ANALIZA EKONOMICZNA PRZEDSIĘBIORSTW

PROF. DR HAB. K. SZNAJDER

I. PODSTAWY ANALIZY EKONOMICZNEJ PRZEDSIĘBIORSTW.

1. Pojęcie i zadania analizy ekonomicznej.

Analiza ekonomiczna polega na wykrywaniu struktury zjawisk i procesów występujących w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, w ustalaniu ich wewnętrznych i zewnętrznych powiązań, ustalaniu wielkości i przyczyn odchyleń stanów rzeczywistych od postulowanych, a także na projektowaniu działań korekcyjnych zmierzających do ekonomicznie racjonalnego ukształtowania stanu zjawisk i przebiegu procesów.

Analiza ekonomiczna może mieć dwojaki cel:

1. wykrycie struktury badanej całości, związków i zależności występujących między tymi elementami a całością - jest to analiza strukturalna;

2. poznanie mechanizmu funkcjonowania badanej całości, zmian jakie w niej zachodzą, identyfikację czynników oddziaływujących na całość oraz kierunku i natężenia wpływu poszczególnych czynników na stwierdzone zmiany - wówczas określa się je analizą przyczynową (chemiczna, fizyczna, myślowa, mechaniczna).

2. Przedmiot i rodzaje analizy ekonomicznej.

Przedmiotem analizy ekonomicznej mogą być:

1. wyniki finansowe działalności,

2. wyniki materialne działalności (np. handel, produkcja, usługi),

3. koszty własne

4. gospodarka zasobami ludzkimi,

5. gospodarka zasobami materiałowymi,

6. gospodarka środkami trwałymi,

7. postęp techniczny i innowacje,

8. wartość przedsiębiorstwa,

9. gospodarka materiałowa,

10. sytuacja majątkowo-finansowa;

Wskaźniki stosowane w analizie ekonomicznej nazywa się wskaźnikami analitycznymi i dzieli się je na:

a) ze względu na pojemność wskaźników, przez którą rozumie się zakres zjawisk, jakie reprezentują dzieli się je na:

* syntetyczne - obejmujące rozległy obszar działalności gospodarczej,

* cząstkowe - reprezentujące niewielki obszar

b) ze względu na decyzyjność wskaźnika - czyli wrażliwość prezentowanych przez niego zjawisk na decyzje przedsiębiorstwa dzielimy na:

* niesterowane - przedsiębiorstwo nie ma wpływu, nie może oddziaływać;

* sterowane -

3. ze względu na motywacyjność wskaźników - która zależy od stopnia korzystności działań prowadzących do uzyskania założonego ich poziomu dzielimy na:

* neutralne - nie wyróżniają czynników między sobą,

* preferencyjne - wyróżniają jedne czynniki przed drugimi,

Ze względu na stosowane kryteria wyróżnia się kilka rodzajów analizy ekonomicznej:

1. stosując kryterium podmiotowe wyodrębnia się:

* analizę makroekonomiczną - cała gospodarka narodowa, sporządzają organy centralne;

* analizę mikroekonomiczną - w poszczególnych przedsiębiorstwach;

b) w ramach analizy mikroekonomicznej można wyodrębnić:

• * analizę dziedzinową - poszczególne działy działalności gospodarczej;

* analizę problemową - poszczególne problemy gospodarcze (np. obrót aktywami);

c) ze względu na przyjęty horyzont czasowy analizę można podzielić na:

* ex post (retrospektywna) - to najlepiej opracowana analiza, bo na podstawie tego co już było, przedstawia strukturę i przyczyny;

* ex ante (antycypacyjna - przyszłościowa) - wykorzystuje się ją w procesach decyzyjnych, opracowywana według wskaźników, w dużej mierze oparta na przypuszczeniach;

4. analiza operatywna - ma na celu przygotowanie informacji analitycznej o zjawiskach i procesach gospodarczych w relatywnie krótkich odstępach czasu - bezpośrednie wykorzystywanie jej wyników;

5. analiza taktyczna - rodzaj analizy ex ante obejmującej okres nie dłuższy niż 1 rok;

6. analiza strategiczna - rodzaj analizy ex ante obejmującej okres powyżej 1 roku;

* wewnętrzna - mocne i słabe strony przedsiębiorstwa;

* zewnętrzna - szanse i zagrożenia zewnętrzne (z otoczenia);

7. analiza systemowa - charakteryzuje się ujmowaniem badanych obiektów jako części składowych określonej całości - uwzględniać trzeba warunki w jakich dany czynnik będzie występował;

8. analizą decyzyjną - nazywa się taki zespół działań analitycznych, którego celem jest przygotowanie wszystkich informacji analitycznych potrzebnych do podjęcia i realizacji danej decyzji.

