STOPIEŃ ANTROPOGENICZNYCH PRZEKSZTAŁCEn1)krajobraz pierwotny 2) krajobraz naturalny: ślady człowieka są niewidoczne np. w strefach Amazonii, Arktyki, Antarktydy, w niedostępnych pasmach gór. W Polsce w strefach ochrony ścisłej w P.N.3) krajobraz prawienaturalny: ślady działalności człowieka stanowią niewielki udział do ogółu P.N4) krajobrazpółnaturalny: elementy przyrodnicze i kulturowe pozostają w równowadze5) krajobraz kulturowy harmonijny: dominują krajobrazy rolnicze z wyspami osadniczymi i elementynaturalne 6) krajobrazkulturowy dysharmonijny: elementy naturalne to niewielki dodatek 7) krajobraz zdewastowany - antykulturowy: środowisko przyrodnicze jest zniszczone, brak harmonii, liczne konflikty miedzy gospodarczymi sposobami Wskaźniki harmonii krajobrazu 1)zgodność strukturyi kształtu 2)zgodność lub podobieństwo materiału3)kontynuacja dziedzictwakulturowego,tradycjamiejsca 4)zgodność, harmonia funkcji5)zgodność kolorystyczna, harmoniabarw6)zgodność faktury (powierzchnia)Wystarczy aby jedna cecha z powyższych się nie zgadzała i już niszczy ona harmonię.OCENA STOPNIA ANTROPOGENICZNEGO PRZEKSZTAŁCENIA KRAJOBRAZU I 1)metoda polega na ocenie udziału różnych form pokrycia terenu na danym obszarze - analiza zdjęć lotniczych, map, planów.Mierzymy powierzchnię zajmowaną przez formy naturalne lub zbliżone do naturalnych - jezioro, lasy, torfowiska na danym terenie. Formy półnaturalne, formy antropogeniczne - zabudowa, drogi, wyrobiska, zwałowiska. Porównując udział % między tymi 3 można obliczyć ich ranking wg przekształcenia antropogenicznego.2)ważnym elementem oceny naturalności krajobrazu jest wielkość poszczególnych form użytkowania terenu i ich kształt.W krajobrazie naturalnym nie ma linii prostej - to człowiek ją wprowadził. Analiza kształtu poszczególnych płatów - obliczamy proporcje między długością linii prostych i linii falistych na badanym obszarze. Te linie proste to nie tylko drogi, ale też linie styku form pokrycia i użytkowaniaterenunp. linia styku lasu i łąki, lasu i torfowisk.Podział linii stykowych 1)naturalne - woda/ szuwar, szuwar/torfowisko, torfowisko/las2)półnaturalne - woda/ łąka, torfowisko / łąka, las/ pole3)antropogeniczne - łąka/ pole, pole / droga, pole / zabudowa3)wielkość płatów - średnia powierzchnia o takiej samej formie terenu. Krajobraz naturalny = rozległe obszary o takiej samej formie pokrycia, człowiek rozcina te naturalne struktury przyrodnicze fragmentacja krajobrazuII polega naanalizie panoramiczejWidok - to fragment krajobrazu rejestrowany przez obserwatora w jednym polu widzenia (bez poruszaniagłową)Panorama -sekwencja sąsiadujących ze sobą widoków Oceniamy udział linii prostych w kompozycji panoramy-plany-płaty-linie-obiekty (czasem zredukowane dopunktu) - pojedyncze drzewa, skały, domy Zaznaczamy i mierzymy długość wszystkich linii prostych i falistych na panoramie, odczytujemy wskaźnik przekształcenia, a później porównujemy panoramy - która jest silniej przekształcona. Autor modelu -prof.Janusz JaneckiA pierwszej metody - prof. Chmielewski.Powinniśmy zróżnicować linie na twarde i miękkie -im więcej miękkich i falistych, tym większy stopień naturalności krajobrazu -kompozycja harmonijna monotonna - gdy brak w panoramie punktów zatrzymujących wzrok-ciekawsze efekty oprócz planów i płatów są obiekty skupiające naszą uwagę = dominanty(element panoramy wyróżniający się wysokością lub wielkością)/ akcent(wyróżnia się kształtem lub barwą)subdominanty- elementy wyróżniające się wielkością, ale mniejsze od dominantów
