I STOPIEŃ ANTROPOGENICZNYCH PRZEKSZTAŁCEn1)krajobraz pierwotny 2) krajobraz naturalny: ślady człowieka są niewidoczne np. w strefach Amazonii, Arktyki, Antarktydy, w niedostępnych pasmach gór. W Polsce w strefach ochrony ścisłej w P.N.3) krajobraz prawienaturalny: ślady działalności człowieka stanowią niewielki udział do ogółu P.N4) krajobrazpółnaturalny: elementy przyrodnicze i kulturowe pozostają w równowadze5) krajobraz kulturowy harmonijny: dominują krajobrazy rolnicze z wyspami osadniczymi i elementynaturalne 6) krajobrazkulturowy dysharmonijny: elementy naturalne to niewielki dodatek 7) krajobraz zdewastowany - antykulturowy: środowisko przyrodnicze jest zniszczone, brak harmonii, liczne konflikty miedzy gospodarczymi sposobami Wskaźniki harmonii krajobrazu 1)zgodność strukturyi kształtu 2)zgodność lub podobieństwo materiału3)kontynuacja dziedzictwakulturowego,tradycjamiejsca 4)zgodność, harmonia funkcji5)zgodność kolorystyczna, harmoniabarw6)zgodność faktury (powierzchnia)Wystarczy aby jedna cecha z powyższych się nie zgadzała i już niszczy ona harmonię.OCENA STOPNIA ANTROPOGENICZNEGO PRZEKSZTAŁCENIA KRAJOBRAZU I 1)metoda polega na ocenie udziału różnych form pokrycia terenu na danym obszarze - analiza zdjęć lotniczych, map, planów.Mierzymy powierzchnię zajmowaną przez formy naturalne lub zbliżone do naturalnych - jezioro, lasy, torfowiska na danym terenie. Formy półnaturalne, formy antropogeniczne - zabudowa, drogi, wyrobiska, zwałowiska. Porównując udział % między tymi 3 można obliczyć ich ranking wg przekształcenia antropogenicznego.2)ważnym elementem oceny naturalności krajobrazu jest wielkość poszczególnych form użytkowania terenu i ich kształt.W krajobrazie naturalnym nie ma linii prostej - to człowiek ją wprowadził. Analiza kształtu poszczególnych płatów - obliczamy proporcje między długością linii prostych i linii falistych na badanym obszarze. Te linie proste to nie tylko drogi, ale też linie styku form pokrycia i użytkowaniaterenunp. linia styku lasu i łąki, lasu i torfowisk.Podział linii stykowych 1)naturalne - woda/ szuwar, szuwar/torfowisko, torfowisko/las2)półnaturalne - woda/ łąka, torfowisko / łąka, las/ pole3)antropogeniczne - łąka/ pole, pole / droga, pole / zabudowa3)wielkość płatów - średnia powierzchnia o takiej samej formie terenu. Krajobraz naturalny = rozległe obszary o takiej samej formie pokrycia, człowiek rozcina te naturalne struktury przyrodnicze fragmentacja krajobrazuII polega naanalizie panoramiczejWidok - to fragment krajobrazu rejestrowany przez obserwatora w jednym polu widzenia (bez poruszaniagłową)Panorama -sekwencja sąsiadujących ze sobą widoków Oceniamy udział linii prostych w kompozycji panoramy-plany-płaty-linie-obiekty (czasem zredukowane dopunktu) - pojedyncze drzewa, skały, domy Zaznaczamy i mierzymy długość wszystkich linii prostych i falistych na panoramie, odczytujemy wskaźnik przekształcenia, a później porównujemy panoramy - która jest silniej przekształcona. Autor modelu -prof.Janusz JaneckiA pierwszej metody - prof. Chmielewski.Powinniśmy zróżnicować linie na twarde i miękkie -im więcej miękkich i falistych, tym większy stopień naturalności krajobrazu -kompozycja harmonijna monotonna - gdy brak w panoramie punktów zatrzymujących wzrok-ciekawsze efekty oprócz planów i płatów są obiekty skupiające naszą uwagę = dominanty(element panoramy wyróżniający się wysokością lub wielkością)/ akcent(wyróżnia się kształtem lub barwą)subdominanty- elementy wyróżniające się wielkością, ale mniejsze od dominantów
. II Możemy wyróżnić w krajobrazie wnętrza krajobrazowe -ich elementy to:1)podłoże -łąka, lustro jeziora2)ściany wnętrza - ściany doliny, lasu, budynków3)sklepienie - nieba, korony drzewZASADY KSZTAŁTOWANIA STRUKTURY PRZYRODNICZEJ I GODPODAROWANIE W PRZYRODNICZYCH JEDNOSTKACH PODSTAWOWYCH1)chronić, eksponować i wzmacniać rodzime zasoby oraz swoiste wyróżniające cechy przyrodniczych jednostek podstawowych (pjp)2)użytkować całą pjp w określony, jednakowy sposób harmonizujący z naturalnym funkcjonowaniem jednostki 3)chronić i wzmacniaćnaturalne związki funkcjonalno - przestrzenne miedzy sąsiednimi pjp 4)chronić i utrwalać charakterystyczne sekwencje pjp wzdłuż gradientów a)spadków terenub)wilgotności siedliskc)żyzności siedliskd)intensywności użytkowania gospodarczego i antropocentrycznego(?) wpływu5. Dążyć do zachowania jak największej stabilności przestrzennej, czasowej, jak największej różnorodności biologicznej pjp, ich zespołów, zwłaszcza tych jednostek, które odgrywają rolę tzw. węzłów ekologicznych w strukturach wyższego rzędu, a także dążyć do możliwie dużej liczebności węzłów. Nie dopuścić dobiologicznego ubożenia krajobrazu6. Dbać o zachowanie przestrzennej ciągłości układów jednostek wyższego rzędu oraz eksponować ich przewodnie cechy. Nie dopuścić do unifikacji(?) krajobrazu7 Chronić i wzmacniać drożność, a w razie potrzeby także liczebność tras uprzywilejowanego przemieszczania się materii, energii i informacji biologicznej między jednostkami przyrodniczymi wyższego rzędu, nie dopuścić do insulacji krajobrazu8. Wzmacniać odporność pjp na presje antropogeniczne, nie zaburzające ich struktury i funkcji9. Utrzymywać wysoką zdolność regeneracyjną ekosystemów. Nie dopuścić do użytkowania zasobów przyrody na skalę przekraczającą możliwości ich regeneracji10. Dążyć do sukcesywnego wzrostu biomasy makroskładników przyrodniczych z dopuszczeniem dużejlokalnej różnorodności w tym zakresie. Dążyć do sukcesywnej akumulacji zasobów przyrody.IV Model strefowo - węzłowo - pasmowy Ekosystemy występują w krajobrazie w trzech układach przestrzennych. Grupy podobnych ekosystemów zajmujących rozległe tereny nazywamy strefami np.strefa wodna, stepowo-rolnicza, rolniczo-osadnicza, zurbanizowana, mozaikowa.Cechy ekosystemu-dąży do niezależności-jest układem zamkniętym - (miasto jest układem otwartym, nie jest ekosystemem - definicja funkcjonalna ale wg definicji strukturalnej jest zestawem populacji zamieszkujących określony teren (biotop )a więc jest ekosystemem. Miasto jest kwaziekosystemem, wymagającym dostarczenia energii z zewnątrz. Niektóre strefy wyróżniają się bogactwem przyrodniczym -mały stopień przekształcenia antropogenicznego-dojrzała struktura sieci troficznej-węzeł ekologiczny: leśny, wodny, torfowiskowy, stepowy, wodno-torfowiskowy. W zależności od skali opracowania: I rzędu, II rzędu,III rzędu.Pomiędzy węzłami, w obrębie stref oraz między podobnymi strefami wyróżniamy trasy uprzywilejowanego przemieszczania się energii i informacji. Są to pasma ekologiczne.Układy strefowe to zespoły podobnych do siebie ekosystemów powiązanych silnymi związkami funkcjonalno - przestrzennymi, ich rozciągłość przestrzenna odpowiada zazwyczaj jednej fizjocenozie
