Konie Wykład 4: 03.11.2006r.

TRAWIENIE U KONI:

Żołądek:

• część górna - trawienie bakteryjne enzymami z paszy

• część dolna - pokarm miesza się z sokiem żołądkowym

• u konia niemożliwe wymioty - nie może się przez nie bronić. Treść musi być wchłonięta i zneutralizowana przez wątrobę, więc nie wolno podawać pasz pęczniejących i spleśniałych.

• podanie na raz dużej ilości paszy pęczniejącej (niestrawione ziarno żyta, wysłodki, zagrzana zielonka) - przeładowanie żołądka, ostre bóle morzyskowe i pęknięcie żołądka.

Jelito cienkie:

• ogromne wchłanianie

• luźne ułożenie w krezce jelitowej

• żółć wydzielana ciągle do dwunastnicy, tłuszcze kiepsko emulgowane - koń nie najlepiej je trawi.

• Włókno strukturalne wzmaga ruchy perystaltyczne jelit, wydzielanie enzymów trawiennych.

Jelito ślepe:

• Te same procesy co w żwaczu u bydła - trawienie LKT i białka bakteryjnego.

• Mała powierzchnia wchłaniania jelita ślepego - minimalne wykorzystanie białka bakteryjnego.

Okrężnica:

• Trawienie LKT, które pokrywają 1/3 potrzeb energetycznych konia. LKT są ciągle produkowane.

• Jest magazynem wody.

Odcinek przewodu pokarmowego	Sekrecja	Produkt trawienia	Wchłanianie	Materiał niestrawiony
Żołądek	Kwas solny	Kwas mlekowy	minimalne
Jelito cienkie	Dwuwęglan sodu Enzymy Żółć, śluz	aminokwasy glukoza i inne cukry proste trójglicerydy i kwasy tłuszczowe	aminokwasy cukry proste kwasy tłuszczowe, witaminy, Ca, Mg, K, Cl	Włókno, woda
Jelito ślepe	woda	LKT, wit. B białko bakteryjne	LKT, witaminy, aminokwasy	włókno
Okrężnica		LKT, witaminy	LKT, woda	niestrawione resztki

Dostępność energii dla koni z różnych źródeł:

Źródło energii	Pochodzenie energii	Przetwarzana na
				Jelito cienkie	Jelito grube	komórka
skrobia	zboża	glukoza	LKT Kwas mlekowy	Glikogen Kwasy tłuszczowe
włókno	Pasze słomiaste	-	LKT	Glikogen Kwasy tłuszczowe
Kwasy tłuszczowe	Olej/tłuszcze	Kwasy tłuszczowe	LKT	Kwasy tłuszczowe
Białko		aminokwasy	LKT białko bakterii	Kwasy tłuszczowe, glukoza, glikogen
Cukier	Melasa Cukier paszowy	glukoza	LKT Kwas mlekowy	glikogen

• Koń ma bardzo duże zapotrzebowanie na energię, głównie konie użytkowane w szybkim tempie (1,5%).

• Mały przewód pokarmowy, umożliwia pobieranie s.m. 2kg/100kg m.c.

• Klacze karmiące, konie użytkowane w wolnym tempie mniej niż 2kg.

• Koń użytkowany wyścigowo 130MJ energii: 130/8=16 MJ energii/1kg s.m.

• 1kg owsa ma 11,5MJ energii - koń musiałby zjeść 12-13kg owsa, by pokryć potrzeby energetyczne (za wysoka dawka, bo 87% s.m. owsa), więc u koni o dużych potrzebach energetycznych nie da się ułożyć dawki pokarmowej z samego owsa i siana.

• Minimalna ilość siana 1kg/100kg m.c.

WĘGLOWODANY:

• Źródłem energii dla konia jest skrobia zawarta głównie w zbożach - może być bezpośrednio spalana lub zamieniona na glikogen i tłuszcz zapasowy.

• Skrobia powinna być w maksymalnym stopniu strawiona i wchłonięta w jelicie cienkim.

