ROŚLINY OLEISTE
Najstarsza roślina oliwna: drzewo oliwne (oliwki) olej do lampek oliwnych, nie koniecznie spożywczy. Tłuszcze roślinne stanowią ponad 70% produkcji wszystkich tłuszczów, pozostałe to tłuszcze zwierząt lądowych. Tłuszcze roślinne wykorzystywane jako tłuszcze jadalne w różnej postaci: olej, margaryna, ceresy. Rośliny oleiste nie zawsze są uprawiane z przeznaczeniem na olej. Może być jako pasza dla zwierząt np. rzodkiew oleista. Soja ważna roślina oleista, tłuszcz do 2%, dużo białka nawet do 50%. Słonecznik. Orzechy arachidowe. Bawełna.
Rzepak w Polsce najważniejszy, ok. 95% z powierzchni zajętej przez wszystkie rośliny oleiste zajmuje rzepak (ozimy) pow. 320 tys. ha. Kukurydza. Olej z oliwek.
RZEPAK OZIMY
Dominuje forma ozima, daje wyższe plony, nasiona zawierają więcej tłuszczu ok. 48%. Olej zawiera kwas erukowy (szkodliwy na serce). Są odmiany „o" zawierające śladowe ilości kwasu erukowego (odmiana uszlachetniona). Po tłoczeniu otrzymujemy makuchy. Na drodze ekstrakcji otrzymujemy więcej tłuszczu. Makuchy są cenną paszą treściwą dla zwierząt, zawierają ok. 20% białka i tłuszczu. Śruta rzepakowa zawiera związki siarki szkodliwe dla zwierząt. W Polsce uprawia się rzepak „00" mało kwasu erukowego i związków siarki. „000" odmiany nasion o małej ilości celulozy oraz mało kwasu erukowego i związków siarki. Olej rzepakowy wykorzystywany jest w płynnej postaci oraz po przetworzeniu (margaryna, ceres). Dobry olej do smażenia (nie powoduje zmian szkodliwych dla ludzi). Olej kukurydziany, sojowy dobry jest do spożywania na surowo (np. sałatki).
Wymagania klimatyczne i glebowe. Wytrzymuje mrozy bez okrywy śnieżnej do -15°C, dobremu hartowaniu sprzyja ciepła jesień: chłodne noce. Z okrywą do -25°C. Straty po zimie mogą być spowodowane wyprzeniem (śnieg spada na niezamarzniętą ziemie). Wysmalanie -5°C, silny, zimny wiatr. Szkodliwe jest wahanie temp. na przedwiośnie.
Woda: umiarkowane wymagania. Dużo wody potrzebuje w momencie siewu i wschodu. Jeśli już wzejdzie to nawet 1 mies. jesiennej suszy nie jest szkodliwy. Najbardziej wrażliwy na wiosnę gdy kwitnie.
Zimowanie rzepaku: powinien przed zimą rozwinąć rozetę 8-10 liści; głęboki, gruby, palowy korzeń; rośliny niskie, rozłożyste wtedy lepiej zimuje.
Rolnik ma wpływ na zimowanie:
1) termin siewu - za późno, nie wytworzy 8-10 liści;
2) gęstość siewu, za gęsto to w większym stopniu przemarza, rośliny są cienkie i wysokie i konkurują o światło;
3) nieracjonalne nawożenie - za dużo azotu, magnez dobrze wpływa na zimowanie;
4) właściwe przygotowanie gleby (odleżenie gleby)- nie odleżała, część korzenia jest nad glebą. Rzepik łatwiej wytrzymuje niskie temp. ma niżej osadzony gleby stożek wzrostu. Śnieg gdy spadnie przykrywa go „chronii".
Wymagania glebowe: wysokie najlepszego kompleks pszenny bdb, żytni bdb, gorsze gleby o wysokiej kulturze. Nie należy uprawiać na glebach piaszczystych oraz ciężkich, zimnych, podmokłych, silnie zachwaszczonych.
Stanowisko w zmianowaniu: wymaga aby przedplon wcześnie schodził z pola.
Rzepak siejemy w sierpniu. Najlepsze: wczesny ziemniak, wczesny groch, zboża: jęczmień ozimy i jary. Nie uprawia się żyto po rzepaku - słabe gleby.
Rzepak można uprawiać po sobie 1 raz, nie wolno w monokulturze, występuje pątnik i inne choroby krzyżowych (kapusta, brukiew, gorczyca i inne).
Mechaniczna uprawa roli rzepaku: po zbiorze przedplonu podorywka 8-10 cm i bronowanie. Obornik, orka siewna na głęb. 20-25 cm jeśli jest przynajmniej 3 tyg. do siewu, jeśli jest mniej czasu to spłycamy orkę lub stosujemy wał cambella, lub stosujemy pług z przedpłużkiem. Powierzchnia gleby powinna być wyrównana bez brył.
Nawożenie rzepaku ozimego: ma duże wymagania pokarmowe: z lookg nasion? + słoma rzepak pobiera: 5,2 kg N, P2O5 2kg, K2O 4,5 kg. CaO 6 kg, Mg 0,6-0,8 kg, SO3 (siarka) 3,5-4 kg. Nawożenie obornikiem mniej niż pos okopowe. Po podorywce i orka lub obornik rozrzuca się na ścierń i stosuje jedną orkę. Dawki nawozów mineralnych: mineralnych zależności od zawartości w glebie: P2O5 50-100kg/ha, K2O 90-140kg/ha, N 20-30 przedsiewnie tylko po słabym przedplonie! przedplonie wiosna: 140-180: 1) ruszenie wegetacji 50-60%; 2) początek pąkowania (7-14 dni i później). Wapno: rzepak nie powinien być uprawiany na glebach kwaśnych, wapno najlepiej pod przedplon lub na ściernisko. Najlepsze jest wapno magnezowe. Rzepak jest wrażliwy na niedobór boru. Saletra browarna - stosujemy przed siewem.