III .Układy pasmowe - to trasy uprzywilejowanego przemieszczania się materii, energii i informacji w krajobrazie. Mogą one przebiegać wewnątrz strefy. Funkcje ciągu ekologicznego, lub mogąłączyć ze sobą dwie podobne strefy, przekraczając strefę o obcym charakterze - funkcja korytarzy ekologicznych.Węzły ekologiczne - obszary o szczególnym bogactwie gatunkowym, a często też o dużej różnorodności siedliskowej, małym stopniu antropogenicznego przekształcenia, dojrzałej strukturze ekosystemów. W zależności od rodzaju tworzących je ekosystemów wyróżniamy węzły o charakterze wodno - torfowiskowym, leśnym, stepowym, mozaikowym (wieloekosystemowym).W zależności od charakteru terenu i skali opracowania, węzły mogą obejmować jeden, kilka lub kilkanaście ppjp, a niekiedy całą strefę ekologiczną. Węzły są rejonem zbiegania się lub skrzyżowania ciągów lub korytarzy ekologicznych.RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA= BIORÓŻNORODNOŚĆRóżnorodność biologiczn- bogactwo rozmaitość form życia, wraz z całą ich zmiennością na poziomie genów, gatunków, ekosystemów, krajobrazów.Badania nad R.B. rozpoczęto w 60 latach w XX w. Najbardziej znani są amerykanie Mac Arthur oraz Mc Intosh, a Anglicy Gaston. Od lat 90 XX w. Zagadnienie r.b. stało się głównym tematem ekologii, ochrony oraz zarządzaniem zasobami przestrzeni przyrodniczej oraz strategii zrównoważonego rozwoju. Tym samym ochrona r. b. i krajobrazowej znalazła się w kręgu problemów planowania zagospodarowania przestrzennego.Różnorodność ALFA, BETA, GAMMA:Różnorodność siedliskowa to zróżnicowanie siedlisk na danym obszarze np. w obrębie ppjp2 czynniki: liczba typów siedlisk na badanym obszarze Liczba płatów siedlisk na badanym obszarzeRóżnorodność krajobrazowa- to zróżnicowanie rzeźby terenu siedlisk, biocenoz w układach krajobrazowych, ma 3 aspekty różnorodności:alfa beta gammaALFA- to różnorodność gatunkowa i siedliskowa w obrębie 1 ppjp ( w obrębie 1 płatu krajobrazu)BETA- to różnorodność sąsiedztwa, kontrastowość sąsiedztwaGAMMA- to różnorodność alfa i beta rozległych systemów krajobrazowychIm większa powierzchnia ekosystemów tym większa różnorodność gatunkowa.Teoria płatów i korytarzy:W każdym ekosystemie wytwarza się siedliska brzegowe i rdzenne, ( habitat)Aby korytarz dobrze pełnił swoje funkcje musi mieć około 200 metrów szerokości a w warunkach zurbanizowanych co najmniej 300 metrów.Prawa na Świecie1980 - światowa strategia ochrony przyrody opracowana przez IUC1992 - konwencja o różnorodności biologicznej konferencja ONZ w Rio de Janeiro „Szczyt Ziemi”1995 - paneuropejska strategia różnorodności biologicznej i krajobrazowej, przyjęta przez rade europy z zaleceniem wdrożenia we wszystkich krajach UEPrawa w PL1991 - „Strategia Ochrony żywych zasobów przyrody w PL” Ryszkowski, Balazy1993 - „Polskie studium R.B.” Andrzejewski, Welge1998 - „Krajowa Strategia ochrony i racjonalnego użytkowania R.B.” Liro Anna (twórca EKONETU) i Andrzejewski1998 - „Krajowa strategia ochrony georóżnorodności” Stefan Kozłowski1999 - „Wstępna koncepcja systemów obszarów chroniących głównie ostoje R.B. Natura 2000 Dyduch - Falinowska2001 - wprowadzenie do ustawy o ochronie przyrody prawnego obowiązku ochrony R.B. poprzez zapisy ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, ochrona R.B. stała się wymogiem stawianym studiom uwarunkowań i planów zagospodarowania przestrzennego.2002 - wyznaczenie krajowego systemu obszarów Natura 2000, zgodnej z dyrektywami U.E Narodowa Fundacja Och. Śr. W WarszawieRóżnorodność genetyczna • mała populacja ma mniejsze zdolności adaptacji do zmieniających się warunków środowiska• im większa populacja tym większa pula genowa, tym większa szansa że osobniki będą bardziej przystosowane do zmieniających się cech środowiska.• fragmentacja krajobrazu zmniejsza r. g
.IV Różnorodność gatunkowa-nie lista gatunków świadczy o r. g. ale stopień wysycenia przestrzeni tymi gatunkami-różnorodność biologiczna oznacza prawdopodobieństwo tego że trafimy na określony gatunek przy określonej liczbie prób.WskaźnikMargdefa: Dma = (S - 1) / wgN. S-liczba gatunków w próbie N-liczba osobników w próbie Wskaźnik Shannona - Weavera: H' suma Si=1(pi x log pi)pi- udział % gatunku „i” w próbie. Najczęściej stosowany wskaźnik do obliczania bioróżnorodności.Różnorodność ekosystemowa i krajobrazowa (α,β,γ)-r.α - to różnorodność wewnętrzna danego ekosystemu-r. β - to zróżnicowanie sąsiadujących ze sobą ekosystemów-r. γ - to zróżnicowanie różnorodności α i β w skali krajobrazuα to różnorodność genetyczna, gatunkowa i siedliskowa.Ekosystemy:1. Wodne-słodkowodne (rzeki, jeziora, gejzery itd.)-słonowodne2.Torfowiskowe i bagienne3.Lądowe-leśne (tajga, tundra, lasy tropikalne)-łąkowe i ziołoroślowe-naskalne-jaskiniowe-lodowo-śnieżne-Wraz ze wzrostem powierzchni ekosystemu jego różnorodność biologiczna wzrasta ( I zasada Mac Arthura i Wlilsona)-Im dalej od dużego centrum (np. lasu) tym liczba gatunków na nim występująca jest mniejsza-Jeśli oddalając się od macierzystego systemu, będą po drodze jego małe płaty to różnorodność biologiczna będzie większa. Bez płatów mniejsza odległość.Model Gilpina korytarz ekologiczny realizował swoje funkcje w naszej strefie klimatycznej powinien mieć min 200 m szerokości i być zróżnicowany (łagodne przejście)-pełny korytarz rzeczny 200 m -pełny korytarz leśny 200 m -korytarz okrojony 100 m -kwazi korytarz - 25 m w mieściekorytarz obudowany 50 m w osiedlu-korytarz rozszerzony z wyspami zabudowań antropogenicznych 300 m73% osobliwości przyrodniczych zlokalizowanych w dolinach rzecznych oraz na pojezierzu , więc trzeba je chronić.Pierwszą w PL próbę oceny różnorodności biologicznej krajobrazów podjęto w 1997 roku na obszarze woj. lubelskiego (Chmielewski) woj. podzielono na 177 przyrodniczych jednostek przestrzennych rangi krajobrazowych fizjocenoz. W obrębie poszczególnych jednostek analizowano różnorodność7 składowych krajobrazów-przyrody