• Jeśli duże jej dawki na 1 odpas niestrawiona skrobia przechodzi do jelita ślepego i grubego bardzo dużo LKT niemożliwych do wchłonięcia bardzo silne obniżenie pH zakwaszenie organizmu.

• Przy pH poniżej 6,2 zaburzenie flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym depresja strawności na 3-4 tygodnie, mleczany uszkadzają śluzówkę jelit, wchłonięte prowadzą do zatrucia organizmu.

• Przedawkowanie ziarna prowadzi do depresji strawności i nieżytów jelit.

• Poza ilością podawanej skrobi ważna budowa ziaren skrobi, otoczka pektynowa.

Strawność jelitowa skrobi u koni:

Pasza	% strawności jelitowej
Owies -ziarno całe	83,5
Owies - ziarno gniecione	85,2
Jęczmień - ziarno całe	21,4
Kukurydza - ziarno całe	29,9
Kukurydza - ziarno śrutowane	45,6
Kukurydza - obrabiana termicznie	90,1

• Owies 83,5% strawności jelitowej (największe ze wszystkich ziaren zbóż).

• Dawka gorąca - łatwo strawne węglowodany.

• Ziarno gniecione niewiele zwiększa strawność dla owsa - do 85,2%, więc nie opłaca się go podawać. Wyjątek stanowią konie stare i źrebięta.

• Dla koni z piłowanymi zębami ziarno gniecione jest mało efektywne.

• Przy nie gnieciony m ziarnie widoczne całe ziarna w kale. Po gnieceniu też znajdują się w kale, tylko mają inną konsystencję.

• Część ziarna można podać jako jęczmień - kiepska strawność ziarna całego 21,4%, więc podajemy płatkowany (poddawanie obróbce termicznej zwiększa jego wykorzystanie).

• obróbka termiczna zwiększa strawność jelitową skrobi i uśmierca bakterie, więc wykonuje się ją przy przygotowaniu paszy dla koni.

• Cukier powoduje silne stężenie treści pokarmowej w jelicie, zachwianie równowagi osmotycznej.

• Kukurydza ma kiepski % strawności jelitowej. Ziarno kukurydzy 1-1,5 kg/dzień, nie więcej, bo zbyt duża ilość skrobi przedostanie się do jelita ślepego i grubego i doprowadzi do rewolucji fermentacyjnej. Jest dobrym dodatkiem energetycznym dla koni 13,6 MJ energii, ale potrzebna obróbka termiczna - 90,1% strawności.

• W koncentratach dla koni podawane płatki kukurydziane.

• Cukier zakłóca równowagę osmotyczną. Przy dużych potrzebach energetycznych koni nie podajemy cukru, tylko w postaci skrobi - bo byłoby duże zakłócenie równowagi osmotycznej (cukier prowadzi do odciągnięcia płynów z organizmu potrzebnych do zrównoważenia ciśnienia osmotycznego, a skrobia nie wywołuje rewolucji w ciśnieniu osmotycznym).

• Przed intensywnym wysiłkiem koń powinien być karmiony 4 godziny wcześniej, by nie dopuścić do zmniejszenia poziomu cukru.

• Cukier we krwi głównie zużywany do odżywienia tkanki nerwowej .

• Jedną z przyczyn zmęczenia jest spadek poziomu cukru we krwi (działanie insuliny + zwiększone zapotrzebowanie na cukier - dodatkowy głód cukrowy).

• Wysoka ilość energii w cukrach.

WŁÓKNO:

• niezbędny składnik w żywieniu koni

• ADL, NDF, ADF => powtórka żywienia

• Funkcje włókna:

• Zmusza konia do dokładnego pogryzienia pokarmu (im więcej włókna tym dłuższy okres żucia, dokładniejsze roztarcie pokarmu i większa ilość śliny).

• W jelicie cienkim włókno działa drażniąco na ścianki jelit wzmaga ruchy perystaltyczne, co przeciwdziała zanikowi motoryki jelit.

• Przy dużej ilości włókna większe prawdopodobieństwo zatkania światła jelita.

