JAMA USTNA

Jama ustna stanowi początkowy odcinek przewodu pokarmowego. Ku przodowi otwiera się szparą ust , natomiast ku tyłowi łączy się z gardłem poprzez cieśń gardzieli.

W jamie ustnej wyróżnia się:

• przedsionek jamy ustnej

• jamę ustną właściwą

PRZEDSIONEK JAMY USTNEJ

Przedsionek jamy ustnej jest szczelinowatą przestrzenią, zawartą pomiędzy wewnętrz­nymi powierzchniami warg i policzków oraz zewnętrznymi powierzchniami zębów i dzią­seł górnych i dolnych.

Jego ograniczenia stanowią:

• od przodu, wewnętrzne powierzchnie warg: górnej i dolnej

• od boków, wewnętrzne powierzchnie policzków

• od tyłu i przyśrodkowo, wyrostki zębodołowe szczęk i część zębodołowa żuchwy, pokryte dziąsłami, wraz z zębami.

Do przedsionka jamy ustnej uchodzą:

• przewody ślinianek przyusznych (prawej i lewej)

• gruczoły wargowe

• gruczoły policzkowe

• gruczoły trzonowe.

Naturalną komunikację między przedsionkiem i jamą ustną właściwą stanowi prze­strzeń zazębowa , w skład której wchodzi tzw. trójkąt zatrzonowy

Trójkąt ten jest ograniczony:

• przyśrodkowo, przez grzebień policzkowy żuchwy

• bocznie, przez kresę skośną żuchwy

• od przodu, przez tylną powierzchnię ostatniego zęba trzonowego.

Wargi ust

Wyróżniamy dwie wargi ust: górną i dolną. Ograniczają one szparę ust. Wargi są połączone z sobą, z prawej i lewej strony, a miej­sca ich połączenia noszą nazwę kątów ust. Kąty ust ograniczają szparę ust od boku. Sięga ona mniej więcej od kłów lewych do prawych. W wardze wyróżnia­my część skórną, część śluzową i część pośrednią, czyli czerwień wargi, w obrębie, której skóra przechodzi w błonę śluzową. Podłoże wargi tworzy mięsień okrężny ust, który w obrębie czerwieni uwypukla się haczykowato na granicy części pośredniej i skórnej.

Policzki

Policzki PRZEDSIONEK JAMY USTNEJ

Przedsionek jamy ustnej jest szczelinowatą przestrzenią, zawartą pomiędzy wewnętrz­nymi powierzchniami warg i policzków oraz zewnętrznymi powierzchniami zębów i dzią­seł górnych i dolnych.

zajmują okolicę od kąta ust do małżowiny usznej i od łuku jarzmowego do brzegu dolnego żuchwy. Ściana przedsionka jamy ustnej w okolicy policzka składa się z sześciu warstw. Wyróżniamy:

• skórę;

• tkankę tłuszczową;

• powięź policzkowo-gardłową;

• mięsień policzkowy;

• warstwę gruczołów (gruczoły policzkowe i mniej liczne gruczoły tarczowe i gru­czoły łojowe);

• błonę śluzową.

Dziąsła

Dziąsła stanowią tę część błony śluzowej jamy ustnej, która przylega do wyrostków zębodołowych szczęk i części zębodołowej żuchwy.

JAMA USTNA WŁAŚCIWA

Jest przestrzenią położoną do wewnątrz od dziąseł i zębów szczęk i żuchwy.

Jej ograniczenia tworzą:

• od góry, podniebienie twarde i miękkie

• od dołu, okolica podjęzykowa, umieszczona na przeponie jamy ustnej;

• od przodu i boków, wyrostki zębodołowe szczęk i część zębodołowa żuchwy, po­kryte dziąsłami wraz z zębami;

• ku tyłowi jama ustna komunikuje się z częścią ustną gardła poprzez cieśń gar­dzieli

Podniebienie

Stanowi ścianę górną jamy ustnej. Wyróżniamy w nim dwa odcinki: przedni, mają­cy podstawę kostną, tzw. podniebienie twarde, i tylny, będący fał­dem utworzonym przez błonę śluzową i mięśnie, tzw. podniebienie miękkie.

Okolica podjęzykowa

Dno jamy ustnej właściwej stanowi okolica podjęzykowa, której podstawą jest prze­pona jamy ustnej, sięgająca ku tyłowi do ostatnich zębów trzono­wych. Jest ona utworzona przez oba mięśnie żuchwowo-gnykowe i wzmocniona od wewnątrz przez mięśnie bródkowo-gnykowe, a od zewnątrz przez brzuśce przednie mięśni dwubrzuścowych.

Pośrodkowo w okolicy podjęzykowej przebiega wędzidełko języka . Bocznie od niego biegną fałdy podjęzykowe, wywołane przez leżące pod nimi ślinianki podjęzykowe mniejsze. Ich przewody (zwane przewodami Rhoniego) uchodzą na wolnych brzegach tych fałdów. Fałd podjęzykowy łączy się z drugostronnym, kończąc się mięskiem podjęzykowym. Na mięsku podjęzykowym leży ujście przewo­du ślinianki podżuchwowej, a także ujście przewodu ślinianki podjęzykowej większej. Na dolnej powierzchni języka widoczne są także fałdy strzępiaste.

Zęby

Uzębienie stałe - składa się z ok. 32 zębów; w każdym wyrostku zębodołowym szczęki, czy połowie części zębodołowej żuchwy mieszczą się:

• dwa siekacze

• jeden kieł;

• dwa zęby przedtrzonowe;

• trzy zęby trzonowe .

Uzębienie mleczne - składa się z ok. 20 zębów; w każ­dym wyrostku zębodołowym szczęki, czy połowie części zębodołowej żuchwy miesz­czą się:

• dwa siekacze (wyrzynają się ok. 6.-11. miesiąca życia);

• jeden kieł (wyrzyna się ok. 16.-20. miesiąca życia);

• dwa zęby trzonowe (pierwsze wyrzynają się ok. 16.-20. miesiąca życia, drugie ok. 20.-30. miesiąca życia).

Każdy ząb zbudowany jest z korony , szyjki i korzenia . Korona wystaje poza dziąsła i jest pokryta najbardziej twardym składnikiem zęba -szkliwem . Najdłuższą częścią zęba jest korzeń, osadzony w zębodole warstwą tkanki łącznej - ozębną . Korzeń pojedynczy występuje w sie­kaczach i kłach. Przedtrzonowce i trzonowce dolne mogą mieć korzenie o dwóch od­nogach, korzenie górnych trzonowców mają z reguły trzy odnogi. Szyjka łączy koronę z korzeniem. Korzeń i szyjkę pokrywa kostniwo . Podstawę szkliwa i kostniwa stanowi zębina . Wewnątrz zęba znajduje się komora zęba , zwężająca się w obrębie korzenia w cienki kanał korzenia zęba . Kanał ten jest zakończony na wierzchołku korzenia zęba otworem szczyto­wym zęba .

W języku wyróżnia się:

• Trzon, stanowiący ok. 2/3 przednie języka, który zwężając się ku przodowi, bez wyraźnej granicy przechodzi w koniec języka .

• Nasadę, która stanowi ok. 1/3 tylną część języka, przytwierdzo­ną do dna jamy ustnej.

Na grzbiecie języka granicę między trzonem a nasadą stanowi bruzda graniczna w kształcie litery V, zwróconej szczytem ku tyłowi. Na wierzchoł­ku tej bruzdy znajduje się otwór ślepy , który jest pozosta­łością po przewodzie tarczowo-językowym. Do tyłu od bruzdy granicznej leży migdałek językowy, zbudowany z zespołu mieszków językowych. Ku tyłowi od migdałka językowego błona śluzowa przechodzi na przednią powierzchnię chrząstki nagłośniowej, tworząc fałdy językowo-nagłośniowe: przyśrodkowy i dwa bocz­ne. Pomiędzy tymi fałdami leżą dołki nagłośniowe. Górna powierzchnia języka jest podzielona na dwie symetryczne części przez podłużny rowek - bruzdę pośrodkową języka . Stanowi ona drogę odpływu śliny do gardła. Na grzbiecie trzonu występują liczne brodawki, których brak na nasadzie języka. Są to:

• brodawki okolone,

• brodawki liściaste,

• brodawki grzybowate - pierwsze trzy grupy posiadają kubki smakowe;

• brodawki nitkowate, nie mające kubków smakowych.