.Możemy wyróżnić w krajobrazie wnętrza krajobrazowe -ich elementy to:1)podłoże -łąka, lustro jeziora2)ściany wnętrza - ściany doliny, lasu, budynków3)sklepienie - nieba, korony drzewZASADY KSZTAŁTOWANIA STRUKTURY PRZYRODNICZEJ I GODPODAROWANIE W PRZYRODNICZYCH JEDNOSTKACH PODSTAWOWYCH1)chronić, eksponować i wzmacniać rodzime zasoby oraz swoiste wyróżniające cechy przyrodniczych jednostek podstawowych (pjp)2)użytkować całą pjp w określony, jednakowy sposób harmonizujący z naturalnym funkcjonowaniem jednostki 3)chronić i wzmacniaćnaturalne związki funkcjonalno - przestrzenne miedzy sąsiednimi pjp 4)chronić i utrwalać charakterystyczne sekwencje pjp wzdłuż gradientów a)spadków terenub)wilgotności siedliskc)żyzności siedliskd)intensywności użytkowania gospodarczego i antropocentrycznego(?) wpływu5. Dążyć do zachowania jak największej stabilności przestrzennej, czasowej, jak największej różnorodności biologicznej pjp, ich zespołów, zwłaszcza tych jednostek, które odgrywają rolę tzw. węzłów ekologicznych w strukturach wyższego rzędu, a także dążyć do możliwie dużej liczebności węzłów. Nie dopuścić dobiologicznego ubożenia krajobrazu6. Dbać o zachowanie przestrzennej ciągłości układów jednostek wyższego rzędu oraz eksponować ich przewodnie cechy. Nie dopuścić do unifikacji(?) krajobrazu7 Chronić i wzmacniać drożność, a w razie potrzeby także liczebność tras uprzywilejowanego przemieszczania się materii, energii i informacji biologicznej między jednostkami przyrodniczymi wyższego rzędu, nie dopuścić do insulacji krajobrazu8. Wzmacniać odporność pjp na presje antropogeniczne, nie zaburzające ich struktury i funkcji9. Utrzymywać wysoką zdolność regeneracyjną ekosystemów. Nie dopuścić do użytkowania zasobów przyrody na skalę przekraczającą możliwości ich regeneracji10. Dążyć do sukcesywnego wzrostu biomasy makroskładników przyrodniczych z dopuszczeniem dużejlokalnej różnorodności w tym zakresie. Dążyć do sukcesywnej akumulacji zasobów przyrody.IV Model strefowo - węzłowo - pasmowy Ekosystemy występują w krajobrazie w trzech układach przestrzennych. Grupy podobnych ekosystemów zajmujących rozległe tereny nazywamy strefami np.strefa wodna, stepowo-rolnicza, rolniczo-osadnicza, zurbanizowana, mozaikowa.Cechy ekosystemu-dąży do niezależności-jest układem zamkniętym - (miasto jest układem otwartym, nie jest ekosystemem - definicja funkcjonalna ale wg definicji strukturalnej jest zestawem populacji zamieszkujących określony teren (biotop )a więc jest ekosystemem. Miasto jest kwaziekosystemem, wymagającym dostarczenia energii z zewnątrz. Niektóre strefy wyróżniają się bogactwem przyrodniczym -mały stopień przekształcenia antropogenicznego-dojrzała struktura sieci troficznej-węzeł ekologiczny: leśny, wodny, torfowiskowy, stepowy, wodno-torfowiskowy. W zależności od skali opracowania: I rzędu, II rzędu,III rzędu.Pomiędzy węzłami, w obrębie stref oraz między podobnymi strefami wyróżniamy trasy uprzywilejowanego przemieszczania się energii i informacji. Są to pasma ekologiczne.Układy strefowe to zespoły podobnych do siebie ekosystemów powiązanych silnymi związkami funkcjonalno - przestrzennymi, ich rozciągłość przestrzenna odpowiada zazwyczaj jednej fizjocenozie
