LOGOPEDIA- WYKŁADY

TEMAT: Wprowadzenie do logopedii. Podstawowe pojęcia. Przedmiot i zadania logopedii.

1. Logopedia to nauka z zakresu pedagogiki zajmująca się :

• rozwojem (embriologią) mowy,

• stymulowaniem rozwoju mowy,

• terapią zaburzeń mowy oraz

• nauką mowy w przypadku braku lub jej utraty.

Logopeda artystyczna zajmuje się kulturą żywego słowa.

2. Przedmiotem badań logopedii jest MOWA

Za Leonem Kaczmarkiem:

Mowa to akt w procesie komunikacji, składa się ona z 4 elementów:

JĘZYK	TEKST SŁOWNY	MÓWIENIE (ARTYKULACJA)	ROZUMIENIE
Jest to system dwuklasowy, z jednej strony jest to klasa symboli (fonemy, morfemy, leksemy- wyrazy, prozodemy-akcent, melodia, rytm, rezonans nosowy), z drugiej strony składa się z zasad łączenia tych symboli.	Pierwszy etap tworzenia tekstu słownego to cerebracja- pomyślenie tekstu, który chcemy powiedzieć. Drugi etap to ruch narządów artykulacyjnych. W efekcie tych dwóch procesów powstaje tekst słowny.	Jest to sposób wypowiedzenia tekstu słownego	2 elementy: - fizyczne słyszenie dźwięków - umiejętność dekodowania słów, znaczeń

WSZYSTKIE te 4 elementy muszą być aktywne!

3. Klasyfikacja przyczynowa zaburzeń mowy( podstawą podziału są przyczyny), wg Ireny Styczek:

1. Zewnątrzpochodne (nie niosą ze sobą uszkodzeń anatomicznych, przyczyna tkwi w środowisku)

• Brak podniet do mówienia (rodzice nie mówią do dziecka, „wilcze dzieci”- dzieci nie są wychowywane przez ludzi, lecz przez zwierzęta)

• Nadmiar bodźców słownych

• Sytuacje traumatyczne (mają ogromne znaczenie dla dziecka, są bardzo emocjonalne, w ich konsekwencji pojawia się jąkanie lub mutyzm)

• Nieprawidłowe wzorce artykulacji

• Nieprawidłowe style wychowania (głównie styl autokratyczny, w konsekwencji opóźniony rozwój mowy)

2. Wewnątrzpochodne (przedrostek a- zaburzenie całkowite, dys- zaburzenie częściowe )

• Zaburzenia korowe (uszkodzenie struktur korowych mózgu odpowiedzialnych za nadawanie lub odbiór mowy):

• Afazja - utrata umiejętności nadawanie lub rozumienia mowy, generalnie dotyczy osób starszych lub młodych w specyficznych sytuacjach. Przyczynami mogą być: wylew krwi do mózgu, zator, guzy mózgu, nowotwory mózgu, uszkodzenia mechaniczne- głównie wypadki samochodowe)

Rodzaje:

- afazja ruchowa (uszkodzone pole ruchowe Brocka)- towarzyszy temu niedowład narządów artykulacyjnych, pacjent nie potrafi tworzyć komunikatu słownego, ale wszystko doskonale rozumie.

Słowa „automaty” pozostają, bo nie trzeba ich rozumieć.

- afazja słuchowa( uszkodzone pole słuchowe Wernicego, zachowane jest nadawanie mowy, pacjent ma trudności z dekodowaniem słów

Warunki terapii:

-wiek pacjenta (im młodszy, tym lepiej, bo większa jest mobilność mózgu)

- osoba pracująca umysłowo łatwiej poddaje się terapii, niż pracująca fizycznie

-zdrowe obszary zastępują chore

• Alalia - brak rozwoju mowy, dotyczy dzieci. Przyczyny: uszkodzenia struktur korowych, czynniki wrodzone, czynniki okołoporodowe( niedotlenienie mózgu, poród kleszczowy lub poród przez wakum), uszkodzenia organiczne (urazy mechaniczne, wypadki)

Rodzaje:

- alalia ruchowa- brak rozwoju mowy i brak umiejętności wykonywania ruchów artykulacyjnych, rozumienie mowy jest zachowane

- alalia słuchowa - trudności w rozpoznawaniu i dekodowaniu słów oraz w artykułowaniu dźwięków mowy. Dzieci te funkcjonują podobnie jak dzieci głuche

• Dyslalia- jest to opóźnienie w przyswajaniu sobie języka na skutek niewykształconych pewnych struktur mózgowych.

