Zadania i zasady funkcjonowania młodzieżowych ośrodków wychowawczych i młodzieżowych ośrodków socjoterapii regulują następujące dokumenty:
Ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty (Dz.U. 2004 Nr 256,
poz. 2572, z póź. zm.),
Ustawa z dnia 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. 1982 Nr 35, poz. 228, z póź. zm.),
Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz.U. 2004 Nr 64
poz. 593, z póź. zm.),
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lipca 2004 roku w sprawie szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w młodzieżowym ośrodku wychowawczym oraz młodzieżowym ośrodku socjoterapii (Dz.U. 2004 Nr 178, poz. 1833),
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 marca 2005 roku w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach (Dz.U. 2005 Nr 17, poz. 141, z póź. zm.),
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 czerwca 2009 roku w sprawie szczegółowego sposobu, zakresu trybu sprawowania nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń w sprawach nieletnich (Dz.U.2009 Nr 107, poz.894).
Zgodnie z Ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich pojęcia „nieletni” używa się:
w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18 celem zapobiegania i zwalczania demoralizacji,
w stosunku do osób, które dopuściły się czynu karalnego po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17 i toczy się wobec nich postępowanie w sprawach o czyny karalne,
w stosunku do osób, względem których zostały orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21 i nastąpiło wykonywanie tych środków.
Celem zapobiegania oraz zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich sąd rodzinny może wobec nieletniego zastosować następujący środek:
udzielić upomnienia;
zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia;
ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna;
ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania - udzielających poręczenia
za nieletniego;
zastosować nadzór kuratora;
skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją;
orzec zakaz prowadzenia pojazdów;
orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego;
orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w młodzieżowym ośrodku socjoterapii;
orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym;
zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Według Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich wykonywanie środków wychowawczych i poprawczych ma na celu wychowanie nieletniego na świadomego i uczciwego obywatela i odbywa się z uwzględnieniem wskazań nauki i doświadczeń pedagogicznych. Działalność wychowawcza powinna zmierzać przede wszystkim do wszechstronnego rozwoju osobowości i uzdolnień nieletniego oraz do kształtowania i utrwalania w nim społecznie pożądanej postawy i poczucia odpowiedzialności,
tak by był on odpowiednio przygotowany do społecznie użytecznej pracy. Wykonywanie środków powinno doprowadzić także do prawidłowego spełniania
przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego. Do wykonywania środków można włączyć również organizacje młodzieżowe i inne organizacje społeczne.
Nieletni jest obowiązany podporządkować się wydanemu w stosunku do niego orzeczeniu oraz stosować się do poleceń podmiotu biorącego udział w wykonaniu orzeczenia.
Organizacja i system wychowawczy w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii i schroniskach dla nieletnich oraz w zakładach poprawczych powinny zapewniać możliwość indywidualnego oddziaływania na nieletnich odpowiednio do ich osobowości i potrzeb wychowawczych.
Zgodnie z Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lipca 2004 roku w sprawie szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w młodzieżowym ośrodku wychowawczym oraz młodzieżowym ośrodku socjoterapii Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie odpowiedzialny jest za ogólnopolski system kierowania nieletnich do placówek resocjalizacyjnych resortu edukacji.
Ośrodek Rozwoju Edukacji na podstawie postanowienia sądu rodzinnego, który nakazał zastosowanie środka wychowawczego w postaci umieszczenia w MOW lub MOS, wskazuje placówkę, w której umieszczany jest nieletni. Do młodzieżowego ośrodka socjoterapii wychowanek może zostać przyjęty na podstawie wniosku rodziców i orzeczenia poradni psychologiczno-pedagogicznej o potrzebie kształcenia specjalnego (jest to tzw. tryb pozasądowy). Nieletni, bezpośrednio po przybyciu do ośrodka, odbywa rozmowę z dyrektorem placówki, podczas której zapoznaje się ze swoimi prawami, obowiązkami i zasadami pobytu w ośrodku.
W myśl Rozporządzenia z dnia 7 marca 2005 roku w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach młodzieżowe ośrodki wychowawcze są prowadzone dla dzieci i młodzieży niedostosowanych społecznie wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy, wychowania i resocjalizacji. Zadaniem młodzieżowego ośrodka wychowawczego jest eliminowanie przyczyn i przejawów niedostosowania społecznego oraz przygotowanie wychowanków do życia zgodnego z obowiązującymi normami społecznymi i prawnymi.
Młodzieżowe ośrodki socjoterapii są prowadzone dla dzieci i młodzieży, które z powodu zaburzeń rozwojowych, trudności w uczeniu się i zaburzeń w funkcjonowaniu społecznym mogą być zagrożone niedostosowaniem społecznym lub uzależnieniem i wymagają stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania oraz specjalistycznej pomocy psychoedukacyjnej. Do zadań młodzieżowego ośrodka socjoterapii należy eliminowanie przyczyn i przejawów zaburzeń zachowania oraz przygotowanie wychowanków do życia zgodnego z obowiązującymi normami społecznymi i prawnymi.