• U koni regulowanie temp. przez pocenie się. W upalnych dniach koń wydala 30 i więcej litrów potu (spowolnienie perystaltyki jelit).

• Odpowiednia ilość siana musi być w żywieniu koni rajdowych (siano lub mieszanki). Źle gdy przed zawodami podaje się mniej siana.

• W sianie zawarte włókno strukturalne działa drażniąco na ściany jelita.

• W jelicie ślepym i grubym przez działanie flory bakteryjnej rozkładane do LKT (pokrywa ok. 1/3 potrzeb energetycznych konia).

• W jelicie grubym stanowi magazyn wody do uzupełnienia równowagi elektrolitowej w organizmie.

• Niska zawartość energii, wolniejszy metabolizm.

KWASY TŁUSZCZOWE:

• Doskonałe źródło energii (1 kg oleju 36 MJ EN).

• Natłuszczanie paszy lub podawanie tłuszczu w formie oleju.

• U koni maximum tłuszczowe (5-7% tłuszczu do dawki pokarmowej, u koni przyzwyczajonych do 9% - większa liczba enzymów lipolitycznych) => po jego przekroczeniu depresja strawności i zmniejszenie możliwości przyswajania energii (tłuszcz oblepia paszę, utrudniony dostęp enzymów trawiennych do pokarmu i zmniejszenie zdolności trawienia).

• Nie wchłonięty tłuszcz w jelicie grubym działa silnie toksycznie na bakterie -powoduje zmniejszenie ilości mikroflory, zmniejszenie ilości kwasów tłuszczowych i depresję strawności.

• Tłuszcz podajemy w formie olejów roślinnych (olej lniany, sojowy, kukurydziany).

• Przedawkowanie tłuszczu powoduje biegunki.

• Bardzo wysoka zawartość energii, metabolizm wolny.

• Tłuszcze są tylko spalane w procesie tlenowym - sens ma dodatek do paszy tłuszczu dla koni pracujących w wolniejszym tempie z wykorzystaniem tlenu.

• Nie podawać tłuszczu dla koni wyścigowych i intensywnie pracujących (konie pracują w „długu tlenowym”- tłuszcz nie jest wykorzystywany).

• BIAŁKO:

• Niedobór białka: w żywieniu dorosłych koni niedobór białka występuje bardzo rzadko, niedobór białka u klaczy karmiących i rosnących źrebiąt.

• Przy intensywnym wysiłku niedobór aminokwasów egzogennych (lizyna, metionina).

• Często bardzo duży nadmiar białka przy zwiększaniu ziarna zbóż - węglowodanów w celu zapewnienia odpowiedniej ilości energii zbożami.

• Stosunek białkowy 1/6-1/7: na 1MJ energii - 6-7 b.o. strawnego. Koń 500kg - 370 białka.

• Nadmiar białka: nie należy przekraczać poziomu białka powyżej 100%. Białko powyżej 100% => wzmożona dezaminacja, dodatkowe procesy wytwarzania ciepła, obciążenie wątroby i nerek, wzrost poziomu mocznika we krwi, zagęszczenie krwi, problemy z termoregulacją, bardzo niebezpieczne u koni wykonujących długotrwały intensywny wysiłek - przegrzanie organizmu.

• Nadmiar białka zmniejsza wydajność konia. Przy nadmiarze białka w jelicie ślepym i grubym nagromadzenie produktów przemiany materii nie obojętne dla organizmu - mniej wydajna praca.

• Wysoka zawartość energii w białku.

Jak koń wykorzystuje źródła energii:

Źródło energii	Zawartość energii	Szybkość metabolizmu	Efektywność zużycia energii
Skrobia	wysoka	Szybki	wysoka
Włókno	niska	wolny	wysoka
Kwasy tłuszczowe	bardzo wysoka	Wolny	Bardzo wysoka
Białko	wysoka	umiarkowany	umiarkowana
Cukier	wysoka	Bardzo szybki	umiarkowana

pH jelita ślepego przy karmieniu sianem lub paszą treściwą:

Godzin po karmieniu	Siano	Pasza treściwa
0	7,14	7,22
2	7,04	7,14
4	6,92	6,43
6	6,87	6,12

Przy sianie zmiany pH prawie nie występują - przy dużej il. siana brak zakwaszenia treści jelit.