Na przekroju poprzecznym w języku wyróżniamy (idąc od góry):

• błonę śluzową;

• rozcięgno języka;

• mięśnie języka;

• błonę podśluzową;

• błonę śluzową.

Rozcięgno języka powstaje z przekształconej tkanki pod-śluzowej grzbietu trzonu i końca języka. Łączy ono ściśle błonę śluzową z mięśniami. Prostopadle do rozcięgna leży przegroda języka, która oddziela od siebie mięśnie języka prawe i lewe. Jest ona przegrodą niecałkowitą, nie sięga bowiem ani do powierzchni języka, ani do jego końca. Jest miejscem przyczepu mięśnia po­przecznego języka

Brodawki językowe (papillae linguales)

Są to wyniosłości błony śluzowej, blaszki właściwej i nabłonka. Na grzbiecie języka wyróżnia się cztery zasadnicze rodzaje brodawek:

• brodawki nitkowate , występują na grzbiecie języka, na jego końcu i brzegach bocznych. Są to jedyne brodawki językowe, które nie mają funkcji smakowej. Ich odmianą są brodawki stożkowate;

• brodawki grzybowate, są większe od poprzednich, mniej liczne i rozmieszczone pomiędzy nimi. Na ich górnej powierzchni znajdują się kubki smakowe. Odmianą brodawek grzybowatych są brodawki soczewkowate. Wrażenia smakowe z tych brodawek przewodzi do ośrod­kowego układu nerwowego struna bębenkowa

• brodawki okolone, w liczbie 7-12, ustawione są w jed­nym szeregu, do przodu od obu ramion bruzdy granicznej i równolegle do nich. Są one kształtu grzybowatego, otoczone wałem błony śluzowej, który jest oddzie­lony od brodawki kolistym rowkiem. Są to główne narządy smaku, niewykonują-ce pracy mechanicznej. W błonie śluzowej obu ścian bocznych rowka występują liczne kubki smakowe. Na dnie rowka otaczającego brodawkę uchodzą gruczoły surowicze Ebnera, których płynna wydzielina wypłukuje rowek i usuwa substan­cje smakowe, przygotowując miejsce dla innych substancji smakowych. Wraże­nia smakowe przewodzi do ośrodkowego układu nerwowego nerw językowo-gardłowy;

• brodawki liściaste, mają postać fałdów błony śluzowej w kształ­cie listków, leżących na brzegach języka w tylnej części trzonu. Kubki smakowe leżą w ścianach bocznych rowków i tutaj, na ich dnie uchodzą gruczoły surowi­cze Ebnera. Wrażenia smakowe przewodzi do ośrodkowego układu nerwowego nerw językowo-gardłowy.

GRUCZOŁY JAMY USTNEJ

Błona śluzowa jamy ustnej jest zwilżana wydzieliną gruczołów, zwanych ślinianka-mi lub gruczołami ślinowymi. Ich wydzielina - ślina - może mieć charakter surowiczy, śluzowy lub mieszany. Ze względu na położenie wyróżnia się następujące gruczoły śli­nowe:

• ślinianki przyuszne

• ślinianki podżuchwowe ,

• ślinianki podjęzykowe

• gruczoły policzkowe;

• gruczoły wargowe

• gruczoły podniebienne

• gruczoły językowe ,

• gruczoły trzonowe.

Do przedsionka jamy ustnej uchodzą: gruczoły wargowe, policzkowe i trzonowe oraz przewody ślinianek przyusznych. Natomiast do jamy ustnej właściwej uchodzą: gruczoły podniebienne i językowe oraz przewody ślinianek podżuchwowych i podjęzykowych (większych i mniejszych).

GARDŁO

Jest kolejnym, po jamie ustnej, odcinkiem przewodu pokarmowego. Leży do tyłu od jamy nosowej, jamy ustnej i krtani. Sięga od podstawy czaszki do poziomu dolnego brzegu trzonu kręgu C6, przechodząc ku dołowi w przełyk. Do tyłu od gardła znajduje się przestrzeń zagardłowa, a po bokach przestrzenie przygardłowe. Te trzy przestrzenie tworzą wspólnie przestrzeń okołogardłową. Ze względu na sąsiedztwo ściany przedniej gardła oraz otwory znajdujące się w tej ścianie, w gardle wyróżniamy trzy piętra:

• górne - tzw. część nosową gardła

• środkowe - tzw. część ustną gardła

• dolne - tzw. część krtaniową gardła ,

Ściana gardła zbudowana jest z czterech warstw. Idąc od wewnątrz do zewnątrz, są to:

• błona śluzowa;

• błona włóknista (zamiast błony podśluzowej);

• błona mięśniowa;

• błona zewnętrzna - przydanka łącznotkankowa.

• Błona śluzowa pokrywa wewnętrzną powierzchnię gardła na całej jego długo­ści, stanowiąc przedłużenie błony śluzowej jamy nosowej i jamy ustnej. Jest ona bogato wymodelowana poprzez pasma mięśniowe i ściany przylegających narzą­dów, które wpuklają się w nią. W części nosowej pokryta jest nabłonkiem wielo-rzędowym migawkowym, a w części ustnej i gardłowej nabłonkiem wielowarstwo­wym płaskim. W części nosowej zawiera gruczoły surowiczo-śluzowe, natomiast w części ustnej i krtaniowej gruczoły śluzowe.

• Błona włóknista jest w swej większej części cienką i mocną błoną, ściśle łączą­cą błonę śluzową z błoną mięśniową. Tylko w małym, górnym odcinku, niepokrytym warstwą mięśniową, jest szczególnie mocna i zbita. Jest to tzw. powięź gardłowo-podstawna. Linia przyczepu tej powięzi do podstawy czaszki przebiega symetrycznie po obu stronach. Rozpoczyna się na guzku gardłowym i biegnie do boku łukiem uwypuklonym ku przodowi, otacza­jąc tu przyczepy mięśni: długiego i prostego przedniego głowy. Następnie krzy­żuje chrząstkozrost skalisto-potyliczny i prze­chodzi na dolną powierzchnię piramidy kości skroniowej. Nie dochodzi do otwo­ru zewnętrznego kanału tętnicy szyjnej . Tuż przed nim zakręca i biegnie ku przodowi i przyśrodkowo, dochodząc do chrząstkozrostu klinowo-skalistego. Biegnie wzdłuż niego, następnie krzyżuje go i dochodzi do blaszki przyśrodkowej wyrostka skrzydłowatego kości klinowej.

• Błona mięśniowa nie dochodzi do podstawy czaszki. Zbudowana jest z mięśni poprzecznie prążkowanych, wśród których wyróżnia się trzy pary mięśni zwiera­czy gardła oraz trzy pary mięśni dźwigaczy gardła.

JAMA GARDŁA

Jest to przestrzeń ograniczona ścianami gardła. Ze względu na sąsiedztwo ściany przedniej gardła i otwory znajdujące się w tej ścianie w gardle wyróżniamy trzy piętra (części): górne - część nosową gardła, środkowe - część ustną gardła i dolne - część krtaniową gardła. Każda z tych części ma dwie ściany boczne i ścianę tylną, część no­sowa ma dodatkowo ścianę górną.

- Część nosowa gardła

Ku przodowi łączy się poprzez nozdrza tylne z jamą nosową. Na przej­ściu ściany górnej w tylną widoczny jest nieparzysty migdałek gardłowy, tzw. migdałek trzeci. Na ścianie bocznej, na poziomie małżowiny nosowej dolnej, widoczne jest ujście gardłowe trąbki słuchowej, które prowadzi do trąbki słuchowej. Ma ono kształt trójkąta i jest ograni­czone:

- od przodu, wargą przednią, utworzoną przez blaszkę boczną części chrzestnej trąbki słuchowej. Ku dołowi przedłuża się w fałd trąbkowo-podniebienny;

- od góry i tyłu, wargą tylną, zwaną też wałem trąbkowym, utworzoną przez blaszkę przyśrodkową chrząstki trąbki słu­chowej. Ku dołowi przedłuża się w fałd trąbkowo-gardłowy, którego podłożem jest mięsień trąbkowo-gardłowy

- od dołu, wałem mięśnia dźwigacza, wywołanym przez mięsień dźwigacz podniebienia miękkiego . Na wale trąbkowym leży migdałek trąbkowy. Do tyłu od wału trąbkowego, między nim a tylną ścianą gardła, znajduje się zachyłek gardłowy.