.Układy pasmowe - to trasy uprzywilejowanego przemieszczania się materii, energii i informacji w krajobrazie. Mogą one przebiegać wewnątrz strefy. Funkcje ciągu ekologicznego, lub mogąłączyć ze sobą dwie podobne strefy, przekraczając strefę o obcym charakterze - funkcja korytarzy ekologicznych.Węzły ekologiczne - obszary o szczególnym bogactwie gatunkowym, a często też o dużej różnorodności siedliskowej, małym stopniu antropogenicznego przekształcenia, dojrzałej strukturze ekosystemów. W zależności od rodzaju tworzących je ekosystemów wyróżniamy węzły o charakterze wodno - torfowiskowym, leśnym, stepowym, mozaikowym (wieloekosystemowym).W zależności od charakteru terenu i skali opracowania, węzły mogą obejmować jeden, kilka lub kilkanaście ppjp, a niekiedy całą strefę ekologiczną. Węzły są rejonem zbiegania się lub skrzyżowania ciągów lub korytarzy ekologicznych.RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA= BIORÓŻNORODNOŚĆRóżnorodność biologiczn- bogactwo rozmaitość form życia, wraz z całą ich zmiennością na poziomie genów, gatunków, ekosystemów, krajobrazów.Badania nad R.B. rozpoczęto w 60 latach w XX w. Najbardziej znani są amerykanie Mac Arthur oraz Mc Intosh, a Anglicy Gaston. Od lat 90 XX w. Zagadnienie r.b. stało się głównym tematem ekologii, ochrony oraz zarządzaniem zasobami przestrzeni przyrodniczej oraz strategii zrównoważonego rozwoju. Tym samym ochrona r. b. i krajobrazowej znalazła się w kręgu problemów planowania zagospodarowania przestrzennego.Różnorodność ALFA, BETA, GAMMA:Różnorodność siedliskowa to zróżnicowanie siedlisk na danym obszarze np. w obrębie ppjp2 czynniki: liczba typów siedlisk na badanym obszarze Liczba płatów siedlisk na badanym obszarzeRóżnorodność krajobrazowa- to zróżnicowanie rzeźby terenu siedlisk, biocenoz w układach krajobrazowych, ma 3 aspekty różnorodności:alfa beta gammaALFA- to różnorodność gatunkowa i siedliskowa w obrębie 1 ppjp ( w obrębie 1 płatu krajobrazu)BETA- to różnorodność sąsiedztwa, kontrastowość sąsiedztwaGAMMA- to różnorodność alfa i beta rozległych systemów krajobrazowychIm większa powierzchnia ekosystemów tym większa różnorodność gatunkowa.Teoria płatów i korytarzy:W każdym ekosystemie wytwarza się siedliska brzegowe i rdzenne, ( habitat)Aby korytarz dobrze pełnił swoje funkcje musi mieć około 200 metrów szerokości a w warunkach zurbanizowanych co najmniej 300 metrów.Prawa na Świecie1980 - światowa strategia ochrony przyrody opracowana przez IUC1992 - konwencja o różnorodności biologicznej konferencja ONZ w Rio de Janeiro „Szczyt Ziemi”1995 - paneuropejska strategia różnorodności biologicznej i krajobrazowej, przyjęta przez rade europy z zaleceniem wdrożenia we wszystkich krajach UEPrawa w PL1991 - „Strategia Ochrony żywych zasobów przyrody w PL” Ryszkowski, Balazy1993 - „Polskie studium R.B.” Andrzejewski, Welge1998 - „Krajowa Strategia ochrony i racjonalnego użytkowania R.B.” Liro Anna (twórca EKONETU) i Andrzejewski1998 - „Krajowa strategia ochrony georóżnorodności” Stefan Kozłowski1999 - „Wstępna koncepcja systemów obszarów chroniących głównie ostoje R.B. Natura 2000 Dyduch - Falinowska2001 - wprowadzenie do ustawy o ochronie przyrody prawnego obowiązku ochrony R.B. poprzez zapisy ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, ochrona R.B. stała się wymogiem stawianym studiom uwarunkowań i planów zagospodarowania przestrzennego.2002 - wyznaczenie krajowego systemu obszarów Natura 2000, zgodnej z dyrektywami U.E Narodowa Fundacja Och. Śr. W WarszawieRóżnorodność genetyczna • mała populacja ma mniejsze zdolności adaptacji do zmieniających się warunków środowiska• im większa populacja tym większa pula genowa, tym większa szansa że osobniki będą bardziej przystosowane do zmieniających się cech środowiska.• fragmentacja krajobrazu zmniejsza r. g