Zgodnie z Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 marca 2005 roku do zadań młodzieżowego ośrodka wychowawczego oraz młodzieżowego ośrodka socjoterapii należy:
zapewnienie wychowankom całodobowej opieki;
zapewnienie każdemu nieletniemu warunków niezbędnych do nauki, wychowania, resocjalizacji i terapii, w tym warunków bezpiecznego pobytu;
zapewnienie w szczególności nauczania ogólnokształcącego i zawodowego, działalności kulturalno-oświatowej i sportowej, działalności mającej na celu rozwijanie aktywności społecznej nieletnich i wdrożenie ich do pracy społecznie użytecznej, a także dostęp do świadczeń zdrowotnych;
opracowanie dla każdego nieletniego indywidualnego programu resocjalizacyjnego lub terapeutycznego;
realizacja programu resocjalizacyjnego lub terapeutycznego, która powierzona zostaje wychowawcy współpracującemu w tym zakresie z zespołem wychowawczym działającym w ośrodku, rodzicami lub opiekunami i instytucjami działającymi w środowisku lokalnym;
informowanie nieletniego o przebiegu jego procesu resocjalizacyjnego lub terapeutycznego i możliwości wpływania na jego przebieg;
umożliwienie udziału w indywidualnych lub grupowych zajęciach specjalistycznych w zakresie terapii pedagogicznej, zajęciach psychoedukacyjnych, rewalidacyjnych, socjoterapeutycznych, profilaktyki społecznej i resocjalizacji;
umożliwienie udziału w zajęciach sportowych, turystycznych, rekreacyjnych oraz kulturalno-oświatowych, które są prowadzone w wymiarze co najmniej 4 godzin tygodniowo;
przestrzeganie prawa nieletniego do wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych oraz bezpośredniego uczestniczenia w nabożeństwach odprawianych w placówce, słuchania nabożeństw transmitowanych przez środki masowego przekazu, a także do posiadania służących do wykonywania praktyk religijnych książek, pism i przedmiotów;
przestrzeganie prawa nieletniego do uczestniczenia w prowadzonym w placówkach, zakładach nauczaniu religii, działalności charytatywnej lub społecznej kościoła lub innego związku wyznaniowego, a także do spotkań indywidualnych z duchownym kościoła lub innego związku wyznaniowego, do którego należy; duchowni ci mogą odwiedzać nieletnich w pomieszczeniach, w których przebywają.
Zadania młodzieżowego ośrodka wychowawczego i młodzieżowego ośrodka socjoterapii realizowane są poprzez:
organizowanie zajęć dydaktycznych, profilaktyczno-wychowawczych, terapeutycznych i resocjalizacyjnych, które umożliwiają wychowankom nabywanie umiejętności życiowych ułatwiających prawidłowe funkcjonowanie w środowisku rodzinnym i społecznym;
pomoc w planowaniu kariery edukacyjnej i zawodowej, z uwzględnieniem możliwości i zainteresowań wychowanków;
udzielanie pomocy rodzicom (prawnym opiekunom) w zakresie doskonalenia umiejętności niezbędnych we wspieraniu rozwoju dzieci i młodzieży, w szczególności rozwijania potencjalnych możliwości oraz unikania zachowań ryzykownych.
Wobec nieletniego, zgodnie z Ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich, można zastosować środki przymusu bezpośredniego w razie bezskuteczności środków oddziaływania psychologiczno-pedagogicznego. Środki te stosuje się wyłącznie w celu przeciwdziałania:
usiłowaniu targnięcia się nieletniego na życie lub zdrowie własne albo innej osoby,
nawoływaniu do buntu,
zbiorowej ucieczce,
niszczeniu mienia powodującemu poważne zakłócenie porządku,
samowolnemu opuszczaniu przez nieletniego zakładu poprawczego, schroniska dla nieletnich, młodzieżowego ośrodka wychowawczego, młodzieżowego ośrodka socjoterapii,
a także
w celu doprowadzenia nieletniego do takiego zakładu, placówki lub ośrodka.
Środków przymusu bezpośredniego nie można stosować dłużej niż wymaga tego potrzeba, a także nie można ich stosować jako kary. Stosowanie środków przymusu bezpośredniego powinno być odpowiednie do stopnia zagrożenia i następować dopiero po uprzednim ostrzeżeniu o możliwości ich użycia.
Wobec nieletniego można stosować następujące środki przymusu bezpośredniego:
siłę fizyczną,
umieszczenie w izbie izolacyjnej,
założenie pasa obezwładniającego lub kaftana bezpieczeństwa.
Decyzję o zastosowaniu środków przymusu bezpośredniego podejmuje dyrektor zakładu, placówki lub ośrodka, w których nieletni jest umieszczony, a w razie jego nieobecności - zastępujący go pracownik pedagogiczny. W razie bezpośredniego, gwałtownego zamachu na życie lub zdrowie osoby, a w szczególności pracownika zakładu, placówki lub ośrodka, w których nieletni jest umieszczony, decyzję o zastosowaniu środka przymusu bezpośredniego może podjąć także inny pracownik. Nieletniego, wobec którego zastosowano środek przymusu bezpośredniego, poddaje się niezwłocznie badaniu lekarskiemu. Z zastosowania środka przymusu bezpośredniego sporządza się protokół. O zastosowaniu środka przymusu bezpośredniego dyrektor placówki, zakładu lub ośrodka, w których nieletni jest umieszczony, powiadamia sędziego rodzinnego sprawującego nadzór nad placówką, sąd rodzinny wykonujący środek poprawczy lub organ, do którego dyspozycji pozostaje nieletni umieszczony w schronisku dla nieletnich.