3. Podstawowe etapy metodyczne badań analitycznych.

Do podstawowych etapów metodycznych badań analitycznych należy zaliczyć:

1. dokładne zdefiniowanie obiektu badań,

2. wybór kryterium oceny zachowania się zjawiska lub procesu,

3. wybór adekwatnej miary,

4. ustalenie jednostki odniesienia bazy,

5. określenie odchyleń stanów rzeczywistych od postulowanych,

f) postawienie wstępnej hipotezy (formułowanie modelu) - hipoteza stanowi przypuszczenie mające ułatwić wyjaśnienie badanego zjawiska; formułuje się ją na podstawie posiadanej wiedzy w danej dziedzinie, doświadczenia, intuicji i wyobraźni twórczej

7. wydanie oceny o zaistniałych zmianach,

8. ustalenie działań racjonalizujących obiekt badań - kończy proces badań analitycznych, odrzucenie niekorzystnych zmian, utrwalenie korzystnych zmian;

Model jest układem założeń przyjmowanych w trakcie rozpatrywania problemu, w celu jego uproszczenia i łatwiejszego rozwiązania. W analizie występują modele: fizyczne (odtwarzanie rzeczywistości), schematyczne (wykresy, słupki, koła), matematyczne.

II. METODY ANALIZY EKONOMICZNEJ

1. Podział metod analizy ekonomicznej

Metoda oznacza przyjęte sposoby zbierania, porządkowania oceny i interpretacji danych empirycznych dotyczących wyników i sytuacji finansowej przedsiębiorstwa prowadzące do wyjaśnienia przyczyn zmian.

W analizie korzysta się z metod, które uzależnione są od takich czynników jak:

a) cel badania

b) przedmiot badania

c) potrzeby informacyjne

d) czas na przeprowadzenie badania

Ogół metod analizy dzielimy na 2 grupy:

a) metody analizy jakościowej - (opisowe) ujmują badane zjawiska w formie opisowej, werbalnej bez ilościowego mierzalnego wyrazu (mogą być niedokładne, „lanie wody”)

2. metoda analizy ilościowej - opiera się na danych liczbowych, wielkościach wymiernych do pomiaru zjawisk; w literaturze występuje wiele metod ilościowych, które można podzielić na: metody deterministyczne i metody stochastyczne.

Podział metod analizy finansowej

Kryteria podziału

Kolejność badania: => rodzaj metod: ogólne i szczegółowe

Czas analizy => retrospektywne i prospektywne

Zakres analizy => kompleksowe i odcinkowe

Sposób ujęcia badanych zjawisk => statyczne i dynamiczne

Forma opisu badanych zjawisk => jakościowe i ilościowe

Występujące w analizie porównania są przeprowadzone w różnych kierunkach zależnie od przedmiotu i celu badań, przyjmuje się określone bazy porównawcze. np. wielkości planowane, wskaźniki rzeczywiste z lat poprzednich, wielkości osiągnięte w przedsiębiorstwach przodujących, średnie wielkości branżowe, wielkości wzorcowe, standardy.

Zależnie od rodzaju przyjętej podstawy rozróżnia się następujące kierunki porównań:

1. porównanie w czasie,

2. porównanie wielkości rzeczywistych z danymi planowanymi lub wielkościami normatywnymi.,

3. porównania w przestrzeni. (np. międzyzakładowe),

W analizie wykorzystywane są 3 podstawowe metody ogólne (oparte na poprawnym myśleniu, na zasadach logiki):

1. metoda indukcji (scalania) - analizę rozpoczyna się od zjawisk szczegółowych, elementarnych, przyczynowych do syntezy procesu analitycznego (od szczegółu do ogółu, od czynników do wyników, od przyczyn do skutków),

2. metoda dedukcji (rozdrabniania) - przyjmuje odwrotny kierunek badań w stosunku do metody indukcyjnej (od ogółu do szczegółu, od wyniku do czynników, od skutku do przyczyn),

3. metoda redukcji (weryfikacji) - składa się z 3 elementów postępowania badawczego: syntezy wstępnej (tezy i wstępne wnioski), analizy (weryfikacja tez i wniosków wstępnych), syntezy końcowej (podsumowanie, ocena końcowa)

2. Metody porównań

Metody porównań mają szerokie zastosowanie w pracach analitycznych, w których najczęściej wyodrębnia się:

1. pomiar badanych zjawisk

2. porównanie

3. ustalenie zmian

4. wyjaśnienie przyczyn owych zmian

Różnicę pomiędzy zjawiskiem badanym, a zjawiskiem będącym podstawą nazywamy odchyleniami. W analizie finansowej odchylenia dzielą się na bezwzględne i względne. Bezwzględne to różnice występujące pomiędzy dwoma zjawiskami. Względne - są ustalane przy zastosowaniu określonych wzorów.

W metodach porównań niezwykle ważne jest poprawne ustalenie:

1. przedmiotu porównań - zjawisko jednorodne;

2. sposobu ujmowania danych objętych zakresem porównań - należy stosować wielkości cząstkowe i wskaźniki;

3. podstawy porównań - w czasie, najczęściej stosowane są porównania zeszłego roku z obecnym;

W zależności od przyjętego sposobu porównania wyróżnia się:

1. porównania w czasie o stałej podstawie odniesienia;

2. porównania w czasie o zmiennej podstawie odniesienia;

Z powodu wystąpienia zmian w czasie występują zjawiska gospodarczo zniekształcone wynikające ze zmian metodologicznych (mogą występować w związku ze wskaźnikiem cen), zmian finansowych, zmian przedmiotowych, zmian organizacyjnych.

