Rozdział I

Efektywność szkolenia sportowego

1. Efektywność prakseologiczna.

Prakseologia jest nauką o sprawnym działaniu, nazywaną często gramatyką czynu lub metodologią ogólną.

Według T. Pszczołowskiego [1978] najbardziej trafnym terminem określającym prakseologię, jest poniższa definicja:

„Prakseologia jest nauką o sprawnym działaniu, zajmującą się poszukiwaniem najszerszych uogólnień odnoszących się do wszelkich form świadomego i celowego działania rozpatrywanego ze względu na sprawność, konstruującą i uzasadniającą dyrektywy praktyczne dotyczące wzmagania sprawności i unikania niesprawności w działaniu".

Prakseologia poszukuje najszerszych uogólnień odnoszących się do wszelkich form świadomego i celowego działania rozpatrywanego ze względu na sprawność; konstruuje i uzasadnia dyrektywy praktyczne, tj. nakazy i zakazy oraz zalecenia i przestrogi dotyczące wzmagania sprawności i unikania niesprawności w działaniu; wypracowuje system pojęć niezbędnych lub swoiście przydatnych dla tych konstrukcji; zmierza do ujęcia ich w system dedukcyjny i do sformalizowania twierdzeń. Zadaniem prakseologii jest m.in. naukowe badanie warunków sprawności działań. W związku z tym zajmuje się ona typologią działań, połączonej z dociekaniem przyczyn ich powodzeń i niepowodzeń.

Tadeusz Kotarbiński umiejscawia ją wśród nauk filozoficznych, w etyce i logice. Prakseologia w logice określana jest jako metodologia ogólna, natomiast w naukach o organizacji i zarządzaniu występuje jako ogólna teoria organizacji: zajmuje się świadomą i umyślną działalnością człowieka, z punktu widzenia jej skuteczności. Aby osiągnąć pożądany stan skutecznej działalności, dąży się do wyznaczonego celu, będącego zamierzonym stanem rzeczy lub zdarzeń.

Prakseolodzy zastanawiają się nad tym czym jest proces działania realizowany przez sprawcę - podmiot działający, czyli osobę której impuls dowolny był przyczyną zdarzenia. Można określić, że jest to splot lub pasmo zdarzeń permutacyjnych, przebiegających w czasie, ujmowanych jako całość ze względu na jakieś wyróżnione cechy.

W procesie pracy (który zawiera dodatkowo element celowości), człowiek o określonych i odpowiednich właściwościach fizycznych i psychicznych oraz przygotowaniu teoretycznym i praktycznym oddziaływuje na materiał wyjściowy przetwarzając go w rezultat końcowy - dzieło. Z definicji procesu pracy wynika, iż w działaniu niezbędna jest wiedza ogólna sprawcy, jak też i umiejętności i zdolności praktyczne jej wykorzystania. Zdefiniowanie i charakterystyka procesu ułatwiają dalszą analizę lub projektowanie działania, które może być ukierunkowane na produkcję, usługę, naukę, kulturę itp. Przed przystąpieniem do działania sprawca jako podmiot działający świadomie podejmuje decyzję o działaniu i jego zamierzonym celu wynikającym z uświadomionych i nieuświadomionych potrzeb. Cele i zadania mogą być formułowane samodzielnie przez sprawcę, jak również mogą być formułowane (zlecane) przez przełożonych lub mogą wynikać z wcześniej przyjętych zobowiązań. Cele działania powinny wskazywać zamierzony do osiągnięcia rezultat działania. Do sformułowanych konkretnych celów należy określić i dostosować adekwatne środki działania.

Zatem metodologia prakseologiczna umożliwia naukowe rozwiązywanie problemów praktycznych, uwzględnia zintegrowane działania obejmujące zracjonalizowane metodologicznie wyznaczanie celów i kryteriów działania, dobór środków działania i wyznaczania warunków działania. Zmieniające się w czasie zależności pomiędzy celami, kryteriami, środkami działania i warunkami wyznaczają konieczność systemowego badania tych zależności np. doboru celów i kryteriów ze względu na posiadane środki i warunki, lub poszukiwania warunków dla realizacji celów ze względu na posiadane środki.