Na ścianie tylnej i bocznych części nosowej gardła leżą pojedyncze grudki chłonne. Ku dołowi część nosowa gardła przechodzi w część ustną. W czasie kaszlu lub połyka­nia części te oddzielone są od siebie przez podniebienie miękkie.

- Część ustna gardła

Ściany tylna i boczne są gładkie, zawierają jedynie pojedyncze grudki chłonne. Ku przodowi część ustna łączy się z jamą ustną, poprzez cieśń gardzieli. Cieśń gardzieli jest ograniczona:

- od góry przez podniebienie miękkie z języczkiem;

- bocznie przez łuki: podniebienno-językowe i podniebienno-gardłowe, między którymi obustronnie leży mig­dałek podniebienny

- od dołu przez nasadę języka z leżącym na niej migdałkiem językowym. Ku dołowi część ustna gardła przechodzi w część krtaniową.

• Część krtaniowa gardła

Ściany tylna i boczne części krtaniowej gardła są gładkie. Ku przodowi łączy się z przedsionkiem krtani przez wejście do krtani. Jest ono ograniczone:

- od góry i przodu przez wolny, górny brzeg chrząstki nagłośniowej;

- od boków przez fałdy nalewkowo-nagłośniowe;

- od tyłu przez fałd międzynalewkowy z wcięciem międzynalewkowym.

Po bokach od wejścia do krtani obustronnie leży zachyłek gruszkowaty. Jest on ograniczony:

- bocznie przez wewnętrzną powierzchnię chrząstki tarczowatej krtani;

- przyśrodkowo przez fałd nalewkowo-nagłośniowy, brzeg boczny chrząstki nalewkowatej i brzeg boczny chrząstki pierścieniowatej.

Zachyłek jest wyścielony błoną śluzową. Pod jego dnem przebiega gałąź wewnętrz­na nerwu krtaniowego górnego i na­czynia krtaniowe górne, wywołując fałd nerwu krtaniowego.

PRZEŁYK

Pochodzenie rozwojowe: powstaje z początkowego odcinka endodermalnego jelita przedniego.

Jest rurą mięśniowo-błoniastą łączącą gardło z żołądkiem, długości ok. 25-30 cm. Średnica waha się w zależności od stanu napięcia mięśniówki od 13 do 25 mm. Rozpo­czyna się ku tyłowi od chrząstki pierścieniowatej krtani i kończy się u dołu łącząc się z wpustem żołądka.

Anatomicznie wyróżniamy:

1. Część szyjną - na odcinku od chrząstki pierścieniowatej do poziomu wcięcia szyjnego rękojeści mostka (Th2/Th3).

2. Część piersiową - od wcięcia szyjnego rękojeści mostka do rozworu przełyko-wego(ThlO).

3. Część brzuszną - zawartą między przeponą a wpustem żołądka (Th 10-Th 11).

Niekiedy wyróżnia się także część przeponową.

Umocowanie:

1. Połączenie z gardłem i powierzchnią tylną chrząstki pierścieniowatej krtani (dzię­ki czemu w czasie połykania przełyk jest „podciągany" ku górze).

2. Połączenie z żołądkiem oraz fałdami otrzewnej dochodzącymi do przełyku.

3. Połączenie poprzez pasma łącznotkankowe i mięśniowe gładkie na całej długo­ści z otaczającymi narządami.

Zwężenia:

1. Zwężenie górne - leży na poziomie C6 przy przejściu gardła w przełyk (wywoła­ne przez czynnościowy mięsień zwieracz przełyku).

2. Zwężenie środkowe - na wysokości Th4 (rozdwojenie tchawicy). Wytwarzają je: aorta zstępująca, która przylega do przełyku od lewej i tyłu; nieco niżej lewe oskrzele główne obejmuje przełyk od przodu. Odległość między tymi dwiema strukturami jest różna, stąd niektóre podręczniki opisują na tej wysokości dwa zwężenia przełyku, za­miast jednego (jedno wywołane przez aortę i drugie wywołane przez lewe oskrzele główne).

3. Zwężenie dolne - ok. 3 cm powyżej wpustu (stąd niekoniecznie na poziomie rozworu przełykowego) - wysokość Th l0 -jest również zwężeniem czynnościowym wywołanym napięciem mięśniówki okrężnej.

Budowa:

Ściana przełyku jest zbudowana z:

1. Błony śluzowej.

2. Błony podśluzowej.

3. Błony mięśniowej.

4. Błony zewnętrznej (przydanki).

Błona mięśniowa składa się z warstwy zewnętrznej o przebiegu podłużnym i war­stwy wewnętrznej o przebiegu okrężnym. Histologicznie górna 1/4 błony mięśniowej jest zbudowana z mięśniówki poprzecznie prążkowanej, kolejna 1/4 jest zbudowana z włókien mięśniowych poprzecznie prążkowanych oraz gładkich i wreszcie 1/2 dolna składa się z mięśniówki gładkiej.

Topografia:

Część szyjna - z tyłu przylega do blaszki przedkręgowej powięzi szyjnej, a przez nią do kręgów kręgosłupa. Z przodu sąsiaduje z tchawicą. W rowku między tchawicą i przełykiem obustronnie biegną nerwy krtaniowe wsteczne. Z obu stron u góry przy­legają płaty boczne tarczycy. Również z boku biegną tętnice szyjne wspólne.

Część piersiowa - do przodu od kręgów kręgosłupa, a począwszy od Th8 do przodu od aorty piersiowej. Wzdłuż tylnej ściany przełyku, w rowku między nim a aor­tą piersiową leży przewód piersiowy. Z tyłu przełyku po stronie prawej biegnie żyła nieparzysta. Z przodu do poziomu Th4 znajduje się tchawica i lewe oskrzele główne. Na tej samej wysokości z lewej strony leży łuk aorty. Poniżej rozdwo­jenia tchawicy przełyk z przodu sąsiaduje z osierdziem ściennym, a poprzez nie z le­wym przedsionkiem serca. Na tym samym poziomie do przełyku dochodzą również nerwy błędne (nerw błędny prawy na tylnej powierzchni przełyku, a lewy na przed­niej). Ściany boczne przełyku sąsiadują z opłucnymi ściennymi śródpiersiowymi.

Część brzuszna - z tyłu zrasta się z odnogą lewą przepony, ku przodowi przylega do wątroby (na odcinku między płatem ogoniastym i lewym płatem wątroby).

Unaczynienie:

Przełyk jest unaczyniony przez gałęzie przełykowe od: tętnic tarczowych dolnych i szyjnych głębokich (w odcinku szyjnym), od aorty piersiowej i tętnic oskrzelowych lewych (w klatce piersiowej), tętnicy żołądkowej lewej i tętnicy przeponowej dolnej lewej (w jamie brzusznej).

JAMA BRZUSZNA

W obrębie jamy brzusznej wyróżniamy przestrzeń wewnątrzotrzewnową i przestrzeń zewnątrzotrzewnową .

Jama otrzewnowa jest to szczelinowata przestrzeń, zawarta mię­dzy otrzewną ścienną a trzewną .

Położenie wewnątrzotrzewnowe narządu jest to położenie narządu w przestrzeni ograniczonej otrzewną ścienną. Narząd leżący wewnątrzotrzewno­we jest pokryty otrzewną trzewną i z reguły ma krezkę poza wyjątkiem - kątnicą wolną.

Otrzewna jest to błona surowicza wyścielająca jamę brzuszną od wewnątrz. Jest ona zbudowana z tkanki łącznej włóknistej, zawierającej włókna sprę­żyste. Powierzchnia zwrócona do wewnątrz jamy brzusznej pokryta jest płaskim na­błonkiem śródjamowym. Wyróżniamy otrzewną ścienną wyścielającą jamę brzuszną i otrzewną trzewną otulającą narządy leżące wewnątrz jamy brzusznej. U mężczyzny otrzewna jest zamkniętym workiem, podczas gdy u kobiety łączy się z środowiskiem zewnętrznym poprzez jajowody oraz światło przewodów płciowych.