nieożywion(struktur geomorfologicznych i rzeźby terenu)-pokrywy glebowej-wilgotności i żyzności siedlisk-szaty roślinnej-flory-fauny-formużytkowania terenuOceniono je w skali 1-5 pkt. Wykonano na tej podstawie 7 map oraz mapę sumarycznej oceny różnorodności biologicznej i krajobrazowej województwaWspółczynnik korelacji, odnajwiększego -różnorodność flory i fitocenoz-różnorodność wilgotności i żyzności biotopów izróżnicowanie form użytkowania terenu- różnorodność fitocenotyczna i fauny-różnorodność wilgotności i żyzności biotopów i różnorodność fauny- różnorodność flory i przyrody nieożywionej- różnorodność flory i fauny Struktura miasta1.Prawna- Podział administracyjny2. Funkcjonalna -centrum-dzielnice mieszkaniowe-strefa zewnętrzna-system transportu (charakter liniowy)-system infrastruktury technicznej3. Społeczna-przestrzenie publiczne (place, parkingi)-przestrzenie grupowe (kampus miasteczka akademickiego, boisko szkolne)przestrzenie prywatne (mieszkania)4. Fizjonomiczna-rejony i obszary-granice i krawędzie-drogi i przejścia-węzły i punkty centralneWszystkie te struktury (prawna, funkcjonalna, społeczna, fizjonomiczna) tworzą strukturę przestrzenną.Elementy tworzące tzw. „tworzywo miasta” to według Brdla:-ludność -zagospodarowanie przestrzenne-funkcje społeczno - gospodarcze-środowisko przyrodnicze ( Nr 1 wg Chmielewskiego)Postęp cywilizacyjny sprawia, że miasto znajduje się w ciągłym rozwoju, zmieniają się jego funkcje
V ZASADY OCHRONY I KSZTAŁTOWANIE RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJWPALNOWANIUPRZESTRZENNYM-ocena różnorodności biologicznej powinna być integralnym elementem zagospodarowania przestrzennego województwa i gmin-różnymi formami ochrony należy obejmować nie tylko obszary o najwyższej różnorodnościbiologicznejalfa ale też beta i gama, zwracając ponadto uwagę na pojedyncze obiekty i obszary szczególnie osobliwe, unikatowe-obszary obejmowane różnymi formami ochrony przyrody powinny tworzyć system spójny przestrzennie umożliwiający wzajemne zasilanie się jego kolejnych ogniw. Jednocześnie poszczególne ogniwa tego systemu powinny reprezentować różne typy siedlisk i biocenoz, tak aby cały system odzwierciedlał możliwie pełne zróżnicowanie ekologiczne regionu-przynajmniej część ogniw systemu obszarów chronionych powinna mieć dużą skalę przestrzenną, Diamonda)-należy unikać znacznego rozdrobnienia struktury przestrzennej krajobrazów i izolacji funkcjonalnej jego poszczególnych płatów-im mniejszy zasięg terytorialny i większe rozproszenie obszarów chronionych tym lepiej powinna być rozwinięta sieć łączących ich ze sobą korytarz ekologicznych.-szczególną uwagę należy zwracać na warunki funkcjonowania systemów ekologicznych dolin rzecznych i kompleksów wodno - torfowiskowo.- leśnych. Są to bowiem obszary w których zazwyczaj skupia się przeważająca część bogactwa przyrodniczego regionu. Doliny rzeczne to naturalne trasy przemieszczania się materii, w krajobrazie , oraz przemieszczania się zanieczyszczeń. Procesy zachodzące w dolinach rzecznych mają istotny wpływ na stan ekologiczny całych regionów-identyfikacja korytarzy ekologicznych w studiach i planach zagospodarowania przestrzennego nie może się odbywać w schematyczny sposób, ale powinna się opierać na głębokiej wiedzy o strukturze i faktycznym funkcjonowaniu fizjocenoz regionu. Wąskie długie i silnie zniekształcone przez człowieka korytarze nie będą spełniały swojej funkcji-należy dążyć do minimalnego barierowego oddziaływania dróg i innych struktur liniowych w krajobrazie na system ekologicznego obszaru objętego planem-na strategicznych dla funkcjonowania przyrody obszarach gdzie doszło do znacznego obniżenia lub zagrożenia różnorodności biologicznej należy zaplanować podjęcie prac renaturalizacyjnych i rewitalizacyjnych lub innych form przyrodniczego wzbogacenia krajobrazu. Zaleca się by sposób i zakres wykonania tych prac zawrzeć w wytycznych ekologiczno krajobrazowych, stanowiących załącznik do ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.Przykłady ochrony różnorodności biologicznej w planowaniu przestrzennym na Lubelszczyźnie:1)zasięg obszarów N.20002)Zielone pierścienie wokół miast oraz ekoregiony ( w woj. lubelskim jest 10)Zarys teorii kształtowania układów osadniczychJednostka osadnicza to skupienie ludności osiadłej.Układ osadniczy: jednostka osadnicza wraz z terenami funkcjonalnie z nią powiązanymi np. obszar z którego dowozi się pożywienie określa zasięg wymagań tego miasta. Podobnie z wodą, energią, obszar z którego ludzie dojeżdżają do tego miasta aby z niego korzystać(usługi handlowe, administracyjne, kulturalne, zdrowotne, oświatowe. Trudno jest wyznaczyć granice układu osadniczego, są rozmyte i mogą się nakładać na siebie. Siła oddziaływania układu jest większa, im bliżej tego układu jesteśmy. Zasięg dojazdu do pracy to bardzo ważny wskaźnik.System( sieć) osadniczy: to grupa układów osadniczych wraz z wiążącymi je ciągami infrastruktury technicznej (drogi, kolej, sieć energetyczna, ciepłownicza, wodociągowa, kanalizacyjna, telekomunikacyjna, Internet, składowanie odpadów, oczyszczanie - ogólnie urządzenia liniowe oraz obiekty służące ochronie środowiska
VI .Procesy urbanizacyjne - to procesy rozwoju sieci urbanizacyjnejUrbanistyka: nauka i działalność praktyczna (planistyczno - legislacyjna) dotycząca organizacji i zarządzania i funkcjonowania układów i sieci osadniczychRuralistyka: działalność i nauka praktyczna (projektowanie)Badanie procesów urbanistycznych zaczęto w USA w 30 latach XX w.Aglomeracja to zespół układów osadniczych z jednym dużym układem dominującym i podporządkowującym sobie pozostałe, poprzez ofertę miejsc pracy jakość usług i potencjał ekonomiczny. W PL jest kilka aglomeracji: warszawska, łódzka, krakowska, wrocławska, poznańska szczecińskaKonurbacja: to zespół dużych układów osadniczych o porównywalnej wielkości, położonych blisko siebie tworzących w wyniku sukcesywnego rozrastania się wielkoprzestrzenny, gdzie ciężko określić, gdzie zaczyna się jeden układ, a gdzie drugi. W PL trójmiasto, górny Śląsk.Komunikacja to czynnik miastotwórczy w Europie pierwsze studia nad procesami urbanizacyjnymi dotyczyły Londynu i Paryża.W strukturze przestrzennej miasta wyróżniamy kilka stref-miasto centralne: duża ilość usług -pierścień zabudowy mieszkaniowej-strefa o charakterze mieszanym, o