Cele i zadania prakseologii zostały przedstawione następująco:

1. WYJAŚNIANIE POJĘĆ I TERMINÓW DOTYCZĄCYCH DZIAŁANIA.

2. FORMUŁOWANIE TWIERDZEŃ DOTYCZĄCYCH DZIAŁANIA.

3. KONSTRUOWANIE NOWYCH TWIERDZEŃ.

4. UZASADNIANIE NOWYCH TWIERDZEŃ

5. SYSTEMATYZACJA TWIERDZEŃ

6. 
   STOSOWANIE TWIERDZEŃ W PRAKTYCZNEJ DZIAŁALNOŚCI

Prakseologicznymi kryteriami oceny działań są tzw. postacie, czyli walory sprawnego działania, do których zalicza się między innymi:

• skuteczność,

• korzystność,

• ekonomiczność,

• prostotę,

• czystość,

• udatność,

• dokładność,

• energiczność,

• spolegliwość,

• racjonalność rzeczową i metodologiczną.

Wymienione postacie sprawnego działania stanowią podstawowy, fundamentalny a zarazem najbardziej pełny zbiór kryteriów oceny działań. W niniejszych rozważaniach skupimy się nad zagadnieniem skuteczności, korzystności, ekonomiczności, prostoty, dokładności, udatności i czystości.

• Skuteczność działania

Skuteczność działań w treningu to oceniana pozytywnie zgodność wyniku z celem. Skuteczność jest podstawowym składnikiem sprawności. Działanie jest skuteczne, jeżeli osiąga się zamierzony cel, umożliwia lub ułatwia jego osiągnięcie. Skuteczność jako podstawowe kryterium oceny działania, jest pojęciem stopniowalnym. W zależności od rodzaju celu występują przypadki działań, które rozpatruje się jako:

• skuteczne albo nieskuteczne - skuteczność niestopniowalna,

• mniej lub bardziej skuteczne - skuteczność stopniowalna.

O stopniowalnej albo niestopniowalnej skuteczności decyduje sformułowanie celu (stopniowalny lub niestopniowalny):

• cele stopniowalne - osiągnąć na mecie jedno z czołowych miejsc, przepłynąć określony dystans z submaksymalną intensywnością, doskonalić reakcje złożoną i prędkość pojedynczego ruchu w treningu szybkości,

• cele niestopniowalne - uzyskać zwycięstwo w walce.

Przy ocenie skuteczności nie bierze się pod uwagę ubytków (np. wydatku energetycznego, zużytego czasu), lecz tylko nabytki (skutki przewidywane jako cele). Wyróżniamy działania skuteczne, częściowo skuteczne, nie­skuteczne, obojętne pod względem skuteczności oraz działania przeciwskuteczne. Dla ułatwienia oceny skuteczności niezbędnym jest wprowadzenie terminu dodatko­wego jakim jest pojęcie progu skuteczności, poniżej którego działanie oceniamy jako nieskuteczne. Próg skuteczności określamy dla każdego działania oddzielnie biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności warunkujące działanie, a przede wszystkim psy­chofizyczne możliwości sprawcy, materiał wyjściowy, stosowane metody i narzędzia, czas i okoliczności realizacji.

• Korzystność działania

Korzystność stanowi cechę działania oznaczonego dodatnio ze względu na przewagę nabytków (skutków, wyniku użytecznego) w różnicy między nabytkami, a ubytkami (kosztami), gdy N-U>0, np. korzystna różnica pomiędzy liczbą rzutów celnych i niecelnych do bramki, zaliczonych i nie zaliczonych skoków, udanych i nieudanych interwencji gracza w grze obronnej. Działanie niekorzystne - mające ocenianą negatywnie różnicę (strata) - występuje, gdy N-U<0. Działanie jest korzystne, gdy cenność nabytków przekracza cenność ubytków - kiedy N>U.