Siew: najwcześniej wśród ozimin: do 25VIII lub 20 VIII- Małopolska; 10 VIII - najwcześniej. Opóźnienie siewu powoduje straty w zimowaniu lub niższy plon. Nasiona zaprawiamy. Siejemy Siewnikiem rzędowym. Wąskie międzyrzędzia 15-18 cm, 6-8 kg. Szerokie międzyrzędzia 30-35cm. 4~6kg. Nasiona siejemy płytko ok. 2-3 cm, gleba nie może być rozpylona oni nie może być brył.
Pielęgnacja: niszczenie skorupy lekki wał kolczasty. Wschody już po tygodniu. W jesieni przegony - odprowadzenie wody z zagłębień.
Walka z chwastami: jesienią opielanie międzyrzędzi (szerokie międzyrzędzia). Opielanie podnosi zimotrwałość. Herbicydy: im młodsze rośliny łatwiej zwalczać chwasty. Butisan 2,5-3,75 gorczyca, gwiazdnica; Devrinol 2,5-3,0 samosiew zbóż; Gallaw 1-3 perz, miotła zbożowa; Teridow 2,9-3,5 przytulia. Na wiosnę trzeba sprawdzić jak przezimował. Duże braki to trzeba zaorać pole i jeśli na m2 jest mniej niż 20 roślin to trzeba zaorać. Jeśli stosowaliśmy herbicydy jesienią i wiosną zaoraliśmy pole to trzeba uważać bo nie wszystkie rośliny można sadzić na tym polu. Cresopur: len, rzepak jary, zboża jare; Devrinal: rzepak jary, ziemniak, kapusta; Korb: ziemniak, burak.
Obsada: 50-60 roślin na m2. Plon: 2,5 tony a nawet poniżej 2 ton. Jeśli jest optymalna liczba roślin na m2 to nawożenie azotem. Bronowanie. Jeśli siany w szerokie międzyrzędzia to opielanie (mechaniczna walka z chwastami i niszczenie skorupy). Zależność między zawartością azotu w roślinach a stratami pąków:
Rzepak jest zapylany przez pszczoły, owocem łuszczyna. Łączne stosowanie agrochemikaliów. Benazalox, Fusilade. Rzepak dojrzewa nierównomiernie: kosimy i dojrzewa, później zbiór. Zbyt wczesne koszenie - straty nasiona nie dojrzały. Dysykacja - środki przyśpieszające dojrzewanie. Harvade i,5-2L w fazie dojrzałości technicznej. Basta 2,5l - o 7-10 dni później. Reglone 2-3l - o 7-10 dni później.
RZEPIK OZIMY
Blisko spokrewniony z rzepakiem. Roślina europejska, uprawiana w okół Morza Śródziemnego. Uprawiany do produkcji oleju dla celów jadalnych a także do wiecznych lamp w kościołach. W Polsce uprawiany od XVIIIw. Średnie plony w Polsce 2t/ha, w UE 3,1t/ha. Uprawia się głównie formę ozimą. Na Żuławach oraz w Polsce północno-wschodniej (polski biegun zimna, rejony Suwałk). Plonuje o ok. 30% niżej niż rzepak. Ma również o 2-3% niższą zawartość tłuszczu ale ma zalety, które powodują że w niektórych rejonach jest uprawiany.
Zalety:
1. lepsza zimotrwałość rzepiku co związane jest z tworzeniem siewki bardziej skupionej przy ziemi (siedzącej), dzięki czemu pąk wierzchołkowy jest mniej narażony na działanie niskich temp. zwłaszcza przy braku okrywy śnieżnej i mroźnych wiatrów. Rzepak ma wyżej osadzoną siewkę,
2. ma bardziej kurczliwy, elastyczny korzeń, który wciąga siewkę w głąb ziemi,
3. mniej reaguje ujemnie na późniejszy termin siewu niż rzepak. Można siać po późnym przedplonie bo jest tolerancyjny, tolerancja 10-14 dni,
4. krótszy okres wegetacji o 7-14 dni, dzięki temu wcześniej schodzi z pola i zostawia miejsce po uprawę następnych roślin,
5. może być uprawiany gdzie są ostrzejsze warunki klimatyczne,
6. jest traktowany jako łamacz płodozmianów zbożowych.
Formy jare rzepiku nie opłaca się uprawiać w Polsce ponieważ słabiej plonuje od rzepaku jarego. W krajach Kanada, Finlandia uprawia się bardzo dużo rzepiku jarego. W uprawie są wysokoerukowe odmiany rzepiku wykorzystywane do celów przemysłowych.
Rzepik ozimy może być uprawiany w międzyplonach ozimych na zieloną masę. Uprawa rzepiku ozimego stwarza zagrożenie zachwaszczenia pól osypującymi się nasionami i w późniejszej uprawie rzepaku powoduje krzyżowanie i daje niższe plony rzepaku stąd nie powinien być uprawiany między rzepakiem. Agrotechnika:
wymagania klimatyczne: odporna na niskie temp. znosi temp. do -20°C. W przypadku okrywy śnieżnej obniżenia temp. mogą być jeszcze wyższe. Ma największe zapotrzebowanie na wodę w okresie tworzenia pąków kwiatowych i w okresie kwitnienia. Korzystne jest jeśli ilość opadów w ciągu roku wynosi ok. 6oomm. W czasie okresu wegetacji ok.4oomm. Rzepik wykorzystuje zapasy wody jesienno-zimowe i nie reaguje na deficyt wody tak bardzo jak formy jare.
Wymagania glebowe: ma podobne wymagania do rzepaku. Najbardziej przydatne są gleby kompleksów pszennych bdb i db, klasy II-VI, gleby pszenno-górskie lub pszenno-żytnie; Czarnoziemy, gleby brunatne, mady, rędziny. Znosi gleby lżejsze niż rzepak. Należy unikać gleb bardzo ciężkich, podmokłych zniszczonej strukturze ubogiej w próchnice. Odczyn od lekko kwaśnego do obojętnego PH 5,1-6,5. Należy unikać uprawy rzepiku na terenach pagórkowatych. Należy unikać uprawy na terenach z zagłębieniami gdzie podczas topnienia śniegu gromadzi się woda - powoduje to podtapianie rzepiku.
Przedplon: mniej wymagający od rzepaku. Przedplon później schodzący z pola np. ziemniaki wczesne, rośliny strączkowe (groch, bobik), rośliny zbożowe (żyto jęczmień).
