Wyższa Szkoła Gospodarki Euroregionalnej im. Alcide De Gasperi w Józefowie Kierunek Pedagogika; V semestr |
OPRACOWAŁY: Katarzyna Dudkiewicz Kinga Jarosz
|
|
|
|
|
ADHD
Każdy z nas słyszał o ADHD, mamy wrażenie, że wiemy co oznacza, jednak zapytani o prawidłową interpretację tego terminu większość rozkłada ręce, nie wie na czym dokładnie polega i jakie są uwarunkowania tego zaburzenia u dzieci. W Polsce jest około 60 tysięcy dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej , a więc w każdej szkole podstawowej uczy się od kilkunastu do kilkudziesięciu takich dzieci. To oznacza, że właściwie każdy nauczyciel w szkole podstawowej ma kontakt z dziećmi z ADHD.
Pierwsze kliniczne opisy dziecka nadpobudliwego pojawiły się w dziewiętnastym wieku, natomiast opisy medyczne, próby leczenia to są lata dwudzieste i trzydzieste dwudziestego wieku. W latach pięćdziesiątych pojawiła się koncepcja mikro uszkodzeń, która dziś jest już koncepcją historyczną, ale po raz pierwszy umożliwiła spojrzenie na dzieci nadpobudliwe jako na problem neurobiologiczny, neuropsychologiczny, medyczny. I w końcu w drugiej edycji Amerykańskiej Klasyfikacji Psychiatrycznej, DSM II, pojawiło się określenie: zaburzenia deficytu uwagi, czyli Attention Deficit Disorder - ADD, co w polskim przekładzie oznacza ZESPÓŁ NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ. Podstawą rozpoznania jest występowanie u dziecka utrzymujących się przez ponad 6 miesięcy, trwających od wczesnego dzieciństwa trzech podstawowych zespołów objawów:
Deficyt uwagi - dziecko łatwo się rozprasza, sprawia wrażenie nieobecnego, jest niezorganizowane, niezdolne do wykonania złożonych poleceń, jest mocno roztargnione, gubi różne przedmioty, popełnia proste błędy w zadaniach szkolnych oraz zabawach.
Nadruchliwość - objawia się niewyczerpaną energią dziecka, ciągłą potrzebą ruchu, działaniem „w biegu”. Podczas zajęć lekcyjnych uczeń często wstaje, chodzi po klasie, rozmawia, kręci się, wykonuje nerwowe ruchy kończyn, jest bardzo hałaśliwy.
Impulsywność - najczęściej przybiera formę „wyrywania się” do odpowiedzi, mówi niepytane, często nie na temat, gdyż nie wysłucha do końca pytania, nie jest wstanie doczekać do swojej kolejności podczas zabawy. Dziecko przerywa innym i wtrąca się do rozmowy.
Współczesna definicja ADHD wg DSM- IV
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (Attention Deficit Hyperactiviti Disorder ADHD) to szczególne zaburzenie o podłożu neurologicznym spowodowane prawdopodobnie brakiem równowagi hormonów mózgowych, co powoduje istotne zakłócenia w procesach analizy i syntezy mózgu. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne podaje nazwę ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi, wyróżniając trzy podtypy tego zaburzenia. Są to:
- podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi:
Zaburzenia uwagi przejawiają się krótkim czasem skupienia uwagi, trudnościami w koncentracji, nieumiejętnością wybrania tego, na czym w danym momencie należy się skupić (np. na wypowiedzi nauczyciela w klasie), oraz bardzo łatwym rozpraszaniem się pod wpływem zewnętrznych bodźców (np. wejście kogoś do klasy, lub przejeżdżający samochód). Zaburzenia uwagi powodują zwykle, że dotknięte nimi dzieci gorzej radzą sobie w szkole, osiągają słabsze wyniki i mają gorsze kontakty z nauczycielami, których denerwują swoim brakiem zdolności do skupienia się na tym, co ważne dla dorosłego. Pochodną zaburzeń uwagi jest stałe gubienie przedmiotów, a także zapominanie o różnych rzeczach, gdyż aby coś zapamiętać, trzeba najpierw na to zwrócić uwagę.