• Ekonomiczność działania

Ekonomiczność to stosunek między nabytkami a ubytkami, w których cenność nabytków jest większa od ubytków, gdy N/U>1; jeżeli przeważają ubytki, gdy N/U<1, występuje nieekonomiczność. Jeżeli nabytki równają się ubytkom, to działanie nazywamy obojętnym z uwagi na ekonomiczność.

Osiąganie wyższego stopnia ekonomiczności nazywamy ekonomizacją działania. Wyróżniamy następujące podstawowe metody ekonomizacji działań: wariant wy­dajnościowy, wariant oszczędnościowy oraz wariant wydajnościowo-oszczędnościowy, tzw. mieszany. Wymienione warianty ekonomizacji są najczęściej spotykanymi w praktyce sposobami usprawniania działalności produkcyjnej jak również nieprodukcyjnej.

Ekonomizacja działania polega na stosowaniu takich sposobów, które zwięk­szają ekonomiczność lub takich, które zmniejszają nieekonomiczność. Sposobów zwiększania ekonomizacji możemy poszukiwać też pośród dalej wymienionych dyrektyw usprawniania działań, z których można przykładowo wymienić zasady podporządkowane minimalizacji interwencji, do których zaliczamy np. inwigilację czystą, instrumentalizację działania, automatyzację, antycypację, kunktację, potencjalizację, machinalizację. Wszystkie z nich są stosowane w praktyce sportowej, np. w taktyce walki sportowej, w nauczaniu, trenowaniu i przygotowaniu do zawo­dów itp.. Ich definicje podane zostaną nieco dalej.

• Prostota działania

Definicja prostoty może stanowić przykład stosowania dyrektyw praktycznych w określaniu zrozumiałych pojęć i definicji. Wg. T. Kotarbińskiego [1955] "pro­stota jest przeciwieństwem zawiłości działania". Sposób działania jest tym prost­szy, im składa się nań mniej czynności i jeśli te czynności są łatwiejsze, łatwiej ze sobą powiązane oraz łatwiejsze jest przejście od jednej czynności do następnej. Przeciwieństwem prostoty jest złożo­ność, która to cecha bywa niekiedy oceniana dodatnio z uwagi na założony cel działania np. w gimnastyce artystycznej bardziej złożony układ ćwiczeń i ewolucji będzie oceniony dodatnio. Kryterium prostoty lub złożoności demonstrowane jest w większości akcji promocyjno - reklamowych nowych produktów jako cecha konkurencyjna i wyróżniająca. Zauważalną jest przy tym tendencja do upraszczania reklamy produktów masowych i tanich oraz tendencja przeciwna w odniesieniu do produktów luksusowych i drogich.

• Dokładność działania

Dokładność jako kryterium oceny działania jest odtworzeniem czegoś w sposób podobny do wzoru, z odpowiednio dopuszczalną w danej sytuacji tolerancją. Tym dokładniej jest wykonane zadanie, im mniej się różni od przyjętego wzoru, modelu. Dokładność jako kryterium oceny działań jest jednym z podstawowych w nauczaniu, wykonywaniu i demonstrowaniu ruchu.

• Udatność działania

Udatność jest to kryterium oceny sprawności działania, które uwzględnia w produkcie i działaniu nie tylko cele główne, ale także występowanie dodatkowych celów ubocznych. Udatność wytworu można określać jako skuteczność ze względu na cele uboczne, które są zharmonizowane i niesprzeczne z celem głównym. Tak, więc z dwóch wytworów o jednakowej jakości z punktu widzenia celu głównego, bardziej udatny będzie ten, który ma więcej cech dodatnich z punktu widzenia ce­lów ubocznych. Bardziej udatnymi, a tym samym efektywnymi będą te zawody sportowe, które nie tylko się odbyły w zaplanowanym terminie i na których zgodnie z celem wyłoniono zwycięzców, ale także uczestniczyło w nich więcej widzów i zawodników, program główny był ciekawy, imprezy towarzyszące atrakcyjne a służby porządkowe zadowolone.