Alalia między 7 a 14 r.ż. przechodzi w dyslalię !

• Zaburzenia podkorowe- uszkodzenie nerwów i dróg nerwowych unerwiających mięśnie narządów artykulacyjnych:

• Anartria - mowa bełkotliwa, brak możliwości wypowiedzenia słów

• Dysartria- mowa bardziej zrozumiała, lepsza komunikacja

WSPÓŁTOWARZYSZĄ:

-mózgowemu porażeniu dziecięcemu

- choroba Parkinsona

- SM stwardnienie rozsiane

-ołowica - choroba zawodowa

Często przy tych zaburzeniach występują: ślinotok, niemożliwość wykonania szybkich ruchów artykulacyjnych.

• Zaburzenia mowy u osób z nieprawidłową budową narządów artykulacyjnych:

• Dysglosja - mowa osób z nieprawidłową budową narządów artykulacyjnych

-Język- przyrośnięty do dnia jamy ustnej, za krótkie wędzidełko podjęzykowe

-Wargi- rozszczep podniebienia, wargi

-Podniebienie - nieprawidłowa budowa podniebienia

-Zęby- nieprawidłowości w obrębie zębów: diastema, retruzje - zęby do środka, protruzja - zęby na zewnątrz

• Mowa osób z zaburzeniami psychicznymi:

• Schizofazja - myślenie magiczne, mowa magiczna, szybkie przeskakiwanie z tematu na temat w obrębie jednego ciągu, werbigeracja: wtrącanie słób podobnie brzmiących w daną wypowiedź/ zdanie, np. tata -rata,lata, płata ; przyspieszanie/zwalnianie tempa mówienia

• Mowa osób z zaburzeniami nerwicowymi:

• Logoneuroza - przy intensywnym zdenerwowaniu, afonia- brak dźwięku, mutyzm, jąkanie nerwicowe przy silnym stresie

Jąkanie (objaw stały)- niepłynność mówienia spowodowana skurczami mięśni oddechowych, fonacyjnych, artykulacyjnych.

Rodzaje skurczów:

KLONICZNE	TONICZNE	KLONICZNO-TONICZNE
Najłagodniejsze, najwcześniejsze, powtarzanie najczęściej sylab bez widocznego napięcia mięśni: papapapalto	Związane z powtarzaniem pierwszej głoski, widać mocne napięcie krtani, ust: pppppppppppalto	Z przewagą jednych lub drugich

Objawy:

- tiki w różnych częściach ciała (przyruchy)

- marszczenie czoła, wachlowanie skrzydełkami nosa, pochylanie się do przodu, unoszenie brwi (przyruchy)

-zaczerwienienie skóry twarzy, szyi

• Embołofrazje - wtrącanie w wypowiedzi słów, przerywników, np. yyyy. Każdy je ma, bo służą zastanawianiu się, co powiedzieć.

Osobie jąkającej wydaje się, że tylko ona się jąka i tworzy się nerwicowe błędne koło, bo wtedy jąkanie się nasila.

-pauzy

-rewizja (powtarzanie słowa lub frazy, by poprawić je na lepszą wersję)

-blokowanie (na wyrazie lub głosce: mama, mama, mama… poszła do sklepu)

TEMAT: Ćwiczenia ortofoniczne (Podział wg E. Sachajskiej).

1. Ćw. Oddechowe

2. Ćw. Fonacyjne

3. Ćw. Logorytmiczne (słowo + rytm)

4. Ćw. Percepcji słuchowej

5. Ćw. Mięśni narządów artykulacyjnych (języka, warg, podniebienia miękkiego, szczęki dolnej)

6. Ćw. Artykulacyjne - celem jest wyćwiczenie prawidłowej wymowy jakiejś głoski, np. „r” (np. czarna krowa w kropki)

ad. 1) Ćw. Oddechowe

CELE:

- wydłużenie fazy oddechowej

-poszerzenie pojemności płuc

1. Ćw. mobilizujące wyłącznie aparat oddechowy (dmuchanie baniek mydlanych, dmuchanie na świecę itp.)