chaotycznej strukturze przestrzennej) obok funkcji mieszkaniowejwystępują: bazy, składy, rolnictwo, ogrodnictwo, przemysł-strefa zewnętrzna: zabudowa rozciąga się wzdłuż traskomunikacyjnych, a pomiędzy tymi pasami i pasami zabudowy są obszary wypoczynkoweZjawiska cechujące aglomerację-codzienne dojazdy do pracy-dojazdy do miejsc zakupów i rozrywki-integracja infrastruktury tzn że te linie układa się razem: autostrada, gazociągi, wodociągi, linieelektryczne-lokalizację podmiejskich terenów wypoczynkowychautostrada, gazociągi - określone odległości w jakich buduje się domywodociągi - nie wolno na nich sadzić drzewlinie elektryczne 40kw pas śmierci, jeśli przebywa się dłużej niż kilkadziesiąt minut.Granice jednostek osadniczych. Kryteria:-gęstośćrozmieszczenia ludności-zainwestowania terenu-granice administracyjneRozwój jednostek osadniczych jest ciągłym procesem i charakteryzują go następujące zjawiska:-zmiany zasięgu zainwestowania zmiany charakteru zainwestowania -zmiany zasięgu oddziaływania jednostek osadniczych na otoczenie-zmiany struktury-rozwój funkcji (np. rozwój klinik specjalistycznych, szkół wyższych, filharmonii)-wchłanianie sąsiednich jednostek osadniczych -generowanie jednostek sieci infrastruktury, wzrasta miasto wzrasta infrastruktura tzn grubsze rury, więcej energiiKlasyfikacja układów osadniczych1)Z pkt widzenia dominujących miejsc pracy- pierwotne: dominują miejsca pracy związane z rolnictwem i eksploatację kopalin (torfu, piasku, gliny)- wtórne dominują miejsca pracy związane z przemysłem przetwórczym-tercjalne inaczej trzeciego rzędu. Praca w urzędachUkłady osadnicze pierwotne dominowały w średniowieczu, wiele przetrwało do dziśU.O. wtórne wykształciły się w XIX w. rozwój do lat 70 XX w oparte były o funkcjonowanie wielkich zakładów przemysłowych (FSC, WSK, zakłady azotowe). A miejscem zamieszkania były osiedla robotnicze.Na Lubelszczyźnie nie przykładem wtórnych U.O. są Świdnik, Poniatowa, Kraśnik, Łęczna. Od lat 60 w krajach Europy Zach., a od 80 w PLdominuje układ osadniczy tercjalny. To usługi ściągają ludzi do miast.2)Z pkt widzenia ich struktury- U.O. elementarne np. gospodarstwa rolne, osada górnicza- U.O. proste np. wieś , małe miasteczko, ośrodek przemysłu górniczego- U.O. złożone np. wieś z przysiółkami ( wieś wraz z gospodarstwami) - aglomeracja-U.O. wielokrotnie złożone konglomerat wsi, konurbacjaW Wąwolnicy jest zabytkowy krajobraz wiejski pola od 300 lat nie zmieniły układu. W centrum wsi jest plac (oczko wodne) otacza to ulica przy której są domy, a za domami stodoły, na ulicy Stodolnej, a za nimi pole
VII Główne typy wiejskich układów osadniczych:- droga i budynki mieszkalne tworzące szereg, szeregówka- droga i budynki mieszkalne wiejskie tworzące rząd, rzędówka- ulicówka (lico)- wieś łańcuchowa- owalnica -np. Smołdzino, Pruski Mur niewłaściwa nazwa, domy wyglądają jak w Anglii, kraina w „kratę”- widelnica- wieś samotnicza no Hutor na Ukrainie Konurbacja- Amsterdam, Haga, Koterdam- okolice Birmingam- górny Śląsk3. Z pkt. widzenia ich rangi w sieci osadniczej- ośrodek elementarny ( o randze decydują 2 czynniki: liczba ludności i jakość usługi) ośrodek ten ma usługi ( wielobranżowy sklep czy punkt skupu)- ośrodek wspomagający wieś średniej wielkości ze szkołą kilkoma punktami branżowymi ze swoją parafiąmoże być jeden lub kilka punktów skupu- ośrodek podstawowy : ośrodki gminne jest administracja rządowa, urząd gminy, poczta, ośrodek zdrowia, szkoła, parafia, drobne zakłady rzemieślnicze, stacja paliw- ośrodek powiatowy zlokalizowany drugi poziom administracji: starostwo powiatowe są szkoły średnie, szpital, muzeum, banki - ośrodek wojewódzki (regionalny) są tu dwa ośrodki administracji: rządowa (wojewoda) ; samorządowa (marszałek województwa) Lubelski Urząd Wojewódzki Urząd Marszałkowski Woj. Lubelskiego są szpitale specjalistyczne, teatr, kino, filharmonia, markety-ośrodek krajowy są centrale lub duże filie banków, wielkie sieci handloweUkładom osadniczym towarzyszy rozwój sieci komunikacyjnych. W ciągu 18 lat gęstość sieci dróg wzrosła 2x. Związane jest to z rozpraszaniem się zabudowy na tereny otwarte( rolnicze, wypoczynkowe).Skutkiem tego jest także rozdrobnienie struktury przestrzennej krajobrazu. Na 59 z 63 zlewni stopień rozdrobnienia struktury przestrzennej krajobrazu wynosił 2. Powoduje to ubożenie systemu. Tylko zlewnie objęte statusem Rezerwatu Przyrody nie zmniejszyły się, nie uległy rozdrobnieniu , a Rezerwaty Przyrody stabilizują strukturę przestrzenną krajobrazu. Wskaźnik powierzchni biologicznie czynnej uległ zmniejszeniu. Na 1 mieszkańca w 1975 przypadało 0,7ha powierzchni biologicznie czynnej zaś w 2007 jest już 0,58ha. Nasza przestrzeń zmniejsza się. Wynika to z zabudowywania terenów rolniczych.Układy osadnicze mogą rozwijać się wg. Modeli: - linii prostej - miasto pasmowe. Wzdłuż głównejtrasy komunikacyjnej często występują minusy*Tworzy barierę ekologiczną dla przyrody czyli dla gatunków roślin i zwierzat oraz wód*Dla mieszkańców wszędzie jest daleko*Generacja intensywnego ruchu - skrzyżowanie prostych wg. tego modelu zakładano układy osadnicze w średniowieczu . Centrum to rynek np. Zamość, Lublin, Fronopol, Janów Lub.- rozsunięte skrzyżowanie prostych to układy osadnicze wielopasmowe. Rozsunięcie głównych szlaków komunikacyjnych pozwala na wyodrębnienie śródmieścia np. W-wa.- okrąg (pierścień) miasta pierścieniowe. Jeśli w centrum znajduje się struktura przyrodnicza atrakcyjna dla ludności a niedostępna dla zabudowy (jeziorko góra)- miasto dywanowe o olbrzymich terenach zajętych przez budownictwo jednorodzinne z lokalnymi ośrodkami usługowymi Należy wykonywać wariantowe rozmieszczenie rozwoju. Brać pod uwagę wartości przyrodnicze obszaru oraz możliwości rozwoju tego miasteczka , rozważyć koszty i efekty społeczne, ekonomiczne, ekologiczne. Pozwala opracować to optymalną drogę rozwoju. W POSZUKIWANIU WIZJI MIASTA PRZYJAZNEMU CZŁOWIEKOWI I PRZYRODZIEMiasto jest historycznie ukształtowanym typem osiedla, wyznaczonym istnieniem konkretnej społeczności cząstkowej skoncentrowanej na pewnym obszarze, o odrębnej organizacji, uznanym prawnie oraz wytwarzającym w ramach swojej działalności zespół trwałych urządzeń materialnych o specyficznej fizjonomii, która odzwierciedla odrębny typ krajobrazu. Ma prawa miejskie (nadawane przez sejm) oraz swoje granice.