Porównanie przestrzenne: wewnętrzne, np. porównanie w ramach przedsiębiorstwa; porównanie w ramach grupy kapitałowej; zewnętrzne, np. porównania w branży; porównania międzybranżowe; porównania międzynarodowe

3. Metody deterministyczne

Wszystkie metody badania zjawisk czyli metody deterministyczne zmierzają do:

1. określenia jakie podstawowe czynniki wpłynęły na odchylenia bezwzględne analizowanego zjawiska;

2. ustalenia zmian rozpatrywanych czynników;

3. obliczenia wpływu zmian każdego z rozpatrywanych czynników na globalną wielkość odchylenia bezwzględnego;

4. zsumowania wszystkich czynników cząstkowych i porównania tej sumy z odchyleniem bezwzględnym.

Podział charakteru wpływu analizowanych czynników na wielkość odchylenia bezwzględnego pozwala podzielić zjawiska na:

1. metody służące do wpływu indywidualnych czynników, np. metoda podstawień łańcuchowych;

2. metody pozwalające na ustalenie zarówno wpływu indywidualnych czynników, jak i grupowych, np. metoda różnic cząstkowych i metoda wskaźnikowa;

3. metody badania wpływów indywidualnych czynników skorygowanych wpływami łącznymi, np. metoda podstawień krzyżowych, metoda funkcyjna.

Metoda podstawień łańcuchowych - służy do liczbowego określenia wpływu podstawowych czynników na odchylenia badanego zjawiska wtedy, kiedy współzależności mają charakter związku funkcyjnego. Metoda ta polega na matematycznym formułowaniu funkcji ekonomicznych oraz określeniu odpowiedniego łańcucha przyczyn.

Stosowanie tej metody wymaga:

• obliczenia wielkości odchylenia bezwzględnego rozpatrywanego zjawiska gospodarczego;

• określenia podstawowych czynników wpływających na analizowane odchylenie bezwzględne;

• ustalenia zmian każdego z oddziaływujących czynników;

• obliczenia wpływu każdego czynnika na odchylenie bezwzględne danego zjawiska gospodarczego;

• zastosowania wpływu poszczególnych czynników i ich interpretacji;

Metoda różnicowa - jej istota polega na tym, że wpływa analizowanego czynnika na odchylenie bezwzględne ustala się przez jego różnicę pomiędzy wielkością w okresie rozpatrywanym i w okresie ubiegłym. Zalety: charakteryzuje się prostotą, wada: powstają różne wyniki przy nie zachowaniu kolejności.

Metoda różnic cząstkowych - polega na wyodrębnieniu oprócz indywidualnych wpływów poszczególnych czynników, wpływów kolejnych par czynników oraz wpływu wszystkich czynników łącznie i traktowanie ich jako oddzielnych elementów przyczynowo-skutkowych.

W metodzie tej czynności obliczeniowe sprowadzają się do:

• ustalenia wpływu poszczególnych czynników oddzielnie przyjmując przy rozpatrywaniu każdego czynnika założenie, że pozostałe czynniki nie uległy zmianie;

• obliczenia łącznego wpływu kolejnych par czynników;

Metoda reszty - stosowana jest do obliczenia wpływu poszczególnych czynników na odchylenie badanego zjawiska, przy czym wpływ ostatniego z tych czynników jest resztą czyli różnicą pomiędzy globalnym odchyleniem dla danego zjawiska, a sumą wpływów innych rozpatrywanych czynników. Jej zakres jest bardzo szeroki. Stosuje się, gdy trudno jest określić zmiany według innych metod.

Metoda logarytmiczna - znajduje ona zastosowanie do analizy wpływu poszczególnych czynników na odchylenie badanego zjawiska. W metodzie logarytmicznej występują następujące etapy:

• obliczenia wskaźników dynamiki zmiennej niezależnej i zmiennej zależnej;

• zlogarytmowania wskaźników obliczonej dynamiki;

• podzielenie zlogarytmowanych zmiennych niezależnych przez logarytmowany wskaźnik zmiennej zależnej;

• obliczenie wpływu zmian wartości poszczególnych zmiennych niezależnych na zmienne zależne;

• interpretacja poszczególnych wyników;

Następnie budujemy równość:

dynamika kosztów dynamika wielkości dynamika dynamika

zużycia materiałów ⁼ produkcji ^x zużycia ^x cen

4. Metody stochastyczne

Metody stochastyczne należą do metod wzbogacających wachlarz metod analizy ekonomicznej. Pozwalają one na szersze ujęcie związków między zjawiskami gospodarczymi. Do najważniejszych metod stochastycznych należą metody: statystyczne, ekonometryczne, taksonomiczne, dyskryminacyjne. Metody te są wykorzystywane w przyszłościowej analizie finansowej.

III. ANALIZA SYTUACJI MAJĄTKOWEJ PRZEDSIĘBIORSTWA.

1. Cele analizy sytuacji majątkowej

Istota i funkcje majątku trwałego i obrotowego powodują, że podstawowym celem oceny aktywów bilansu jest ogólne zbadanie zmian zachodzących w relacji między majątkiem trwałym i obrotowym. W gospodarce rynkowej występują sprawy typowe dla niej, a mianowicie:

1. należne wpłaty na poczet kapitału, które zgodnie z ustaleniami wystąpią w terminie późniejszym;

2. finansowe składniki majątku, czyli udziały w innych firmach, pożyczki, a także metody wyceny zapasów i udziałów oraz majątku trwałego powodują powstawanie (cichych) rezerw wpływających na zmniejszenie zysków.