• Czystość działania

Czystość działania jest zarówno cechą działania jak i produktu. Tym większa jest czystość produktu im mniej w nim cech ujemnych, niezgodnych z celem głównym i celami pobocznymi. Analogicznie mówimy o działaniu, że tym jest czystsze, im mniej w nim elementów zbędnych, nie przyczyniających się do realizacji celu lub obniżających wartość osiągniętego celu. Czystość działania jako kryterium oceny działań stosujemy w sy­tuacjach kiedy w działaniu przewidujemy występowanie negatywnych skutków ubocznych. W sporcie stosujemy w ocenach tzw. punkty ujemne za przekroczenie limitu czasu, za zrzutki na zawodach jeździeckich, za ominięcie przeszkody.

Z punktu widzenia prakseologii elementem ściśle powiązanym ze skutecznością działania jest efektywność.

Przez efektywność rozumie się najczęściej określoną relację (stosunek) między uzyskanymi wynikami a nakładami czynników wytwórczych potrzebnymi do uzyskania tych wyników.

Jest ona najbardziej popularnym i powszechnie stosowanym kryterium oceny działalności. Jest także pojęciem częściej stosowanym niż sprawność działania oraz w wielu przypadkach niesłusznie utożsamianym ze skutecznością działania. Można ja traktować jedynie jako synonim skuteczności działania i sprawności. Jednak jest ona pojęciem szerszym od skuteczności, ponieważ działania nieskuteczne mogą być oceniane jako działania efektywne. A jeżeli efektywność znaczy tyle co sprawność w znaczeniu ogólnym (syntetycznym) to zbiorem ocen efektywności działania możemy nazwać zbiór walorów - postaci sprawnego działania spełniających funkcję prakseologicznych miar działania.

W zawiązku z tym oceną efektywności działania stanowić będą kryteria sprawności działania. A działaniem efektywnym możemy nazwać to działanie, które posiada więcej cech - walorów sprawnego działania. Jest to inaczej ogół walorów. Jest to inaczej ogół walorów praktycznych działania - ogół pozytywnie ocenianych jego cech.

Ryc. 2: Schemat kategorii efektywności wg W. Ryszkowskiego.

W oparciu o powyższy model można zaproponować schemat ideowy oceny efektywności szkolenia sportowego. Ponieważ efektywność dotyczy tylko kategorii działań, poszczególne konkretne kryteria, wyprowadzone z postaci sprawnego działania należy odnieść do konkretnych zadań szkoleniowych w klubie sportowym. Zadania te mogą a nawet powinny być zgodne z ogólnymi modelami funkcji organicznych klubu. Propozycja tego rozwiązania zostanie zaprezentowana w dalszej części pracy.

1. Efektywność w działalności sportowej

Przez efektywność rozumie się najczęściej określoną relację (stosunek) między uzyskanymi wynikami a nakładami czynników wytwórczych potrzebnymi do uzyskania tych wyników. Jest to sumaryczna wartość efektów pracy, dodatnia cecha działań.

Pszczołowski pisał:

„Człowiek nigdy nie jest świadomy wszystkich skutków swojej działalności. To znaczy, że sprawca w sensie obiektywnym nie zawsze jest jednocześnie sprawcą w znaczeniu subiektywnym".

Efektywność - dodatnia cecha działań dających jakiś oceniany pozytywnie wynik bez względu na to czy był on zamierzony (działanie skuteczne i efektywne) czy nie zamierzony (działanie efektywne); np. badania naukowe odznaczają się niekiedy efektywnością mimo że cel badawczy w chwili rozpoczęcia jego pracy nie został osiągnięty, ponieważ uzyskał on inne wyniki ocenione pozytywnie.