VIII .Funkcje miasta to głównie rodzaje działalności wykonywane przez jego mieszkańców :-mieszkalnictwo -przemysł-komunikacja-administracja-handel-kultura-nauka-oświata-turystyka-ochrona zdrowia-usługi komunalne-inne rodzaje działalnościMiasto więc jest obszarem wielofunkcyjnym zwykle można znaleźć jedną lub kilka funkcji wybijających się, są to tzw. funkcje dominujące. Proces zmieniania się funkcji dominujących określany jest podobnie jak w ekologii ogólnej, jako sukcesja a jej brak prowadzi do stagnacji lub regresu rozwoju miasta.Funkcje miasta:-miastotwórcze-obsługi miastaWraz z rozwojem miasta, zmienia się jego struktura przestrzenna i demograficzna. Kiedy miasto jest młode, największa gęstość zaludnienia jest w centrum.Miasto jest we wczesnej fazie dojrzałości, wzrost ludności ,wzrasta obwód, centrum jest zaludnione.Miasto jest wfazie dojrzałości, centrum się wyludnia, a strefa zaludnienia przesuwa się na zewnątrz. Gdy miasto jest w fazie starości (np. 300lat) strefa o maksymalnej gęstości zaludnienia znajduje się w połowie promienia miasta, a centrum jest mało zamieszkałe, a zewnętrzna strefa rozciąga się na zewnątrz. Bo: centrum miasta zajmują usługi, a nie mieszkańcy np. banki, administracja, miejsca pracy.Wzrost atrakcyjności obszarów w centrum miasta towarzyszy wzrost ceny gruntów. Proponuje się więc tworzenie kilku centrów w mieście (układ policentryczny), gdyż wyżej wymieniony model jest bardzo nieatrakcyjny dla przedsiębiorców, inwestorów i mieszkańców.W procesie swojego rozwoju miasto napotyka progi rozwojowe mogą one być:1)przyrodnicze -np. miasto dociera do doliny rzecznej most, uregulować koryto, osuszyć łąki, uzbroić teren po drugiej stronie rzeki -to niesie za sobą koszty -miasto dociera do lasu, wycinać go czy nie -miasto dociera do gleb I i II klasy, o wysokiej kulturze agrarnej, o bardzo dobrze rozwiniętej produkcji rolniczej, sadowniczej. Zagospodarować je czy nie.2)funkcjonalno - przestrzenne-miasto coraz dalej oddala się od centrum więcej czasu potrzeba na dojazd. Miasto zatyka się komunikacyjnie. Usługi nie wystarczają.3)społeczne Miasto wchłania sąsiednie układy osadnicze. Powstają slumsy i dzielnice biedy, nie skanalizowane, bez wody. Te dzielnice wzrost przestępczości, bezrobocia, brak wykształcenia, brak bezpieczeństwa.4)ekonomiczne Występuje zawsze w towarzystwie w/w, rzadko samoistnie. Aby np. wybudować obwodnicę zrobić kanalizację itp. trzeba bardzo dużych środków finansowych, ale zostawienie progów na później skutkuje wzrostem progu i niemożliwością jego pokonania. Dlatego trzeba systematycznie inwestować w dane progi.W planowaniu przestrzennym zaleca się aby wykonać analizę progową, określić wielkość progu i koszty jego pokonania. Dokonać analizy wariantowej tzn, które progi najpierw usunąć.Planowanie przestrzenne to proces kształtowania zagospodarowania przestrzennego terenu w harmonii z ochrona środowiska i ochroną dziedzictwa kulturowego na poziomie kraju, regionów i gmin.Model troficznego zróżnicowania krajobrazu:Krajobraz mozaika przyrodniczej jednostce przestrzennej na użyźnionym podłożu nie jest zbiorem izolowanych mikrostruktur, jakie cechują ją, występowanie gradientowej zmienności cech wyznacza główne kierunki związków funkcjonowania przestrzennegomiędzposzczególnymi jednostkami. Zasadnicze znaczenie odgrywają kierunki spływu wód i związane z nimi gradienty wilgotności, żyzności siedlisk, ekspozycja słoneczna, wysokość danegosiedliska.Najmniejsza jednostka przestrzenna przyrody żywej i nieożywionej o takiej samej gospodarce materiałowej ( o takim samym typie migracji związków chemicznych) nazywamy EKOTOPEM.