Młodzieżowy ośrodek wychowawczy i młodzieżowy ośrodek socjoterapii prowadzą działalność w ciągu całego roku kalendarzowego jako placówki, w których nie są przewidziane ferie szkolne. Szczegółową organizację działania placówki w danym roku szkolnym określa arkusz organizacji placówki, opracowany przez dyrektora ośrodka. W arkuszu organizacji placówki określa się: liczbę pracowników placówki oraz ogólną liczbę godzin zajęć finansowanych ze środków przydzielonych przez organ prowadzący.
W młodzieżowym ośrodku wychowawczym i młodzieżowym ośrodku socjoterapii zatrudnia się:
nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych,
specjalistów nie będących pracownikami pedagogicznymi,
pracowników administracyjnych i obsługi.
Działalność tych placówek może zostać wsparta świadczeniami wolontariuszy.
W młodzieżowym ośrodku wychowawczym i młodzieżowym ośrodku socjoterapii działa zespół wychowawczy do spraw okresowej oceny sytuacji wychowanków. Zespół powoływany jest przez dyrektora ośrodka i ma za zadnie:
diagnozowanie problemów wychowanka,
ustalenie indywidualnego programu pracy z wychowankiem, odpowiednio resocjalizacyjnego lub terapeutycznego, na podstawie projektu przygotowanego przez wychowawcę grupy wychowawczej,
analizowanie stosowanych metod pracy z wychowankiem i wybór skutecznych form pomocy,
okresowe ocenianie efektów pracy z wychowankiem i jego środowiskiem rodzinnym,
prognozowanie oczekiwanych efektów działań odpowiednio resocjalizacyjnych lub terapeutycznych.
W skład zespołu wychowawczego do spraw okresowej oceny sytuacji wychowanków wchodzą:
dyrektor młodzieżowego ośrodka wychowawczego albo młodzieżowego ośrodka socjoterapii bądź upoważniona osoba przez dyrektora - jako przewodniczący zespołu,
wychowawca grupy wychowawczej odpowiedzialny za realizację indywidualnego resocjalizacyjnego lub terapeutycznego programu pracy z wychowankiem,
pedagog,
psycholog,
w zależności od potrzeb - pracownik socjalny oraz inni specjaliści.
Podstawową formą organizacyjną pracy z wychowankiem w młodzieżowym ośrodku wychowawczym i młodzieżowym ośrodku socjoterapii jest grupa wychowawcza, w której liczba wychowanków wynosi od 8 do12 i opiekuje się nią co najmniej dwóch wychowawców.
W skład młodzieżowego ośrodka wychowawczego i młodzieżowego ośrodka socjoterapii wchodzi co najmniej jedna ze szkół: szkoła podstawowa specjalna, gimnazjum specjalne, szkoła ponadgimnazjalna specjalna.
W myśl Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 marca 2005 roku młodzieżowe ośrodki wychowawcze dzielą na:
resocjalizacyjno-wychowawcze - przeznaczone dla dzieci i młodzieży niedostosowanych społecznie wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy, wychowania i resocjalizacji;
resocjalizacyjno-rewalidacyjne - przeznaczone dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim.
Z informacji podanych na stronie internetowej Ośrodka Rozwoju Edukacji wynika, że według stanu na dzień 30.09.2011 roku w Polsce funkcjonuje
78 młodzieżowe ośrodki wychowawcze, w tym:
ośrodki resocjalizacyjne dla dziewcząt - 16,
ośrodki resocjalizacyjne dla chłopców - 42,
ośrodki resocjalizacyjne koedukacyjne - 6,
ośrodki resocjalizacyjno-rewalidacyjne dla dziewcząt - 1,
ośrodki resocjalizacyjno-rewalidacyjne dla chłopców - 8,
ośrodki resocjalizacyjne i resocjalizacyjno-rewalidacyjne dla chłopców - 4,
ośrodki resocjalizacyjne i resocjalizacyjno-rewalidacyjne dla dziewcząt - 1.