Nawożenie: wymagania pokarmowe podobne do rzepaku i podobny termin pobierania maksymalnego składników. Małe ilości składników pobiera na jesieni, natomiast max. pobierania przypada na okres pakowania i kwitnienia. Nawożenie obornikiem bezpośrednio lub w bliskim sąsiedztwie np. po ziemniakach. Nawożenie organiczne 20-30t/ha obornika to dawki nawozów mineralnych obniżymy o ok. 30%. Jeśli wyłącznie nawożenie mineralne to dawki większe. Bez obornika: jesienią: 80-180kg K2O, 45-90kg P2O5 oraz 20-40 kgN; wiosną: 80-100N. Jeśli rzepik uprawiamy na oborniku to: jesienią: 40-100kg, 30-70kg P2O5 oraz 0-20N; wiosną: 60-80kgN. Rzepik reaguje pozytywnie na dużą ilość nawozów azotowych. Rzepik jest dobrym przedplonem dla innych roślin zbożowych np. pszenica bo zostawia pole w dobrej sile nawozowej a także czyste, odchwaszczone.
Uprawa roli: obejmuje pełny zestaw uprawek wczesną orkę aby gleba mogła osiąść a także uprawę przedsiewną. Po zbożach: podorywka, bronowanie, orka na głębokość 18-22cm oraz wał Cambella (powoduje lepsze osiadanie). Siew: są 2 rodzaje: szerokorzędowe 35-45 cm wtedy pielęgnacja mechaniczna przy użyciu opiekaczy lub wąskorzędową 12-15 cm -walka z chwastami chemiczna. Ilość wysiewu: powinna zapewnić po wschodach zagęszczenie 80-120 roślin na m2. Wysiewa się 4-6kg/ha. Na wiosnę po stratach zimowych zagęszczenie nie powinno być mniejsze niż 50 roślin na 1 m2. Głębokość siewu 1-2cm (nasiona są drobne, kiełkujące w sposób epigeiczny - liścieny? wydostaje się na powierzchnię gleby).
Termin siewu: 15 VII a nawet do 2 tyg opóźnienia.
Pielęgnowanie: przy szerszych rzędach mechaniczna i chemiczna. Wąskie rzędy to pielęgnacja tylko chemiczna. Butisan, Komodor, Lasso, Lontrek, Kerb, Focus, Fusilade, Targa Super. Jeśli pole jest zachwaszczone to jesienią: Trefla, Dewrinol, Komand. Należy unikać wiosennego bronowania, które może powodować uszkadzanie liści i wnikanie zarodników grzybów. Szkodniki: pchełki, chowacz, gmatasz, słodyczek, pryszczarka. Stosuje się zaprawy: Funaben, Raptol. Później insektycydy (preparaty): Bankom, Decis, Chwastak, Enolofos, Karate, Pirimor. Choroby: sucha zgnilizna, zgnilizna twardnikowa, szara pleśń. Preparaty: Alert, Benlate, Promiron, Sportak.
Zbiór: ok. 2 tyg niż rzepak, koniec czerwca, początek lipca. Zbiór jednoetapowy w fazie dojrzałości pełnej, gdy 90% nasion już zbrunatniało. Nasiona mają 20% wody (trudno dosuszać). Dojrzewa nierównomiernie bo kwitnienie jest rozłożone w czasie. Preparaty przyśpieszające dojrzewanie(... wegetacji): Harwade, Basta, Reglone. Rzepik w mniejszym stopniu niż rzepak osypuje się.
RZEPIK JARY
10% zasiewów stanowią oleiste jare. Wśród nich dominuje rzepak jary. Przyczyną jest to, że słabiej
plonuje o ok. 30% niż ozimy i zawartość tłuszczu o ok. 2% mniejsza niż ozimy. Powierzchnia zasiewów rzepaku jarego systematycznie zmniejsza się. Rzepak jary jest bardzo wrażliwy na niedobory wilgoci w okresie wiosennym. Rzepak jary jest traktowany jako roślina zastępcza w przypadku ostrzejszego klimatu lub jeśli zachodzi konieczność przyorania rzepaku ozimego.
Wymagania klimatyczne: najlepiej plonuje w rejonach o obfitych opadach (rejony nadmorskie, Podkarpacie, rejony podsudeckie). Reaguje również ujemnie na niedobory wilgoci w okresie pakowania i kwitnienia. Suma opadów w czasie roku powyżej 600mm a w okresie wegetacji ok. 400mm. Uprawiany tam gdzie udaje się owies (Podhale, Podkarpacie, Sudety), jednak ma znacznie większe wymagania glebowe. Przymrozki wiosenne - wytrzymały do -4°C.
Wymagania glebowe: takie same jak rzepaku ozimego, powinny to być gleby sprawne i zdolne do magazynowania dużej ilości wody: Czarnoziemy, gleby brunatne.
Przedplon: najlepsze: okopowe na oborniku (ziemniaki), rośliny pastewne, przemysłowe ale nie należące do rodziny krzyżowych. Często uprawiamy po zbożach, trzeba dać obornik. Nie należy uprawiać po burakach ponieważ rzepak jest rośliną żywicielską dla mątnika burakowego. Dobry przedplon to motylkowe.
Uprawa roli: zależy od przedplonu. Powinno być przeprowadzone starannie. Po zbożach: podorywka, bronowanie, orka przedzimowa głębokość 20-23cm. Po okopowych: orka z przedpłużkiem na głębokość 20-23cm. Orka na jesieni.
Wiosenne zabiegi: włóka, brona oraz agregat uprawowy: brona + wał strunowy. Na glebach zwięźlejszych: kultywator o sztywnych łapach.
Nawożenie: ma mniejsze potrzeby nawozowe i pokarmowe, ok. 30% mniej niż ozimy. Bez obornika: jesienią: 4O-60 kg P2O5, 80-150 kg K2O; wiosną: 80-120kg N. Na oborniku: to niższe. PH 5,1-6,5, na kwaśnych glebach - wapnowanie.