- podtyp z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej:
Problemy z impulsywnością i kontrolą zachowań, oznaczają wykonywanie przez dziecko czynności bez przewidywania, jakie mogą być ich następstwa zarówno dla samego dziecka, jak i innych. Dzieci z zespołem nadpobudliwości zwykle rozpoczynają wykonywanie zadania, bez całkowitego zrozumienia instrukcji. Często nie wysłuchują jej nawet do końca. Mają kłopoty z wykonaniem złożonych prac. Trudniej im uczyć się z wcześniejszych doświadczeń, oraz ogólnych zasad. Są bardziej gadatliwe, przerywają innym, nie czekają na swoją kolej w grupowych sytuacjach. Nic dziwnego, że częściej niż „zdrowe” dzieci nie są lubiane przez rówieśników, oraz prowokują innych do wyrażania negatywnych opinii o sobie. Mają krótszy okres odwlekania działania, muszą zrobić natychmiast coś, co przychodzi im do głowy i nie potrafią czekać na nagrodę, czy pochwałę. W klasie szkolnej często oznacza to wtrącanie się do wypowiedzi nauczyciela, lub innych dzieci, lub nieustanne domaganie się pytania. Nadmierna impulsywność ma także tragiczne następstwa. Dzieci nadpobudliwe znacznie częściej niż pozostałe ulegają poważnym wypadkom, lub w nich giną, gdyż np. wybiegają na jezdnię nie sprawdzając, czy nadjeżdża samochód.
- podtyp mieszany- występują zarówno nasilone objawy niepokoju ruchowego, jak i zaburzeń koncentracji uwagi:
Ta nadmierna ruchliwość dziecka nie jest połączona z wykonywaniem przez niego zadania i która jest irytująca i dokuczliwa dla będących wokół osób. Dziecko nadpobudliwe z trudnością pozostaje w jednym miejscu, często biega, wspina się na meble, u starszych dzieci i nastolatków, może to ograniczyć się do wiercenia, kręcenia się na krześle, rysowania, obgryzania długopisu lub poczucia wewnętrznego niepokoju. Co charakterystyczne, aktywność dziecka nadpobudliwego, zwykle jest dość chaotyczna, nie służy określonemu celowi.
Niezbędnym warunkiem do orzekania ADHD, jest wystąpienie objawów przed ukończeniem przez dziecko 7 roku życia. Można powiedzieć, że u niemal wszystkich maluchów istnieje czasowo lub stale któreś z wymienionych zaburzeń zachowania. Wszystkie dzieciaki są ruchliwe, rozbiegane, bardzo wesołe, wszędobylskie i spontaniczne. Jednak nie jest to podstawą do twierdzenia, iż dziecko ma ADHD. Postawienie właściwej diagnozy nie jest rzeczą prostą. Obejmuje kilka odrębnych dziedzin. Ważna jest ocena zachowania podopiecznego wyrażona przez nauczycieli oraz rodziców w jego środowisku szkolnym i domowym. W tym celu prowadzi się wywiad zarówno z dzieckiem jego opiekunami i wychowawcami. Dostarcza to pełnej oceny zachowania dziecka nie tylko w warunkach ambulatoryjnych. Oczywiście konieczne jest badanie psychologiczne, w którym specjalista na podstawie określonych zadań dokona właściwej diagnozy. Zadania polegają głównie na dopasowaniu części układanki wg wzoru, ogólnej obserwacji zachowania dziecka w przebiegu badania, czy często wstaje, czy jest nadmiernie pobudzone, czy wykazuje niepewność reakcji, jak duży ma współczynnik błędów, itd.
Na ogół w diagnozowaniu ADHD stosuje się różną kombinację technik, pozwalającą ocenić, czy dziecko spełnia kryteria niezbędne do postawienia diagnozy. ADHD nie jest chorobą jednej populacji. Na całym świecie
ok. 3 - 8% dzieci w wieku wczesnoszkolnym ma podejrzenie tego schorzenia. Konieczne było zatem usystematyzowanie kryteriów diagnozy, ujednolicenie ich, by specjaliści na całym świecie wykorzystywali jedną skalę w ocenie choroby.