Analiza struktury aktywów i pasywów nie wystarcza aby ocenić sytuację ekonomiczną przedsiębiorstwa. Rzeczywisty bowiem stan można uzyskać dopiero na podstawie oceny wzajemnego związku między kapitałami a odpowiadającymi im środkami majątkowymi.

Istnieją dwa sposoby rozwiązania równowagi aktywów i pasywów:

1. całościowe - znajduje wyraz w złotej zasadzie finansowania;

2. zróżnicowanie - realizowane z tzw. złotej zasadzie bilansowania;

Przestrzeganie złotej zasady finansowania i złotej zasady bilansowania powinno stworzyć warunki dla zapewnienia przedsiębiorstwu płynności środków - zdolności płatniczej w celu dalszego funkcjonowania firmy. Szczegółowa analiza wzajemnego powiązania aktywów i pasywów zmierza przede wszystkim do zbadania:

1. sposobu sfinansowania majątku trwałego;

2. stopnia płynności majątku obrotowego i wypłacalności;

3. wielkości zmian kapitału w obrocie zwanego kapitałem pracującym;

2. Analiza majątku trwałego.

W analizie środków trwałych ważna jest ich struktura. Środki trwałe można podzielić według różnych kryteriów:

1. kryterium rodzajowe - wskaźniki struktury rodzajowej informują o udziale poszczególnych grup środków trwałych w ogólnej ich wartości; podział ich jest następujący: * grunty, * budynki, lokale i obiekty, * maszyny i urządzenia techniczne, * środki transportu, * inne środki trwałe;

2. kryterium długości okresu eksploatacji - dotyczą zwłaszcza maszyn oraz środków transportu, syntetycznym wskaźnikiem zużycia jest wskaźnik umorzenia;

wskaźnik umorzenie środków trwałych .

umorzenia ⁼ wartość początkowa środków trwałych

Wysoka wartość wskaźnika informuje o:

1. zaawansowanej strukturze wiekowej środków trwałych;

2. konieczności ponoszenia większych nakładów na konserwację i remonty;

3. trudności w należytej realizacji zadań produkcyjnych;

4. potrzebie gromadzenia środków na inwestycje w celu odtworzenia środków trwałych;

Przy analizie majątku trwałego istotnym wskaźnikiem jest odnowa środków trwałych, który informuje o aktywności inwestycyjnej. Wysoki i rosnący wskaźnik odnowy środków trwałych świadczy o odmładzaniu i unowocześnianiu środków trwałych.

3. Analiza majątku obrotowego

[Majątek obrotowy obejmuje składniki o różnej postaci (zapasy, należności, środki pieniężne). Pomimo różnej postaci cechą generalną jest, że powtarzają się cyklicznie w roku. Zmiana postaci aktywów przyczynia się do powstania zysku.]

Cechy majątku obrotowego:

1. uczestnictwo w cyklicznie powtarzających się operacjach gospodarczych;

2. wysoka płynność majątku obrotowego dzieli się na 3 grupy:

* obejmuje najbardziej płynne (gotówka, krótkoterminowe inwestycje dające się natychmiast spieniężyć);

* należności płatne do 3 miesięcy (zapasy, inwestycje trudniej zbywalne);

* należności przeterminowane i zapasy o długim terminie składowania;

Do mocnych stron majątku obrotowego zalicza się:

1. gwarancję ciągłości procesu produkcyjnego;

2. gwarancję ciągłości sprzedaży towarów;

3. zapewnienie płynności finansowej;

4. majątek obrotowy winien kreować minimalne koszty i wysokie korzyści dla firmy.

Do słabych stron majątku obrotowego należy zaliczyć:

1. niedobory surowców i materiałów do bieżącej produkcji lub nadmierne ich zapasy;

2. niedostateczna wielkość zapasów powoduje zakłócenia ze względu na przeterminowane zapasy i należności, należności sporne i wątpliwe, brak gotówki;

Występują typowe wskaźniki analizy zapasów oraz ich struktura. W jej skład wchodzą następujące składniki: zapasy materiałów, produkcja w toku, produkty gotowe, towary, pozostałe składniki zapasów.

Wielkość należności wpływa na:

1. zdolność przedsiębiorstwa do wywiązywania się z bieżących zobowiązań czyli na płynność finansową,

2. poprawę struktury majątku,

3. efektywność zarządzania majątkiem obrotowym.