2. Ćw. oddechowe z fonacją (wykorzystywane głoski szczelinowe: s, sz, ś, z, ż, ź, f, w, h- długie wypowiadanie tych głosek „syczenie” itp., liczenie na jednym oddechu, kto najdłużej będzie szumiał)

3. Ćw. brzuszno-przeponowe (uspokajają oddech, wykorzystywane po wysiłku fizycznym, najlepiej w pozycji leżącej, ręka na brzuchu, podczas leżenia obserwujemy ruchy brzucha- wdech- brzuch podnosi się, wypina się do góry; wydech- brzuch obniża się)

4. Ćw. oddechowe w połączeniu z mówieniem i śpiewaniem (dostosowanie oddechu do frazy, która jest w wierszu lub piosence- należy zwrócić uwagę, w którym momencie należy wziąć oddech)

5. Ćw. oddechowe w połączeniu z ruchem rąk i nóg( zwrócenie uwagi na prawidłowości: podniesienie rąk- wdech, opad rąk- wydech lub wydech-skłon, wdech- wyprostowanie tułowia)

6. Puszczanie baniek (skupiasz wargi i wydmuchujesz powietrze)

7. Dmuchanie słomką do szklanki, żeby zrobić bąbelki

8. Picie przez słomkę

9. Dmuchanie, aby wiatraczek się kręcił

10. Gwizdek

Ad. 2) Ćw. Fonacyjne

CELE:

-ustabilizowanie wysokości dźwięku (szczególnie, gdy dzieci mają głosy piskliwe i krzykliwe)

-samogłoski oraz dźwięki nosowe: m,n WAŻNE w ćwiczeniach

a) mruczenie (zabawa „wiosna i misie”- Pani Wiosna budzi misie ze snu, a te zaczynają mruczeć, rozluźniają się fałdy głosowe)

b) zabawa- głoska „a” na wycieczce (różny sposób fonacji tej głoski: głoska a jedzie na wycieczkę, jedzie po drodze z dziurami, jedzie na koniu, płynie łódką, leci samolotem, idzie pieszo itp.)

c) zabawa „w echo” (wypowiedzenie słowa głośno, reszta klasy powtarza je coraz cieszej)

d) ćwiczenie w wypowiadaniu sylab: ma, me, mi, mo, mu ; am, em, im, om, um

ad.3 ) Ćw. Logorytmiczne

CELE:

- koordynacja ruchów ciała małych i dużych partii mięśniowych ze słowem

- połączenie słowa i rytmu

-stosuje się szczególnie u dzieci dyslektycznych

1. Ćw. techniki ruchu (nauczyciel wystukuje rytm, dzieci: podskakują, biegną itp.)

2. Ćw. improwizacji ruchowej do wierszy (np. Idzie Grześ przez wieś)

3. Ćw. metro-rytmiczne (dzieci w 2-ch rzędach, na mocny takt rytmu przerzucają piłkę do drugiego rzędu- raz, dwa, trzy! Musi nastąpić moment przerwy)

4. Metoda Dobrego Startu M. Bogdanowicz (rysowanie znaków na różnych powierzchniach- koordynacja z ruchem ręki)

ad. 4) Ćw. Percepcji słuchowej

1. Ćw. słuchu fizycznego (rozpoznawanie dźwięków, głosów z otoczenia, zabawa: „słuchanie ciszy”, zagadki słuchowe- N. chowa się za kotarą i oddaje różne dźwięki: rzuca kluczami, łamie patyki, szeleści workiem, drze gazetę, przelewa wodę, przesypuje piasek)

2. Ćw. w obrębie rymów (wyszukiwanie rymów: obrazki, np. mrowisko, domek, ognisko - które z tych wyrazów się rymują; tworzenie rymów: co się rymuje do wyrazu „mak”?