Tabela 1. Ocena i diagnoza ADHD
Klasyfikacja według ICD-10
F90 Zaburzenia hiperkinetyczne (zespoły nadpobudliwości ruchowej) Uwaga! Rozpoznanie zaburzeń hiperkinetycznych do celów badawczych wymaga stwierdzenia wyraźnie nieprawidłowego nasilenia zaburzeń uwagi, nadmiernej aktywności i niepokoju, które występują w różnych sytuacjach i utrzymują się w czasie, a które nie są spowodowane przez inne zaburzenia, takie jak autyzm czy zaburzenia afektywne. Gl. Brak uwagi. Co najmniej sześć z następujących objawów braku uwagi utrzymywało się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnym z poziomem rozwoju dziecka: 1) częste niezwracanie bliższej uwagi na szczegóły lub częste beztroskie błędy w pracy szkolnej, pracy lub w innych czynnościach; 2) częste niepowodzenia w utrzymaniu uwagi na zadaniach lub czynnościach związanych z zabawą; 3) często wydaje się nie słyszeć, co zostało do niego (do niej) powiedziane; 4) częste niepowodzenia w postępowaniu według instrukcji albo w kończeniu pracy szkolnej, pomocy w domu lub obowiązków w miejscu pracy (ale nie z powodu zachowania opozycyjnego ani niezrozumienia poleceń); 5) często upośledzona umiejętność organizowania zadań i aktywności; 6) częste unikanie lub silna niechęć do takich zadań, jak praca domowa wymagająca wytrwałego wysiłku umysłowego; 7) częste gubienie rzeczy niezbędnych do niektórych zadań lub czynności, jak wyposażenie szkolne, ołówki, książki, zabawki lub narzędzia; 8) często łatwa odwracalność uwagi przez zewnętrzne bodźce; 9) częste zapominanie w toku codziennej aktywności. G2. Nadmierna aktywność. Co najmniej trzy z następujących objawów nadmiernej aktywności utrzymywały się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnym z poziomem rozwoju dziecka: 1) często niespokojnie porusza rękoma lub stopami, albo wierci się w krześle; 2) opuszcza siedzenie w klasie lub w innych sytuacjach, w których oczekiwane jest utrzymanie pozycji siedzącej; 3) często nadmierne rozbieganie lub wtrącanie się w sytuacjach, w których jest to niewłaściwe (w wieku młodzieńczym lub u dorosłych może występować jedynie poczucie niepokoju); 4) często przesadna hałaśliwość w zabawie lub trudność zachowania spokoju w czasie wypoczynku; 5) przejawia utrwalony wzorzec nadmiernej aktywności ruchowej, praktycznie niemodyfikowany przez społeczny kontekst i oczekiwania. G3. Impulsywność. Co najmniej jeden z następujących objawów impulsywności utrzymywał się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnym z poziomem rozwoju dziecka: 1) często udziela odpowiedzi zanim pytanie jest dokończone; 2) często nie umie czekać w kolejce lub doczekać swej rundy w grach i innych sytuacjach grupowych; 3) często przerywa i przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmów lub gier innych osób); 4) często wypowiada się nadmiernie bez uwzględniania ograniczeń społecznych. G4. Początek zaburzenia nie później niż w wieku lat 7. G5. Całościowość. Kryteria są spełnione w więcej niż jedna sytuacji, np. połączenie braku uwagi i nadaktywności występuje i w szkole, i w domu lub zarówno w szkole, jak i w innych okolicznościach, gdzie dzieci są obserwowane, takich jak klinika (potwierdzenie takiej sytuacyjnej rozpiętości zwykle będzie wymagało informacji z więcej niż jednego źródła, relacje rodziców na temat zachowania w klasie mogą okazać się niewystarczające). G6. Objawy w G1-G3 powodują istotne klinicznie cierpienie lub upośledzenie w zakresie funkcjonowania społecznego, szkolnego lub zawodowego. G7. Zaburzenie nie spełnia kryteriów całościowych zaburzeń rozwojowych (F84.-), epizodu maniakalnego (F30.-), epizodu depresyjnego (F32.-) ani zaburzeń lękowych (F41.-).