Źródła energii dla różnych grup koni:

Rodzaj użytkowania:	Rodzaje pasz:
Praca lekka	objętościowe
Praca wytrzymałościowa	objętościowe, treściwe
Wyścigi kłusaków	objętościowe, treściwe, tłuszcze
wkkw	objętościowe, treściwe, tłuszcze
Skoki przez przeszkody	objętościowe, treściwe, tłuszcze
Wyścigi w galopie	objętościowe, treściwe

1. Praca lekka - pasze objętościowe (latem trawa pastwiskowa pokrywa potrzeby pokarmowe 2MJ energii, 62MJ energii potrzeby bytowe 30kg trawy pastwiskowe).

2. Praca wytrzymałościowa - pasze objętościowe i treściwe (nie same V i nie same treściwe).

3. Wyścigi kłusaków - objętościowe, treściwe, niewielki dodatek tłuszczu.

4. WKKW (trening wytrzymałościowy) - objętościowe, treściwe, tłuszcz.

5. skoki przez przeszkody -objętościowe, treściwe, tłuszcz.

6. Wyścigi w galopie - objętościowe i treściwe (nie ma sensu podawać tłuszczu).

Skład LKT w jelicie ślepym w zależności od udziału pasz objętościowych i treściwych:

Objętościowe/treściwych w dawce	Octowy	Propionowy	Masłowy
1 : 0	76,2	14,8	8,0
3 : 2	70,4	21,2	7,2
1: 4	61,2	26,0	10,2

Udział pasz objętościowych suchych i treściwych w żywieniu różnych grup koni:

(interesuje nas % dziennej dawki)

Grupy Koni	w % masy ciała		w % dziennej dawki
		objętościowe	treściwe	objętościowe	treściwe
Na pokrycie potrzeb bytowych	1,0 - 2,0	0 -1,0	50 - 100	0 - 50
Klacze - późna ciąża	1,0 - 2,0	0,3 -1,0	50 - 85	15 - 50
Klacze - wczesna laktacja	1,0 - 2,5	0,5 - 2,0	33 - 85	15 - 66
Klacze - późna laktacja	1,0 - 2,0	0,5 - 1,5	40 - 80	20 - 60
Odsadki	0,5 - 1,8	1,0 - 3,0	30 - 65	35 - 70
Roczniaki	1,0 - 2,5	0,5 - 2,0	33 - 80	20 - 66
Konie wyczynowe	1,0 - 2,0	0,5 - 2,0	33 - 80	20 - 66

1. Na pokrycie potrzeb bytowych praca lekka - 50-100% dawki dziennej pasze objętościowe (wybór wariantu zapewniającego najniższe koszty żywienia i koszty produkcji - czy 50 czy 100%. Dawki tej nie wolno przekraczać ze względu na fizjologię przewodu pokarmowego).

2. Późna ciąża - V 50-85%, treściwe 15-50% (najważniejszy rozwój płodu, więc nie można więcej pasz treściwych).

3. Wczesna laktacja - V 33-85%, treściwe 15-66% - do 2/3 dawki (max. ilość pasz treściwych jaka w żywieniu koni. 1/3 pasz V, bo inaczej przewód pokarmowy nie będzie prawidłowo funkcjonował, częste schorzenia i śmierć). W tym okresie bardzo duże potrzeby na energię i białko.

4. Późna laktacja - V 40-80%, treściwe 20-60%.

5. Odsadki - bardzo dużo pasz treściwych (duże przyrosty dzienne - 1700g u koni zimnokrwistych, 1000-1500g u koni gorącokrwistych).

6. Roczniaki - V 33-80%, treściwe 20-66%.

7. Konie wyczynowe - pasze treściwe do 2/3 dawki (20-66%).

Strawność składników roślin:

Frakcja chemiczna	Strawność
Ściana komórki
Celuloza	43,4
Hemiceluloza	49,5
Lignina	0
Zawartość komórki
Białko	81,7
Węglowodany	100
Tłuszcz surowy	75,1
Popiół	90,5

• Im bardziej zdrewniała pasza - lignina, tym mniejsza strawność paszy.