Analiza środków pieniężnych. Są one ważnym składnikiem majątku a ich wysoka ranga wynika z ich elastyczności. W literaturze wyróżnia się 3 motywy utrzymywania środków pieniężnych:

1. transakcyjny - środki pieniężne są niezbędne, przeznaczone na finansowanie bieżących transakcji;

2. ostrożnościowy - środki pieniężne na nieprzewidziane wydarzenie, rezerwa gotówki (pogotowie kasowe pobierane jest do określonej wysokości, nadwyżka odprowadzana jest do banku);

3. spekulacyjny -

IV. ANALIZA SPRZEDAŻY

Podstawowym zadaniem przedsiębiorstwa jest uzyskanie zysku lub utrzymanie się z zysku. Na zysk wpływają sprzedaż i koszty. Spośród istotnych czynników wpływających na analizę sprzedaży należy wymienić:

1. sprzedaż ze źródłem dopływu własnych środków pieniężnych;

2. sprzedaż poprzez system opodatkowania - jest podstawą kreowania dochodów budżetu państwa;

3. rozmiary sprzedaży są wyrazem akceptacji wytwarzanych produktów oraz umiejętności zarządzania sprzedażą;

4. sprzedaż występuje na zewnątrz, tj. na rynku co zmusza przedsiębiorstwo do ciągłej analizy rynku.

Podstawowym celem analizy sprzedaży jest ukazanie możliwości wzrostu sprzedaży i poprawy jej opłacalności. Natomiast zakres analizy sprzedaży obejmuje analizę wielkości i czynników kształtujących rozmiary sprzedaży, analizę dynamiki sprzedaży, ocenę struktury asortymentowej i analizę opłacalności sprzedaży.

1. Analiza wielkości i dynamiki sprzedaży

W analizie wielkości sprzedaży konieczne jest:

1. dokonanie pomiaru rozmiaru sprzedaży;

2. ustalenie zmian sprzedaży;

3. określenie czynników powodujących zmiany;

4. ukazanie możliwości ewentualnego wzrostu wielkości sprzedaży;

Wartość sprzedaży wynika z iloczynu liczby sprzedanych wyrobów i ich ceny i może być pomniejszona o rabaty, bonifikaty a powiększona o dopłaty (np. za jakość wyrobów, rozmiar, czy też spełnienie życzeń klienta). Wartość ta pomniejszana jest o podatek od towarów i usług (VAT) czyli wartość sprzedaży netto.

W analizie sprzedaży samo porównanie wielkości sprzedaży jest niewystarczające i konieczne są badania przyczynowo - skutkowe, które pozwalają na wyodrębnienie czynników wpływających na zmiany wielkości sprzedaży. Generalnie wpływ mają 3 główne czynniki:

1. zmiana liczby sprzedanych wyrobów;

2. zmiana struktury sprzedaży;

3. zmiana cen sprzedaży;

2. Analiza struktury i opłacalności sprzedaży

Wpływ wzrostu przychodu ze sprzedaży może wynikać z wielu różnych czynników, takich jak:

1. rozszerzenie rynku,

2. wprowadzenie do produkcji i sprzedaży nowych produktów,

3. wzbogacenie struktury asortymentowej (np. na lepiej zaspokajające potrzeby klientów),

4. aktywne działania marketingowe,

Dynamika przychodów ze sprzedaży odzwierciedla stan stosunków przedsiębiorstwa z otoczeniem. Jeżeli sprzedaż wzrasta oznacza to, że:

1. produkty przedsiębiorstwa odpowiadają społecznemu zapotrzebowaniu,

2. przedsiębiorstwo cieszy się uznaniem na rynku,

3. sprzedaż jest dobrze zarządzana,

V. ANALIZA KOSZTÓW.

Każda działalność związana jest z ponoszeniem kosztów. Koszty to nakłady niezbędne do funkcjonowania przedsiębiorstwa. Koszty są pieniężnym wyrazem nakładów ponoszonych w związku z działalnością gospodarczą. Obejmują swym zakresem zarówno nakłady pracy żywej, jak i nakłady pracy uprzedmiotowionej (zużycie materiałów, budynków itd.).

Koszty własne są powszechnie uznawane za jeden z najważniejszych syntetycznych wskaźników charakteryzujących gospodarność przedsiębiorstwa. Podstawowym celem analizy kosztów własnych jest ocena wielkości i struktury poniesionych kosztów rozpatrywanego okresu na tle przyjętej podstawy porównania.

Z analizy kosztów wynikają jej konkretne zadania, którymi są:

1. poznanie wielkości, dynamiki i struktury kosztów własnych, jego części lub konkretnego rodzaju działań;

2. ustalenie odchyleń kosztów faktycznych w stosunku do przyjętej podstawy porównania;

3. rozpoznanie głównych czynników determinujących wielkość i strukturę kosztów;

4. wykrywanie niedociągnięć w działalności przedsiębiorstwa i dążenie do obniżki kosztów;

5. dostarczanie danych do planowania i kształtowania kosztów w okresach przyszłych;

Podstawowym zakresem analizy kosztów są:

1. analiza całkowitych kosztów przedsiębiorstwa;

2. analiza kosztów jednostkowych;

Zakresem analizy kosztów objęte są:

1. wielkość, dynamika i struktura kosztów rodzajowych;

2. koszty w układzie kalkulacyjnym;

3. koszty poszczególnych wewnętrznych jednostek organizacyjnych;

4. koszty przedprodukcyjne, produkcji, poprodukcyjne;

5. koszty zarządzania;

6. koszty jednostkowe;

1. Analiza kosztów w układzie rodzajowym.

Układ rodzajowy kosztów obejmuje jednorodne składniki kosztów będące z punktu widzenia przedsiębiorstwa prostymi elementami procesu pracy, takie jak: amortyzacja, zużycie materiałów i energii, wynagrodzenia. Wszystkie koszty rodzajowe odnoszą się jedynie do podstawowej działalności operacyjnej.