Źródło: Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10: Badawcze kryteria diagnostyczne (1998). Prawa autorskie należą do Uniwersyteckiego Wydawnictwa Medycznego „Vesalius” |
Podstawą do pracy z dzieckiem z ADHD jest posiadanie przez nauczyciela wiedzy na temat cech charakterystycznych dziecka z ADHD, cech uwagi, oraz zastosowanie czegoś, co nazywa „opcjami ułatwienia”, czyli dostosowania sposobu nauczania i przekazywania informacji, ale również wychowania do realnych możliwości takiego dziecka. Podstawą jest zaakceptowanie przez nauczyciela ograniczeń takiego ucznia, nie karanie go za objawy choroby, nie wyśmiewanie, zapanowanie nad własną złością wynikającą z bezradności, frustracji. Dziecko z nadpobudliwością budzi w nauczycielu głębokie przekonanie, że jest złym nauczycielem, to dziecko, które budzi też chęć pozbycia się go z zespołu klasowego. I tak się zwykle dzieje. Bardzo ważne jest uświadomienie sobie powszechności występowania zespołu nadpobudliwości psychoruchowej w Polsce. Badania wskazują, że od 3 do 8% dzieci, ma objawy tego zespołu, a to oznacza, że w każdej prawie klasie jest od jednego do kilkorga dzieci z ADHD. Trzeba pracować nad zmianą poziomu akceptacji dla tych dzieci przez nauczyciela. Chodzi o zrozumienie dziecka i zaakceptowanie pewnej jego niemożności, oraz sytuacji, w której znaleźli się on i dziecko. Po zaakceptowaniu ograniczeń warto wprowadzić pewne podstawowe zasady pracy z takim dzieckiem.
Dziecko w wieku przedszkolnym: Nasilona ruchliwość, dziecko jest stale w ruchu, „żywe srebro", wspina się na meble i inne przedmioty Często wybucha emocjonalnie Popada w konflikty z rówieśnikami: bywa agresywne, potrafi uderzyć lub ugryźć Niechętnie rysuje lub wykonuje inne czynności wymagające skupienia Okres nauczania początkowego: Dziecko chodzi po klasie, zaczepia innych uczniów, gada na lekcjach Nie wykonuje do końca zadań, nie może zdążyć z przepisaniem tekstu z tablicy Nie zapisuje zadań domowych Wymaga wielokrotnego powtarzania poleceń Przy odrabianiu lekcji, pakowaniu tornistra wymaga pomocy dorosłego Łatwo wybucha, prowokowane wdaje się w bójki Wyrywa się nie proszone z odpowiedzią Przerywa innym Nastolatek: Nadruchliwość zmienia się w uczucie wewnętrznego niepokoju Ma trudności w przewidywaniu konsekwencji swoich działań Nasilone zaburzenia koncentracji uwagi Popełnia liczne błędy w pracach Osiąga gorsze od swoich potencjalnych możliwości wyniki w nauce Słabo organizuje i planuje czynności Ma trudności w wybieraniu i realizacji najważniejszych celów Nie opanował umiejętności rozwiązywania problemów i szukania rozwiązań alternatywnych Źle gospodaruje czasem Ma niską samoocenę Trudności w relacjach z rówieśnikami
Źródło: Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci. Prawa autorskie należą do Wydawnictwa Lekarskiego PZWL |
Tabela 2. Wiek dziecka a rozpoznanie ADHD
Ważnym w diagnozie jest aspekt wieku dziecka. Od wczesnego dzieciństwa rodzice rejestrują pewne niepokojące objawy, jak zaburzenia jedzenia i snu. W wieku przedszkolnym na pierwszy plan wysuwa się nadaktywność ruchowa i emocjonalna oraz niezdolność zaakceptowania norm społecznych. Wiek szkolny niesie pogłębienie kłopotów związanych z funkcjonowaniem w grupie rówieśniczej, pojawia się problem braku koncentracji uwagi, trudności w nauce. Nadruchliwość zmniejsza się wraz z wiekiem, jednak impulsywność pozostaje utrudniając tym samym kontakty społeczne. Narasta niska samoocena, która w konsekwencji może rozwinąć depresję.
Nie ma jednej opisanej przez specjalistów przyczyny występowania ADHD. Badania jednak wykazują duży udział czynników genetycznych, wpływają one na sposób przekazywania pobudzeń w centralnym układzie nerwowym. Jeśli więc u jednego z rodziców lub starszego rodzeństwa stwierdzono zespół nadpobudliwości psychoruchowej, istnieje ogromne prawdopodobieństwo wystąpienia ADHD u kolejnych dzieci. Objawy nie są winą dziecka. Wina nie leży także po stronie rodziców i nauczycieli. Winny jest niedojrzały układ nerwowy, pracuje on mniej skutecznie niż u zdrowych dzieci, za tą tezą przemawia zmniejszanie się lub całkowite ustępowanie objawów wraz z wiekiem. Na poziomie biochemicznym u osób z ADHD dochodzi do osłabienia działania substancji będących neuroprzekaźnikami: noradrenaliny i dopaminy. Leki stosowane w farmakoterapii modyfikują aktywność tych przekaźników w mózgu.