• Siano w późnej fazie wegetacji ma mniej wody - dobre dla koni bo zmusza je do gryzienia, ale z niego bardzo mała przyswajalność składników pokarmowych.

Zawartość frakcji włókna w roślinach:

Grupa roślin		Lignina %	Hemiceluloza %	Celuloza %
Motylkowate	wahania	8 - 62	21 - 86	12 - 30
		średnio	30	63	28
	Trawy	wahania	53 - 90	64 - 89	5 - 29
		średnio	82	76	21

• Siano z traw po kwitnieniu zawiera bardzo dużo ligniny i bardzo obniża strawność (późna faza wegetacji).

• Siano z motylkowatych (lucerna) - 60% składników pokarmowych w liściach lucerny (dużo łatwo strawnych składników pokarmowych w liściach i dużo włókna strawnego w zdrewniałych łodygach).

• Cenny dodatek siana z motylkowatych, lecz zawierają dużo białka i może być jego przedawkowanie. Lucerna zawiera bardzo dużo Ca - zmiana równowagi Ca do P.

• Lucernę podaje się w formie siana lub susz z lucerny z dodatkiem suszonego owsa w formie mlecznej + dodatek traw - 1-2kg dla koni w intensywnym treningu (bardzo cenny dodatek).

• Soja zawiera czynniki antytrypsynowe, więc parowanie ziarna (dla koni w intensywnym treningu, wytrzymałościowym gdzie potrzeba dużo energii).

• Bardzo trudno jest zwiększyć energię w dawkach bez natłuszczania.

• Aby zwiększyć ilość energii podaje się bobik (dużo energii, bardzo dużo białka, pasza droga), rzadziej groch, kukurydzę, len w postaci meszu, całe nasiona lnu prażone ze względu na obecność antywitaminy B₆, którą prażenie neutralizuje. Siemię lniane prażone podajemy do koncentratów wysokoenergetycznych.

• Pszenicę podajemy w małych ilościach =>bardzo złe działanie na przewód pokarmowy, wywołuje ochwat (do 1-1,5kg). Dodawana w formie prażonej do koncentratów energetycznych.

• Pszenżyto (do 1-1,5kg) => bardzo złe działanie na przewód pokarmowy, morzyska i ochwat.

• Żyto - zawiera dużo energii i lizyny, lecz pęcznieje w przewodzie pokarmowym, zawiera bardzo dużo pentozanów, ma właściwości sklejające, niebezpieczna w żywieniu koni, więc podajemy tylko koniom przyzwyczajonym. Normalnie niewielki dodatek w żywieniu koni.

• Susz z lucerny - karoteny.

• Sianokiszonka - można stosować w żywieniu koni, niebezpieczeństwo procesu pleśnienia.

• Pastwisko - najlepsze w żywieniu letnim, zawiera dużo białka.

• Marchew czerwona - 1-3kg, urozmaicenie dawki, poprawa apetytu, zawiera karoten.

Udział pasz objętościowych suchych i treściwych w żywieniu różnych grup koni:

Grupy koni	objętościowe	treściwe	razem
Konie dorosłe
Na pokrycie potrzeb bytowych	1,5 - 2,0	0 - 0,5	1,5 - 2,0
Klacze - późna ciąża	1,0 - 1,5	0,5 - 1,0	1,5 - 2,0
Klacze - wczesna laktacja	1,0 - 2,0	1,0 - 2,0	2,0 - 3,0
Klacze - późna laktacja	1,0 - 2,0	0,5 - 1,5	2,0 - 2,5
Konie pracujące
Lekko	1,0 - 2,0	0,5 - 1	1,5 - 2,5
Średnio	1,0 - 2,0	0,75- 1,5	1,75- 2,5
Ciężko	0,75- 1,5	1,0 - 2,0	2,0 - 3,0
Konie młode
Źrebięta ssące 3 miesiące	do woli	1,0 - 2,0	2,5 - 3,5
Odsadki 6 miesięcy	0,5 - 1,0	1,5 - 3,0	2,0 - 3,5
Roczniaki 12 miesięcy	1,0 - 1,5	1,0 - 2,0	2,0 - 3,0
Roczniaki 1,75- 2,5	1,0 - 1,5	1,0 - 1,5	2,0 - 2,5
Dwulatki 24 miesiące	1,0 - 1,5	1,0 - 1,5	1,75- 2,5