3. Ćw. analizy i syntezy słuchowej:

ANALIZA	SYNTEZA
3 lata : wyodrębnij wyrazy :mama idzie, ułóż tyle klocków, ile usłyszysz wyrazów; klaśnij tyle razy, ile jest wyrazów w zdaniu	- Główne pytanie: co słyszysz? Jaki wyraz słyszysz? Jaki wyraz powstanie? - Nauczyciel dokonuje analizy, uczeń syntezy: łączy elementy
4 lata: wyodrębnij sylaby w wyrazie	ma- te-rac
5 lat: ćwiczenia w zakresie aliteracji- wyodrębnianie głoski początkowej (co słyszysz na początku wyrazu Ala?- zaczynamy od samogłosek!), wyodrębnianie głoski końcowej (muszą to być dźwięki szczelinowe, bo da się je wychwycić( co słyszysz na końcu wyrazu: las, dach, kosz?)
5-6 r. ż.: analiza głoskowa (wyodrębnianie głosek w wyrazie)
6 lat: analiza logotomowa po to, aby zwiększyć świadomość kolejności dźwięku, zaczynamy od imienia dzieck, np. MATYLDA M-fonem, ATYLDA- logotom MA-TY- L-DA, MAT- YLD- A, M- ATY- LDA	Synteza logotomowa: jaki wyraz usłyszysz?

4. Ćw. słuchu fonemowego (polegają na różnicowaniu głosek opozycyjnych: p-b, sz-s)

• Zabawa w „pana pytalskiego” - nauczyciel opowiada, uczeń reaguje na dźwięki opozycyjne, które różnią się jedną cechą.

Pan pytalski miał przyjaciół „s, sz, z, cz, c,”, W poniedziałek umówił się z przyjacielem „C” do kina, ale zapomniał z kim się umówił. Czy ja się dzisiaj umówiłem z przyjacielem „…” ? Dzieci kręcą głową lub tupią, gdy padnie właściwy dźwięk.

• Zabawa „pożar”- U Kowalskich wybuchł pożar, wszystko się paliło: ssss, przyjechali strażacy i gasili ogień: szzzzz. Dzieci klaszczę tylko, gdy usłyszą, np. głoskę : sz: szssszssszszszss

• Zabawa „Pokłon królowi”- Państwa przyszły się pokłonić królowi. Dzielimy dzieci na państwa, które nazywają się dźwiękami poszczególnych głosek. Teraz ukłoni się państwo p…. itd.

Ad. 5) Ćw. Mięśni narządów artykulacyjnych (języka, warg, podniebienia miękkiego, szczęki dolnej)

1. Zasysanie „kulki” wody z jednej miski do drugiej przez rurkę, zasysanie kulek papieru (podniebienie miękkie)

2. Zasysanie kubka plastikowego (podniebienie miękkie)

3. Wdychanie nosem, wydychanie ustami (podniebienie miękkie)

4. Język na boki

5. Oblizywanie językiem warg

6. Wypychanie policzków językiem

7. Masaż czubka języka o górne i dolne zęby,czubkiem języka dotykasz zębów, liczysz górne i dolne (pionizacja)

8. Szerokie otwieranie buzi (szczęka dolna)

9. Paluszki wyciągasz ustami i zjadasz bez użycia rąk

Ad. 6 ) Ćw. artykulacyjne

- Są to ćwiczenia na wyrazach, zdaniach, tekstach dostosowane do odpowiedniej głoski)

Ćwiczenia do głoski „r”:

- kląskanie jak koń

- turlanie kulką Nesquika po języku

- język za górnymi zębami

- te, ta , ty - buzia otwarta

- de, da, Dy, do

- ty, Dy, ty, Dy

- mówi „ż” i potrąca palcem język

- trrrr, durr

- tra, tre, tru, tro

- trwawa, krowa, rak

TEMAT: Jąkanie.

1. Ujęcie definicyjne

• Jąkanie- jedna z niepłynności mówienia.

• Jąkanie to fenomen sytuacyjny i komunikacyjny- w jednych sytuacjach występuje, w drugich nie.

• Jąkanie (za I. Styczek)- niepłynność mówienia spowodowana skurczami mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych .

• Osoby takie nie jąkają się, kiedy mówią szeptem, chórem, w hałasie, śpiewając lub recytując wiersz

• Jąkanie to zaburzenia, w których występują symptomy niepłynności mówienia, logo fobii, symptomy wegetatywne i nerwowo- mięśniowe (tiki).