Z informacji podanych na stronie internetowej Ośrodka Rozwoju Edukacji wynika, że według stanu na dzień 30.09.2011 roku w Polsce funkcjonuje
66 młodzieżowych ośrodków socjoterapii, w tym:
młodzieżowe ośrodki socjoterapii dla dziewcząt w normie intelektualnej - 5,
młodzieżowe ośrodki socjoterapii dla chłopców w normie intelektualnej - 29,
młodzieżowe ośrodki socjoterapii koedukacyjne dla dzieci i młodzieży w normie intelektualnej - 26,
młodzieżowe ośrodki socjoterapii koedukacyjne dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem w stopniu lekkim - 2,
Młodzieżowe Ośrodki Socjoterapii dla chłopców w normie intelektualnej i z upośledzeniem w stopniu lekkim - 3
Młodzieżowe Ośrodki Socjoterapii koedukacyjne dla dzieci i młodzieży w normie intelektualnej i z upośledzeniem w stopniu lekkim - 1
3.4.3 Rodzaje, zadania i funkcje zakładów poprawczych
Rodzaje, zadania i zasady funkcjonowania zakładów poprawczych regulują następujące dokumenty:
Ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty (Dz.U. 2004 Nr 256,
poz. 2572, z póź. zm.),
Ustawa z dnia 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. 1982 Nr 35, poz. 228, z póź. zm.),
Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz.U. 2004 Nr 64
poz. 593, z póź. zm.),
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2001 roku w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich (Dz.U. 2001 Nr 124,
poz. 1359, z póź. zm.),
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu postępowania leczniczego, rehabilitacyjnego i reintegracyjnego w stosunku do osób uzależnionych umieszczonych w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich (Dz.U. 2007 nr 93 poz. 627),
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji roku szkolnego w szkołach w zakładach poprawczych i w schroniskach dla nieletnich (Dz.U. 2004 nr 188 poz. 1947),
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 czerwca 2009 roku w sprawie szczegółowego sposobu, zakresu trybu sprawowania nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń w sprawach nieletnich (Dz.U.2009 Nr 107, poz.894).
Zgodnie z Ustawą z dnia 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich sąd rodzinny może orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego jeżeli przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz okoliczności i charakter czynu, zwłaszcza gdy inne środki wychowawcze okazały się nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji nieletniego.
Nadzór zwierzchni nad zakładami poprawczymi i schroniskami wykonuje Minister Sprawiedliwości poprzez prezesów sądów okręgowych oraz wyznaczone osoby.
Nadzór pedagogiczny Ministra Sprawiedliwości jest sprawowany przez wizytatorów zajmujących stanowiska wymagające kwalifikacji pedagogicznych, okręgowe zespoły nadzoru pedagogicznego, dyrektorów zakładów i schronisk.
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich szczegółowo określa:
rodzaje zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich,
organizację zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich,
szczegółowe zasady kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich,
sposób wykonywania nadzoru nad zakładami poprawczymi i schroniskami dla nieletnich,
sposób wykonywania nadzoru pedagogicznego w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich,
sposoby zapewnienia bezpieczeństwa w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich zakłady poprawcze zostały podzielone na:
resocjalizacyjne:
otwarte - młodzieżowe ośrodki adaptacji społecznej
półotwarte,
zamknięte,
wzmożonym nadzorze wychowawczym;
resocjalizacyjno-rewalidacyjne;
resocjalizacyjno-terapeutyczne;
readaptacyjne.
Do zakładów resocjalizacyjnych otwartych sąd kieruje nieletnich, którzy nie przebywali w aresztach śledczych lub zakładach karnych, nie dopuścili się czynu karalnego określonego w art. 134, art. 148§1, 2 lub 3, art. 156§1 lub 3, art. 163§1 lub 3, art. 166, art. 173§1 lub 3, art. 197§3, art. 252§1 lub 2 oraz art. 280 Kodeksu karnego, wyrażają wolę uczestniczenia w procesie resocjalizacji i których postawa oraz zachowanie w schronisku za tym przemawia, a także którzy nie identyfikują się z podkultura przestępczą. W zakładach poprawczych resocjalizacyjnych otwartych mogą być umieszczani wychowankowie z innych zakładów resocjalizacyjnych,
jeśli przemawiają za tym ich zachowanie, postawy lub wskazania zespołu diagnostyczno-korekcyjnego. W zakładach tych odbywa się kształcenie ogólne, zawodowe oraz zatrudnianie wychowanków (może również być prowadzone
poza zakładem z uwzględnieniem postaw, potrzeb, potrzeb i zainteresowań wychowanków). Praktyczna nauka zawodu wychowanków może odbywać się
poza zakładem. Zajęcia o charakterze kulturalnym, oświatowym, sportowym i rekreacyjnym, w czasie wolnym od nauki i pracy, prowadzone są na terenie zakładu lub poza. Liczba wychowanków w tych zakładach w grupie wychowawczej i oddziale szkolnym nie powinna przekraczać 12.
Zakłady resocjalizacyjne półotwarte przeznaczone są dla nieletnich, których popełnione czyny karalne i niekorzystne zmiany zachowania nie dają podstaw do umieszczenia ich w zakładach resocjalizacyjnych otwartych. W zakładach tych mogą zostać umieszczeni wychowankowie z zakładów resocjalizacyjnych otwartych, których zachowanie nie uzasadnia dalszego pobytu w tych zakładach, z resocjalizacyjnych zamkniętych i o wzmożonym nadzorze wychowawczym, co do których istnieje przekonanie, że dalszy proces resocjalizacji może przebiegać w zakładach resocjalizacyjnych półotwartych. Kształcenie ogólne, zawodowe oraz zatrudnianie wychowanków jest prowadzone na terenie zakładu, w uzasadnionych przypadkach może być poza zakładem. Zajęcia w czasie wolnym od pracy prowadzone są na terenie zakładu lub poza zakładem pod bezpośrednim nadzorem pracownika zakładu. Liczba wychowanków w tych zakładach w grupie wychowawczej i oddziale szkolnym nie powinna przekraczać 10.