IX Ekotony-nawzgórzach:żyznośćsiedlisk,wilgotność, pH jest najniższe. Rośliny czerpią wodą z deszczów, energie ze słońca oraz korzystają z lokalnyc h
zasobów gleb. Nie są substratowo zależne od ich fragmentów przyrodniczych są to ekotony autonomiczne. W naszej strefie klimatycznej są to bory suche lub świeże. Bory mieszane świeże (na żyźniejszej glebie) grądy = lasy iglaste.-na zboczach istnieje gradient żyzności i wilgotności. Im niżej tym wilgotność większa i siedlisko żyźniejsze. Rośliny korzystają z energii słonecznej, wodę z deszczu oraz z lokalnych zasobów gleb. Część zasobów wody oraz materii organicznej uzyskuje się z ekotopu autonomicznego, np. przy spływie, przy opadaniu liści i igieł, przy erozji. Część swoich zasobów rośliny ze zboczy oddają roślinom rosnącym niżej. Jest to przepływ energii i zasobów, są to ekotopy tranzytowe. W Polsce są to grądy (lasy mieszane i lasy)-ekoton autonomiczno-tranzytowy-dolina rzeczna - spływa materia organiczna i gromadzi się u podnóża zbocza. Przy powodzi ten materiał zostanie przeniesiony.Akumulacja i tranzyt zachodzi tu jednocześnie, a ekotopy nazywamy tranzytowo akumulacyjne (t>a) lub akumulacyjno tranzytowe(a>t) tranzyt jest większy przy korycie rzecznym, a akumulacja większa przy dolinie. W PL są to olsy, lasy w których stagnuje woda przynajmniej przez kilka tygodni.(a-t) Łęgi - charakterystyczne dla t-a. Najczęstszym jest topolowo-wierzbowy. Łęg wiązowo - jesionowy, łęg dębowy- są rzadkie występują w okolicach Pratulina na Bugu-dno doliny rzecznejRzeka i otoczenie to ekotop akumulacyjny, najżyźniejszy ale i najbardziej zanieczyszczony..Model III - model Płatów i Korytarzy oparty na Biogeograficznej Teorii Wysp, którą opracował Mac Arthur i Willson w latach 60 XX w. Jest to 1z najważniejszych teorii w ekologii krajobrazu i ochrony przyrody. Badali zasiedlenie wysp oceanicznych przez nowe gatunki. Odkryli 3 prawa rządzące zasadami rozmieszczenia gatunków w krajobrazie:1)im wyspa większa tym więcej gatunków może ją zasiedlić, analogicznie na lądzie im większy ekosystem tym bogatszy gatunkowo. Należy unikać rozdrobnienia i fragmentacji krajobrazu.2)im wyspa jest położona dalej od lądu tym tempo napływu nowych gatunków na wyspę jest wolniejsze. A na lądzie im bardziej izolowany ekosystem, tym trudniej o wymianę materiały genetycznego (bytujących tam populacji) tym podatniejsze na degradację. Więc bardzo ważną role mają korytarze ekologiczne.3)tempo napływu gatunków na wyspę spada wraz z liczbą gatunków już obecnych na wyspie. Nisza ekologiczna to funkcja jaką pełni dany gatunek w danym miejscu. Z zasady nr. 3 wynika że wielogatunkowe systemy są odporne na degradację, inwazję gatunków obcych; jest stabilny pod względem struktury i funkcji.Na podstawie tych teorii powstała koncepcja korytarzy.Habitat rdzenny(siedlisko)Habitat brzegowyJeśli między tymi płatami będzie istniała migracja, takie struktury stanowiące łącznik między podobnymi do siebie ekosystemami przebiegające w obcym otoczeniu nazywamy korytarzami ekologicznymi.Jeśli pasmo wędrówek przebiega w środku ekosystemu jest to ciąg. Jeśli korytarze są szerokie to może się w nich wykształcić habitat: rdzenny i brzegowy, a przemieszczać się w nim będzie wiele gatunków roślinnych i zwierzęcych charakterystycznych dla obu habitatów.Jeśli korytarze będą wąskie to habitat rdzenny nie wykształci się i będzie służył tylko wąskiej grupie gatunków.Korytarz powinien mieć szerokość powyżej 200 m. Jeśli korytarz jest wąski to przemieszczanie się jest ograniczone. Małej długości max 300m.Wykorzystując wyniki badań Mac Arthur i Willson, Diamont opracował zasady kształtowania systemów obszarów chrononych i struktury kształtowania krajobrazua)lepiej jest jeśli ekosystem jest duży niż mały, więc lepiej tworzyć duże obszary chronione niż małeb)lepiej jeśli ekosystem jest zwarty niż rozbity na kilka części, choć o tej samej powierzchni. Ale ta sytuacja nie zawsze jest prawdziwa. Tylko ten układ rozbity musi mieć szeroką strefę ekotonową, wtedy będzie lepszy niż ten zwarty.c)Lepiej jeśli podobne do siebie ekosystemy tworzą zwartą grupę niż jeśli są izolowane, lepiej tworzyć regionalne zespoły obszarów chronionych RZOH niż pojedyncze izolowane obszary chronione. W PL powstały RZOH:-Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych: Nowak-Zespół P.K. Ponidzia w Niecce Nidziańskiej zaprojektowany przez Chmielewskiego-Zespół Obszarów Chronionego Polesia: Ewa Gacka - Grześkiewicz, Wiesława Różycka, Tadeusz Chmielewski, -Zespół P.K. Gór Świętokrzyskich: Chmielewski-Zespół P.K. Roztocza i Puszczy Solskiej: Tadeusz Chmielewski, Zbigniew Borkuckid)lepiej jeśli ekosystemy tworzą układ zwarty niż jak mają układ pasmowy, który jest bardzo narażony na presję zewnętrznąe)lepiej jeśli ekosystemy są połączne korytarzami niż jeśli są izolowanef)lepiej jeśli ekosystem jest zwarty niż izolowany i rozczłonkowanyOprócz korzystnych korytarzy występują bariery ekologiczne utrudniające przemieszczanie się gatunków.
X Rozwój komunikacji powoduje fragmentację krajobrazu. Są to pasma ekologiczne.Największymi pasami przemieszczania się są doliny rzeczne:-ciągi ekologiczne ( pasma w obrębie strefy w krajobrazie przyjaznym dla gat.)-korytarze (poza strefą, w obcym krajobrazie)-bariery ekologiczne ( pasmo utrudniające migrację stanowiące nawet strefy śmierci)Ciągi i korytarze krzyżują się w węzłach ekologicznych. Dzięki temu węzły odgrywają role zasilającą całe strefy. Dla stabilności ekologicznej ważna jest duża liczba węzłów, powiązania węzłów siecią korytarzy i ciągów, drożność ciągów i korytarzy, zwartość strefPrzykładyNa Roztoczu: Roztoczański Park Narodowy. stanowi węzeł, łączy strefę wodną, wał roztocza, Puszczy Solskiej. Ma kształt dłon.Czynniki stabilizujące strukturę i funkcjonowanie KSE -stabilność stosunków klimatycznych-stabilność stosunków wodnych-dużą powierzchnię podstawowych przyrodniczych jednostek przestrzennych(ppjp ) (z modelu korytarzy Mac Artura i Wilsona oraz prac Dimonda)-dużą powierzchnię i znaczną zawartość przestrzenną ekosystemów oraz ich krajobrazowych kompleksów-złożoną strukturę wewnętrzną i dużą różnorodność biologiczną ekosystemów-obecność dużej liczby struktur o charakterze węzłów ekologicznyc-liczne i silne powiązania obszarów węzłowych siecią ciągów i korytarzy ekologicznych oraz ich dobrą drożnością-dobrze rozwinięta sieć szerokich i łagodnych stref ekotonowych łączących sąsiadujące ze sobą ekosystemy, a w szczególności bogatą sieć ekotonów wodno -lądowych-znaczną biomasę ekosystemów lądowych (duży udział torfowisk i lasów w krajobrazie)-użytkowanie gospodarcze zasobów przyrody na skale nie przekraczającą tempa ich naturalnego odnawiania