Krezka jest to przejście otrzewnej ściennej w trzewną. Jest ona zbudowana z dwóch blaszek otrzewnej, pomiędzy którymi biegną naczynia i nerwy do i od narządu. Zadaniem krezki jest umocowanie narządu do ścian brzucha, a jednocze­śnie zapewnienie mu ruchomości oraz doprowadzenie do niego naczyń i nerwów. Sło­wo mesenterium oznacza też krezkę jelita cienkiego.

Odcinki krezek dochodzące do narządów, zbudowane z podwójnej blaszki otrzew­nej, określamy niejednokrotnie mylącą nazwą więzadeł. Mają one znaczenie w moco­waniu struktur. Więzadłami nazywamy także podwójne, pojedyncze blaszki i fałdy otrzewnej, niebędące krezkami, mające jednak analogiczne znaczenie. Obie postacie więzadeł mają inne pochodzenie niż więzadła narządów ruchu.

Przestrzeń zewnątrzotrzewnowa -jest to przestrzeń zawarta między ścianami brzucha a otrzewną ścienną. Dzielimy ją na przestrzeń za-otrzewnową , podotrzewnową i przedotrzewnową .

Położenie zaotrzewnowe -położenie narządu w przestrzeni pomiędzy tylną ścianą brzucha a otrzewną ścienną, która tę ścianę wyściela (pokry­wa). Wyróżniamy położenie pierwotnie zaotrzewnowe (np. nerka) - gdy narząd rozwi­jał się zaotrzewnowo i tam pozostał - oraz wtórnie zaotrzewnowe (np. okrężnica wstę­pująca) - gdy narząd rozwijał się wewnątrzotrzewnowe, a następnie w rozwoju utracił krezkę i wskutek tego dostał się do przestrzeni zaotrzewnowej.

Przestrzeń podotrzewnową -jest to przestrzeń poniżej otrzewnej ściennej wyścielającej miednicę mniejszą.

Przestrzeń przedotrzewnową -jest ograniczona od przo­du przez powięź poprzeczną pokrywającą wewnętrzną (tylną) powierzchnię przedniej ściany brzucha, od tyłu przez otrzewną ścienną, ku górze sięga do wysokości pępka, ku dołowi przechodzi w przestrzeń podotrzewnową, bocznie jest ograniczona przez boczne brzegi naczyń nabrzusznych dolnych.

Jamę brzuszną dzielimy na piętro górne, czyli gruczołowe, i piętro dolne, czyli jeli­towe. Granicą między nimi jest krezka okrężnicy poprzecznej i okrężnica poprzeczna.

W piętrze gruczołowym leżą:

• wątroba z pęcherzykiem żółciowym;

• żołądek i część brzuszna przełyku;

• opuszka i część zstępująca dwunastnicy;

• trzustka;

• śledziona;

• nerki i nadnercza.

W piętrze jelitowym znajdują się:

• dolna połowa dwunastnicy;

• jelito czcze i kręte;

• jelito grube bez odbytnicy;

• część przestrzeni przedotrzewnowej, (więzadło pępkowe pośrodkowe, więzadła pępkowe boczne, naczynia nabrzuszne dolne).

ŻOŁĄDEK

(ventriculus, gaster)

Żołądek jest poszerzoną częścią przewodu pokarmowego, połączoną z przełykiem i początkowym odcinkiem jelita cienkiego - dwunastnicą.

POŁOŻENIE

Leży w jamie brzusznej, w piętrze gruczołowym, w lewym podżebrzu i częściowo w nabrzuszu właściwym, wewnątrzotrzewnowo.

Stałe punkty rzutowania:

• wpust w postawie stojącej znajduje się na wysokości Thl l. W rzucie na przednią ścianę klatki piersiowej odpowiada to nasadzie wyrostka mieczykowatego, na szerokość l ,5 palca na lewo od mostka;

• odźwiernik jest położony po prawej stronie trzonu kręgu LI, w stosunku do żeber jest to miejsce położone ok. 2-3 szerokości palców po­niżej przyczepu mostkowego VII żebra prawego;

• dno wznosi się do V lewej przestrzeni międzyżebrowej, nie­co poniżej koniuszka serca.

Najniższy punkt żołądka obniża się do wysokości trzonu L2 (nawet do L4).

Wielkość żołądka jest zmienna. Największy jest spotykany u osób jedzących dużo pokarmów roślinnych. Długość żołądka wynosi ok. 25-30 cm, szerokość 12-14 cm, pojemność 100O-3000 ml.

Kształt żołądka zmienia się w zależności od jego wypełnienia, od pozycji ciała oraz od napięcia mięśniówki. Ze względu na stopień napięcia mięśniówki wyróżniamy:

• żołądek ortotoniczny (normotoniczny), w kształcie haka;

• żołądek hipertoniczny, w kształcie rogu, z szerszą częścią górną niż częścią odźwiernikową;

• żołądek atoniczny - u chorych lub osób starszych (odźwiernik leży najniżej).

W pozycji poziomej, na grzbiecie, żołądek jest krótszy, położony bardziej poprzecz­nie, mniej zagięty. Treść żołądka uwypukla dno, dzięki czemu żołądek przybiera kształt rogu.

W położeniu na prawym boku żołądek przesuwa się na prawo, krzywizna większa przesuwa się do przodu. W położeniu na lewym boku przesuwa się bardziej na stronę lewą i jest silniej zakrzywiony.

Zmiany w zależności od wieku:

• u niemowlęcia ma różną sylwetkę, np. kształt rogu, retorty lub haka;

• w wieku starszym jest hipotoniczny.

W zależności od typu budowy ciała: u pyknika lub u osoby o atletycznej budowie ciała żołądek ma kształt rogu, u leptosomika przyjmuje kształt hipotoniczny.

Żołądek jest magazynem pokarmu. Za pomocą kwasu solnego (150 mM, 1-0,5%) pokarm, który dostaje się do żołądka, jest odkażany. Dzięki enzymom produkowanym przez komórki główne (pepsyna, lipaza żołądkowa) w żołądku zachodzi trawienie (głów­nie hydroliza białek). Poza tym w żołądku są resorbowane niektóre substancje (woda, alkohol). Żołądek produkuje także czynnik wewnętrzny Castle'a i wydziela liczne sub­stancje dokrewne.

SĄSIEDZTWO

Przednia ściana żołądka sąsiaduje z:

• przeponą;

• lewym płatem wątroby;

• przednią ścianą brzucha - w tzw. trójkącie Labbego.

Tylna ściana żołądka sąsiaduje:

• przez torbę sieciową z trzonem i ogonem trzustki, lewą nerką, lewym nadner­czem;

• śledzioną;

• przeponą;

• okrężnicą poprzeczną.

Wzdłuż krzywizny większej żołądek sąsiaduje z:

• okrężnicą poprzeczną i jej krez­ką;

• śledzioną (część górna krzywi­zny).

BUDOWA

Anatomicznie w żołądku wyróżnia­my:

• wpust;

• dno

• trzon;

• część odźwiernikową

• odźwiernik.

Trzon, przechodząc w część odź­wiernikową, tworzy zagięcie nazwane kolanem żołądka. W miejscu położonym naprzeciw ko­lana, na krzywiźnie mniejszej, wystę­puje wcięcie kątowe. Pomiędzy przełykiem a dnem żołądka znajduje się wcięcie wpusto­we.

W żołądku wyróżniamy ścianę przednią i tylną, które przechodzą w siebie wzdłuż krzywizn:

• większej (curuatura ventriculi major);

• mniejszej (curuatura ventriculi minor).

Na przekroju poprzecznym w ścianie żołądka wyróżniamy warstwy:

• błonę śluzową;

• błonę podśluzową;

• błonę mięśniową;

• otrzewną trzewną.