Zakłady resocjalizacyjne zamknięte są przeznaczone dla wychowanków, którzy wielokrotnie uciekali z zakładów resocjalizacyjnych otwartych lub półotwartych. Kształcenie ogólne i zawodowe, zatrudnianie oraz zajęcia w czasie wolnym od nauki i pracy prowadzi się na terenie zakładu. W zakładach tych praca resocjalizacyjna z wychowankami, w szczególności poprzez zajęcia terapeutyczne, jest ukierunkowana na rozpoznawanie i eliminowanie przyczyn ucieczek. Liczba wychowanków w tych zakładach w grupie wychowawczej i oddziale szkolnym nie powinna przekraczać 8.
Zakłady resocjalizacyjne o wzmożonym nadzorze wychowawczym są przeznaczone dla nieletnich, wobec których sad orzekł umieszczenie w tego rodzaju zakładzie. Na zasadach określonych w Ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich w zakładach tych mogą być umieszczani wychowankowie, którzy ukończyli 16 lat
(w wyjątkowych przypadkach 15 lat) i dezorganizują pracę w innych zakładach. Praca resocjalizacyjna w tego typu zakładach polega na:
zaplanowaniu indywidualnych oddziaływań wychowawczych, w tym zajęć edukacyjnych, korekcyjnych i terapeutycznych w warunkach czasowego ograniczenia kontaktu z grupą wychowawczą,
określeniu porządku dla poszczególnych grup wychowawczych, oddziałów szkolnych, grup warsztatowych oraz warunków czasowego ograniczenia kontaktów z innymi wychowankami.
Kształcenie ogólne, zawodowe i zatrudnianie oraz zajęcia w czasie wolnym od nauki i pracy prowadzone są na terenie zakładu. W szczególnie uzasadnionych przypadkach dla wychowanków wykazujących poprawę w zachowaniu mogą być organizowane zajęcia poza zakładem pod bezpośrednim i stałym nadzorem pracowników zakładu. Liczba wychowanków w tych zakładach w grupie wychowawczej i oddziale szkolnym nie powinna przekraczać 4.
Zakłady resocjalizacyjno-rewalidacyjne są przeznaczone dla nieletnich upośledzonych umysłowo. W zakładach tych, praca resocjalizacyjna prowadzona jest
na terenie zakładu lub poza zakładem, z zastosowaniem środków, form,
metod wychowania i nauczania przewidzianych dla młodzieży upośledzonej umysłowo. Liczba wychowanków w tych zakładach w grupie wychowawczej i oddziale szkolnym nie powinna przekraczać 8.
Zakłady resocjalizacyjno-terapeutyczne są przeznaczone dla nieletnich:
z zaburzeniami rozwoju osobowości na tle organicznego uszkodzenia centralnego układu nerwowego,
uzależnionych od środków odurzających lub psychotropowych,
nosicieli wirusa HIV.
Praca resocjalizacyjna w tych zakładach prowadzona jest z uwzględnieniem zajęć terapeutyczno-korekcyjnych. Kształcenie ogólne oraz zawodowe prowadzi się na terenie zakładu, a zajęcia w czasie wolnym od nauki i pracy mogą odbywać się na terenie zakładu lub poza zakładem. Liczba wychowanków w tych zakładach w grupie wychowawczej i oddziale szkolnym nie powinna przekraczać 6.
Zakłady readaptacyjne przeznaczone są dla nieletnich, którzy:
przebywając w schronisku dla nieletnich, odmawiali uczestniczenia w procesie wychowania, edukacji i terapii,
w czasie pobytu w schronisku dla nieletnich uciekli z niego lub co najmniej dwukrotnie nie wrócili z przepustki, a istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że będą to czynić nadal,
w czasie pobytu w schronisku dla nieletnich co najmniej dwukrotnie dopuścili się czynów zabronionych,
przebywając w zakładzie poprawczym innego rodzaju, odmawiali uczestniczenia w procesie wychowania, edukacji i terapii,
w czasie pobytu w zakładzie poprawczym innego rodzaju uciekli z niego lub co najmniej dwukrotnie nie wrócili z przepustki lub urlopu, a istnieją podstawy do przypuszczenia, że będą to czynić nadal,
w czasie pobytu w zakładzie poprawczym innego rodzaju dwukrotnie dopuścili się czynów zabronionych.
readaptacja w tych zakładach polega na:
zaplanowaniu i realizacji indywidualnych oddziaływań reedukacyjnych,
stosowaniu metod i form pracy służących ułatwieniu dostosowania się nieletniego do ustalonego w zakładzie porządku,
ograniczeniu możliwości korzystania z form zajęć charakterystycznych dla zakładów poprawczych innego rodzaju, polegającym na kształceniu oraz zatrudnieniu wychowanków wyłącznie na terenie zakładu, prowadzeniu zajęć w czasie wolnym od nauki i pracy wyłącznie na terenie zakładu i pod bezpośrednim nadzorem pracowników zakładu,
zwiększeniu ilości zadań i czynności o charakterze porządkowym oraz prac społecznie użytecznych.
Nieletniego przebywającego w zakładzie readaptacyjnym można przenieść do zakładu poprawczego innego rodzaju jeśli istnieją uzasadnione podstawy do przyjęcia, że cele readaptacji zostały osiągnięte. Nieletniego przenosi się do zakładu poprawczego, w którym wcześniej przebywał. Liczba wychowanków w tych zakładach w grupie wychowawczej i oddziale szkolnym nie powinna przekraczać 8.