Jaki jest stosunek pojęcia efektywności do pojęcia skuteczności, więc czy efektywność jest poszczególnym przypadkiem skuteczności, czy nie - bo jeżeli skuteczność to jest tylko stopień osiągnięcia celu, natomiast do skuteczności nie wchodzą skutki pożyteczne , lecz przez cel nie przewidziane, w takim razie efektywność dotyczy przecież nie tylko zamierzonych efektów, ale w ogóle tych , które wypadły w konsekwencji , niezależnie czy je ktoś zamierzył, czy nie zamierzył, o ile tylko wypadły pozytywnie a nie negatywnie.

Idąc w naszych rozważaniach za Tadeuszem Kotarbińskim zwróćmy uwagę na możliwość wyróżnienia trzech następujących zdarzeń tego terminu:

1. Efektywność przedmiotowa, ujawniająca się w wynikach poznawczych badań naukowych; o danym badaniu powiemy w tym przypadku, że jest efektywne, gdy wyniki w nim uzyskane przyczynią się do ogólnego rozwoju nauki;

2. Efektywność społeczna badania ma miejsce wówczas ,gdy uzyskane dzięki niemu rezultaty powodują dodatnie przeobrażenia postaw społecznych, wpływają na humanizacje stosunków między ludzkich, ich moralną sublimacje;

Efektywność ekonomiczno-techniczna badania jest - w przyjętym przez nas znaczeniu -tym większa , im większa wynika z niego pożytek dla technologii i ekonomi.

Do efektywnych zalicza się działania dające wynik oceniany pozytywnie bez względu na to, czy był on zamierzony, czy niezamierzony.

Efektywność, podobnie jak skuteczność, może być stopniowalna lub niestopniowana. W przypadku efektywności niestopniowanej działanie jest efektywne albo nieefektywne; np. z dwóch działań A oraz B działanie A jest efektywne, działanie zaś B nieefektywne, ponieważ działanie A daje wyniki oceniane pozytywne, natomiast działanie B żadnych wyników pozytywnych nie przynosi. Nie bierzemy przy tym pod uwagę liczby i jakości tych wyników pozytywnych - stwierdzamy jedynie ich obecność albo brak. W wypadku efektywności stopniowalnej uwzględniamy liczbę i jakość wyników: z dwóch działań A oraz B bardziej efektywne jest działanie A, jeżeli przynosi więcej wyników ocenianych pozytywnie, a przy tej samej liczbie wyników wówczas, jeżeli ma wyniki cenniejsze.

Efektywność jest zatem oceną działania wydaną ze względu na aktualne potrzeby w czasie. Każde działanie skuteczne jest działaniem efektywnym, lecz nie każde działanie efektywne jest skuteczne.

W działaniach sportowych jest to sytuacja, gdy zawodnik nie zrealizował głównego celu cyklu treningowego, jakim było np. zdobycie tytułu mistrza kraju. Uzyskał jednak znaczące i niespodziewane sukcesy w kilku turniejach międzynarodowych, a cenność tych sukcesów przekroczyła cenność planowanego wcześniej tytułu mistrzowskiego. Działanie sportowca z punktu widzenia głównego celu cyklu nie było skuteczne, ale efektywne.

Innym przykładem jest sytuacja, kiedy kilkuletni proces treningowy biegacza nie przyniósł zamierzonych efektów. Spowodował jednak znaczny rozwój cech psychomotorycznych, umożliwiający zawodnikowi starty i osiąganie sukcesów w dziesięcioboju. Trening będąc nieskuteczny, okazał się efektywny.

W znaczeniu uniwersalnym (analitycznym) efektywność oznacza ocenę każdego z walorów działania z osobna - oddzielnie, o ile było to celem zamierzonym działania. Można utożsamiać skuteczności jako efektywność działania z uwagi na określony cel. Należy jednak dostrzegać niebezpieczeństwo zawężania oceny rzeczywistości wraz ze skutkami posługiwania się taką oceną w przypadku wykorzystywania jej w procesie decydowania i prognozowania.