Błona śluzowa tworzy liczne fałdy żołądkowe, zbudowane z błony śluzowej i pod-śluzowej. Największe z nich biegną równolegle wzdłuż krzywizny mniejszej, ogranicza­jąc tzw. bruzdę lub drogę ślinową (sulcus salwalis). Oprócz fałdów błona śluzowa tworzy tzw. pólka żołądkowe, wielkości 1-6 mm, zbudowane wyłącznie z błony śluzo­wej. Błona mięśniowa w żołądku jest trójwarstwowa:

• od wewnątrz warstwa skośna (niepełna głównie w okolicy wpustu i dna);

• okrężna (tworzy głównie mięsień zwieracz odźwiernika);

• podłużna Gest zlokalizowana głównie na krzywiznach).

Mięśniówka podłużna jest najsilniej rozbudowana na krzywiznach, natomiast na ścianie przedniej i tylnej reprezentują ją tylko pojedyncze włókna.

Czynność mięśniówki żołądka:

1. Perystaltyka - napięcie mięśniówki powodujące, że ściany żołądka obejmują jego treść, utrzymując ją mimo siły ciężkości, a ściany nie stykają się z sobą.

2. Perystaltyka (ruchy robaczkowe) - pierścienic watę zwężenia rozpoczynające się w połowie długości trzonu i przesuwające pokarm do odźwiernika. Jednocześnie od­bywają się 2-3 fale perystaltyczne w żołądku - większa ich ilość jest postrzegana jako objawy chorobowe. Ciśnienie przy odźwierniku jest siedmiokrotnie większe niż w trzo­nie. Skurcz odźwiernika jest regulowany odruchem chemicznym błony śluzowej - odźwiernik jest zamknięty do czasu, aż kwaśna treść żołądkowa zostanie zneutralizowana w dwunastnicy.

JELITO BEZKREZKOWE - DWUNASTNICA

(Duodenum)

POŁOŻENIE

Dwunastnica leży w jamie brzusznej, na jej tylnej ścianie. Część górna (klinicznie: opuszka) jest zlokalizowana wewnątrzotrzewnowe, a pozostałe części są położone wtór­nie zaotrzewnowo. Część górna i część zstępująca leżą w piętrze gruczołowym, nato­miast część pozioma i wstępująca w piętrze jelitowym. Wyróżniamy:

• część górną (opuszkę) - leżącą na wysokości trzonu LI, po prawej stronie;

• część zstępującą - położoną po prawej stronie kręgosłupa na wysokości od LI do L3;

• część poziomą - krzyżuje trzon L3;

• część wstępującą - leży po lewej stronie kręgosłupa na wyso­kości od L3 do L2.

Następnie dwunastnica przechodzi zgięciem dwunastniczo-czczym w jelito czcze. Zgięcie to jest umocowane do tylnej ściany jamy brzusznej za pomocą fałdu otrzewnej, tzw. więzadła albo mięśnia wieszadłowego. Mięsień wieszadłowy rozpoczyna się na lewej części lędźwiowej przepony i w otoczeniu pnia trzewnego. Dwunastnica ma kształt litery C i w zależności od położenia ciała oraz wypełnienia żołądka układa się w formie pętli, długości 25-30 cm, ustawionej pionowo lub pozio­mo.

BUDOWA

W błonie śluzowej dwunastnicy widoczne są liczne, wysokie fałdy okrężne z wyjątkiem części górnej, opuszki, gdzie błona śluzowa jest gładka. Na tylno-przyśrodkowej ścianie części zstępującej dwunastnicy przebiega fałd podłużny dwunastnicy, wywołany przez przebieg odcinka śródściennego przewodu żółcio­wego wspólnego. Fałd ten kończy się brodawką dwunastniczą większą . Na brodawce uchodzi bańka wątrobowo-trzustkowa, wspólne ujście przewodu żóiciowego wspólnego i przewodu trzustkowego. Nieco wyżej może też istnieć brodawka dwunastnicy mniejsza - uchodzi na niej przewód trzustkowy dodatkowy. Jeżeli ta brodawka wy­stępuje, wówczas leży powyżej i do przodu od brodawki Vatera.

WĄTROBA

Wątroba ma kształt skośnie ściętego jajka z zachowanym tępym końcem, zwróco­nego wypukłością ku górze. Waga wątroby waha się od 1500 do 1700 g. Wymiary:

• wymiar przednio-tylny wynosi ok. 12-15 cm;

• wymiar pionowy ok. 15-20 cm;

• wymiar poprzeczny ok. 22-24 cm.

SĄSIEDZTWO

Lewy płat wątroby sąsiaduje z:

• żołądkiem;

• brzusznym odcinkiem przełyku.

Rat czworoboczny sąsiaduje z:

• odźwiernikiem;

• opuszką dwunastnicy.

Prawy płat wątroby sąsiaduje z:

• częścią zstępującą dwunastnicy;

• zgięciem wątrobowym okrężnicy;

• prawą nerką;

• prawym nadnerczem;

• pęcherzykiem żółciowym;

• żyłą główną dolną.

Powierzchnia przeponowa wątroby sąsiaduje z przeponą.

BUDOWA

Wątroba jest zbudowana z dwóch płatów: prawego i lewego. Dodatkowo na po­wierzchni trzewnej wyróżnia się płat czworoboczny i ogoniasty, należące do płata prawego. Wątroba jest bezpośrednio pokryta toreb­ką włóknistą, na zewnątrz której leży otrzewna. W wą­trobie wyróżniamy dwie powierzchnie: przeponową i trzewną, łączące się z sobą z przodu brzegiem dolnym. Z tyłu powierzchnia przeponowa przechodzi w trzewną, nie wytwarzając ostrego brze­gu. Miejscem przejścia jest tylna część powierzchni przeponowej, zwana polem nagim. Jest to miejsce niepokryte otrzewną, zrośnięte z przeponą. Na powierzchni przeponowej granicą między płatem prawym a lewym jest miejsce odejścia więzadła sierpowatego, a na powierzchni trzewnej rowek strzałkowy lewy.

Wątroba produkcje żółć, w objętości ok. 500-1000 ml/dobę. W wątrobie odbywa się także produkcja białek krwi (z wyjątkiem gamma-globulin), a także detoksykacja przez wiązanie z H.,S0₄ i kwasem glukuronowym. Bierze ona udział w metabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczów. Jest magazynem glukozy w postaci glikogenu, pro­wadzi rozkład, a także syntezę białek. Produkuje czynniki krzepnięcia krwi. W wątro­bie odbywa się inaktywacja hormonów. Jest magazynem witamin A, D, B,.,. Zachodzi w niej spichrzanie glikogenu i żelaza. Jest też magazynem krwi. Krew opuszczająca wątrobę jest cieplejsza o l stopień Celsjusza (bierze udział w termoregulacji). W okre­sie płodowym jest ważnym narządem krwiotwórczym.

POWIERZCHNIA TRZEWNA

Na powierzchni trzewnej wątroby widoczne są dwa rowki strzałkowe: prawy i lewy oraz łączące je wrota wątroby. Pomiędzy rowkami strzałkowymi wi­doczne są: do przodu od wrót wątroby - płat czworoboczny, do tyłu od wrót wątroby - płat ogoniasty. Płaty te są rozwojowo czę­ściami płata prawego. Na płacie lewym wyróżniamy wycisk żołądkowy i wycisk przełykowy. Po prawej stronie od wycisku żołądkowego wyróżniamy wyniosłość - guz sieciowy. Na płacie czworobocznym widoczny jest wycisk odzwiernikowy. Na płacie ogo­niastym w pobliżu wrót wątroby widoczna jest wyniosłość zwana wyrostkiem brodawkowatym. Po jego prawej stronie leży druga, nieco większa wyniosłość - wyrostek ogoniasty. Jest to miejsce łączące płat ogoniasty z pozostałą częścią płata prawego. Na płacie prawym widoczne są wyciski:

• okrężniczy;

• dwunastniczy

• nerkowy;

• nadnerczowy.

W rowku strzałkowym lewym wyróżniamy:

1. Część przednią, leżącą do przodu od wrót wątroby - szczelinę więzadła obłego, która zawiera więzadło obłe wątroby - pozostałość po żyle pępkowej lewej.

2. Część tylną, leżącą do tyłu od wrót wątroby - szczelinę więzadła żylnego, zawierającą więzadło żylne Arancjusza - pozostałość po przewodzę żylnym Arancjusza. Więzadło to biegnie w prze­dłużeniu więzadła obłego wątroby, od lewej gałęzi żyły wrotnej do żyły głównej dolnej.