2. Symptomy niepłynności mówienia:

• Powtarzanie głoski/ głosek (głoski zwarte szczególnie powtarzane), co związane jest ze skurczem tonicznym- duże napięcie w obrębie mięśni

• Powtarzanie sylab- związane ze skurczem klonicznym, nie czuje się tak dużego napięcia w obrębie mięśni

• Powtarzanie całych wyrazów

• -II- fraz

• -II- zdań

• Wystąpienie dużej ilości embofrazji

• Występują pauzy w mówieniu

• tzw. blokowanie, które zawsze występuje z dużym napięciem

3. Logofobie (lęk przed wypowiadaniem się - nie zawsze występuje)

4. Symptomy wegetatywne:

• Zaczerwienienie

• Bladość

• Kołatanie serca

5. Symptomy nerwowo- mięśniowe (zlokalizowane w obrębie różnych części ciała)

• Trzepotanie powiekami

• Marszczenie brwi

• Odwracanie głowy

• Przechylanie torsu do przodu

• Podnoszenie ramion

• Stukanie dłońmi/palcami

6. Przyczyny jąkania:

• Sytuacje traumatyczne

• Wywołane dziedziczeniem niepełnowartościowego systemu nerwowego

• Sytuacje traumatyczne + dziedziczenie niepełnowartościowego systemu nerwowego

• Naśladownictwo (ojciec się jąka -> syn się jąka)

• Uszkodzenia organiczne

7. Terapia (2 typy)

BEZPOŚREDNIA

POŚREDNIA

-tyczy się samego dziecka METODY: - terapia: mówienie ze śpiewaniem -przedłużanie samogłosek: móówimyy taaak, aaabyyy… - mówienie do wiadra metalowego (wówczas robi się echo, które powoduje, że dziecko spowalnia tempo mówienia) -mówienie do bębna pralki - metoda echo korektora (magnetofon+ mikrofon+ słuchawki- mówienie do mikrofonu, nagrywanie na magnetofonie, odsłuchiwanie w słuchawkach z kilkusekundowym opóźnieniem, dodatkowo wprowadzany jest szum, co sprawia, że osoba przestaje się jąkać) -metoda Chwatcewa (dziecko jąkające się we wczesnym etapie życia izoluje się, zamyka w pokoju, zasłania okna, dziecko leży przez tydzień- nie mówi się do dziecka). Po tygodniu mówimy do dziecka pojedynczym wyrazami, aby ponownie przejść przez okres rozwoju mowy-wtedy pacjent zapomina o jąkaniu. Terapia trwa około m-ca

-oddziaływanie na najbliższe otoczenie i nauczyciela RELACJA NAUCZYCIELA Z UCZNIEM: - sposób odpytywania uzależniony od stopnia logo fobii - nie należy mówić do dziecka: nie jąkaj się, mów normalnie - nie należy kończysz rozmowy/ zdania/ słowa za osobę jąkającą się DLA RODZICÓW: - duża ilość odpoczynku - duża ilość witamin z grupy B

LOGOPEDIA - ĆWICZENIA

TEMAT: Rozwój mowy dziecka.

Rozwój mowy dziecka (za Leonem Kaczmarkiem):

1. Okres prenatalny w rozwoju mowy, przygotowawczy (3-9 miesiąc życia płodowego)

• pierwsze połączenie mięśniowo-nerwowe znajduje się w okolicy warg

• koniec 3m-ca kształtują się struny głosowe

• kształtuje się słuch

2. Okres postnatalny

1. Okres melodii (0-1)

2. Okres wyrazu (1-2)

3. Okres zdania (2-3)

4. Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7)

Ad.a) Okres melodii

• Komunikacja z otoczeniem za pomocą reakcji niewerbalnych- krzyk, płacz, gest, sygnały mimiczne

• 1-szą wokalizacją jest krzyk

Pełni też on funkcję termoregulacyjną (temperaturę u dziecka sprawdza się na karku)

Krzyk w początkowym okresie jest niezróżnicowany. Matka uczy się różnicować krzyk własnego dziecka.

• Głużenie (2 miesiąc życia) - jest odruchem bezwarunkowym, wszystkie dzieci głużą w ten sam sposób.

Dźwięki tylnojęzykowe i dziąsłowe (u, k, g, h, kli, gli) wymuszone pozycją leżącą

• Gaworzenie (6 miesiąc życia) - jest odruchem warunkowym (warunkiem zaistnienia gaworzenia jest prawidłowy słuch)

Głoski wargowe: związane jest to ze ssaniem: b, p, m + samogłoska(a, o, u).

• T, d, n + samogłoska(a, o, u) wpływ ma pozycja siedząca- ułożenie języka, ruchy języka pionizowane poprzez ssanie, wyżynanie się ząbków- manewrowanie językiem w jamie ustnej, zmiana diety i sposobu karmienia (np. łyżką).