Siew: możliwie wczesny po ruszeniu wegetacji pszenicy ozimej lub na początku wysiewu jarych zbóż. Gdy osiągnie temp. 5-6°C (wschody są szybkie i wyrównane). Koniec marca, początek kwietnia. Sposób siewu: wąskorzędowy 12-15cm i szerokorzędowy 20-25cm. Ilość siewu: 4-6kg/ha, głębokość 1,5-2cm.
Pielęgnowanie: przed wschodami: bronowanie w celu niszczenia chwastów, przy szerszych rzędach można zastosować opielacz. Popularne chwasty to dwuliścienne rumianowate. Preparaty - herbicydy: przedsiewnie: Trefla; posiewnie: Butisan, Star, Lasso, Lontrel. Szkodniki i choroby: te same preparaty co rzepak ozimy.
Zbiór: po zbiorze, I połowa sierpnia. Zbiór jednoetapowy. Konieczne jest dosuszanie. Inne oleiste jare: gorczyca biała, gorczyca sarepska, gorczyca czarna, rzodkiew oleista, lniana, katan abisyński (kapusta abisyńska).
GORCZYCA BIAŁA
Do wyrobu musztardy, gorczyca sarepska też.
GORCZYCA CZARNA
Do celów farmaceutycznych (plastry zagrzewające). Wymagania glebowe: niższe niż rzepaku, uprawiane na słabszych glebach.
Wymagania klimatyczne: wrażliwe na okresowe susze, dobrze znoszą wiosenne przymrozki. Agrotechnika: podobna jak dla rzepaku jarego. Uprawiane po zbożach.
Nawożenie: N 8okg, P2O5 40-60kg, K2O 80kg.
Wysiew: gorczyca biała w uprawie na nasiona 10-12kg/ha. Gorczyca sarepska 6-9kg. Gorczyca czarna 4-6kg. Nasiona zaprawiane. Pielęgnacja: tak samo jak do jarego rzepaku.
RZODKIEW OLEISTA
Roślina pastewna uprawiana na paszę zieloną masę dla zwierząt. Ilość wysiewu 18-20 kg/ha (na zieloną masę). Na olej to ilości wysiewu są niższe, wynoszą do 10kg. Sieje się w szerokie rzędy, opiela mechanicznie (na nasiona). Na zieloną masę siew Siewnikiem rzędowym. Lnianka (Lnicznik, rydz). Chwast w uprawie lnu, później uszlachetniana. Tłuszcz wykorzystywany na różne cele (spożywcze, techniczne: farby lakiery) Lniana może być jara i ozima. Ozima wytrzymuje mrozy. Zawartość tłuszczu 35-38%.
Siew: podobnie jak rzepik ozimy a jarej jak jare oleiste.
LNIANKA OZIMA
Wysiewa się o ok. 2tyg. później niż rzepak. Wysiew nasion 3-5kg/ha. Sieje się płytko 1-1,5cm głębokości. Pielęgnacja: mechaniczna oraz chemiczna - Lontrel 300. Lniana ozima plonuje lepiej niż jara ale i tak plon jest o ok. 30% niższy niż rzepaku.
SŁONECZNIK OLEISTY
Rodzina złożone, rzadko uprawiany w Polsce z przeznaczeniem na olej, najczęściej jako roślina pastewna. Słonecznik jest rośliną ciepłolubną. Kwiatostanem jest duży koszyczek.
Przedplon: okopowe, pszenica, pastewne.
Nawożenie: N-6okg, P2O5-50kg, K2O -100-160kg. Siew: 15-25 IV punktowy (10-13kg). Rozstawa 50-60cm, w rzędach co 15-20cm. Obsada roślin 50-65 tys/ha. Głębokość: 5-6cm. Pielęgnacja: bronowanie 1-2 razy po wschodach, opryskiwanie międzyrzędzi. Herbicydy: Trefla 25EC, Afolan 50 WP.
Zbiór: przyśpieszanie dojrzewania Harvade 200SL. Dedykacja-Reglone. Kombajn - niełupki 205 H2O.
MAK SIEWNY
Odmiana Przemek nie zawiera alkaloidów. Dodatek do pieczywa, ciast. Do produkcji lekarstw uśmierzających ból. Przedplon: okopowe, korzeniowe, kukurydza, pszenica, jęczmień. Nawożenie: N-80kg, P2O5 40kg, K2O 90kg+CaO+MgO. Siew: materiał siewny kwalifikowany (normy). Termin - koniec siewu zbóż jarych. Rozstaw 30-40 cm, 2-3kg/ha, 1 cm głębokości. Obsada 40-60 roślin/m2. Pielęgnacja: po wschodach opielanie motyczne, przerzedzanie w fazie 3-4 liści. Herbicydy: Lentaagran 50WP + Fusilade Super w fazie 3-5 liści. Zbiór: ręczny z łodygą 7-10 cm po zbronowaniu.
DYNIA OLEISTA
Owocem jagoda (do 120kg). Jako pokarm dla ludzi (memelady). Pasza dla zwierząt. Przedplon: okopowe, zboża. Nawożenie: obornik 25-30t/ha. Bez obornika: N-60-80kg,P2O5-40-60kg, K2O-80-120kg. Siew: 10-15 V nasiona podkiełkowane. Rozstaw 60-80x60-80 po 2-3 nasion. Po wschodach pojedynkowanie w fazie 1-3 liści. Na 1 ha 10-25kg nasion. Pielęgnacja: 2-3razy opielanie.
LEN OLEISTY
Wykorzystywany do produkcji oleju szybkoschnącego nadającego się do produkcji farb, lakierów, do celów farmaceutycznych(siemie lniane). Produkty odpadowe: makuchy, śruta poekstrakcyjna na paszę, bardzo bogata w białko. Ok. 40% zawartość tłuszczu. Wymagania klimatyczne: takie same jak pod len włóknisty.
Wymagania glebowe: na czarnoziemach, czarnych ziemiach, brunatnych. Nie ma obawy o wyleganie. Odczyn obojętny najlepszy.
Przedplon: podobny do lnu włóknistego, włóknistego tym że mogą być też buraki cukrowe. Nawożenie: 40-60kg N, 30-50 kg P2O5, 6o-8okg J2O.