W rowku strzałkowym prawym wyróżniamy:

1. Część przednią, leżącą do przodu od wrót wątroby, tzw. dół pęcherzyka żółcio­wego który zawiera pęcherzyk żółciowy .

2. Część tylną, leżącą do tyłu od wrót wątroby - rowek żyły głównej dolnej (sulcus venae cavae), który zawiera żyłę główną dolną.

Wrota wątroby leżą pomiędzy rowkami strzałkowymi, do przodu od płata ogoniastego, do tyłu od płata czworobocznego. We wrotach, po stronie pra­wej, z połączenia przewodu wątrobowego prawego i lewe­go powstaje przewód wątrobowy wspólny . Po jego lewej stronie tętnica wątrobowa właściwa dzieli się na gałąź prawą i lewą. Od gałęzi prawej odchodzi tętnica pęche­rzyka żółciowego . Do tyłu od tych tworów znajduje się żyła wrotna, dzieląca się na gałąź prawą i lewą. Ponadto przez wrota wątroby prze­chodzą naczynia chłonne oraz włókna nerwowe splotu autonomicznego wątrobowego.

Wątroba jest otoczona łącznotkankową torebką Glissona. Tkanka łączna wnika od torebki w miąższ wątroby, dzieląc go na zraziki. Zrazika mają charak­terystyczny kształt graniastosłupów o podstawie sześciokątnej, stąd określenie - zrazi­ki heksagonalne. W narożach każdego zrazika biegną tzw. tetrady, czyli cztery twory przebiegające razem. Tetrada jest utworzona przez:

• tętnicę międzyzrazikową,

• żyłę międzyzrazikową,

• przewodzik międzyzrazikowy;

• naczynie chłonne.

W centrum zrazika biegnie żyła śródzrazikowa_t do której dochodzą naczynia zatokowe - sinusoidy, biegnące od obwodu zrazika. Pomiędzy dwoma naczyniami zatokowymi leżą dwa rzędy hepatocytów, zwróconych do siebie biegunami żółciowymi, a do naczyń zatokowych - biegunami naczyniowymi. Dzięki temu, że biegun żółciowy hepatocytu sąsiaduje z drugim, pomiędzy błonami komórkowymi dwóch sąsiadujących hepatocytów tworzy się kanalik żółciowy (utwo­rzony w miejscu styku błon biegunów żółciowych sąsiadujących hepatocytów).

OTRZEWNA WĄTROBY

Wątroba jest pokryta otrzewną z wyjątkiem pola nagiego, rowków strzałkowych i wrót wątroby. Pole nagie (area nuda) jest to miejsce zrostu wątroby z przeponą.

Otrzewna otaczająca pole nagie nosi nazwę więzadła wieńcowego wątroby . Wyróżniamy w nim blaszkę przednią i tylną. Blaszka przednia schodzi z prawego płata na przeponę, tworząc więzadło wątrobowo-przeponowe. Blaszka tylna schodzi z prawego płata na tylną ścianę brzucha, tworząc więzadło wątrobowo-nerkowe. Obie blaszki na płacie lewym łączą się z sobą, biegną razem i tworzą więzadło trójkątne lewe, dochodzące do przepony. Na płacie prawym blaszki nie łą­czą się - dochodzą do siebie pod większym kątem i tworzą więzadło trójkątne prawe , także dochodzące do przepony.

Otrzewna schodząc z powierzchni przeponowej - na granicy płata prawego i lewe­go tworzy więzadło sierpowate wątroby, biegnące do przepony i przedniej ściany jamy brzusznej do wysokości pępka. W dolnym brzegu więzadła sierpowatego wątroby biegnie więzadło obłe wątroby. Otrzewna, schodząc z powierzchni trzewnej wątroby, tworzy sieć mniejszą, która przyczepia się do wrót wątroby i szczeliny więzadła żylnego.

KRĄŻENIE WROTNE WĄTROBY

Krążenie wrotne polega na połączeniu dwóch sieci naczyń włosowatych poprzez pojedyncze, duże naczynie. U człowieka żylno-żylne krążenie wrotne występuje w wą­trobie i przysadce mózgowej. Według niektórych autorów krążenie wrotne występuje także w nerce. Jest to krążenie tętniczo-tętnicze (tzw. sieć dziwna, rete mirabile). Krążenie wrotne wątroby jest najbardziej typowym przykładem krążenia wrotnego.

ŻYŁA WROTNA (Vena portae)

Żyła wrotna (długość żyły ok. 8-10 cm, średnica ok. 15-20 mm) powstaje w jamie brzusznej, w przestrzeni zaotrzewnowej za głową trzustki, z połączenia żyły krezkowej górnej i żyły śledzionowej. Do żyły śledzionowej uchodzi żyła krezkowa dolna.

W przebiegu żyły wrotnej wyróżniamy:

1) odcinek zatrzustkowy - żyła biegnie ku górze, za gło­wą trzustki;

2) część zadwunastnicza - żyta biegnie ku górze, do tyłu od części górnej dwunastnicy;

3) część sieciowa - żyła biegnie w więzadle wątrobowo-dwunastniczym, leżąc do tyłu od pozostałych zawartych tam tworów.

W trakcie jej przebiegu (w części sieciowej) do żyły wrotnej uchodzą:

• żyły żołądkowe: prawa i lewa,

• żyła przedodzwiernikowa;

• żyły pęcherzykowe

• czasem żyła trzustkowo-dwunastnicza górna tylna

• połączenia z żyłą wrotną mają żyły przypępkowe , bie­gnące wzdłuż więzadła obłego wątroby (jako pozostałości po żyle pępkowej pra­wej).

We wrotach wątroby żyła wrotna dzieli się na gałąź prawą i lewą. Gałęzie te docie­rają do odpowiednich płatów, tam dzielą się na gałęzie przednie i tylne, a te na górne i dolne. Od gałęzi górnych i dolnych odchodzą żyły międzyzrazikowe, a od nich odcho­dzą żyły okołozrazikowe. Krew z żył okołozrazikowych wpływa do naczyń zatokowych zrazika wątroby.

Żyła wrotna zbiera krew z:

• śledziony;

• trzustki;

• pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych zewnątrzwątrobowych;

• brzusznego odcinka przełyku;

• żołądka;

• dwunastnicy;

• jelita czczego i krętego;

• kątnicy wraz z wyrostkiem robaczkowym;

• okrężnicy wstępującej;

• okrężnicy poprzecznej;

• okrężnicy zstępującej;

• okrężnicy esowatej;

• górnej części odbytnicy;

• sieci większej i mniejszej.

DROGI ŻÓŁCIOWE

Wyróżniamy drogi żółciowe wewnątrzwątrobowe i zewnątrzwątrobowe:

• Drogi żółciowe wewnątrzwątrobowe rozpoczynają się kanalikami żółciowymi, które są utworzone poprzez błony komórkowe sąsiadujących hepatocytów. Kanaliki żółciowe łączą się następnie w przewodziki międzyzrazikowe. Te łączą się w przewodziki żółciowe, a te z kolei łączą się w przewód wątrobowy prawy i lewy. Przewody te odprowadzają żółć z odpowiednich płatów wątroby.

• Drogi żółciowe zewnątrzwątrobowe: we wrotach wątroby przewody wątrobowe: prawy i lewy, łączą się w przewód wątrobowy wspólny, który następnie łączy się z przewodem pęcherzykowym w przewód żółciowy wspólny.

PĘCHERZYK ŻÓŁCIOWY

Położenie

Leży w dole pęcherzyka żółciowego w przedniej części rowka strzałkowego prawe­go, na powierzchni trzewnej wątroby. Ma kształt grusz-kowaty, długość ok. 10 cm, szerokość ok. 4 cm, pojem­ność ok. 60 ml. Spośród wszystkich składowych rzu­tujemy na ścianę brzucha jedynie jego dno. Dno pę­cherzyka żółciowego leży w miejscu skrzyżowania prawego łuku żebrowego z brzegiem bocznym mię­śnia prostego.

stosunek do otrzewnej

Otrzewna, przechodząc z płata czworobocznego na pozostałą część płata wątroby, pokrywa dolną powierzchnię pęcherzyka żółciowego oraz jego dno. Dno jest oddzielone od wątroby podwójną blaszką otrzewnej, natomiast górna powierzchnia jest przytwierdzona do dołu pęcherzyka żółciowego za pomocą tkanki łącznej.