sięCzynniki destabilizujące - znaczna zmienność stosunków klimatycznych - zmiany stosunków wodnych - rozdrobnienie struktury przestrzennej KSE zwłaszcza rozbicie ich przez układy zurbanizowane - duży udział struktur o charakterze monokulturowym - obecność znacznej liczby struktur o charakterze barier ekologicznych i stref śmierci wielu gatunków - spadek różnorodności siedlisk i uproszczenie składu gatunkowegoekosystemów - dominację ekotonów ostrych o chartka antropogenicznym- inwazję gatunków obcych rodzimym biocenozom- użytkowanie zasobów przyrody ponad ich naturalne zdolności odnawiania się Próg naturalnej chłonności turystycznej - to liczba osób mogąca występować na danym terenie bez wywoływania szkód (1500 osób na Piaseczno). Zasady gospodarowania w systemie ppjp - patrz 10 zasad Wytyczne ekologiczno krajobrazoweJednym z rozwiązań odgrywających istotną rolę w kształtowaniu równowagi KSE są wytyczne ekologiczno - krajobrazowe, są one stosowane w planach ochrony obszarów Natura 2000 we Francji. W planowaniu krajobrazu w Niemczech, oraz w planach zagospodarowanie przestrzennego w Anglii. Postulat wprowadzenia takich wytycznych w planowaniu ochrony przyrody i planowaniu zagospodarowania przestrzennego w PL jest wysuwany od kilku lat (Chmielewski 2001).Zasada rozmieszczenia płatów leśnych i kęp zadrzewień w dolinie rzecznej. Płaty leśne usytuawia się po zewnętrznej stronie meandrów. Oraz przy krawędzi dna dolin - przeciwdziała to spływowi zanieczyszczeń i wierzchnich warstw gleby do rzeki. Powinno się łączyć płaty leśne z meandrów i te z podnóży wzgórz (= krawędź dna doliny). Nie należy zalesiać miejsc między starorzeczem a rzeką (a). Rzeka powinna mieć odcinki zacienione i słoneczne = lepsza różnorodność siedlisk.Ocena walorów estetycznych strefy brzegowej lasu Lepiej gorzej 1)Granica między lasem a inną formą pokrycia terenu powinna być urozmaicona. 2)lepiej żeby linia była falista niż geometryczna 3)lepiej falista, ale różna, niż sinusoida4)lepiej, żeby przejście było łagodne Wnioski Strukturę i funkcjonowanie KSE można odwzorować za pomocą różnych modeli koncepcyjnych. Każdy z nich wyjaśnia jedynie wybrane aspekty bardziej złożonej rzeczywistości. Dla jak najlepszego zrozumienia procesów ekologicznych zachodzących w krajobrazie należy się posługiwać całą serią modeli i podejmować próby ich zintegrowania w interpretacji w odniesieniu do konkretnego badanego miejsca.Stabilność KSE zależy od bardzo wielu czynników, zarówno naturalnych jak i antropogenicznych. Chcąc chronić i wzmacniać KSE, należy synergicznie wspomagać możliwie liczne czynniki stabilizujące oraz likwidować lub minimalizować czynniki destabilizujące. Wiele tworzonych w Polsce form ochrony KSE nie funkcjonuje prawidłowo, a ich walory przyrodnicze nie ulegają znaczącej degradacji. Potrzebny jest rozwój badań naukowych na temat zarządzania zasobami przestrzeni przyrodniczej w warunkach rozwoju gospodarki rynkowej w Polsce. Potrzebne jest także szerokie rozpowszechnienie wiedzy z zakresu ekologii krajobrazu oraz zarządzania środowiskiem przyrodniczym
XI .ZMIANY KRAJOBRAZU POJEZIERZA ŁĘCZYŃSKO - WŁODAWSKIEGO A PRZEMIANY ICH BIORÓŻNORODNOŚCI PO 1950rPojezierze Łęczyńsko - Włodawskie jest zaliczane do najcenniejszych przyrodniczo regionów w Europie. Obejmuje najdalej wysunięte na zachód partie największego kompleksu torfowiskowo - bagiennego: Polesia. Leży w ramionach:- fizograficznej granicy Europy zachodniej (od zachodu) i wschodniej linii tworzącej granicę między nizinami a górami w Europie (od południa). Pojezierze Łęczyńsko - włodawskie jest największym w Polsce zgrupowaniem jezior nie objętych ostatnim zlodowaceniem. Mają one 11 tys lat. Teren ten to krajobraz równiny akumulacyjnej w strefie wododziałowej Bugu i Wieprza. Płaskość terenu oraz płytkie zaleganie pierwszego poziomu wód gruntowych powoduje że występują tu liczne bagna. Większość jezior ma niewielką głębokość (2-8m) i nieznaczną powierzchnię. Brzegi otoczone są torfowiskami (tzn niedostępność brzegów). Najgłębsze jezioro to jezioro Piaseczno ok. 37m. W latach 50' XX w na Pojezierzu Łęczyńsko - włodawskim występowało 68 jezior o powierzchni >1ha. Do końca 2005r zostało tylko 61 takich jezior. Pozostałe jeziora zmniejszyły swoja powierzchnie. Jeziora znajdują się w różnych stadiach sukcesyjnych i gromadzą wodę o różnej trofii. Występują jeziora mezotroficzne, słabo eutroficzne, silnie eutroficzne (hipertroficzne) oraz dystroficzne Jezioro Piaseczno - kiedyś mezotroficzne Jezioro Łukie - pokryte roślinnością o liściach pływających np. Grążel, eutroficznaJezioro Moszne - w latach 60' było jeziorem dystroficznym, obecnie polihumusowe. W centrum regionu znajduje się Poleski PN wraz z otuliną. Jego otoczenie stanowią trzy parki krajobrazowe: Sobiborski, Poleski oraz „ pojezierze Łęczyńskie” oraz Poleski Obszar Chronionego Krajobrazu oraz fragment Chełmskiego obszaru chronionego krajobrazu. Znajduje się tu też 12 zatwierdzonych i 10 projektowanych rezerwatów przyrody. A od 2002 r. wchodzi on w skład Rezerwatów Biosfery UNESCO jako Polesie Zachodnie. Mimo licznych inicjatyw ochronnych na te tereny wywierana jest silna presja antropogeniczna, przejawiająca się przekształcaniem stosunków ekologicznych i cech fizjonomii krajobrazu.Główne czynniki zmian zachodzących w regionie -regulacja cieków oraz odwodnienie torfowisk i bagien, realizowane w 60 i 70 latach XX w-uruchomienie w 70' XX w . kopalni węgla kamiennego „ Bogdanka” zlokalizowanej 4 km na południe od fizjograficznych granic regionu-zainicjowanie w 70' XX w zagospodarowanie rekreacyjne w bezpośrednim otoczeniu jezior -wzrost liczby turystów-wzrost trofii siedlisk wodnych i lądowych wywołany zanieczyszczeniami środowiska (70 i 80 lata XX w. ) murszeniem przesuszonych torfowisk oraz coraz z większą presja ruchu turystów-postępująca fragmentacja krajobrazu związana z procesami urbanizacyjnymi.METODY BADAŃ Obszar Pojezierza Łęczyńsko - włodawskiego podzielono na 104 zlewnie cząstkowe rzek, jezior i torfowisk. W I etapie badano tylko 63 z nich. Na podstawie zdjęć lotniczych w skali 1:26000 z 1952 i 1999r sporządzono mapy fotointerpretacyjne. Nakładając na siebie mapy z tych dwóch dat w poszczególnych zlewniach analizowano zmiany struktury użytkowania ziemi oraz liczne zmiany długości i gęstości sieci struktur liniowych w krajobrazie. Oceniono zmiany zasięgów terenów podmokłych. W II etapie badano kolejne 41 zlewnie cząstkowe wykorzystując mapy starsze z 1915 , 1933, 1953, 1983 r. W III etapie badano dolinę Bugu. Wyniki badań ekologiczno - krajobrazowych zestawiano z danymi dotyczącymi zmian zachodzących w biocenozach jezior i rzek, torfowisk, badanych od lat 60'.