.Różnorodność gatunkowa-nie lista gatunków świadczy o r. g. ale stopień wysycenia przestrzeni tymi gatunkami-różnorodność biologiczna oznacza prawdopodobieństwo tego że trafimy na określony gatunek przy określonej liczbie prób.WskaźnikMargdefa: Dma = (S - 1) / wgN. S-liczba gatunków w próbie N-liczba osobników w próbie Wskaźnik Shannona - Weavera: H' suma Si=1(pi x log pi)pi- udział % gatunku „i” w próbie. Najczęściej stosowany wskaźnik do obliczania bioróżnorodności.Różnorodność ekosystemowa i krajobrazowa (α,β,γ)-r.α - to różnorodność wewnętrzna danego ekosystemu-r. β - to zróżnicowanie sąsiadujących ze sobą ekosystemów-r. γ - to zróżnicowanie różnorodności α i β w skali krajobrazuα to różnorodność genetyczna, gatunkowa i siedliskowa.Ekosystemy:1. Wodne-słodkowodne (rzeki, jeziora, gejzery itd.)-słonowodne2.Torfowiskowe i bagienne3.Lądowe-leśne (tajga, tundra, lasy tropikalne)-łąkowe i ziołoroślowe-naskalne-jaskiniowe-lodowo-śnieżne-Wraz ze wzrostem powierzchni ekosystemu jego różnorodność biologiczna wzrasta ( I zasada Mac Arthura i Wlilsona)-Im dalej od dużego centrum (np. lasu) tym liczba gatunków na nim występująca jest mniejsza-Jeśli oddalając się od macierzystego systemu, będą po drodze jego małe płaty to różnorodność biologiczna będzie większa. Bez płatów mniejsza odległość.Model Gilpina korytarz ekologiczny realizował swoje funkcje w naszej strefie klimatycznej powinien mieć min 200 m szerokości i być zróżnicowany (łagodne przejście)-pełny korytarz rzeczny 200 m -pełny korytarz leśny 200 m -korytarz okrojony 100 m -kwazi korytarz - 25 m w mieściekorytarz obudowany 50 m w osiedlu-korytarz rozszerzony z wyspami zabudowań antropogenicznych 300 m73% osobliwości przyrodniczych zlokalizowanych w dolinach rzecznych oraz na pojezierzu , więc trzeba je chronić.Pierwszą w PL próbę oceny różnorodności biologicznej krajobrazów podjęto w 1997 roku na obszarze woj. lubelskiego (Chmielewski) woj. podzielono na 177 przyrodniczych jednostek przestrzennych rangi krajobrazowych fizjocenoz. W obrębie poszczególnych jednostek analizowano różnorodność7 składowych krajobrazów-przyrody nieożywion(struktur geomorfologicznych i rzeźby terenu)-pokrywy glebowej-wilgotności i żyzności siedlisk-szaty roślinnej-flory-fauny-formużytkowania terenuOceniono je w skali 1-5 pkt. Wykonano na tej podstawie 7 map oraz mapę sumarycznej oceny różnorodności biologicznej i krajobrazowej województwaWspółczynnik korelacji, odnajwiększego -różnorodność flory i fitocenoz-różnorodność wilgotności i żyzności biotopów izróżnicowanie form użytkowania terenu- różnorodność fitocenotyczna i fauny-różnorodność wilgotności i żyzności biotopów i różnorodność fauny- różnorodność flory i przyrody nieożywionej- różnorodność flory i fauny Struktura miasta1.Prawna- Podział administracyjny2. Funkcjonalna -centrum-dzielnice mieszkaniowe-strefa zewnętrzna-system transportu (charakter liniowy)-system infrastruktury technicznej3. Społeczna-przestrzenie publiczne (place, parkingi)-przestrzenie grupowe (kampus miasteczka akademickiego, boisko szkolne)przestrzenie prywatne (mieszkania)4. Fizjonomiczna-rejony i obszary-granice i krawędzie-drogi i przejścia-węzły i punkty centralneWszystkie te struktury (prawna, funkcjonalna, społeczna, fizjonomiczna) tworzą strukturę przestrzenną.Elementy tworzące tzw. „tworzywo miasta” to według Brdla:-ludność -zagospodarowanie przestrzenne-funkcje społeczno - gospodarcze-środowisko przyrodnicze ( Nr 1 wg Chmielewskiego)Postęp cywilizacyjny sprawia, że miasto znajduje się w ciągłym rozwoju, zmieniają się jego funkcje