Sąsiedztwo

Dno pęcherzyka żółciowego sąsiaduje z przednią ścianą brzucha pomiędzy okrężnicą poprzeczną a brzegiem dolnym wątroby. Trzon spoczywa na okrężnicy poprzecz­nej. Szyjka pęcherzyka żółciowego sąsiaduje z opuszką dwunastnicy. Powierzchnia górna pęcherzyka żółciowego sąsiaduje z płatem prawym i czworobocznym wątroby.

Budowa

Anatomicznie w pęcherzyku żółciowym wyróżniamy dno, trzon i szyjkę , która przed­łuża się w przewód pęcherzykowy. Pęcherzyk żółciowy jest wysłany błoną śluzową. Na zewnątrz niej leży błona mięśniowa, zbudowana z włókien mięsnych gładkich o przebiegu spiralnym (dwie warstwy). Najbardziej na zewnątrz leży otrzew­na oddzielona od błony mięśniowej tkanką podsurowiczą. W przewodzie pęcherzyko­wym błona śluzowa tworzy szereg fałdów, które wspólnie nazywamy zastawką spiralną. Pęcherzyk żółciowy służy jako magazyn żółci (po­jemność 60 ml), resorbuje wodę i zagęszcza żółć (10-15-krotnie).

Żółć produkowana w wątrobie płynie w miarę potrzeby do lub z pęcherzyka przez ten sam przewód - przewód pęcherzyka żółciowego, który stanowi jedyną drogę przepływu.

PRZEWÓD ŻÓŁCIOWY WSPÓLNY

Ma kształt cylindryczny, średnicę ok. 5 mm, długość ok. 7 cm. Rozpoczyna się od miejsca połączenia przewodu wątrobowego wspólnego z przewodem pęcherzykowym, w obrębie więzadła wątrobowo-dwunastniczego.

Przebieg

W przebiegu przewodu żółciowego wspólnego wyróżniamy cztery odcinki:

• Odcinek naddwunastniczy - biegnie w więzadle wątrobowo-dwunastniczym, po prawej stronie w sto­sunku do tętnicy wątrobowej właściwej , do przodu od żyły wrotnej. Wychodząc z więzadła, odcinek ten jest krzyżo­wany od przodu przez tętnicę żołądkowo-dwunastniczą.

Odcinek zadwunastniczy leży do tyłu od opuszki dwu­nastnicy, do przodu od żyły głównej dolnej.

Odcinek trzustkowy leży między głową trzustki a tylno-przyśrodkową powierzchnią części zstępującej dwunastnicy. Odcinek ten powoduje powstanie na wewnętrznej powierzchni tej ściany fałdu podłużnego dwunastnicy .

Odcinek śródścienny przebija ścianę tylno-przyśrodkową części zstępującej dwunastnicy i uchodzi najczęściej wspólnie z przewodem trzust­kowym na brodawce dwunastniczej większej. Ich wspólne ujście jest nazywane bańką wątrobowo-trzustkową. Jest ono otoczone mięśniówką gładką o przebiegu okręż­nym, zwaną mięśniem zwieraczem banki wątrobowo-trzustkowej

TRZUSTKA

(Pancreas)

POŁOŻENIE

Trzustka leży w jamie brzusznej, na jej tylnej ścianie, wtórnie zaotrzewnowo, w pię­trze gruczołowym. Głowa trzustki leży na poziomie kręgów LI i L2, trzon trzustki krzy­żuje trzon kręgu LI, natomiast ogon wznosi się do wysokości XI żebra, dochodząc do wnęki śledziony, w obrębie więzadła przeponowo-śledzionowego.

Długość trzustki waha się od 12 do 20 cm, wysokość od 4 do 5 cm, grubość od 2 do 3 cm. Waga trzustki wynosi od 70 do 100 g.

SĄSIEDZTWO

Głowa trzustki sąsiaduje z wszystkimi częściami dwunastnicy. Poza tym powierzch­nia tylna głowy trzustki sąsiaduje z:

• naczyniami krezkowymi górnymi;

• żyta wrotną;

• przewodem żółciowym wspólnym;

• naczyniami nerkowymi prawymi;

• żyłą główną dolną.

Powierzchnia przednia trzonu poprzez torbę sieciową sąsiaduje z tylną ścianą żo­łądka.

Powierzchnia tylna trzonu sąsiaduje z:

• aortą brzuszną;

• tętnicami nerkowymi (prawą i lewą);

• żyłą nerkową lewą;

• lewą nerką;

• lewym nadnerczem.

Ogon trzustki biegnie w więzadle przeponowo-śledzionowym i sąsiaduje z wnęką śledziony.

Wzdłuż górnego brzegu trzustki biegną naczynia śledzionowe. Wzdłuż brzegu przed­niego biegnie przyczep korzenia krezki okrężnicy poprzecznej. Przez wcięcie trzustki przechodzą naczynia krezkowe górne. Tuż powyżej górnego brzegu głowy trzustki znaj­duje się podział pnia trzewnego.

BUDOWA

Anatomicznie w trzustce wyróżniamy głowę, trzon i ogon. Głowa jest spłaszczona w kierunku przednio-tylnym, stąd wyróżniamy na niej powierzchnie: przednią i tylną. Na dolnym brzegu głowy trzustki znajduje się wcięcie trzustki, przez które prze­chodzą naczynia (tętnica i żyła) krezkowe górne. Od tylnej powierzchni głowy trzustki odchodzi wyrostek haczykowaty, leżący do tyłu od naczyń krezkowych górnych, w miejscu ich przejścia przez wcięcie trzustki. Przejście głowy w trzon nosi nazwę szyjki trzustki. Szyjka leży nad wcięciem trzustki. Trzon ma na przekroju kształt trójgraniasty. Wyróżniamy w nim:

• powierzchnie: przednią, tylną, i dolną;

• brzegi: przedni, górny i tylny.

Początkowy odcinek powierzchni przedniej trzonu (w pobliżu głowy trzustki) jest uwypuklony ku górze. To wyniesienie nazywamy guzem sieciowym. Ogon jest spłaszczony, leży w więzadle przeponowo-śledzionowym i dochodzi do wnęki śledziony.

Trzustka jest gruczołem zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczym. Część zewnątrzwydzielnicza jest zbudowana z jednostek czynnościowych, zwanych pankreotonami. Pankreoton jest zbudowany z pęcherzyka wyścielonego komórkami pęcherzykowymi (za­wierającymi białka enzymatyczne w formie nieczynnej - tzw. zymogen) i wstawki wy­sianej komórkami wstawkowymi, które produkują wodę i wodorowęglany. Komórki pęcherzykowe są pobudzane do wydzielania poprzez cholecystokininę i pankreozyminę, a komórki wstawkowe przez sekretynę. Kilka pankreotonów tworzy zrazik trzustki. Z połączenia ich wstawek powstaje przewód biegnący od zrazika do przewodu trzust­kowego.

Czynność zewnątrzwydzielnicza trzustki to głównie produkcja soku trzustkowego. Sok trzustkowy (ciężar właściwy 1,025) ma pH 8,0 i dlatego zobojętnia sok żołądko­wy. Jest produkowany w objętości 1-3 l/dobę. W skład soku trzustkowego wchodzi woda, enzymy, jony Na*, K*, Cl', HCO3".

Sok trzustkowy zawiera enzymy:

• proteolityczne: trypsyna, chymotrypsyna, elastazy, karboksypeptydazy;

• lipolityczne: lipaza trzustkowa, fosfolipaza, esterazy;

• glikolityczne: alfa-amylaza.

Część wewnątrzwydzielnicza jest utworzona przez wysepki Langerhansa, rozmiesz­czone w całej trzustce. Najwięcej wysepek występuje w ogonie, a najmniej w głowie. W całej trzustce znajduje się ok. 2 milionów wysepek. W każdej wysepce leżą komórki: A - produkują glukagon, B - insulinę (70% komórek), D (12%) - somatostatynę i PP -produkują polipeptyd trzustkowy.

Trzustka posiada najczęściej pojedynczy przewód odprowadzający w postaci prze­wodu trzustkowego. Nierzadko występuje także przewód trzustkowy dodatkowy.