XII WYNIKIGłówne zarejestrowane kierunki zmian w strukturze ekologicznej krajobrazu Pojezierza Łęczyńsko - Włodawskiego od lat 50' XX w to:-osuszenie 70% ogólnej powierzchni wód i terenów podmokłych-zanik 7 z 68 jezior oraz zmniejszenie się powierzchni lustra wody w pozostałych jeziorach średnio o 22,4% (z amplituda - 4,7% do 73,3%).Jezioro MoszneJezioro Długie Jezioro Łukie (43% zmniejszyło się lustro wody)Jezioro Krasne-obwałowanie i podpiętrzenie 6 jezior oraz zamienianie ich w zbiorniki retencyjne dla rolnictwa zasilane kanałem Wieprz - Kszna. Pociągnęło to za sobą zmianę struktury ekologicznej tych ekosystemów. Dwa z nich po latach nie użytkowania hydrotechnicznego poddano ranturalizajcji( Mietycze; Skomielno) i częściowo odzyskały walory przyrodnicze, ale po 97r - traciły je na skutek gospodarki rybackiej.-wzrost trofii większości jezior -> zmiany w ich biocenozach i walorach rekreacyjnych.-zabudowywanie bezpośredniego otoczenia jezior często w postaci niemal szczelnego pierścienia.-niszczenie naturalnej struktury fitolitoralu niektórych jezior poprzez turystów-wyprostowanie biegu i pogłębienie koryt większości rzek oraz zniszczenie naturalnej struktury ich stref ekotonowych. Rzeka Bug zachowała na znacznej długości prawie naturalny charakter.Rzeka anastamozująca - płynąca wieloma korytami, taki jest Bug.-rozcięcie naturalnej struktury ekosystemów trofowiskowych gęstą siecią rowów melioracyjnych, odprowadzających własne, kwaśne polihumusowe wody torfowisk, a wprowadzanie do tych ekosystemów, zwykle silnie zanieczyszczają wody z systemu kanału Wieprz - Krzna zniszczenie naturalnej różnorodności mikrosiedlisk torfowiskowych.-wzrost trofii siedlisk leśnych w ciągu 10 lat 1987-98 w stopniu wymagającym zmiany klasyfikacji ok. 6,5%powierzchni siedlisko o jedną klasę wyżej.-prawie 3 krotny wzrost lesistości całego regionu, oznacza to że 67% lasów pojezierza ma mniej niż 50lat.-2 krotny wzrost gęstości sieci antropogenicznych stref liniowych w krajobrazie. -wzrost powierzchni terenów zabudowanych o 85%-wzrost wielkości ruchu turystycznego4,8 raza w latach 84-2004 (w 1975r powstały pierwsze ośrodki rekreacyjne - AR)Poza zmianami antropogenicznymi, występują na Pojezierzu Ł- W naturalne przekształcenia krajobrazu, szczególnie procesy morfodynamiczne zachodzące w dolinie Bugu oraz związane z jego wylewami procesy sezonowej i wieloletniej zmienności przestrzennego układu siedlisk hydrogenicznych. Wykazano, że w okresie 1915 - 40 doszło do skrócenia długości koryta rzeki, poprzez odcięcie szeregu meandrów. Skróciła się też długość i liczba zatok rzecznych. W tym okresie powstały nawet jeziora rzeczne, np. Bawole Rogi. Czas ich istnienia to ok. 30- 60 lat, powstały one w latach 1940 - 71. Odgrywają istotną rolę w różnorodności struktury krajobrazu doliny rzecznej. Tempo przesuwania się brzegów meandrów Bugu to ok. 2m/rok, choć lokalnie może być kilkakrotnie większa (517 m w ciągu 19 lat!) Analiza zmian wskaźników obciążenia środowiska w Euroregionie Bugu w latach 1975 - 98. Analizowano 14 cech.1)liczba ludności im większa tym większa presja 2)liczba podmiotów gospodarczych, rolna, leśna, czy przedsiębiorstwa. Liczba wzrastała i się ustabilizowała 3)powierzchnia terenów zabudowanych - nieznaczny wzrost4)długość dróg utwardzonych - wzrost dwa razy5)liczba zarejestrowanych samochodów osobowych - wzrost 6 razy6)wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza - w okolicach Chełma spadek od lat 70', w Tarnobrzeskim do 85r bardzo duży wzrost potem bardzo duży spadek7)ogólna wielkość poboru wód powierzchniowych na cele przemysłowe, komunalne rolnicze8)ogólna wielkość poboru wód podziemnych 9)ogólna ilość ścieków komunalnych odprowadzanych do rzek - od 85 roku spadek w lublinie, od 90 r spadek w pozostałych województwach 10)ogólna ilość ścieków przemysłowych odprowadzonych do rzek- w Tarnobrzeskim wzrost, spadek, wzrost, jest tam bardzo duże wydobycie siarki11)ilość produkowanych odpadów komunalnych, stały wzrost 12)ilość produkowanych odpadów przemysłowych - Tarnobrzeg wzrost, spadek, Lublin wzrost bo kopalnia Bogdanka. Ilość - niepoliczalne, podaje się np. w tonachLiczba - policzalna, podaje się w sztukach np. ilość ludzi jest sformułowaniem nieprawidłowym, liczba odpadów też jest nieprawidłowym sformułowaniem bo nie liczymy każdego papierka czy puszki. 13)powierzchnia lasów, minimalny wzrost14)ogólna powierzchnia systemu obszarów chronionych - bardzo duży wzrost15)liczba i powierzchnia planowanych ostoi przyrody natura 2000Wszystko trzeba przeliczyć na powierzchnie (km 2). Znaleźć co, do czego można się odnieść, jakiś wzorzec. Tu przyjęto województwo bialskopodlaskie (najmniej obciążone).Wzór na standaryzacje cech o różnych mianach:Pij = Cij / Cji - kolejna analizowana cech (1-15)j - kolejne badane województwo (1-5)Cij - wartość cechy w województwie „j” Cj - wartość cechy „ i” w województwie odniesienia (wzorcu)Pij - wskaźnik porównawczy cechy „j” w stosunku do tej cechy w województwie odniesieniaNastępnie dla poszczególnych województw w odniesieniu do 1- 12 cech, w kolejnych badanych latach obliczono syntetyczny wskaźnik obciążenia środowiska według wzoru SWOŚ j = 1/12 Σ g:12 d:i PijA dla cech 13, 14, 15, wskaźnik zasobów przyrodniczych województwa obliczono według wzoru WZP j = 1/3 Σ g:15 d:13 PijAnalogicznie pan Chmielewski obliczył antropogeniczne obciążenie jezior Pojezierza Łęczyńsko - Włodawskiego70% zanieczyszczeń w miastach tokomunikacja.SWOŚ- syntetyczny wskaźnik obciążenia środowiska. Jeśli w roku 1980 przyjąć go za 1, to w ciągu 16 lat wzrósł o 60%.Powierzchnia biologicznie czynna: zapewnia człowiekowi, wodę, powietrze, rekreację, grzyby w lesie itp. 0,58 ha/osobę jest obecnie, kiedyś w 1975 roku było 0,71 ha/ osobę