Siew: wcześnie ok. początku siewu zbóż jarych. Obsada: 600-900 nasion/m2 czyli ok. 50-60 kg/ha. Rozstaw rzędów: 20-25cm, głębokość i,5-2cm. Zależy nam na silnym rozgałęzieniu, żeby było więcej nasion dlatego mało siejemy i rzadko.
Pielęgnacja: podobna jak lnu włóknistego.
Zbiór: w momencie kiedy opadną liście z łodyg, torebki (owoc) zaczynają brunatnieć czyli faza zielono-żólta. Rośliny kosi się i wiąże w snopy i dosusza na polu lub kombajnem (jednoetapowy) w fazie całkowitej brunatnienia torebki. Przyśpieszenie dojrzewania np. Reglone. Przy zbiarze kombajnem dojrzałość nasion 10-12% wody. Są też formy pośrednie lnu na włókno i nasiona ale wtedy jakość włókna jest gorsza. Konopie: pochodzi z Azji Środkowej. Dostarcza włókna przędzalniczego (grubszego od lnu) bardziej wytrzymałego na zniszczenie mechaniczne i odporne na procesy gnilne - liny, żagle, węże strażackie. Nasiona konopi do karmienia ptactwa ozdobnego. Również surowiec zielarski, farmacja ma właściwości antybiotyczne, można produkować też olej jadalny, ale również detergenty, mydła i do celów kosmetycznych. Produkty odpadowe - makuchy- pasza. Roślina przyjazna środowisku, prawię nie trzeba preparatów chemicznych -pestycydów. Konopie odstraszają szkodniki bo w atmosferze wokół są węglowodany terpenowe odstraszając szkodniki. Wysokość ok. 2m - naturalne parawany. Roślina fitosanitarna - sama nie przyczynia się do większej ilości chorób szkodników. Stwierdzono właściwości lecznicze - łagodzi objawy AIDS, raka, jaskry, zapalenia stawów, epilepsji oraz stwardnienia rozsianego. Mają właściwości narkotyczne - konopie indyjskie - większe wymagania termiczne, włókno 24-28%, tłuszcz 25-35% w nasionach, 20-25% białka.
Wymagania klimatyczne: niezbyt wysokie, opady ok. 200-250 mm w okresie wegetacji, temp. kiełkowania 1°C, wytrzymuje do -5°C. Optimum 16-20°C. Niekorzystne są silne wiatry, opadobicia.
Wymagania glebowe: Czarnoziemy, czarne ziemie, lessy, mady, odczyn najlepiej obojętny lub słabo zasadowy, kompleks pszenny b. dobry, dobry, żytni bdb.
Przedplon: dobrym jest pozostawiający dużą ilość składników zwłaszcza azotu, czyli motylkowe, okopowe na oborniku, zboża na zwiększonej dawce azotu, nowiny. Dopuszczalna kilkukrotna monokultura (2-3 lat).
Uprawa roli: taka jak pod kukurydzę.
ROŚLINY WŁÓKNISTE
Włókno syntetyczne nie jest zdrowe. Najbardziej popularna jest bawełna, juta, sizal, kenot zaślaz, len, konopie, a również pokrzywa. Kraje pochodzenia: Chiny, Indie, Ameryka. W Europie głównie z Holandii (żeglarstwo-liny, żagle). Bułgaria - bawełna. Len i konopie w Polsce. Współcześnie najbardziej popularna jest bawełna, pow. Zasiewów ok. 34mln 700 tys ha. Juta ok. 1 mln. 800tys. ha. Len ok. 54ooooha ha, tendencja malejąca w świecie i w olsce (w Polsce ok. 6oooha lnu). Sizal produkuje się np. sznurek do snopowiązałek 35ooooha. Konopie 133000 ha w tym w Polsce ok. looha. Konopie indyjskie - do celów narkotycznych.
LEN WŁÓKNISTY
Prastara roślina uprawna i pochodzi z Azji, Abisynii, Indie, rejon śródziemnomorski. Roślina stara do Europy dotarła w III w.p.n.e. z wędrówkami ludów. Jest to roślina przemysłowa dostarcza włókna naturalnego, bardzo delikatnego nadającego się do celów przędzalniczych. Plon zróżnicowany, najwyższy w Europie Zachodniej. W Holandii 7,2 t/ha, w Chinach ok. 3t/ha Francja 1,3t/ha w Polsce 0,4-0,5t/ha (plon z łodyg). Dodatkowo nasiona ok. 0,7-1,2t/ha. Produkty odpadowe to paździerze, pakuły. Można produkować papier, płyty do produkcji mebli lub ścian działowych. Nasiona posiadają 35-40% tłuszczu, ok. 23% białka, włókna w łodydze 24-28%.
Wymagania klimatyczne: roślina klimatu umiarkowanego bardziej chłodnego. Duże wymagania wilgoci, korzystna suma opadów w ciągu roku ok. 600mm, w okresie wegetacji ok. 70-120mm. W Polsce rejony Morza Bałtyckiego, Pogórze Karpackie i Sudeckie. Małe wymagania temp. kiełkuje przy 4°C. Znosi przymrozki do -4°C. Optymalna temp. ok. 16-20°C.
Wymagania glebowe. Gleby o wysokiej kulturze, gleby sprawne, nie zachwaszczone, odczyn obojętny, ewentualnie lekko kwaśny. Kompleks żytni b. dobry, pszenny dobry lub górski czyli gleby brunatne, mady i płowe. Należy unikać czarnoziemów, czarnych ziem, torfów bo może wylegać. Należy unikać uprawy na regionach które są bogate w wapń (Ca) jego zawartość powoduje kruchość włókna.
Przedplon: najlepszy okopowe na oborniku a zwłaszcza ziemniaki, może być koniczyna we wczesnym siewie lub wsiewki z trawami, owies, nowiny (pozyskane jako nowe gleby uprawne). Unikać monokultury lnu bo następuje wyleganie.
Uprawa roli taka jak pod zboża jare, zwłaszcza wczesnego siewu, gleba spulchniona i powierzchnia wyrównana.