W grupach warsztatowych prowadzonych w zakładach poprawczych liczba wychowanków powinna wynosić połowę wychowanków w oddziale szkolnym danego zakładu.
W przypadkach uzasadnionych względami wychowawczymi lub organizacyjnymi kierownik okręgowego zespołu nadzoru pedagogicznego, na wniosek dyrektora zakładu poprawczego, może okresowo, nie dłużej jednak
niż na okres 6 miesięcy, zwiększyć liczbę wychowanków w grupie wychowawczej i oddziale szkolnym, nie więcej jednak niż o 3 wychowanków, z zachowaniem liczby grup w zakładzie. O zwiększeniu liczby wychowanków kierownik okręgowego zespołu nadzoru pedagogicznego zawiadamia niezwłocznie Ministra Sprawiedliwości.
W zakładach poprawczych działalność resocjalizacyjna prowadzona jest w oparciu o roczny i perspektywiczny plan rozwoju zakładu, który opracowuje dyrektor zakładu przy współpracy z nauczycielami zajmującymi stanowiska kierownicze w zakładzie. W planie tym uwzględnia się udzielanie wychowankowi i jego rodzicom pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz psychiatrycznej, która może być organizowana w formie:
zajęć psychoedukacyjnych,
zajęć specjalistycznych: korekcyjnych, wyrównawczych, rewalidacyjnych, socjoterapeutycznych oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym,
porad dla wychowanków oraz ich rodziców, konsultacji i warsztatów,
działań mediacyjnych i interwencyjnych w sytuacjach zagrożeń i kryzysowych.
Podstawę organizacji pracy zakładu poprawczego w roku szkolnym stanowi arkusz organizacji pracy zakładu, który określa formy jego działalności. Arkusz organizacji pracy zakładu poprawczego opracowuje dyrektor zakładu przy współpracy z nauczycielami zajmującymi stanowiska kierownicze w zakładzie i przedkłada
wraz z opinią okręgowego zespołu nadzoru pedagogicznego i akceptacją prezesa sądu okręgowego do zatwierdzenia Ministrowi Sprawiedliwości.
Wewnętrzny porządek funkcjonowania zakładu określa regulamin. Regulamin zakładu opracowuje dyrektor zakładu i przedstawia do zatwierdzenia prezesowi sądu okręgowego. Regulamin określa m.in. organizację i funkcjonowanie internatu, zespołu diagnostyczno-korekcyjnego i innych działów realizujących zadania zakładu.
W skład zakładu poprawczego wchodzą: internat, szkoła albo szkoły, warsztaty szkolne, zespół diagnostyczno-korekcyjny i inne działy zapewniające realizację zadań zakładu. Natomiast organizację i funkcjonowanie szkół i warsztatów szkolnych określają odrębne przepisy.
W zakładzie poprawczym zatrudnia się w szczególności:
pracowników pedagogicznych, w tym nauczycieli, wychowawców, psychologów, pedagogów,
pracowników ekonomicznych, administracyjnych i obsługi,
pracowników medycznych.
Każdy pracownik zakładu zobowiązany jest do przestrzegania praw nieletnich i udział w ich resocjalizacji (odpowiednio do zajmowanego stanowiska) oraz stanowi dla nich pozytywny przykład.
Organami zakładu są dyrektor zakładu poprawczego i rada zakładu.
Rada zakładu, jako organ kolegialny, współdziała z dyrektorem zakładu w wykonywaniu zadań zakładu i podnoszeniu jakości pracy zakładu. W skład rady zakładu wchodzą wszyscy pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w zakładzie. Przewodniczącym rady zakładu jest dyrektor zakładu. W posiedzeniach rady zakładu mogą także brać udział, z głosem doradczym, osoby zaproszone przez jej przewodniczącego lub na wniosek rady zakładu oraz przedstawiciele organu wykonującego nadzór zwierzchni i przedstawiciele organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Posiedzenia rady zakładu odbywają się z inicjatywy przewodniczącego lub na wniosek organu wykonującego nadzór zwierzchni nad zakładem albo na wniosek co najmniej połowy składu rady zakładu. Rada zakładu ustala regulamin swojej działalności.
Rada zakładu opiniuje w szczególności:
roczny i perspektywiczny plan pracy i rozwoju zakładu,
organizację pracy zakładu na dany rok,
wyniki zachowania nieletnich,
organizację doskonalenia zawodowego pracowników pedagogicznych,
rozkład dnia i porządek zajęć w zakładzie,
wnioski o przyznanie nagród i stosowanie środków dyscyplinarnych,
propozycje dyrektora zakładu w sprawie przydziału pracownikom pedagogicznym dodatkowych, stałych zajęć dydaktyczno-opiekuńczych lub wychowawczych,
wnioski dyrektora o przyznanie nauczycielom nagród, odznaczeń i innych wyróżnień.