Stosowany w ewidencji układ rodzajowy obejmuje:

1. zużycie materiałów i energii,

2. usługi obce,

3. podatki i opłaty (lokalne, nie VAT i PIT),

4. wynagrodzenia,

5. świadczenia na rzecz pracowników (narzut na ZUS),

6. amortyzacja,

7. pozostałe koszty,

Od analizy w układzie rodzajowym rozpoczyna się analizę kosztów przedsiębiorstwa. Uporządkowany ciąg czynności w badaniu układu rodzajowego kosztów sprowadza się do:

1. porównania kosztów faktycznych danego okresu z planowanym lub poprzedniego z obecnym;

2. ustalenia dynamiki kosztów rodzajowych,

3. oceny struktury kosztów rodzajowych,

4. rozpoznania czynników powodujących zmiany wielkości i struktury kosztów rodzajowych,

5. porównania wskaźników struktury układu rodzajowego kosztów ze wskaźnikami innych przedsiębiorstw,

2. Analiza kosztów w układzie kalkulacyjnym.

W przedsiębiorstwach, które nie prowadzą kosztów w układzie rodzajowym stosowany jest układ kalkulacyjny kosztów. Grupuje on koszty nie według rodzaju głównych czynników produkcji lecz ze względu na jednostkę kalkulacyjną, którą może być wyrób gotowy, jego część lub wyodrębniona część procesu technologicznego.

Zadaniem układu kalkulacyjnego kosztów jest takie zgrupowanie kosztów, aby można było ocenić wielkość i strukturę kosztów jednostkowych oraz całkowitych kosztów wytworzenia i sprzedaży produkcji.

Układ kalkulacyjny obejmuje:

1. koszty bezpośrednie - to te, które można odnieść do jednostki kalkulacyjnej;

2. koszty pośrednie - te, których nie można odnieść wprost do określonej jednostki kalkulacyjnej;

3. koszty wydziałowe - dotyczą funkcjonowania wydziałów produkcyjnych;

4. koszty ogólne zarządu - pośrednie, związane z działalnością przedsiębiorstwa;

5. koszty sprzedaży - związane z kosztami ponoszonymi w celu zapewnienia ciągłości sprzedaży;

3. Analiza kosztów bezpośrednich i pośrednich.

Kosztami bezpośrednimi nazywa się te koszty, które można na podstawie dokumentacji źródłowej bez żadnych dodatkowych przeliczeń odnieść wprost do jednostki kalkulacyjnej. Do kosztów bezpośrednich zalicza się koszty materiałów bezpośrednich, wynagrodzenia bezpośrednie (wynagrodzenia pracowników zatrudnionych bezpośrednio niwelowane narzutami na ZUS) i inne koszty bezpośrednie.

materiały bezpośrednie - bezpośrednio przekazane do produkcji, zużyte opakowania

koszty zakupu - ponoszone na zakup materiałów do bezpośredniej produkcji, zużycie narzędzi, koszty usług obcych bezpośrednich.

Koszty pośrednie są kosztami, których nie można na podstawie dokumentów źródłowych odnieść wprost do określonej jednostki kalkulacyjnej w momencie jej powstania lub takie ich odniesienie byłoby nieopłacalne, często ze względu na małą sumę tych kosztów przypadającą na jednostkę kalkulacji.

Do kosztów pośrednich zalicza się: koszty wydziałowe, koszty ogólnozakładowe, koszty sprzedaży.

koszty wydziałowe - dotyczą funkcjonowania poszczególnych wydziałów produkcyjnych; zalicza się do nich przede wszystkim koszty związane z eksploatacją maszyn i urządzeń stad nazywane są kosztami ruchu. W przeciwieństwie do pozostałych kosztów wydziałowych związanych z organizacją produkcji nazywanych kosztami ogólno wydziałowymi.

koszty ogólnozakładowe (koszty zarządu) - są to takie koszty pośrednie, których występowanie jest związane z pracą przedsiębiorstwa jako całości. Koszty te dzielimy na koszty ogólno administracyjne i koszty dotyczące przedsiębiorstwa jako całości (np. bezpieczeństwo pracy, ochrona majątku, utrzymanie magazynu)

koszty sprzedaży - są związane z czynnościami dokonywanymi po wydaniu wyrobów z produkcji lub z magazynu do odbiorcy oraz z kosztami ponoszonymi w celu zapewnienia sprzedaży wyrobów gotowych. Zalicza się do nich: wartość zużycia materiałów i paliwa oraz opakowań, opłaty za przewóz wyrobów gotowych, koszty reklamy (np. udział w targach, promocje degustacyjne), pozostałe koszty sprzedaży.