Wybór kryterium efektywności działania jest uzależniony głównie od obszaru, inaczej zakresu oceny. Jeżeli dotyczy ono oceny osiągniętego rezultatu z zamierzonym celem działania, to efektywność oceniamy w znaczeniu uniwersalnym, biorąc pod uwagę wybraną cechę lub każdą z cech z osobna. Jeżeli obszarem uczynimy strukturę procesu działania wraz z elementami składowymi tegoż procesu ocenianego przez ogół cech, to będziemy mieli do czynienia z oceną efektywności w znaczeniu syntetycznym.

Dla oceny efektywności programów szko­lenia sportowego oprócz kryteriów efektywności takich jak skuteczność, korzystność, ekonomiczność, prostota, udatność, czystość i dokładność należy wyróżnić też elementy składowe - zadania procesu szkolenia sportowego. Dlatego też w strukturze procesu szkolenia sportowego (a także programów) należy oceniać typowe elementy takie jak: nabór i selekcję, nauczanie techniki, taktyki i myślenie, trenowanie cech motorycznych i wolicjonalnych, przygotowanie i udział w zawodach, odnowę biologiczną, farmakologiczną oraz psychiczną, warunki opieki lekarskiej i kontroli bazy szkoleniowej i warunków socjalnych zabezpieczenia finansowego dla realizacji programów oraz, rzecz najważniejsza, ocena sposobów pozyskania odpowiedniej kadry szkoleniowej.

	Postacie sprawnego działania wykorzystywane do projektowania kryteriów efektywności klubów
		Skuteczność	Korzystność	Ekonomiczność	Prostota	Dokładność	Czystość	Udatność
Nabór i selekcja
Nauczanie
Trenowanie
Badania lekarskie
Przygotowanie do zawodów
Odnowa biologiczna
Baza sprzętowa

Ryc. 3: Struktura efektywności ocenianego klubu sportowego. Opracowanie własne na podstawie koncepcji W. Ryszkowskiego.

Ocena efektywności programów szkolenia sportowego (jako całości) może i powinna być prowadzona poprzez wykorzystanie prakseologii kryteriów oceny działania w ujęciu ilościowym oraz jakościowym.

W sporcie, podobnie jak w każdej dziedzinie złożonej, mamy do czynienia z wieloma pytaniami, np. ... jak oceniać?,... jakie kryteria stosować?,... czy wszystkie dyscypliny oceniać jednakowo?, ... czy można podać jeden pełny zbiór ocen?...czy można wyróżnić w nim określoną strukturę?... Czy oceny powinny być absolutnymi czy też relatywnymi?

Próbując chociażby częściowo odpowiedzieć na powyższe niektóre pytania, należy stwierdzić, iż pełne ujednolicenie ocen sportowi nie zagraża, ponieważ nie dysponujemy jednym, wszechobejmującym zbiorem rzeczywistości. Ponieważ ten sam fragment rzeczywistości może być i powinien być opisywany z różnego punktu widzenia, to tym samym nie możemy stosować jedynego zbioru kryteriów oceny. Z uwagi na zmienność okoliczności i sytuacji dopuszcza się możliwość stosowania zmiennych alternatywnych kryteriów ocen.

Przedstawiona koncepcja wykorzystania prakseologicznych kryteriów sprawnego działania jako kryterium efektywności wskazuje na szerokie możliwości doboru, jak również konkretyzowania najbardziej odpowiednich mierników dla poszczególnych dyscyplin, jak też i całości systemu.

2. Proces kontroli w działalności sportowej.

Kryteria efektywności pojawiły się najwcześniej w modelu kontroli. Albowiem, jakie planowanie i kontrolowanie takie działanie.

Istota kontroli polega na stwierdzeniu stanów rzeczywistych i porównaniu ich ze stanami zadanymi a następnie na wyciąganiu wniosków co do występowania lub niewystępowania odchyleń.

Kontrolowanie jako funkcja kierowania w sporcie klasyfikowanym można sprowadzić do kontroli sprawowanej podczas realizacji zadań treningowych oraz kontroli następczej dotyczącej realizacji celu, a dokonywanie po zakończeniu cyklu treningowego w danym klubie.