W zakładzie poprawczym prowadzona jest dokumentacja pobytu wychowanków oraz dokumentacja przebiegu nauczania wraz z danymi dotyczącymi zatrudnienia wychowanków. Do dokumentacji pobytu wychowanków w zakładzie zalicza się: księgę ewidencji wychowanków, akta osobowe wychowanka wraz z dokumentacją procesu resocjalizacji, wykaz osób podlegających zameldowaniu, kartę wyposażenia wychowanka, księgę ewidencji nagród i środków dyscyplinarnych, księgę ewidencji wychowanków umieszczonych w izbie przejściowej, księgę ewidencji wychowanków umieszczonych w izbie izolacyjnej, księgę ewidencji przepustek i urlopów, dzienniki zajęć wychowawczych, księgę przebiegu służby nocnej, księga ewidencji ucieczek, dokumentację stosowania środków przymusu bezpośredniego, protokoły rady zakładu.
Sędzia, niezwłocznie po uprawomocnieniu się orzeczenia o umieszczeniu w zakładzie poprawczym, przesyła do Ministerstwa Sprawiedliwości wniosek o skierowanie nieletniego do zakładu. Do orzeczenia dołącza się: odpis prawomocnego orzeczenia o umieszczeniu w zakładzie poprawczym, opinię o nieletnim opracowaną w rodzinnym ośrodku diagnostyczno-konsultacyjnym, w schronisku dla nieletnich lub innej specjalistycznej placówce, aktualny wywiad środowiskowy oraz inne informacje umożliwiające skierowanie nieletniego do odpowiedniego rodzaju zakładu.
Nieletniego kieruje się i przenosi do odpowiedniego zakładu, po zasięgnięciu opinii zespołu specjalistów, w skład którego wchodzą w szczególności pedagog i psycholog. Nieletniego kieruje się do zakładu położonego najbliżej miejsca stałego zamieszkania, chyba że ze względów wychowawczych lub organizacyjnych jest to niemożliwe. O skierowaniu nieletniego do zakładu poprawczego zostaje powiadomiony sąd rodzinny, zakład, do którego nieletni został skierowany, schronisko dla nieletnich, w którym nieletni przebywa.
Przeniesienie wychowanka do innego zakładu poprawczego może nastąpić ze względów wychowawczych lub organizacyjnych na wniosek sądu rodzinnego, dyrektora zakładu, wychowanka lub jego rodziców (opiekunów), który skierowany jest do Ministerstwa Sprawiedliwości.
Nieletniego przyjmuje do zakładu poprawczego dyrektor zakładu i przeprowadza z nim rozmowę, podczas której zapoznaje nieletniego z jego prawami i obowiązkami oraz zasadami pobytu w zakładzie, co nieletni potwierdza własnoręcznym podpisem.
Po przyjęciu do zakładu nieletni zostaje umieszczony w izbie przejściowej
lub w grupie wychowawczej.
Zwolnienie wychowanka z zakładu poprawczego następuje na podstawie orzeczenia sadu i nakazu zwolnienia, chyba że zwolnienie następuje w związku z ustaniem wykonywania środka poprawczego z mocy prawa. O terminie zwolnienia wychowanka powiadomieni zostają jego rodzice (opiekunowie).
W Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich określone są szczegółowe zasady pobytu nieletnich w zakładzie poprawczym.
Wychowankowi w trakcie pobytu w zakładzie zapewnia się:
poszanowanie godności osobistej,
ochronę przed przemocą fizyczną, psychiczną, wyzyskiem i nadużyciami oraz wszelkimi przejawami okrucieństwa,
dostęp do informacji o obowiązującym w zakładzie regulaminie, nagrodach i środkach dyscyplinarnych, ofercie resocjalizacyjnej zakładu,
informację o przebiegu procesu resocjalizacyjnego,
wyżywienie dostosowane do potrzeb rozwojowych,
odzież, bieliznę, obuwie, materiały szkolne i podręczniki, sprzęt i środki czystości,
dostęp do świadczeń zdrowotnych i rehabilitacyjnych, w tym w szczególności wychowance w ciąży, w czasie porodu i po porodzie,
ochronę więzi rodzinnych,
wysyłanie i doręczanie korespondencji, z ograniczeniami wynikającymi z przepisów prawa,
możliwość kontaktu z obrońcą lub pełnomocnikiem wychowanka, na terenie zakładu bez udziału innych osób,
opiekę i pomoc psychologiczna,
możliwość składania skarg, próśb i wniosków.
Do zadań zakładu poprawczego, w ramach prowadzonej działalności resocjalizacyjnej wobec wychowanka, należy zapobieganie i przeciwdziałanie:
nabywaniu i spożywaniu napojów alkoholowych przez wychowanków oraz środków odurzających i psychotropowych, i udzielanie im oraz ich rodzinom pomocy w rozwiązywaniu problemów uzależnienia od tych środków,
przy współpracy z instytucjami i organizacjami świadczącymi specjalistyczną pomoc,
posługiwaniu się wyrazami lub zwrotami wulgarnymi, obelżywymi albo gwarą używaną w podkulturach o charakterze przestępczym,
wykonywaniu tatuaży,
samowolnej wymianie z innymi wychowankami odzieży, obuwia oraz innych przedmiotów,
posiadaniu przedmiotów niebezpiecznych, w szczególności narzędzi do cięcia metalu, środków służących do obezwładniania, broni, środków odurzających, substancji psychotropowych oraz alkoholu,
namowom do buntu, nieprzestrzegania regulaminu zakładu oraz zachowań agresywnych, tworzeniu się grup podkultury o charakterze przestępczym.