Zapotrzebowanie pokarmowe: (tab)

• Ca 4-5g/100kg m.c.

• P 3g/100kg m.c.

• Praca lekka: do 120%, średnia 120-150%, ciężka ponad 150%.

• MJ ES/kg (tab), konie gorącokrwiste - 140MJ energii i 140 białka.

• Policzenie potrzeb pokarmowych w zależności od wykonywanej pracy.

• Zwiększone zapotrzebowanie pokarmowe, na energię w zależności od ruchu.

• Klacz źrebna, karmiąca- przy zwiększonej m.c. zwiększone zapotrzebowanie na energię i b.o. strawne.

Produkcja mleka (dzienna wydajność):

1-3 miesiące	1-3 miesiące	4-6 miesięcy
3 % m.c klaczy	4 % m.c klaczy zimnokrw.	2 % m.c
18 litrów	30 litrów	12 do 4-6 litrów
137,4	187		ES
1170	1728		białko

Dawki dla koni:

• 1-2kg otręby pszenne (pasza mlekopędna).

• Pierwsze 3 miesiące laktacji śruta poekstrakcyjna sojowa lub lniana (rzadziej rzepakowa).

• W okresie letnim pastwisko, zimą bardzo dobre siano i sianokiszonka.

• Można przekroczyć do 2,5% m.c., nie więcej.

Zapotrzebowanie w sezonie rozpłodowym:

25 % wyższe ponad potrzeby bytowe

12 do 27 % wyższe ponad potrzeby bytowe

Ważna wartość biologiczna białka - wpływ na jakość nasienia i zawartość składników mineralnych: witamin (decydują o rozrodzie) i mikroelementów.

Zapotrzebowanie na witaminy: (tab)

• Witamina A - niedobór ślepota, niepłodność u ogierów (niszczenie nabłonka kanalików krętych).

• Witamina E - bardzo istotna, współdziała z Se, przeciwdziała nadmiarowi wolnych rodników.

• Witamina K - wspomaga transport elektrolitów (wyrównanie poziomu stężeń).

• Witamina B1 i B2 decyduje o wydajności pracy.

• Witamina C - działanie antyutleniające.

• 400-500mg/sztukę - dawka karotenu dla koni sportowych.

Zapotrzebowanie na składniki mineralne:

• Dawka toksyczna Se 5mg/kg S.M. (łatwo przedawkować, bo kumulacja w organizmie).

• Stosunek Ca : P => źrebięta 1,2 :1, dorosłe 1,5 :1.

• Namiar Ca zakłócenie równowagi jonowej (zakłócenie stosunku Ca:Mg:K).

• Jod - wpływa na wyniki rozrodu.

• Mn, Cu - kostnienie.

• Zn - skóra, produkcja plemników.

• Mg, Fe.

Zestawienie kosztów bezpośrednich (tab): (7 wariantów)

• Pastwisko najtańsza pasza, dobre siano łąkowe.

• Sianokiszonka w pryzmie - też tania pasza, jednak przy kontakcie z powietrzem wtórna fermentacja i pleśnienie.

• Kiszonka z kukurydzy - chętnie zjadana, dobra dla stada podstawowego i źrebiąt rzeźnych.

• Sianokiszonka w balotach - dobra, ale bardzo duże koszty (koszt folii 8-10 z + maszyny do zbioru).

• Siano łąkowe zebrane przy deszczowej pogodzie - często trucizna dla koni, gdyż może zawierać spory pleśni.

9

---