ZASADY OCHRONY I KSZTAŁTOWANIE RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJWPALNOWANIUPRZESTRZENNYM-ocena różnorodności biologicznej powinna być integralnym elementem zagospodarowania przestrzennego województwa i gmin-różnymi formami ochrony należy obejmować nie tylko obszary o najwyższej różnorodnościbiologicznejalfa ale też beta i gama, zwracając ponadto uwagę na pojedyncze obiekty i obszary szczególnie osobliwe, unikatowe-obszary obejmowane różnymi formami ochrony przyrody powinny tworzyć system spójny przestrzennie umożliwiający wzajemne zasilanie się jego kolejnych ogniw. Jednocześnie poszczególne ogniwa tego systemu powinny reprezentować różne typy siedlisk i biocenoz, tak aby cały system odzwierciedlał możliwie pełne zróżnicowanie ekologiczne regionu-przynajmniej część ogniw systemu obszarów chronionych powinna mieć dużą skalę przestrzenną, Diamonda)-należy unikać znacznego rozdrobnienia struktury przestrzennej krajobrazów i izolacji funkcjonalnej jego poszczególnych płatów-im mniejszy zasięg terytorialny i większe rozproszenie obszarów chronionych tym lepiej powinna być rozwinięta sieć łączących ich ze sobą korytarz ekologicznych.-szczególną uwagę należy zwracać na warunki funkcjonowania systemów ekologicznych dolin rzecznych i kompleksów wodno - torfowiskowo.- leśnych. Są to bowiem obszary w których zazwyczaj skupia się przeważająca część bogactwa przyrodniczego regionu. Doliny rzeczne to naturalne trasy przemieszczania się materii, w krajobrazie , oraz przemieszczania się zanieczyszczeń. Procesy zachodzące w dolinach rzecznych mają istotny wpływ na stan ekologiczny całych regionów-identyfikacja korytarzy ekologicznych w studiach i planach zagospodarowania przestrzennego nie może się odbywać w schematyczny sposób, ale powinna się opierać na głębokiej wiedzy o strukturze i faktycznym funkcjonowaniu fizjocenoz regionu. Wąskie długie i silnie zniekształcone przez człowieka korytarze nie będą spełniały swojej funkcji-należy dążyć do minimalnego barierowego oddziaływania dróg i innych struktur liniowych w krajobrazie na system ekologicznego obszaru objętego planem-na strategicznych dla funkcjonowania przyrody obszarach gdzie doszło do znacznego obniżenia lub zagrożenia różnorodności biologicznej należy zaplanować podjęcie prac renaturalizacyjnych i rewitalizacyjnych lub innych form przyrodniczego wzbogacenia krajobrazu. Zaleca się by sposób i zakres wykonania tych prac zawrzeć w wytycznych ekologiczno krajobrazowych, stanowiących załącznik do ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.Przykłady ochrony różnorodności biologicznej w planowaniu przestrzennym na Lubelszczyźnie:1)zasięg obszarów N.20002)Zielone pierścienie wokół miast oraz ekoregiony ( w woj. lubelskim jest 10)Zarys teorii kształtowania układów osadniczychJednostka osadnicza to skupienie ludności osiadłej.Układ osadniczy: jednostka osadnicza wraz z terenami funkcjonalnie z nią powiązanymi np. obszar z którego dowozi się pożywienie określa zasięg wymagań tego miasta. Podobnie z wodą, energią, obszar z którego ludzie dojeżdżają do tego miasta aby z niego korzystać(usługi handlowe, administracyjne, kulturalne, zdrowotne, oświatowe. Trudno jest wyznaczyć granice układu osadniczego, są rozmyte i mogą się nakładać na siebie. Siła oddziaływania układu jest większa, im bliżej tego układu jesteśmy. Zasięg dojazdu do pracy to bardzo ważny wskaźnik.System( sieć) osadniczy: to grupa układów osadniczych wraz z wiążącymi je ciągami infrastruktury technicznej (drogi, kolej, sieć energetyczna, ciepłownicza, wodociągowa, kanalizacyjna, telekomunikacyjna, Internet, składowanie odpadów, oczyszczanie - ogólnie urządzenia liniowe oraz obiekty służące ochronie środowiska