Jest ona najistotniejsza funkcja kierowania procesem treningowym, ponieważ dostarcza trenerowi i zawodnikowi informacji o tym, czy efekty trenowania odpowiadają przewidywanym stanom sprawności organizmu sportowca.

Jeżeli nie występuje przewidywana zgodność tych stanów, to należy stwierdzić , jaki jest rozmiar odchyleń, a przede wszystkim, jakie są ich przyczyny. Efektywne kierowanie procesem treningowym możliwe jest wiec tylko w przypadku posiadania rzetelnych informacji o stanie cech zawodnika, czyli o skutkach wywołanych stosowaniem zadań, środków i metod treningu.

Pod pojęciem kontroli rozumiemy nie tylko jej znaczenie negatywne. Do pojęć związanych z jej funkcją a więc i kryteriami efektywności zaliczamy takie jak: ocenianie, wartościowanie, obserwowanie, monitorowanie, antycypowanie, sterowanie, regulowanie, nadzorowanie, wizytowanie, inwigilowanie, controling, sprawdzanie, weryfikowanie, porównywanie.

Niniejszy wykres przedstawia schemat podstawowego etapu procesu kontroli, która jest niezbędnym elementem do prowadzenia wszelkiego rodzaju zadań związanych nie tylko z prowadzeniem szkolenia sportowego ale także służy do oceniania wartościowania, obserwowania, antycypowania, sterowania, regulowania nadzorowania, wizytowania, innych procesów kontroli. Powodują niezbędny i stały dopływ informacji o skutkach prowadzonej działalności. Nie są działaniem intuicyjnym, lecz stanowią procedury oparte na mierzalnych faktach, identyfikujące stany rzeczowe i ich prawdopodobne przyczyny.

Te wszystkie zabiegi pomagają w ustaleniu norm i kryteriów pomiaru efektywności. Jeśli efektywność jest zgodna z normą nie należy podejmować już żadnego działania, gdyż teoretycznie cele zostały osiągnięte. Kiedy jednak nie wystąpi taki scenariusz i okaże się iż efektywność nie jest zgodna z normą należy wybrać inną drogą polegającą na podjęciu działania korygującego. W wyniku, którego może nastąpić poprawa.

Bez procesu kontroli jakiekolwiek działania nie miałyby większego sensu gdyż takie działanie prowadziło by donikąd. Trafna kontrola prowadzi do maksymalizowania lub podtrzymywania skuteczności zawodnika, przez co może doprowadzić do minimalizowania jego jakichkolwiek braków. Pomaga też wyodrębnić słabe i mocne strony zawodnika możemy stwierdzić, co można jeszcze udoskonalić.

Powyższe wywody pozwolił W. Ryszkowskiemu na przedstawienie następującej koncepcji (tabela nr 1) oceny efektywności szkolenia sportowego klubie.

W zadaniach zamarkowane ogólne funkcje organiczne, co zdaniem autora jest nadmiernym uogólnieniem. Zadanie misi być określone w należytym stopniu szczegółowości. Spisane zadania powinny być następnie poddane ocenom prakseologicznym. Ocena samych postaci byłaby także zbytnim uproszczeniem. Albowiem sama postać nie stanowi kryterium. Dla każdego zadania należy, więc zaproponować - dobrać adekwatne kryterium oceny wynikające z definicji postaci sprawnego działania.

Tab. 1: Projekt modelu ocena efektywności systemu organizacji szkolenia w klubie tenisowym.

Kryteria Oceny Zadania	Postacie sprawnego działania wykorzystywane do projektowania kryteriów efektywności klubów
		Skuteczność	Korzystność	Ekonomiczność	Prostota	Dokładność	Czystość	Udatność	Razem
Nabór i selekcja
Nauczanie
Trenowanie
Badania lekarskie
Przygotowanie do zawodów
Odnowa biologiczna
Baza sprzętowa
Razem

T. Pszczołowski, Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1978.

G. Łasiński, Sprawność zarządzania organizacją sportową, Wydawnictwo AWF Wrocław, Wrocław 2003, s. 43.

L. Jaczynowski (red.), Organizacja kultury fizycznej. Teoria i praktyka, Tom I. Ogólne uwarunkowania, Wydawnictwo AWF w Warszawie, Warszawa 1999, s.21.