• Pod koniec 1 roku: 3-5 wyrazów znaczeniowych wypowiadanych i rozumianych.

Dziecko skupia się na odbiorze cech prozodycznych wypowiedzi: melodia, intonacja, akcent, rytm.

Ad.b) Okres wyrazu

• zaczyna się komunikacja werbalna z otoczeniem

• pojawiają się wypowiedzi jednowyrazowe, wyraz pełni funkcję zdania

• tworzą się holofrazy (posługiwanie się sylabą w roli wyrazu lub nawet całego zdania, np. da-daj, pi- pić, połączenie gestu i słowa!)

• słownik czynny pod koniec tego okresu: 20-60 rozumianych słów połączonych z desygnatem

• głoski środkowo językowe: ś, ź, ć,dź, ń + i, e, y

• pojawiają się onomatopeje

• upraszczanie grup spółgłoskowych(zamiast sam- śam)

Ad.c) Okres zdania

• pojawiają się wyrażenia 2-3 wyrazowe w postaci równoważników zdań

• mowa jest bardziej zrozumiała dla dalszego otoczenia

• samogłoski ustne i nosowe: ę, ą

• głoski:

-wargowe: p, b, m oraz zmiękczone: pi, Bi, mi

-wargowo- zębowe: f, w, fi, wi

-środkowojęzykowe: ś, ź, ć, dź, ń, i, ki, gi

-tylnojęzykowe: k, g, h

-przedniojęzykowe zębowe: t, d, n

- przedniojęzykowe dziąsłowe: l

• onomatopeje zastąpione wyrazami znaczeniowymi

Ad.d) Okres swoistej mowy dziecięcej

• kontaminacje (zlepki wyrazówe), np. zakluczyć, zatelefonić, pieszyć

• metateza (przestawki głosowe), np. kordła, dinozarł

• zniekształcanie wyrazów

• neologizmy dziecięce

• zgrubienia (np. mamucha, babucha, tatucha)

• epentezy (wstawki głoskowe), np. kolanówki

• elizje (opuszczanie dźwięków, głosek)

• substytucje (zastąpienie dźwięku innym dźwiękiem), np. pomidolowa

• głoski: sz, cz, dż, r

• ok. 5/6 r.ż. kończy się rozwój mowy pod względem artykulacyjnym

TEMAT: Dyslalia- definicje, objawy, rodzaje i przyczyny. Formy realizacji dźwięków w dyslalii.

Podział (za Kaczmarkiem):

• jednoraka (różnica jednego fonemu)

• wieloraka

• całkowita

Podział (za Kanią):

• d. głoskowa

• d. sylabowa

• d. wyrazowa

• d. zdaniowa

3 formy realizacji dźwięków w dyslalii:

1. elizja (mogilalia) - opuszczenie głosek (rak -> ak) r- zerem fonetycznym

2. substytucja (paralalia) - zastąpienie głoski inną głoską, ale prawidłowo brzmiącą w danym języku (rak ->lak)

3. deformacja (zniekształcenie, dyslalia właściwa)- dźwięk nie mieści się w polu realizacji fonemu w języku polskim, nie ma takiej realizacji)

Deformacja jest wadą wymowy! Nie czeka się z terapią, zawsze jest zjawiskiem patologicznym

Podział ze względu na nieprawidłową realizację głoski lub głosek:

1. Seplenienie(nieprawidłowa wymowa głosek syczących, szumiących i ciszących: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź)

• Mogisygmatyzm (elizja) sam -> am , s - zerem fonetycznym

• Parasygmatyzm (substytucja, seplenienie proste) szafa -> safa lub śafa sz ->s, ś

sam -> szam s -> sz

Taka artykulcja POWYŻEJ 6 r.ż. jest wadą artykulacyjną!

• Sygmatyzm właściwy (deformacja)

Rodzaje sygmatyzmu właściwego:

• Seplenienie międzyzębowe (angielskie th - język wysuwa się między zęby) brzmienie trochę przytępione, niższy dźwięk o niższej częstotliwości

• Seplenienie boczne - brzmienie jest nieprzyjemne, asymetria ułożenia warg i języka

• Seplenienie przyzębowe (język za bardzo oparty na dolne zęby)- brzmienie jest przytępione - nie widać wystającego języka

• Seplenienie wargowo-zębowe - układ warg jest nieprawidłowy, język nie bierze udziału w artykulacji (szafa -> fafa , samochód -> famochód)

• Seplenienie świszczące (stridens, seplenienie stridensalne) - w buzi tworzy się gwizdek, zbyt duża częstotliwość dźwięku, brzmienie jest ostre.