Oczywiście niektóre czynniki zewnętrzne również mogą pogłębiać objawy ADHD, są nimi toksyny zawarte w spożywanych pokarmach oraz powietrzu jakim oddychamy, alergie pokarmowe, astma, nieprawidłowe relacje między członkami rodziny, nerwowa atmosfera w domu, częsta zmiana miejsca zamieszkania, przedszkola i szkoły.
Dawniej utrzymywała się hipoteza, iż ADHD wywoływane jest przez niedobór cukru w organizmie dziecka. Jest to nieprawdziwa teza, jednak istnieje pewien związek między występowaniem choroby i właściwą dietą. Powinna być ona bogata w składniki odżywcze i witaminy, a posiłki dziecko powinno przejmować bardzo regularnie. Pozwala to na eliminowanie czynnika pobudzającego, mózg jest właściwie odżywiony, co za tym idzie pracuje sprawniej.
Niektórzy dopatrywali się społecznych i środowiskowych uwarunkowań występowania ADHD. Błędów wychowawczych oraz patologicznych postaw rodziny wychowującej dziecko nadpobudliwe. Mówiono, że rodzice wydają więcej prostych poleceń swoim dzieciom, ale jest to raczej konsekwencja choroby a nie jej przyczyna.
Jakie właściwie jest dziecko z ADHD?
Bycie rodzicem dziecka z ADHD to bardzo ciężka praca. Niemożność nadążenia za własnym dzieckiem przynosi skrajne zmęczenie, bezradność. Ogólnie mówimy o nich „trudne dzieci”, bo my dorośli nie potrafimy wielokrotnie sprostać ich nauce i wychowaniu. Należy zdać sobie sprawę, że ten mały człowiek nigdy nie będzie wymarzonym uczniem, trzeba zaakceptować jego odmienność i ukierunkować się na właściwe działanie. Taka postawa pozwoli uniknąć frustracji i odczuwania ciągłych niepowodzeń wychowawczych.
Kiedyś sądzono, że nie dzieci nadpobudliwe psychoruchowo są niezdolne do odbioru i przetwarzania dostatecznej ilości bodźców pochodzących z zewnątrz i dlatego mają kłopoty z właściwym interpretowaniem i wykonaniem poleceń. Tymczasem jest odwrotnie, ilość odbieranych bodźców jest zbyt duża, dziecko nie jest wstanie dokonać właściwej ich selekcji. Równie ważne są polecenia wydawane przez nauczyciela, jak szmer dochodzący z drugiego końca klasy. Każdy przedmiot w najbliższym otoczeniu powoduje dekoncentrację, niemożność skupienia się nad powierzonym zadaniem. Zatem miejsce pracy dziecka z ADHD powinno być minimalnie wyposażone, zawierać jedynie przedmioty niezbędne do pracy, powinna być zachowana cisza (bez telewizora i radia) dla stworzenia jak najlepszych warunków do nauki. Potrzebne są także częste przerwy, dostarczające relaksu i pozwalające na rozładowanie nagromadzonej w dziecku energii.
Impulsywność jaką wykazują dzieci z ADHD jest niekontrolowana. Na ogół znają one reguły, ale nie potrafią się do nich zastosować. Najczęściej nie zastanawiają się nad konsekwencjami swoich czynów (zagrożenie zdrowia swojego i innych). Chcą być w centrum uwagi bez przerwy. Gdy wykonają zadanie, natychmiast oczekują pochwały, nagrody, nie są wstanie zaczekać na swoją kolej, więc bezustannie przerywają innym rozmowę i ich zajęcia, także zabawę. Takie zachowanie nie jest powszechnie akceptowane i wiąże się niejednokrotnie z naganą lub karą. Nikt nie lubi kar, więc dziecko nabywa z czasem zdolności ich unikania i zamiast rozwijać swoje umiejętność wybiera pewne minimum. Doskonałą metodą terapeutyczną dla dziecka impulsywnego jest dosyć prosta zabawa nazywana „Co by było gdyby…”. Polega na snuciu wyobrażeń o konsekwencjach konkretnych zachowań i czynów.