Tamże, s. 21.

Tamże, s. 23.

Tamże, s. 24.

Tamże, s. 24.

Tamże, s. 25.

Tamże, s. 26.

Tamże, s. 26.

Tamże, s. 26.

W., S. Marczak Wybrane zagadnienia organizacji i zarządzania, AWF Kraków 2003.

W. Ryszkowski , Prakseologiczne kryteria oceny efektywności szkolenia sportowego, AWF Warszawa

Stoner J., Kierowanie, PWE, Warszawa, 1997 s.60

Tadeusz Kotarbiński. Niektóre zagadnienia epistemologii pragmatycznej . W ; Problemy efektywności badań naukowych. Materiały sympozjum naukoznawczego 26-11-1970 . WAP . Warszawa 1970 s79

S.J. Sokołowski. Analiza ogólnego pojęcia nauki i efektywności badań naukowych. W; Materiały

sympozjum naukowego 26-11-1970.WAP. Warszawa 1971 s23

G. Łasiński, Sprawność zarządzania organizacją sportową, Wydawnictwo AWF Wrocław, Wrocław 2003, s. 48

Ryszkowski W., Prakseologiczne kryteria oceny efektywności szkolenia sportowego, AWF Warszawa

Krzyżanowski L., Podstawy nauki zarządzania, PWN, Warszawa 1985

Naglak Z., Metodyka kierowania sportowca, AWF Wrocław 1999

Sozański H., Podstawy teorii treningu sportowego, Centralny Ośrodek Sportu, Warszawa 1999.

CELE I ZADANIA PRAKSEOLIGI

ŚRODKI PRAKSEOLOGICZNE

OPISYWANIE PROCESU DZIAŁANIA

OPRACOWYWANIE NOWYCH POJĘĆ I TERMINÓW DOT. DZIAŁANIA

PROJEKTOWANIE I WYBÓR KRYTERIÓW OCENY DZIAŁALNOŚCI

FORMUŁOWANIE ZASAD DOSKONALENIA PROJEKTOWANIA DZIAŁALNOŚCI

OCENY EFEKTYWNOŚCI PROCESÓW DZIAŁAL.

PROJEKTOW.

I USPRAWNIANIE

SYSTEMÓW

Ryc. 1: Prakseologiczny model usprawniania działalności wg. Ryszkowskiego.

EFEKTYWNOŚĆ = SPRAWNOŚĆ OGÓLNA

w znaczeniu:

SYNTETYCZNYM

Ogół walorów praktycznych działania - ogół pozytywnie ocenianych jego cech.

w znaczeniu:

UNIWERSALNYM

Ocena każdego z walorów dobrej roboty z osobna.

np. efektywnym można nazwać działanie skuteczne, jeżeli był to cel główny

EFEKTYWNOŚĆ =

SKUTECZNOŚĆ + KORZYSTNOŚĆ

+ EKONOMICZNOŚĆ + PROSTOTA

+ CZYSTOŚĆ + UDATNOŚĆ +

SPOLEGLIWOŚĆ + DOKŁADNOŚĆ

+ RACJONALNOŚĆ

Skuteczność

Korzystność

Ekonomiczność

Prostota

Czystość

Udatność

Spolegliwość

Dokładność

Racjonloność

TAK

USTALENIE NORM, METOD (KRYTERIÓW) POMIARU EFEKTYWNOŚCI

POMIAR EFEKTYWNOŚCI

CZY EFEKTYWNOŚĆ JEST ZGODNA Z NORMĄ?

NIE PODEJMOWAĆ DZIAŁANIA

PODJĘCIE DZIAŁAŃ KORYGUJĄCYCH

Ryc. 4: Podstawowe etapy procesu kontroli

---