.Procesy urbanizacyjne - to procesy rozwoju sieci urbanizacyjnejUrbanistyka: nauka i działalność praktyczna (planistyczno - legislacyjna) dotycząca organizacji i zarządzania i funkcjonowania układów i sieci osadniczychRuralistyka: działalność i nauka praktyczna (projektowanie)Badanie procesów urbanistycznych zaczęto w USA w 30 latach XX w.Aglomeracja to zespół układów osadniczych z jednym dużym układem dominującym i podporządkowującym sobie pozostałe, poprzez ofertę miejsc pracy jakość usług i potencjał ekonomiczny. W PL jest kilka aglomeracji: warszawska, łódzka, krakowska, wrocławska, poznańska szczecińskaKonurbacja: to zespół dużych układów osadniczych o porównywalnej wielkości, położonych blisko siebie tworzących w wyniku sukcesywnego rozrastania się wielkoprzestrzenny, gdzie ciężko określić, gdzie zaczyna się jeden układ, a gdzie drugi. W PL trójmiasto, górny Śląsk.Komunikacja to czynnik miastotwórczy w Europie pierwsze studia nad procesami urbanizacyjnymi dotyczyły Londynu i Paryża.W strukturze przestrzennej miasta wyróżniamy kilka stref-miasto centralne: duża ilość usług -pierścień zabudowy mieszkaniowej-strefa o charakterze mieszanym, o chaotycznej strukturze przestrzennej) obok funkcji mieszkaniowejwystępują: bazy, składy, rolnictwo, ogrodnictwo, przemysł-strefa zewnętrzna: zabudowa rozciąga się wzdłuż traskomunikacyjnych, a pomiędzy tymi pasami i pasami zabudowy są obszary wypoczynkoweZjawiska cechujące aglomerację-codzienne dojazdy do pracy-dojazdy do miejsc zakupów i rozrywki-integracja infrastruktury tzn że te linie układa się razem: autostrada, gazociągi, wodociągi, linieelektryczne-lokalizację podmiejskich terenów wypoczynkowychautostrada, gazociągi - określone odległości w jakich buduje się domywodociągi - nie wolno na nich sadzić drzewlinie elektryczne 40kw pas śmierci, jeśli przebywa się dłużej niż kilkadziesiąt minut.Granice jednostek osadniczych. Kryteria:-gęstośćrozmieszczenia ludności-zainwestowania terenu-granice administracyjneRozwój jednostek osadniczych jest ciągłym procesem i charakteryzują go następujące zjawiska:-zmiany zasięgu zainwestowania zmiany charakteru zainwestowania -zmiany zasięgu oddziaływania jednostek osadniczych na otoczenie-zmiany struktury-rozwój funkcji (np. rozwój klinik specjalistycznych, szkół wyższych, filharmonii)-wchłanianie sąsiednich jednostek osadniczych -generowanie jednostek sieci infrastruktury, wzrasta miasto wzrasta infrastruktura tzn grubsze rury, więcej energiiKlasyfikacja układów osadniczych1)Z pkt widzenia dominujących miejsc pracy- pierwotne: dominują miejsca pracy związane z rolnictwem i eksploatację kopalin (torfu, piasku, gliny)- wtórne dominują miejsca pracy związane z przemysłem przetwórczym-tercjalne inaczej trzeciego rzędu. Praca w urzędachUkłady osadnicze pierwotne dominowały w średniowieczu, wiele przetrwało do dziśU.O. wtórne wykształciły się w XIX w. rozwój do lat 70 XX w oparte były o funkcjonowanie wielkich zakładów przemysłowych (FSC, WSK, zakłady azotowe). A miejscem zamieszkania były osiedla robotnicze.Na Lubelszczyźnie nie przykładem wtórnych U.O. są Świdnik, Poniatowa, Kraśnik, Łęczna. Od lat 60 w krajach Europy Zach., a od 80 w PLdominuje układ osadniczy tercjalny. To usługi ściągają ludzi do miast.2)Z pkt widzenia ich struktury- U.O. elementarne np. gospodarstwa rolne, osada górnicza- U.O. proste np. wieś , małe miasteczko, ośrodek przemysłu górniczego- U.O. złożone np. wieś z przysiółkami ( wieś wraz z gospodarstwami) - aglomeracja-U.O. wielokrotnie złożone konglomerat wsi, konurbacjaW Wąwolnicy jest zabytkowy krajobraz wiejski pola od 300 lat nie zmieniły układu. W centrum wsi jest plac (oczko wodne) otacza to ulica przy której są domy, a za domami stodoły, na ulicy Stodolnej, a za nimi pole