Wraz z dorastaniem dziecka dotkniętego ADHD powyższe kłopoty wypierane są głównie przez zaburzenia koncentracji uwagi. Czemu się tak dzieje? Przyczyna jest prosta, stawiamy przed dzieckiem coraz bardziej skomplikowane zadania, wymagające wzmożonego wysiłku umysłowego, zachowania ciągłej uwagi. Niestety uczeń nie jest niezdolny tak podzielić swojej uwagi, by np. jednocześnie słuchać nauczyciela i robić notatki. Nawarstwiają się zaległości w nauce, co budzi frustracje dziecka, powoduje negatywne reakcje i wzmaga jego niechęć. Jak sobie więc radzić z tym problemem? Podstawą jest wyrozumiałość ze strony nauczycieli i rodziców. Musimy zrozumieć, iż uczeń wcale nie chce być złośliwy i niegrzeczny, bardzo się stara sprostać wymaganiom, niestety bez większego powodzenia. Gdy widzimy znaczne kłopoty z utrzymaniem uwagi, powinniśmy pozwolić dziecku na przerwę, relaks, zorganizować ruch lub małą przekąskę. Dobrym rozwiązaniem jest przykucie uwagi ucznia przez zastosowanie ciekawych metod pracy, dobór interesujących pomocy naukowych oraz bardzo prostych komunikatów.
Jak pracować z dzieckiem z ADHD
Wychowanie dziecka nadpobudliwego psychoruchowo wymaga określenia i stosowania jasnych zasad postępowania. Przedstawiamy dzieciom zasady po to, aby były stosowane. Musimy przekonać dzieci, że zasady wspólne dla wszystkich warto stosować i że dzięki nim dochodzimy do wyników swojej pracy mniejszym kosztem i jest nam łatwiej lubić się nawzajem, oraz współpracować ze sobą. Łamanie reguł pociąga za sobą rzeczywiste konsekwencje. Musimy pamiętać, że dziecko z zespołem ADHD manipuluje otoczeniem. Bodźce bieżącej chwili są dla niego bardzo silne, a przez to ważne. Reaguje na nie natychmiast, natychmiast przez silniej niż inne dzieci. Szybko wykona polecenie, lub zaprotestuje przeciwko niemu i kiedy inne dzieci spokojnie wykonują zadanie, ono już się nudzi. Wtedy reaguje na przypadkowy bodziec, lub wymyśla coś swojego. Zazwyczaj jest to psota pomyślana tak, aby wywołać możliwie jak największy efekt, oczywiście bez przewidywania skutków.
Działając jako skuteczny przywódca musimy pokazać praktyczną stronę swojej mocy. Określamy i uzgadniamy z dziećmi w szczegółach konsekwencje łamania przyjętych reguł. Staramy się o to, aby konsekwencje prowadziły do naprawienia szkód spowodowanych złamaniem zasad. Powinniśmy oddzielić swoje emocje od rzeczywistych skutków niewłaściwego działania dziecka. Jest to niezwykle trudne. Dziecko nadpobudliwe ma bowiem to do siebie, że świadomie i mimo woli wytrąca nas z równowagi. W reakcji na niepowodzenia pojawia się w nas skłonność do zastosowania silniejszych sankcji i zamiast zająć się naprawieniem szkody, obie strony usztywniają się w swych pozycjach, myślą o odwecie. W konsekwencji zamiast próby rozwiązania problemu stosujemy karę. Skuteczne stosowanie konsekwencji wymaga jasnego trybu postępowania. Reakcje na niesforne zachowanie się dziecka stopniujemy. Uczymy je w ten sposób asertywnego stawiania granic i wdrażamy do uporządkowania zachowań społecznych.
Żeby nasze działanie mogło być skuteczne, wiedząc, że podłożem impulsywnego działania dziecka jest choroba, nie wolno nam ulegać emocjom. Całą swoją postawą musimy okazywać spokój płynący z pewności własnej wiedzy. Modelujemy zachowanie rozsądne, osłabiamy napięcie i nie pozwalamy naruszać norm. Sami musimy pokazywać dobry przykład.
Żeby nasze działania mogły być skuteczne, w pracę z dzieckiem muszą być zaangażowani rodzice i to w większym stopniu niż nauczyciel. Konsekwencja i cierpliwość mogą doprowadzić do sukcesów w naszych działaniach. Dziecko jest w stanie przyjąć zasady i stosować je według wskazanych reguł. Współpraca nauczyciela z rodzicem i dzieckiem nadpobudliwym, jest gwarancją na osiągnięcie celu. Gdy zmiany w zachowaniu dziecka zaczynają być widoczne, cieszy to wszystkich i nauczyciela i rodzica i nawet ucznia z ADHD, gdyż jest on dumny z siebie, że tak wiele był w stanie osiągnąć poprzez własną pracę.