2. Rotacyzm (nieprawidłowa wymowa głoski „r”)

• Mogirotacyzm (elizja) ryba -> yba ; r - zerem fonetycznym

• Pararotacyzm (reranie proste), substytuty r: l, j, ł, rl, k, m, w

• Rotacyzm właściwy (deformacja)

Rodzaje rotacyzmu właściwego:

• Reranie języczkowe

• Reranie policzkowe

• Reranie wargowe (r-furmańskie) - r jest na wargach - język nieruchomy

• Reranie międzyzębowe

• Reranie gardłowe (język cofnięty do ściany gardła)

3. Mowa bezdźwięczna (nieumiejętność realizowania głosek dźwięcznych, zastąpienie ich bezdźwięcznymi)

b -> p , d -> t , z -> s , ż -> sz , ź -> ś , dź -> ć , dz -> c , w -> f , g -> k

W wielu przypadkach następuje zmiana znaczenia wyrazu!

4. Kappacyzm i gammacyzm (uruchomiony jest przód języka, tył nieruchomy)

Kappacyzm	Gammacyzm
Elizja: Kuba -> uba ( k-fonetycznym zerem)	gama -> ama (g-fonetycznym zerem)
Substytucja: Kuba -> tuba , k->t	gama -> dama , g->d
Kappacyzm i gammacyzm właściwy (dźwięk gardłowy, przypomina chrząknięcie, występuje zwarcie krtaniowe)

5. Nosowanie (rynolalia)

• Nosowanie zamknięte - głoski nosowe wymawiane jak ustne

• Nosowanie otwarte - głoski ustne wymawiane są jak nosowe

TEMAT: Głoska i fonem. Badanie słuchu fonologicznego i fonetycznego.

Słuch fonematyczny(za Kanią) - umiejętność wyodrębniania i identyfikowania elementów fonologicznie istotnych, pomijania zaś cech dla procesu porozumiewania się nieistotnych.

Słuch fonematyczny(za I. Styczek)- umiejętność rozróżniania najmniejszych elementów składowych wyrazu czyli fonemów.

Rozróżnienie, czy głos jest cichy, głośny, wysoki, niski, męski, damski.

Słuch fonematyczny

Rozróżnianie fonemów + elementy prozodyczne języka (Rocławski)

Słuch fonemowy (fonologiczny)	Słuch fonetyczny
Zdolność do klasyfikowania wyróżnionych z potoku mowy głosek, jako przynależnych do określonych fonologicznie zdeterminowanych klas głosek(za Rocławskim) Umiejętność rozróżniania fonemów! Fonemów jest określona liczba |s| : |sz| Dzięki temu słuchowi potrafimy rozróżniać fonemy |o| : |a|	Rozróżnianie cech głosek + elementów prozodycznych języka. Głosek jest nieskończenie wiele. Głoska jest realizacją fonemu.

Dla Kani słuch fonematyczny to słuch fonemowy i fonetyczny.

Racławski dzieli słuch fonematyczny na słuch: fonemowy i fonetyczny.

Słuch fonemowy	Słuch fonetyczny
Jeśli wada wymowy polega na substytucji dźwięków(pararotacyzm, parasygmatyzm, mowa bezdźwięczna…) badamy słuch fonemowy	Jeśli wada wymowy polega na deformacji dźwięku, badamy słuch fonetyczny.

1. Diagnoza słuchu fonemowego

1. 1-sza próba: literowa

Ważne: znajomość liter przez dzieci(wypowiadanie liter, dziecko odszukuje)

-parasygmatyzm (poszukaj litery s, sz, ś, cz, c, z, ź, …)

-pararotacyzm (r, l, j, r, l, r - pokaż litery)

-mowa bezdźwięczna (p, b, d, t, g, k, k, g, …)

2. 2-ga próba: sylabowa

Wypowiadanie sylab, dziecko klaśnie w ręce, kiedy usłyszy daną sylabę, np. sza

Sza - sza, sa, sza, sa, sza -parasygmatyzm

Re - le, re, je, re, le - pararotacyzm

Bo - po, bo, ko, bo, po - mowa bezdźwięczna

3. 3-cia próba: wyrazowa

Wykorzystuje się paronimy (wyrazy blisko brzmiące, różne znaczeniowo)

Wybór wyrazów pod kątem wady wymowy dziecka!