Nawożenie: słabo rozwinięty system korzeniowy dlatego potrzeba odpowiedniej ilości składników pokarmowych: 2O-4okg N, 6o-8okg P2O5, 120-140kg K2O. Stosunek N:P= 1:2. N:K=1:2, 1:3. Azot ujemnie wpływa na włókno - jakość i ilość włókna. Wapnowanie nie bezpośrednio przed siewem ale ok. 2 lata wcześniej. Siew: w pełni siewu zbóż jarych czyli ok. I poł. Kwietnia. Obsada 2-2,4 tys. nasion na m2, czyli ok. I2o-i4okg/ha. Rozstaw rzędów 8-10 cm, głębokość 1-2 cm. Zależy nam żeby łodyga była długa i mało rozgałęziona (siew gęsty).
Pielęgnacja: niszczenie skorupy we wczesnych okresach, wał igłowy. Preparaty: Afolan, Linurex, Chwastom. Len ma tendencje do wylegania (delikatna łodyga i gęsty siew, intensywne nawożenie i deszcz i wiatr). Flordinex - skraca okres wegetacji. Preparaty: Diazinon, Karote.
Zbiór: na włókno: w dojrzałości zielonej. Na włókno i nasiona - w dojrzałości wczesno żółtej. Len włóknisty wyrywa się cały, rozściela się na polu i po ok. 2 dniach stawia się kopki, są też kombajny do całych roślin, wtedy od razu i rozścielanie.
Nawożenie: 120-150 kg H,90-100 kg P2O5, 180-220 kg K2O. Nawozy Pik można wysiewać na jesieni lub na 14 dni przed siewem i wymieszać na głębokości 15-20cm.
Siew: po zakończeniu siewu zbóż jarych. Temp. gleby 8-10°C. Obsada: 350-400 nasion/m2, czyli 3,5-4 mln sztuk/ha. Rozstaw 10-15 cm, głębokość siewu 5 cm.
Pielęgnacja: nieliczne zabiegi mechaniczno - niszczenie skorupy (wał igłowy lub lekka brona), gdy jest zachwaszczenie herbicydy: Afolan, Linurex, Linusol. Ochrona przed chorobami niepotrzebna. Zbiór: gdy owoce (orzeszki) zaczynają ciemnieć, kosi się na wysokość 10 cm nad ziemią kosiarką z przyrządem odkładającym bo w dolnej części łodygi włókno jest gorszej jakości, 1-2 dni przesusz się w polu, zbiór w snopy i pozostawienie do suszenia. Wydajność włókna z 1ha - lnu 3+ więcej więcej UE niż w Polsce.
ROŚLINY STRĄCZKOWE
Współżyją z bakteriami brodawkowymi gromadzącymi azot. Najwięcej azotu gromadzą motylkowe drobnonasienne (lucerna, koniczyna). Zawierają duże ilości białka:
Łubin żółty 20,8%, groch 16,5%, peluszka 18,9%, bobik 18,2%, wyka ozima 24,4% ( procenty tyczą się zawartości białka w zielonce). Groch 21,2%, peluszka 27,4%, bobik 29,6%, łubin żółty 42%, wyka ozima 33%.( procenty tyczą się zawartości białka w nasionach). Białko ma wysoką wartość biologiczną. O wartości białka decyduje zawartość aminokwasów.Egzogenne: lizyna, metionina, tryptofan. Rośliny te mają duże znaczenie w płodozmianie. Ich palowy korzeń ma
właściwości strukturotwórcze (poprawia właściwości gleby).
Są bardzo dobrymi przedplonami:
1) gromadzą azot,
2) poprawiają strukturę gleby
3) mają działanie melioracyjne dzięki korzeniom
4) dostarczenie materii organicznej.
Z 1 ha lucerny mieszańcowej ok. 7 ton materii organicznej z systemu korzeniowego. Materia organiczna jest źródłem wartości odżywczych. Mat organiczna na glebach ciężkich rozluźnia glebę. Na glebach lekkich użyźnia.
Rośliny motylkowe dzielą się na 2 grupy:
- grubonasienne (strączkowe) -jednoroczne,
- drobnonasienne (lucerna, koniczyna) - wieloletnie i wielokośne. Po skoszeniu odrastają.
GRUBONASIENNE
Strączkowe uprawiane z przeznaczeniem na nasiona: - groch siewny ( nasiona jako pokarm dla ludzi) - groch polny ( peluszka- jako pasza dla zwierząt) - bobik ( pasza treściwa) - łubin żółty, wąskolistny, biały, - wyka ozima (na paszę), - wyka jara ( na paszę), - soja (cenna roślina uprawna, ok. 40% białka i ok. 22% tłuszczu, roślina ciepłolubna), - soczewica.
GROCH
Wymagania klimatyczne: Roślina jara, umiarkowane wymagania klimatyczne, -5°C ( przymrozki). Kiełkuje w dodatnich temperaturach +2°C +3°C. Warunki klimatyczne w Polsce odpowiadają uprawie grochu. Woda ponad 100% w stosunku do swojego ciężaru( bo białko potrzebuje dużo wody). Groch ma umiarkowane wymagania wodne.
Wymagania glebowe: Kompleksy glebowe pszenny db, żytni bdb, żytni db. Klasy bonitacyjne od I do IVa. Nie zaleca się uprawiać grochu na glebach piaszczystych i suchych. Na glebach żyznych np. pszenny bdb rozwija się za bardzo zielona masa.
Przedplon: Najczęściej uprawiane są po roślinach zbożowych. Sam stanowi dobiy przedplon. Rośliny strączkowe nie mogą być uprawiane po sobie i w monokulturze. Przerwa co 3-4 lata.
Mechaniczna uprawa: Ostatnia czynność w jesieni to orka zimowa (siewna). Rośliny strączkowe wymagają wczesnego siewu. Włoka, bronowanie, nawozy: fosfor, potas i wysiew grochu.
Nawożenie: Fosfor i potas. Potas 50-100 kg.fosforu nieco mniej.
Termin siewu: Wtedy gdy już można wjechać (?) w pole ( wcześniej niż zboża). Dość wysiewu: odmian karłowych 90 szt/m2, odmian półkarłowych i wysokich 85szt/m2. głębokość: 4-6 cm. Rozstaw międzyrzędzi: 18-30 cm. Nasiona powinny być zaprawione.