Główne typy wiejskich układów osadniczych:- droga i budynki mieszkalne tworzące szereg, szeregówka- droga i budynki mieszkalne wiejskie tworzące rząd, rzędówka- ulicówka (lico)- wieś łańcuchowa- owalnica -np. Smołdzino, Pruski Mur niewłaściwa nazwa, domy wyglądają jak w Anglii, kraina w „kratę”- widelnica- wieś samotnicza no Hutor na Ukrainie Konurbacja- Amsterdam, Haga, Koterdam- okolice Birmingam- górny Śląsk3. Z pkt. widzenia ich rangi w sieci osadniczej- ośrodek elementarny ( o randze decydują 2 czynniki: liczba ludności i jakość usługi) ośrodek ten ma usługi ( wielobranżowy sklep czy punkt skupu)- ośrodek wspomagający wieś średniej wielkości ze szkołą kilkoma punktami branżowymi ze swoją parafiąmoże być jeden lub kilka punktów skupu- ośrodek podstawowy : ośrodki gminne jest administracja rządowa, urząd gminy, poczta, ośrodek zdrowia, szkoła, parafia, drobne zakłady rzemieślnicze, stacja paliw- ośrodek powiatowy zlokalizowany drugi poziom administracji: starostwo powiatowe są szkoły średnie, szpital, muzeum, banki - ośrodek wojewódzki (regionalny) są tu dwa ośrodki administracji: rządowa (wojewoda) ; samorządowa (marszałek województwa) Lubelski Urząd Wojewódzki Urząd Marszałkowski Woj. Lubelskiego są szpitale specjalistyczne, teatr, kino, filharmonia, markety-ośrodek krajowy są centrale lub duże filie banków, wielkie sieci handloweUkładom osadniczym towarzyszy rozwój sieci komunikacyjnych. W ciągu 18 lat gęstość sieci dróg wzrosła 2x. Związane jest to z rozpraszaniem się zabudowy na tereny otwarte( rolnicze, wypoczynkowe).Skutkiem tego jest także rozdrobnienie struktury przestrzennej krajobrazu. Na 59 z 63 zlewni stopień rozdrobnienia struktury przestrzennej krajobrazu wynosił 2. Powoduje to ubożenie systemu. Tylko zlewnie objęte statusem Rezerwatu Przyrody nie zmniejszyły się, nie uległy rozdrobnieniu , a Rezerwaty Przyrody stabilizują strukturę przestrzenną krajobrazu. Wskaźnik powierzchni biologicznie czynnej uległ zmniejszeniu. Na 1 mieszkańca w 1975 przypadało 0,7ha powierzchni biologicznie czynnej zaś w 2007 jest już 0,58ha. Nasza przestrzeń zmniejsza się. Wynika to z zabudowywania terenów rolniczych.Układy osadnicze mogą rozwijać się wg. Modeli: - linii prostej - miasto pasmowe. Wzdłuż głównejtrasy komunikacyjnej często występują minusy*Tworzy barierę ekologiczną dla przyrody czyli dla gatunków roślin i zwierzat oraz wód*Dla mieszkańców wszędzie jest daleko*Generacja intensywnego ruchu - skrzyżowanie prostych wg. tego modelu zakładano układy osadnicze w średniowieczu . Centrum to rynek np. Zamość, Lublin, Fronopol, Janów Lub.- rozsunięte skrzyżowanie prostych to układy osadnicze wielopasmowe. Rozsunięcie głównych szlaków komunikacyjnych pozwala na wyodrębnienie śródmieścia np. W-wa.- okrąg (pierścień) miasta pierścieniowe. Jeśli w centrum znajduje się struktura przyrodnicza atrakcyjna dla ludności a niedostępna dla zabudowy (jeziorko góra)- miasto dywanowe o olbrzymich terenach zajętych przez budownictwo jednorodzinne z lokalnymi ośrodkami usługowymi Należy wykonywać wariantowe rozmieszczenie rozwoju. Brać pod uwagę wartości przyrodnicze obszaru oraz możliwości rozwoju tego miasteczka , rozważyć koszty i efekty społeczne, ekonomiczne, ekologiczne. Pozwala opracować to optymalną drogę rozwoju. W POSZUKIWANIU WIZJI MIASTA PRZYJAZNEMU CZŁOWIEKOWI I PRZYRODZIEMiasto jest historycznie ukształtowanym typem osiedla, wyznaczonym istnieniem konkretnej społeczności cząstkowej skoncentrowanej na pewnym obszarze, o odrębnej organizacji, uznanym prawnie oraz wytwarzającym w ramach swojej działalności zespół trwałych urządzeń materialnych o specyficznej fizjonomii, która odzwierciedla odrębny typ krajobrazu. Ma prawa miejskie (nadawane przez sejm) oraz swoje granice.