3 wyrazy (paronimy + wyraz sukcesu, np. kasza, kasa, okulary)

Pokaz obrazków -> nazwanie przez prowadzącego przedmiotów na obrazkach(„zobacz, to jest kasza”) -> „pokaż gdzie…” dziecko wskazuje dany przedmiot na obrazku „pokaż gdzie kasza, kasa, okulary, kasza, kasa, kasza, okulary, kasa, kasza, kasa”.

Parasygmatyzm - kasza, kasa ; kos, kosz ; piecze, piece

Pararotacyzm - rak, lak ; rama, lama ; kratka, klatka ; chrapie, chlapie

Mowa bezdźwięczna - półka, bułka ; koza, kosa

Parakappacyzm - konie, tonie ; dama, gama;

4. Próba zdaniowa (za Cieszyńską)

Wypowiadamy dwa zdania (jedno prawidłowe, drugie nie)

W koszyku jest szynka. W safie wisi koszula.

Tata łowi jyby. Rak chodzi lub kura skubie trawę.

2. Diagnoza słuchu fonetycznego

1. Rozróżnianie zdań pytających od oznajmujących i wykrzyknikowych

2. Ćwiczenie z rysunkami twarzy (człowiek smutny, radosny, zdziwiony, bez wyrazu twarzy) wypowiadanie zdań z różnymi intonacjami.

TEMAT: Terapia dyslalii

1. Etapy terapii

1. Diagnoza

2. Ćwiczenia ortofoniczne dostosowane do diagnozy

3. Wywołanie głoski w izolacji

4. Utrwalenie do pełnej automatyzacji:

1. W sylabach

2. W wyrazach

3. W wyrażeniach

4. W kinestezji artykulacyjnej

5. W mowie potocznej

2. 5 zasad (wg Demelowej):

1. Systematyczności (praca prowadzona systematycznie)

2. Stopniowania trudności

3. Indywidualności/indywidualizacji

4. Utwalania (powtarzanie ćwiczeń terapeutycznych)

5. Aktywnego i świadomego udziału

PRZYKŁADY :

sz -> s: seplenienie

1. ćw. Oddechowe (ćwiczenie języka na pionizację, ćwiczenia słuchowe - terapeuta wypowiada zdanie, a dziecko podnosi rękę, gdy słyszy „sz”, ćwiczenia warg - demonstracja ułożenia warg - wysunięcia ich do przodu + opis tego, co dziecko ma zrobić, podniesienie języka)

2. wywołanie głoski (np. szumienie drzew) sz,sz,sz,sz...

3. utrwalenie

1. szu, szo, sza, szy, sze w nagłosie

usz, asz, osz, ysz w wygłosie

uszu, oszu, … w śródgłosie

2. szuflada, szafa

mysz, kosz

uszy, koszula

3. szara myszka

bursztynowa broszka

4. zdania

5. szosa, suszarka, listonosz, szydło, („s” i „sz” występują razem)

Pararotacyzm

1. r -> l brakuje drgania czubka języka

r -> j brakuje pionizacji i drgania czubka języka

2. -parskanie, mlaskanie, kląskanie,

-szybkie wypowiadanie głoskek: tttttttt oraz dddddddd, później łączenie: tdtdtdtd

-Uzyskanie drgań czubka języka - ćw. na wibrację

-Wąski pasek z papieru + wypowiadanie głoski „t”

3. NIE MA GŁOSKI W IZOLACJI!

1. Tr, tra, tro, try, tru + do tego wyrazy (np. tra-wa, tro-n)

Dr, dra, dro, dry, dru + do tego wyrazy (np. dro-ga, dru-gi)

pr, pra, pro,…


br, bra, bro, ….

mr, mra, mro,…

wr, wra,… grupa spółgłoskowa

fr, fra,…

kr, kra,…

gr, gra,…

ra, ro, ru, ry,…

or, ar, er, ….

2. rak, rosa

3. Dobry krawiec

4. Zdania

5. Rulon, rolka, król, lornetka („r” i „l” razem)

---