4. Analiza kosztów ogólnych i jednostkowych

VI. ANALIZA ZYSKU.

Wynik finansowy równa się przychody minus koszty. Wynik finansowy ma decydujące (główne) miejsce w działalności z dwóch względów:

A) wynik finansowy scala wszystkie przejawy działalności w przyjętym okresie, które znajdują swój wyraz zarówno w przychodach ze sprzedaży, jak i kosztach ich uzyskania;

B) osiągnięcie korzystnego wyniku finansowego jest głównym celem jednostek prowadzących działalność gospodarczą (jego osiągnięcie ma znaczenie motywacyjne dla ich funkcjonowania);

Wynik finansowy stanowi pieniężny wyraz całokształtu rezultatów działalności przedsiębiorstwa uzyskany w określonym czasie. Otrzymujemy go z porównania przychodów i odpowiadających tym przychodom kosztów.

Zysk zajmuje szczególne miejsce ze względu na:

1) jest źródłem powiększania kapitałów własnych przedsiębiorstwa;

2) jest jednym z najważniejszych źródeł rozwoju i wzrostu jego wartości;

3) jest przeznaczony na wynagrodzenia właścicieli kapitałów zaangażowanych w działalności przedsiębiorstwa w postaci dywidend;

4) jest źródłem zasilania budżetu państwa w postaci podatku dochodowego;

Źródłem informacji o rodzajach działalności kształtujących zysk są 4 segmenty działalności kształtujące zysk netto:

1) segment działalności operacyjnej, tzw. działalność podstawowa (może to być handel, produkcja, usługi, budownictwo - cele, dla których przedsiębiorstwo zostało powołane);

2) segment działalności finansowej - koszty z pozyskanych kapitałów (odsetki, prowizje);

3) segment działalności wyników nadzwyczajnych - nadzwyczajne to te, które nie są powtarzalne, na ogół zdarzenia losowe

4) segment obowiązkowego obciążenia wyniku finansowego - zysk brutto pomniejszony o podatek dochodowy daje zysk netto, zwany realnym (pozostaje w przedsiębiorstwie).

Zysk może być analizowany:

- w wielkościach bezwzględnych czyli kwotowych - mają dość istotne znaczenie, bo jest to określona kwota;

- w wielkościach względnych, tj. wyrażonych za pomocą odpowiednich wskaźników (na ogół wskaźników rentowności) - nie nadają się do porównań międzyzakładowych.

Analiza zysku w wielkościach bezwzględnych zmierza do:

- rozpatrzenia kształtowania się wielkości zysku rozpatrywanego okresu i jego zmian;

- ustalenia przyczyn wzrostu lub spadku zysku w porównaniu do bazy okresu przyjętego do porównania;

- określenie możliwości poprawy zysku w okresach przyszłych;

Pomocnym instrumentem analizy jest analiza progu rentowności, która dostarcza informacji niezbędnych do podejmowania trafnych decyzji, a mianowicie:

- jakie rozmiary przychodów ze sprzedaży są niezbędne do pokrycia całkowitych kosztów własnych przedsiębiorstwa;

- do jakiej wysokości można akceptować wzrost jednostkowych kosztów zmiennych lub obniżkę cen wyrobów z punktu widzenia opłacalności sprzedaży;

- ile należy sprzedać wyrobów aby osiągnąć określoną kwotę zysku;

Działalność przedsiębiorstwa dzieli się na dwie strefy: zysk i straty. Koszty zmienne zmieniają się w momencie zwiększenia sprzedaży. Koszty stałe nie zmieniają się w momencie zwiększenia sprzedaży.

W przypadku produkcji jednoasortymentowej próg rentowności wyznaczają: wielkość sprzedaży, cena sprzedaży wyrobu gotowego, jednostkowe koszty zmienne, całkowite koszty stałe.

Przedsiębiorstwo, które zna swoje koszty i planuje konkretną kwotę zysku na podstawie wzorów (np. miernik efektywności) może ustalić cenę produktów.

1. Podstawowe rodzaje zysków i sposób ich ustalania.

2. Porównawcza i przyczynowa analiza zysku.

3. Analiza jakości produkcji.

VII. ANALIZA RENTOWNOŚCI.

Analiza rentowności może być rozpatrywana z różnych punktów widzenia i obejmować różne podstawy, do których zysk ten jest odnoszony.

A) rentowność sprzedaży (handlowa) - informacje o opłacalności danej sprzedaży, pożądane jest by była wysoka; analizy opłacalności rentowność sprzedaży dokonuje się zwykle za pomocą 3 grup rentowności:

• wskaźników rentowności sprzedaży najczęściej wykorzystywany - oznacza wielkość zysku osiągniętego w stosunku do przychodów ze sprzedaży; (informuje ile procent w zysku ma udział ze sprzedaży)

• wskaźników rentowności netto - oznacza wielkość zysku osiągniętego w stosunku do całkowitych przychodów

• wskaźników poziomu kosztów - oznacza wielkość zysku osiągniętego w stosunku do kosztów własnych sprzedaży bardzo reaguje na obniżkę kosztów;

B) rentowność majątku (ekonomiczna) -

Wskaźnik rentowności majątku to stosunek zysku do majątku. Wskaźnik ten informuje jak efektywnie przedsiębiorstwo zarządza swoim majątkiem. Zaletą wskaźnika jest to, że pobudza on do:

• racjonalnej gospodarki majątkiem trwałym i obrotowym w firmie,

• utrzymania wielkości zasobów majątku odpowiadającej rozmiarowi prowadzonych działań,

• eliminowania zbędnych i nadmiernych składników majątkowych

C) rentowność zaangażowanych kapitałów (finansowa) -

Wskaźnik rentowności kapitału własnego to stosunek zysku netto do kapitału własnego (jego przeciętnego stanu). Wskaźnik ten jest bardzo ważny dla właścicieli przedsiębiorstw, stanowi podstawę do ustalenia dywidendy. [czy bardziej opłaca się trzymać pieniądze w firmie czy lepiej na lokacie]

1. Istota i znaczenie analizy rentowności.

2. Analiza rentowności sprzedaży.

3. Analiza rentowności majątku.

4. Ocena wskaźników rynku kapitałowego.

VIII. ANALIZA PŁYNNOŚCI FINANSOWEJ

1. Istota płynności finansowej.

Zysk netto nie jest równoznaczny z gotówką. Ze względu na to, że mogą wystąpić sytuacje, gdy: przedsiębiorstwo osiąga zysk i jednocześnie nie ma gotówki lub przedsiębiorstwo wykazuje stratę, ale posiada środki pieniężne można sformułować następujące wnioski:

a) w krótkim okresie przedsiębiorstwo może ponosić stratę i jednocześnie mieć dobrą płynność finansową, ponieważ zysk nie jest wystarczającym warunkiem zapewnienia płynności finansowej;

3. w długim okresie funkcjonowania przedsiębiorstwa powinny być nastawione na osiąganie zysku ponieważ długookresowa wypłacalność zależy od długookresowej zyskowności

4. płynność finansowa powinna być planowana i odpowiednio zarządzana zarówno w krótkim, jak i długim okresie

[Płynność finansowa - czy dany składnik majątku może być łatwo, bez strat zamieniony na gotówkę]

Płynność finansowa może być ujęta w 3 aspektach:

• płynność płatnicza - taki zasób środków pieniężnych, który jest konieczny dla niezbędnego zakupu towarów i usług (nie tylko gotówka, gotówka w kasie i na rachunku bankowym, ale także kapitały obce, np. zobowiązania);

• płynność strukturalna - właściwe relacje pomiędzy składnikami majątku łatwymi do upłynnienia i zobowiązaniami bieżącymi;

• płynność potencjalna (utajniona) - wyraża możliwość szybkiego pozyskania środków pieniężnych, kiedy stają się one przedsiębiorcy potrzebne (np. pożyczka, kredyt)

2. Statystyczne metody analizy płynności finansowej

W statystycznej analizie płynności finansowej wykorzystuje się kilka wskaźników:

• wskaźnik bieżącej płynności finansowej - to stosunek aktywów obrotowych do zobowiązań bieżących,

• wskaźnik szybkiej płynności finansowej,

• wskaźnik środków pieniężnych,

• wskaźnik zobowiązań natychmiast wymagalnych.

Wskaźnik szybkiej płynności finansowej jest najbardziej wymagającą miarą płynności finansowej, ponieważ można go z punktu widzenia płynności środków obrotowych podzielić na 3 zasadnicze grupy:

• o najwyższym stopniu płynności - charakteryzuje środki pieniężne w kasie, banku, krótkoterminowe papiery wartościowe;

• o średnim stopniu płynności - należności inkasowane w terminie oraz zapasy wyrobów gotowych mające zapewnioną szybką sprzedaż;

• o najniższym stopniu płynności - zapasy wyrobów gotowych mające trudności w sprzedaży, zapasy produkcji w toku, materiały oraz należności przeterminowane i sporne

3. Dynamiczne metody analizy płynności finansowej.

Wskaźniki dynamicznej płynności finansowej są przedstawiane w sprawdzeniu przepływów finansowych środków pieniężnych. Do oceny gospodarki pieniężnej przedsiębiorstwo wykorzystuje wskaźniki, które ujmuje się w 2 grupach jako:

• wskaźniki wydajności gotówkowej - informują o tym ile wpływów gotówkowych osiąga przedsiębiorstwo w danym czasie ze sprzedaży lub zaangażowania majątku,

• wskaźniki wystarczalności gotówki - informują one o tym w jakiej relacji pozostaje wygenerowana z działalności podstawowej gotówka do różnych wydatków i zobowiązań przedsiębiorstwa (wskaźniki opracowane są w formie tabel);

Wskaźnik ogólny wystarczalności gotówki - mierzy zdolność przedsiębiorstwa do regulowania rocznych wydatków na spłatę kredytów długoterminowych, na wypłatę dywidend i na zakup składników majątkowych.

SWOT - jest najbardziej kompleksową analizą, stosowana obecnie bardzo często przez wszystkie banki, w celu zabezpieczenia się przed zagrożeniami zarówno wewnętrznymi (mocne i słabe strony jednostki), jak i zewnętrznymi. Obejmuje: analizę otoczenia (szanse i zagrożenia), analizę potencjału jednostki gospodarczej (diagnostyka, prognozy), konfrontowanie z otoczeniem.

1

8

---