.Funkcje miasta to głównie rodzaje działalności wykonywane przez jego mieszkańców :-mieszkalnictwo -przemysł-komunikacja-administracja-handel-kultura-nauka-oświata-turystyka-ochrona zdrowia-usługi komunalne-inne rodzaje działalnościMiasto więc jest obszarem wielofunkcyjnym zwykle można znaleźć jedną lub kilka funkcji wybijających się, są to tzw. funkcje dominujące. Proces zmieniania się funkcji dominujących określany jest podobnie jak w ekologii ogólnej, jako sukcesja a jej brak prowadzi do stagnacji lub regresu rozwoju miasta.Funkcje miasta:-miastotwórcze-obsługi miastaWraz z rozwojem miasta, zmienia się jego struktura przestrzenna i demograficzna. Kiedy miasto jest młode, największa gęstość zaludnienia jest w centrum.Miasto jest we wczesnej fazie dojrzałości, wzrost ludności ,wzrasta obwód, centrum jest zaludnione.Miasto jest wfazie dojrzałości, centrum się wyludnia, a strefa zaludnienia przesuwa się na zewnątrz. Gdy miasto jest w fazie starości (np. 300lat) strefa o maksymalnej gęstości zaludnienia znajduje się w połowie promienia miasta, a centrum jest mało zamieszkałe, a zewnętrzna strefa rozciąga się na zewnątrz. Bo: centrum miasta zajmują usługi, a nie mieszkańcy np. banki, administracja, miejsca pracy.Wzrost atrakcyjności obszarów w centrum miasta towarzyszy wzrost ceny gruntów. Proponuje się więc tworzenie kilku centrów w mieście (układ policentryczny), gdyż wyżej wymieniony model jest bardzo nieatrakcyjny dla przedsiębiorców, inwestorów i mieszkańców.W procesie swojego rozwoju miasto napotyka progi rozwojowe mogą one być:1)przyrodnicze -np. miasto dociera do doliny rzecznej most, uregulować koryto, osuszyć łąki, uzbroić teren po drugiej stronie rzeki -to niesie za sobą koszty -miasto dociera do lasu, wycinać go czy nie -miasto dociera do gleb I i II klasy, o wysokiej kulturze agrarnej, o bardzo dobrze rozwiniętej produkcji rolniczej, sadowniczej. Zagospodarować je czy nie.2)funkcjonalno - przestrzenne-miasto coraz dalej oddala się od centrum więcej czasu potrzeba na dojazd. Miasto zatyka się komunikacyjnie. Usługi nie wystarczają.3)społeczne Miasto wchłania sąsiednie układy osadnicze. Powstają slumsy i dzielnice biedy, nie skanalizowane, bez wody. Te dzielnice wzrost przestępczości, bezrobocia, brak wykształcenia, brak bezpieczeństwa.4)ekonomiczne Występuje zawsze w towarzystwie w/w, rzadko samoistnie. Aby np. wybudować obwodnicę zrobić kanalizację itp. trzeba bardzo dużych środków finansowych, ale zostawienie progów na później skutkuje wzrostem progu i niemożliwością jego pokonania. Dlatego trzeba systematycznie inwestować w dane progi.W planowaniu przestrzennym zaleca się aby wykonać analizę progową, określić wielkość progu i koszty jego pokonania. Dokonać analizy wariantowej tzn, które progi najpierw usunąć.Planowanie przestrzenne to proces kształtowania zagospodarowania przestrzennego terenu w harmonii z ochrona środowiska i ochroną dziedzictwa kulturowego na poziomie kraju, regionów i gmin.Model troficznego zróżnicowania krajobrazu:Krajobraz mozaika przyrodniczej jednostce przestrzennej na użyźnionym podłożu nie jest zbiorem izolowanych mikrostruktur, jakie cechują ją, występowanie gradientowej zmienności cech wyznacza główne kierunki związków funkcjonowania przestrzennegomiędzposzczególnymi jednostkami. Zasadnicze znaczenie odgrywają kierunki spływu wód i związane z nimi gradienty wilgotności, żyzności siedlisk, ekspozycja słoneczna, wysokość danegosiedliska.Najmniejsza jednostka przestrzenna przyrody żywej i nieożywionej o takiej samej gospodarce materiałowej ( o takim samym typie migracji związków chemicznych) nazywamy EKOTOPEM.