Zakład poprawczy prowadzi proces resocjalizacji wychowanka z uwzględnieniem oferty resocjalizacyjnej zakładu oraz w oparciu o indywidualny plan resocjalizacji, opracowany przez pedagoga przy współudziale wychowanka, psychologa i innych pracowników zakładu.
Oferta resocjalizacyjna zakładu określa w szczególności możliwości i zakres oddziaływań wychowawczych i terapeutycznych, możliwości i warunki zatrudniania wychowanka w zakładzie oraz wiodące zasady wychowawcze w toku nauczania i zdobywania kwalifikacji zawodowych przez wychowanka.
Indywidualny plan resocjalizacji obejmuje w szczególności:
rodzaje i formy oddziaływań resocjalizacyjnych, do których wychowanek zostanie włączony, z podaniem przewidywanego czasu ich trwania,
zakres, kierunki i formy nauczania, kształcenia zawodowego, jakimi wychowanek ma zostać objęty, oraz jego indywidualne obowiązki wiążące się z przebiegiem nauczania,
zakres i sposób współpracy z rodziną i innymi osobami w celu doprowadzenia do integracji społecznej oraz do usamodzielnienia się,
sposób i kryteria oceny przebiegu procesu resocjalizacji,
program przygotowań wychowanka do życia po zwolnieniu z zakładu.
Gdy wychowanek odmawia współudziału w opracowaniu indywidualnego planu resocjalizacji, plan ten opracowuje pedagog przy współpracy psychologa i innych pracowników zakładu.
Indywidualny plan resocjalizacji powinien być modyfikowany
wraz z przebiegiem procesu resocjalizacji wychowanka.
Wychowanek zakładu w czasie pobytu w zakładzie poprawczym powinien:
przestrzegać regulaminu i rozkładu zajęć w zakładzie,
przestrzegać zasad bezpieczeństwa i powiadamiać przełożonych o zagrożeniach dla bezpieczeństwa osób, dla porządku, środowiska, zdrowia lub mienia,
uczestniczyć w procesie resocjalizacji,
wykonywać polecenia przełożonych,
odnosić się do wychowanków oraz innych osób z poszanowaniem ich godności,
dbać o stan zdrowia i higienę osobistą oraz dbać o schludny wygląd i kulturę słowa,
utrzymywać czystość i porządek w pomieszczeniach, w których przebywa,
przekazać do depozytu przedmioty, których posiadanie jest niezgodne z regulaminem, dokumenty i przedmioty wartościowe,
wykonywać prace pomocnicze o charakterze porządkowym związane z funkcjonowaniem zakładu,
uzyskać zgodę dyrektora zakładu na czasowe opuszczenie zakładu,
powracać z urlopów i przepustek w terminie ustalonym przez dyrektora zakładu.
Wychowanek otrzymuje na własne wydatki kieszonkowe, wypłacane ze środków finansowych przeznaczonych na utrzymanie zakładu.
Dyrektor zakładu może przyznać wychowankowi nagrodę za właściwą postawę i zachowanie, wyróżniające wykonywanie obowiązków, wzorowe przestrzeganie regulaminu zakładu, osiąganie bardzo dobrych wyników w nauce. Do nagród należy m.in. pochwał, list pochwalny do rodziców lub sądu rodzinnego, przyznanie nagrody rzeczowej lub pieniężnej, zgoda na udział w imprezach, zajęciach oświatowych i sportowych oraz szkoleniach poza zakładem, udzielenie urlopu, przedstawienie wniosku o warunkowe zwolnienie z zakładu.
Dyrektor zakładu poprawczego może stosować wobec wychowanka środek dyscyplinarny za naruszenie ustalonego w zakładzie porządku, niewykonywanie swoich obowiązków oraz za zachowania, które godzą w dobro innych osób.
Do środków dyscyplinujący należy, m.in. upomnienie, nagana, zawiadomienie rodziców lub sądu o niewłaściwym zachowaniu wychowanka, nieudzielanie przepustki lub urlopu wychowankowi zakładu: wystąpienie z wnioskiem o przeniesienie do zakładu tego samego rodzaju lub innego rodzaju, wstrzymanie wniosku o przedstawienie do warunkowego zwolnienia z zakładu. Przy stosowaniu środka dyscyplinarnego uwzględnia się w szczególności rodzaj i okoliczności zachowania, stosunek wychowanka do tego zachowania, dotychczasową postawę, cechy osobowości i stan zdrowia wychowanka.
Wychowanka skreśla się z ewidencji zakładu poprawczego w przypadku:
przeniesienia do innego zakładu,
zwolnienia z zakładu w związku z ustaniem wykonywania środka poprawczego,
warunkowego zwolnienia z zakładu,
umieszczenia w schronisku, areszcie śledczym lub zakładzie karnym,
upływu 3 miesięcy nieobecności w zakładzie spowodowanej ucieczka, samowolnym przedłużeniem urlopu lub przepustki.
O skreśleniu wychowanka z ewidencji zakładu poprawczego dyrektor zakładu niezwłocznie zawiadamia sąd rodzinny oraz Ministerstwo Sprawiedliwości.