Pielęgnacja: Mechaniczna- bronowanie po siewie a przed wschodami, niszczymy chwasty i skorupę (2x). W czasie wschodów nie wolno bronować aż do wysokości roślin 5 cm. Dopiero gdy rośliny mają więcej niż 5 cm to bronowanie w poprzek. Herbicydy: Gesagard 50 2-3 kg, Popagard 1,5 -2 kg, Sto..p 350E 3-5l, Tribunil 70 Wp 3kg, Basagran +Atpol 2l +1,5l (to wszystko dotyczy chwastów dwuliściennych), Targa 10EC 1-1,51 (ten akurat dotyczy perzu). Groch rzadko choruje. Groźne są natomiast szkodniki, trzeba stosować insektycydy.
Zbiór: Wyrywa się rośliny wiąże w snopy i suszy. Przy kombajnowym sposobie zbioru stosuje się odmiany karłowe. Można stosować środki chemiczne przyspieszające wysychanie. Groch często uprawia się z roślinami podporowymi np. owies jęczmień.. Jeśli siejemy z owsem to zmniejszamy normę wysiewu owsa. Dodajemy nasion grochu tak aby na m2 było 25-30 rośłin. Trzeba wtedy zastosować nawożenie azotem 30-50 kg oraz fosfor i potas. Taką mieszankę siejemy nieco płycej ok. 4 cm Pielęgnacja : Bronowanie, podczas wschodów nie wolno bronować po wschodach ponowne bronowanie. Herbicydy: Basagran, Arenit do odchwaszczania mieszanki owsa z grochem. Taka mieszanka nie wylęga i łatwo ją zbierać. Kosi się metodą tradycyjną: kosi , suszy i zbiera i omłot. Z takiej mieszanki uzyskujemy z 1 ha ok. 12-15 kwintali grochu i ok. 30 kwintali owsa. Taką mieszankę albo przeznaczamy na paszę albo oddzielamy nasiona owsa od grochu.
BOBIK
Uprawiany na pasze.
Wymagania klimatyczne i glebowe: Odporny na wiosenne przymrozki. Kiełkuje w temp 2-3°C. Umiarkowane wymagania odnośnie temperatury w czasie wegetacji.. Jeszcze większe wymagania wodne niż groch. Bobik jest rośliną klimatu morskiego. W lata chłodne a przekropne lepiej plonują, upały są niekorzystne.
Wymagania glebowe: Najwyższe ze strączkowych Kompleksy pszenny bdb, pszenny db, żytni bdb, żytni db- jeśli są to gleby wilgotne.
Przedplon: Najczęściej zboża nie może być uprawiany w monokulturze oraz po innych motylkowych. Ma sztywne stojące łodygi, nie ma problemu z wyleganiem. Bobik nierównomiernie dojrzewa. Kosi się i dosusza lub stosuje się desykacje. Na drodze hodowli wyhodowano odmiany samokończące. Daje niestety niższe plony od tradycyjnych. Najlepiej plonuje bobik nadwiślański.
Mechaniczna uprawa: Podobnie jak u grochu. Bobik siejemy głęboko, dlatego wiosną należy spulchnić glebę do 10 cm (brona ciężka + kultywator).
Nawożenie: Obfitsze niż u grochu. Stosuje się startową dawkę azotu 30-40 kg przedsiewnie.
Siew: Sposób siewu - tradycyjnie 40-50 szt/m2., samokończące 60 szt/m2 ( Tiba, Dino, Stega). Głębokość 8-10 cm. Rozstaw rzędów 20-30 cm. W praktyce często sieje się i wykonuje podorywkę na głębokość 10 cm.
Pielęgnacja: Mechaniczna - od siewu do początku wschodów- bronowanie co 5-7 dni, - po wschodach bronowanie od 2 liści do wysokości roślin 10-12 cm. Chemiczna: - przedwschodowo - Alofan, Aresin, Limuron 50; 1,5-2 kg/ha, - gdy rośliny mają wysokość 5-15 cm Basagran 2,5-31/ha, Arenit 2,5 - 4 kg/ha, - desykacja Reglone 3,5 - 41/ha. Jeśli występują szkodniki np. mszyce to stosujemy insektycydy. Zbiór dwufazowy. Strączkowe grubonasienne są bardzo cennym komponentem pasz.
SOJA
Zawiera dużo białka i do 22% tłuszczu. Białko soi ma wysoką wartość biologiczną. Lizyna , metionina i tryptofan. Roślina ciepłolubna, w naszych warunkach uprawia sieją na niewielką skalę. Często występuje problem zachwaszczenia. Nie ma dobrych herbicydów do soi.
Siew: Temp gleby 8-10°C (koniec IV początek V) , 80-100 roślin/m2 40-100 kg/ha, Rozstaw rzędów 30-45 cm. Głębokość 3-4 cm. Z 1 t nasion pobiera N - 70 kg, P2O5- 16 kg, K2O - 18 kg.
Nawożenie N-3okg, P20s-6o-8okg,K20 - 120-160 kg.
Pielęgnacja: Wał kolczatka, brona lekka, opielanie międzyrzędzi 2-3x. Herbicydy:AFALON. Zbiór: Po dojrzeniu strąków. Soja zawiązuje strąki blisko powierzchni gleby, dlatego jest utrudniony zbiór kombajnem. W małych gospodarstwach najpierw się wyrywa a potem następuje omłot.
Pochodzi z Azji środkowej. W Europie 40 tys ha uprawiają Hiszpanie. Plon średni 12 kwintali. Białka 30%, tłuszczu 2%.
Wymagania klimatyczne: Umiarkowane temp kiełkowania 3-4°C. Wytrzymuje przymrozki -5,-6°C. Podobne zapotrzebowanie na wodę jak inne strączkowe.
Wymagania glebowe: średnie, roślina uprawiana po przedplonach zbożowych. Nawożenie: P2O5 60-80 kg
Normy wysiewu: - dużych nasion ok. 200 szt/m.2 , - drobnych nasion ok. 250 szt/m2. Siejemy na głębokość 4-6 cm. Rozstaw podobny jak u grochu. Po siewie a przed wschodami bronowanie. Potem opielamy międzyrzędzia. Herbicydy: Tribunil, Gesagrt - po siewie Basagran. Dojrzewanie nierównomierne, wylęga. Kosi się lub wyrywa po wyschnięciu omłot.