Praca z dzieckiem z ADHD musi odbywać się na wielu płaszczyznach. Nie jest to tylko zadaniem szkoły, ale przede wszystkim rodziców, co wiąże się bardzo często ze zmianą modelu wychowania postaw rodzicielskich i stosowania metod i technik dostosowanych do indywidualnych potrzeb każdego dziecka.
Czy leczymy ADHD?
Leczenie dziecka z ADHD jest zwykle wielokierunkowe, długotrwałe i wymaga zaangażowania zarówno samego dziecka jak i rodziców i wychowawców. Każdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia.
Wg R. Portmann metody dzielimy w zależności na to, do kogo są skierowane:
ukierunkowane na dziecko:
trening behawioralny
psychoterapia
terapia motoryczna
zastosowanie farmakologii
ukierunkowane na rodzinę:
terapia rodzinna
poradnictwo rodzinne
trening behawioralny dla rodziców
skierowane na placówkę szkolno - wychowawczą:
porady dla wychowawców i pedagogów
programy różnych zachowań
zmiany metodyczno - dydaktyczne lub organizacyjne
Tak wszechstronne działanie terapeutyczne pozwala na wyposażenie w odpowiednią wiedzę zarówno rodziców jak i nauczycieli, zdobywają oni umiejętności w odpowiednim podejściu do dziecka z ADHD, podejmowaniu właściwych metod wychowawczych, doborze metod nauczania, a szczególnie ważnym czynnikiem jest zmiana wewnętrznej postawy dorosłych mających pod opieką dziecko nadpobudliwe. Uczą się nagradzać dziecko, kształtować jego właściwe reakcje, redukować nieodpowiednie zachowania. ADHD nie jest wymówką, ani sposobem na życie. Właściwa terapia prowadzi do tego, by dziecko osiągnęło tyle samo co jego zdrowi rówieśnicy.
Często terapeuta opiera swoje metody pracy o najmocniejszy atut dziecka. Wzmaga jego pozytywną samoocenę, jednocześnie wdraża konsekwentnie przestrzeganie właściwych norm społecznych i środowiskowych.
Dziecko z ADHD wymaga terapii mającej na celu poprawienie integracji sensorycznej, procesów behawioralno - poznawczych, jak również socjoterapii.
W licznych przypadkach metody psychoterapeutyczne są niewystarczające. Wtedy lekarz decyduje się na wprowadzenie leków, są to środki psychostymulujące. Skuteczność terapeutyczną leków ocenia się na
80-90%. W leczeniu ADHD lekami stosowanymi z wyboru w Polsce są: imipramina, nortriptylina, klomipramina, dezipramina. Dzieci leczone farmakologicznie wykazują poprawę w wykonywaniu zadań poznawczych, ruchów precyzyjnych, wyraźnie zmniejszona jest ich nadpobudliwość. Przekłada się to na poprawę osiągnięć szkolnych.
Niestety leczenie farmakologiczne niesie za sobą występowanie skutków ubocznych. Najczęściej rejestruje się zaburzenia snu, bóle brzucha, utrata masy ciała powiązana z zaburzeniami łaknienia. Najpoważniejszym objawem niepożądanym jest kardiotoksyczność (tachykardia, wzrost ciśnienia krwi), wystąpienie jej wiąże się z natychmiastowym zaprzestaniem podawania leków. Najnowszymi osiągnięciami farmakologii w leczeniu ADHD są Atomoksetyna i Klonidyna, wykazują wysoką skuteczność.
Terapia dziecka nadpobudliwego jest długotrwała, nierzadko wieloletnia. Prowadzi się ją do momentu zmniejszenia objawów w takim stopniu, który pozwoli dziecku na w miarę normalne funkcjonowanie w środowisku.
Ciekawostką jest badanie poziomu inteligencji wśród dzieci cierpiących na ADHD. Większość z nich uzyskuje wyniki wysokie, znacznie ponad przeciętną. Jest to wskaźnikiem, że inteligencja bądź jej brak nie jest czynnikiem w ADHD, wręcz przeciwnie. Wysoka inteligencja pozwala dzieciom chorym na przyswojenie potrzebnej im wiedzy pomimo licznych kłopotów. Często rozwijają wyjątkowe pasje, są zdeterminowani do osiągnięcia sukcesu w interesujących je dziedzinach życia. Jest to rodzaj katalizatora dla wewnętrznych jakże silnych i różnorodnych emocji. Jeden z uczniów chorych na ADHD mówi o sobie: „Lubię, kiedy czuję się lepszy, jest mi wtedy dobrze. Jedyną dziedziną w której mogę to chociaż w pewnym stopniu osiągnąć, jest nauka. Czasami jak mnie coś interesuje, to nawet lubię poczytać, tak jak UFO czy historia. Jak jestem dobry, to mnie lubią koledzy, bo mogą przepisać pracę domową …..”
