiedzialność za jej kontynuowanie wbrew woli pacjenta)

• Kodeks Etyki Lekarskiej: lekarz nie ma obowiązku prowadzenia uporczywej terapii ani stosowania środków nadzwyczajnych wobec pacjentów znajdujących się w stanie krytycznym

• polskie prawo nie ma żadnych uregulowań dotyczących dopuszczalności (lub zakazu) tzw. testamentów życia

• pomoc w samobójstwie jest zakazana, tu się nie przewiduje nadzwyczajnego złągodzenia kary

Nasz stosunek do stworzeń innych niż my sami. Traktowanie zwierząt.

Problemy filozoficzne

• Które ze zwierząt mamy tu na uwadze? Niektóre są szkodnikami!

• Na czym polega istotowa różnica pomiędzy zwierzęciem a człowiekiem? Genetyka potwierdza ciągłość genetyczną pomiędzy ludźmi i zwierzętami, ludzie mają 96 genów wspólnych z wyższymi naczelnymi

• (nie)zasadność szowinizmu gatunkowego;

• Każda istota żywa ma jakąś świadomość życia;

• czy można byłoby zaprzestać badań na zwierzętach, wszak nie obyłoby się to bez szkody dla ludzi!

3 możliwe stanowiska filozoficzne:

• Tradycyjne (biblijno-greckie)

• XXI wiek

• skrajne, kartezjańskie

• szanuj życie (Albert Schweitzer)

• zwierzę przyjacielem człowieka

• nie dozwalające na instrumentalne traktowanie zwierząt

• zwierzę nad człowiekiem

Albert Schweitzer (1875-1965)

Jestem życiem, które pragnie żyć, pośród życia, które pragnie żyć; Istotą dobra jest: utrzymywać życie, sprzyjać życiu, pomagać życiu rozwinąć swe najwyższe wartości. Istotą zła jest: unicestwiać życie, szkodzić życiu, hamować rozwój życia;

cześć dla życia wymaga od człowieka szacunku, wobec ludzi, zwierząt, a nawet roślin, zakazując ich bezmyślnego niszczenia.

Historia zagadnienia

• Biblijny nakaz: czyńcie sobie ziemię poddaną

• Grecka nauka o 3 rodzajach dusz: roślinnej, zwierzęcej, rozumnej

• Kartezjusz: zwierzę to automat

• Jeremy Bentham (1748-1832), Anglia

• 1859 Karol Darwin, O pochodzeniu gatunków;

• 1975, P. Singer: Animal Liberation,

• 1983, Tom Regan, The Case for Animal Rights;

• 1986 M.A.Fox The Case for Animal Experimentation;

• 1987 M.A.Fox Animal Experimentation;

• Konstytucja Federalnej Konfederacji Szwajcarskiej, 1992;

• Wielka Brytania, Komisja Dobrostanu Zwierząt Gospodarskich, Pięć Wolności

Jeremy Bentham (1748-1832), Anglia

Oby nadszedł dzień, w którym wszyscy uznają, iż liczba nóg, włochatość skóry[...] nie są argumentami przekonującymi, aby było wolno doznającą uczuć istotę wydać na męczarnie. Ze wzglądu na co można wyznaczyć nieprzekraczalną granicę? Czyż ze względu na zdolność rozumowania lub może dar mowy? Jednakże dorosły koń lub pies jest bez porównania rozumniejszym i zdolniejszym do porozumiewania się zwierzęciem od dziecka mającego dzień, tydzień, czy nawet miesiąc. Przypuśćmy jednak, że jest inaczej. Co by to pomogło? Należy pytać ni o to, czy zwierzęta mogą rozumować ani czy mogą mówić, lecz czy mogą cierpieć (Wprowadzenie do zasad moralności i prawoznawstwa, s. 419)

Tom Regan, The Case for Animal Rights,1983

zwierzęta mają swe własne życie, które jest ważne dla nich, niezależnie od ich przydatności dla nas. Mają nie tylko biologię, ale i biografię. Nie tylko istnieją w świecie, ale go doświadczają. Są kimś, a nie czymś.

M.A.Fox Animal Experimentation (Kanada) 1987

Jestem ewentualnie w stanie przystać na to, że podstawowy obowiązek moralny niekrzywdzenia innych ludzi powinniśmy rozciągnąć na zwierzęta: ponieważ nie potrafię usprawiedliwić czerpania korzyści z ludzkiej krzywdy, gotów jestem sądzić, że równym złem jest korzystanie z cierpienia zwierząt.

Konstytucja Federalnej Konfederacji Szwajcarskiej, 1992

należy okazywać szacunek dla “godności stworzenia” wszystkich istot żywych, niezależnie od konieczności chronienia ich przed cierpieniem; a więc mamy zobowiązania także w stosunku do istot pozbawionych świadomości.

Wielka Brytania, Komisja Dobrostanu Zwierząt Gospodarskich, Pięć Wolności

Wolność od głodu i pragnienia

Wolność od dyskomfortu (odpowiednie schronienie)

Wolność od bólu, ran i chorób

Wolność wyrażania naturalnego zachowania

Wolność od stresu i strachu

Jaka jest istotna różnica pomiędzy człowiekiem i zwierzęciem:

• Rozumność

• świadomość

• odczuwanie cierpienia

• dusza

• autonomia

• rozwój układu nerwowego, rozmiar mózgu

• jakość życia

• gatunek ludzki

• zaangażowanie uczuciowe

Nie ulega wątpliwości, że:

• Od zawsze człowiek zwierzę traktował instrumentalnie;

• zwierząt nie traktuje się okrutnie

• zwierzęta hodowlane nie przeżyłyby na wolności

• tzw. onkomysz

• umożliwiają przetrwanie człowieka tam, gdzie się nie da żyć z upraw roli;

• badania nad lekami

12

---