ŁUBINY (ŻÓŁTY, WĄSKOLISTNYY, BIAŁY)
Mają nieduże wymagania glebowe. Najniższe ma łubin żółty, wyższe wąskolistny a najwyższe biały. Łubinów nie nawozi się przedsiewnie azotem. Siew: żółty, wąskolistny 100 szt/m2, biały 60-70 szt/m2. Łubiny kiełkują epigeicznie, sieje się je płytko 3-4cm. Mają sztywne łodygi nie wymagają podpory. Są odmiany gorzkie (dużo alkaloidów.)nie nadają się jako pasza. Stosuje się je na przyoranie.
WYKA OZIMA
Niewielkie wymagania glebowe. Wiotkie, płożące się łodygi, uprawiane z roślinami podporowymi (np. żyto ozime).. 40-50 kg wyki i 60 kg żyta.. Jeśli uprawiamy na nasiona to dajemy mniej wyki. Nawożenie fosforem i potasem przedsiewnie, azotem na wiosnę. Wykę uprawia się również z innymi mieszankami np. trawami.
WYKA JARA
Uprawiana na zieloną masę, w mieszance ze zbożami, słonecznikiem, najczęściej z owsem. Zmniejszamy normę wysiewu owsa i wyki 55-60 kg. Na zielonkę zbieramy w czerwcu kiedy owies jest wykłoszony a wyka zakwitnie. Plon 250-300 q. Przeznaczony bezpośrednio do skarmiania. Mieszanki z motylkowymi gorzej się zakiszają. Może być też uprawiana w poplonie ścierniskowym.
MOTYLKOWATE DROBNONASIENNE
Uprawiane na pasze objętościowe, - nasiona wyłącznie do reprodukcji nie na paszę, - roślin}- wieloletnie, rośliny wielokośne .
Wymagania klimatyczne: ilość opadów decyduje o plonach ( koniczyna szwedzka). Odporne na susze: esparceta, lucerna, lucerna mieszańcowa, komonica zwyczajna, nostrzyk biały. Najbardziej odporne na przemarzanie: komonica, koniczyna szwedzka, koniczyna czerwona.
KONICZYNA PERSKA
Jest rośliną jednoroczną (źle zimuje). Światłolubne : lucerna mieszańcowa, esparceta.. Klimat chłodny i wilgotny to mniejsza zawartość białka w roślinach. Wyższa zawartość białka jest w 1 i 3 pokosie. Na nasiona przeznaczamy drugi pokos.
Wymagania glebowe: Koniczyna czerwona- średnie wymagania, może być na kompleksie pszennym wadliwym. Uprawiana na żytnim bdb.. Mniejsze wymagania mają też koniczyna szwedzka, biała i inkarnatka.. Lucerna mieszańcowa ma najwyższe wymagania glebowe z motylkowych ( ważna kultura gleby).. Lucerna chmielowa może być uprawiana na słabych glebach, nostrzyk biały też (uprawiany na skarpach). Komonica zwyczajna średnie wymagania do niższych. Esparceta glebv wapienne (pH 7 i więcej).. Seradela to „królowa" gleb lekkich- gleby lekkie, piaszczyste.. Lucerna mniejsze pH.
Przedplon: Po przedplonach zbożowych, nie wolno po innych motylkowych.
Mogą być uprawiane w czystym siewie lub w mieszankach, najczęściej z trawami.
1. należy dobrać gatunki tak aby odpowiadały wymaganiom glebowym w gospodarstwie,
2. wilgotność gleb- to więcej roślin motylkowatych 70 - 75% mieszania. Na glebach wilgotnych silniej rozwijają się trawy i zagłuszają motylkowe. Na glebach suchych 50% traw i 50% motylkowatych.
3. Termin siewu wczesną wiosną (dużo wody niska temperatura), letni ( po zbiorze zbóż, koniec lipca, początek sierpnia) wysokie temperatur}' ale brak wody.
4. Same na pasze albo jako wsiewki w roślinę ochronną (np. w zboża, jęczmień jary, owies) i wsiewamy w te rośliny motylkowe.
Nawożenie: Fosforem i potasem. Azot gdy uprawiamy motylkowe w mieszance z trawami.. Nawożenie mineralne dzielimy: 1 dawkę na wiosnę, 2 po koszeniu , szczególnie dotyczy to potasu.
Koszenie: Jeśli zbieramy kilka pokosów to w odpowiednim czasie (1 pokos, 3 pokos i następne kosimy w fazie pąkowania lub na początku kwitnienia. 2 pokos w fazie pełni kwitnienia ( pokos regeneracyjny, gromadzenie substancji zapasowych). Kosimy 5-6 cm nad powierzchnią gleby. Wtedy pędy wyrastają z szyjki korzeniowej i dają wyższy plon. Jeśli kosimy wyżej to pędy wyrastają z obciętych łodyg.
Międzyplony ( poplony): - poplony ścierniskowe ( po jęczmieniu, płytka orka , nawożenie: owies, słonecznik, peluszka, wyka jara, gorczyca biała), - poplony ozime ( np. żyto, na wiosnę obficie nawozimy azotem, można kosić zbierać na kiszonkę w maju. Potem można siać kukurydzę lub sadzić ziemniaki), - wsiewki poplonowe ( rośliny motylkowe lub motylkowe z trawami). Jesienią kosimy i zaorujemy.
Zielona taśma |
||
20lV-lV |
10 |
perka ( poplon) |
25IV - IV |
5 |
rzepik |
IV -10 V |
10 |
żyto ozime |
10V - 20V |
10 |
żyto ozime + wyka ozima |
15V - 25V |
10 |
żyto ozime + inkarnatka |
1VI - 15VI |
15 |
lucerna mieszańcowa + trawa |
2OVI-15VII |
25 |
owies i jęczmień + peluszka |
1VII - 15VII |
15 |
wyka jara + łubin |
15VII - 30VII |
15 |
lucerna |
1X1 - 30 XI |
30 |
kapusta pastewna |
IX - 10X |
10 |
gorczyca biała |
1X - 15X |
15 |
słonecznik + peluszka |