Dzieci powinny być akceptowane przez społeczeństwo takie jakie są, ze wszystkimi słabościami i błędami, wtedy na pewno nauczą się szanować swoją odmienność. Mają także prawo do pełnego uczestnictwa we wszystkich sprawach, które bezpośrednio ich dotyczą, będą wtedy silniejsze, by zmieniać siebie samych na lepsze.
Do niedawna sądzono, że z ADHD się wyrasta. Najnowsze badania przekonują nas, że objawy pozostają u 50% nadpobudliwych nastolatków i aż u 30% ludzi dorosłych. Niebezpiecznym staje się fakt iż ADHD ma pośredni wpływ na późniejszą karierę życiową człowieka dorosłego. Dzieję się tak z dziećmi, które nie otrzymały pełnej pomocy specjalistycznej w odpowiednim okresie życia, oraz gdy terapia była niewłaściwa lub niewystarczająca. Powikłania następujące przy zespole nadpobudliwości psychoruchowej prowadzą do zaburzeń procesu edukacji dziecka, szybszej rezygnacji z nauki, a w konsekwencji do osiągnięcia gorszego wykształcenia oraz niskiego statusu społecznego i ekonomicznego.
W tej chwili możemy uznać ADHD za chorobę społeczną, gdyż diagnozowana jest u znacznego odsetka populacji dzieci na świecie. Niestety jest mała ilość specjalistów, którzy kompleksowo zajmują się reedukacją dzieci z ADHD. Każdy z nas w zetknięciu z tym problemem powinien nieść pomoc, starać się o właściwą opiekę nad dzieckiem, terapię i przede wszystkim okazać akceptację i zrozumienie.
Bibliografia:
Barkley Russell A., tł. z ang. Helena Grzegołowska- Klarkowska „Dzieci nadpobudliwe i roztargnione“ Świat Nauki, 1998, nr 11, s. 50-55
Cordula Neuhaus „Dziecko nadpobudliwe”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2005
E.M. Hallowell, J.J. Ratej: ”W świecie ADHD. Nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami uwagi u dzieci i dorosłych”; Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań 2004
Edward M. Hallowell, John J. Ratey “W świecie ADHD”, Media Rodzina 2004
Jakubik A. „Zaburzenia psychiczne i osobowościowe”
L.J. Pfiffner: „Wszystko o ADHD”; Wydawnictwo Zysk i Spółka, Poznań 2004
M. Święcicka: „Problemy psychologiczne dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej”; Wydawnictwo Emu, Warszawa 2003
Makowska Jolanta „Dzieci trudne do kochania”, Instytut Wydawniczy CRZZ
Meyer R. „Psychopatologia”, Gdańskie Wyd. Psychologiczne 2003
Natowska Hanna „Wychowanie dziecka nadpobudliwego”, Nasza Księgarnia
Okoń W. „Nowy słownik pedagogiczny”, Wyd. Akademickie Żak Warszawa 2001
P. Cooper, K. Deus: „Zrozumieć dziecko z nadpobudliwością psychoruchową”; Wydawnictwo APS, Warszawa 2002
P.C. Kendall: „Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji”; Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004
Przetacznikowa M. „Psychologia kliniczna”, Warszawa 1978
R. Portmann: „ADHD nadpobudliwość psychoruchowa”; Wydawnictwo Jedność, Kielce 2006
Seligman „Psychopatologia”
Sęk H. „Społeczna psychologia kliniczna”
Sęk H. „Wprowadzenie do psychologii klinicznej”
Spionek H. „Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych”, PZWL Warszawa 1965
Spionek H. „Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne”, PWN Warszawa 1973
T. Wolańczyk, J. Komender: „Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci”; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005
Walończyk T., Kołakowski A., Skotnicka M.: „Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci”, Wyd. BiFolium
Wołoszynowa L. „Psychiatria ogólna i rozwojowa” PZWN Warszawa 1965
15