Przewód trzustkowy (o długości ok. 20 cm, średnicy w obrębie ogona ok. 2 mm, a w głowie 4 mm) rozpoczyna się w obrębie ogona trzustki jako połączenie mniejszych prze wodzików zrazików trzustkowych. Biegnie nieco zygzakowato przez ogon i trzon trzustki, wewnątrz tkanki łącznej międzyzrazikowej ku dołowi i na stronę prawą. Ukła­da się wzdłuż osi długiej narządu, bliżej ściany tylnej. Wzdłuż swego przebiegu przyj­muje dopływy w postaci drobniejszych, rozgałęzionych przewodów. Przechodząc z trzo­nu do głowy, na wysokości szyjki trzustki, przewód kieruje się ku dołowi i na prawo. Uchodzi najczęściej wraz z przewodem żółciowym wspólnym na brodawce dwunastni­czej większej na ścianie tylno-przyśrodkowej części zstępującej dwunastnicy, mniej więcej w połowie jej długości.

Przewód trzustkowy dodatkowy (długości ok. 5 cm, średnicy ok. l mm) biegnie w głowie trzustki. Łączy on przewód trzustki główny z dodatkowym ujściem na bro­dawce dwunastniczej mniejszej (Santoriniego). Przewód ten może nie mieć odrębnego ujścia do dwunastnicy i wówczas jest tylko 1dopływem przewodu trzustkowego głównego.

ŚLEDZIONA

SĄSIEDZTWO

Śledziona sąsiaduje z takimi strukturami, jak:

• żołądek;

• lewa nerka;

• zgięcie śledzionowe okrężnicy;

• ogon trzustki;

• przepona;

• niestale z lewym nadnerczem.

BUDOWA

W budowie anatomicznej śledziony wyróżniamy:

• powierzchnię przeponową (boczną);

• powierzchnię trzewną (przyśrodkową), na której wyróżniamy:

- powierzchnię żołądkową zawierającą wnękę śledziony;

- brzeg pośredni;

- powierzchnię nerkową;

- powierzchnię okrężniczą;

• brzeg górny (karbowany, ostry, przedni);

• brzeg dolny (tępy, tylny);

• koniec (biegun) tylny (górny);

• koniec (biegun) przedni (dolny).

Strukturalnie w śledzionie wyróżniamy:

1. Miazgę czerwoną - miejsce rozpadu erytrocytów (dochodzą do niej liczne naczy­nia zatokowe).

2. Miazgę białą - ogniska rozmnażania limfocytów.

3. Tkankę siateczkowo-śródbłonkową z układem makrofagów.

4. Przegrody łącznotkankowe (z włóknami mięsnymi gładkimi), mające łączność z torebką.

JELITO CIENKIE

Jest najdłuższym odcinkiem przewodu pokarmowego, łączącym żołądek z jelitem grubym. Wyróżniamy:

• jelito cienkie bezkrezkowe, czyli dwunastnicę, która została omówiona wcześniej;

• jelito cienkie krezkowe -jelito czcze i kręte.

Ściana jelita cienkiego jest zbudowana od wewnątrz z warstw:

• błona wewnętrzna

- błona śluzowa;

- błona podśluzowa;

• błona środkowa

- mięśniówka wewnętrzna - okrężna;

- mięśniówka zewnętrzna - podłużna;

• błona zewnętrzna

- otrzewna lub łącznotkankowa przydanka.

Błona śluzowa razem z podśluzowa tworzą fałdy okrężne, któ­re są najwyższe w dwunastnicy, z tym że brak ich w opuszce, ich wysokość i gęstość stopniowo maleje w kierunku jelita grubego, obejmują ok. 4/5 obwodu jelita. Pod mi­kroskopem można stwierdzić, że błona śluzowa wytwarza palczaste struktury zwane kosmkami jelitowymi, pokryte nabłonkiem jelitowym (komórki walcowate, kubkowe i APUD). Komórki walcowate posiadają na swoim szczycie palczaste pofałdowania zwane mikrokosmkami. Fałdy okrężne zwiększają powierzchnię wchłaniania jelita z 0,3 do 0,4 m² do l m², kosmki do ok. 10 m², a mikrokosmki do ok. 200 m². Nabłonek ma ogromną zdolność selektywności - przepuszcza do wnętrza organizmu substancje w ta­kiej formie, w jakiej organizm może je przyswoić. Nabłonek podlega nieustannej wy­mianie poprzez złuszczanie starych i zajmowanie ich miejsca przez nowe komórki. Spoczywa na siatce włókien kratkowych. Błona śluzowa ma własną mięśniówkę - tzw. muscularis mucosae. Wewnątrz kosmka przebiega naczynie tętnicze, naczynie żylne oraz chłonne, zwane też mleczonośnym, kończące się ślepo w pobliżu szczytu kosmka. Ponadto w kosmku znajdują się włókna mięsne gładkie, odchodzące od muscularis mucosae, dzięki ich skurczom kosmki mogą się poruszać, kurczyć -jest to pompa powodująca przepływ chłonki (mleczu). W błonie śluzowej leżą prymitywne narządy limfatyczne - grudki chłonne.

Grudki chłonne dzielimy na samotne, występujące w całym jelicie, i skupione, zwane kępkami Peyera . Te ostatnie występują tylko w jelicie krętym. Leżą one wzdłuż brze­gu krezkowego, osią długą równolegle do osi długiej jelita. Mają wrzecionowaty kształt, długość od 3 do 5 cm, szerokość ok. 1-2 cm. Grudki chłonne oplata sieć naczyń chłon­nych nieprzechodzących przez nie (odkrycie Teichmanna).

W błonie podśluzowej znajduje się splot uzwojony Meissnera. Błona mięśniowa tworzy dwie warstwy: okrężną , grubszą, położoną wewnętrznie, oraz warstwę podłużną, leżącą zewnętrznie. Po­między warstwami leży splot uzwojony Auerbacha. Mięśniówka gładka jest zbudowana z włókien tzw. typu trzewnego. Komórki tych włókien są połączone mostkami łączącymi, którymi rozprzestrzeniają się impulsy ge­nerowane przez komórki rozrusznikowe. Komórki te, znajdujące się głównie w żołąd­ku, mają zdolność powolnej spoczynkowej depolaryzacji. Dzięki tej własności jelito wykonuje ruchy nawet po jego wycięciu. Wyróżniamy następujące ruchy jelita:

• wahadłowe - warunkowane naprzemiennymi skurczami i rozkurczami mięśniów-ki podłużnej - mieszają zawartość jelita;

• odcinkowe (segmentalne) - polegają na skurczu mięśniówla okrężnej w kilku sąsiednich odcinkach jelita, co prowadzi do powstania pierścieniowatych zwężeń - funkcja jak wyżej;

• robaczkowe, czyli perystaltyczne - polegają na skurczach całej mięśniówki jelita. Powstaje zwężenie poprzedzone rozszerzeniem przyjęcia. Skurcze te przesuwają się w stronę jelita grubego z szybkością 2-3 cm/s, ich zadaniem jest przesuwanie treści jelita (tzw. skurcze propulsywne).

Jak już wcześniej wspomniano, jelito cienkie składa się z dwunastnicy, jelita czczego oraz jelita krętego. Dwunastnica jest określana jako jelito bezkrezkowe, natomiast jelito czcze i kręte nazywamy jelitem krezkowym.

JELITO KREZKOWE - JELITO CZCZE l KRĘTE (Jejunum et iteum)

Jelito czcze i kręte są po dwunastnicy, następnymi odcinkami jelita cienkiego, two­rzącymi tzw. jelito krezkowe. Jelito czcze stanowi ok. 2/5 długości, a kręte ok. 3/5 długości jelita cienkiego. Nie ma wyraźnej granicy pomiędzy nimi. W zwłokach z regu­ły nie zawierają treści.

Położenie:

Obie części jelita krezkowego leżą wewnątrzotrzewnowe, zawieszone są na długiej krezce, tworząc liczne pętle. Uważa się, że pętle jelita czczego leżą w górnej części piętra jelitowego, głównie po stronie lewej, a pętle jelita krętego w dolnej części piętra jelitowego, głównie po stronie prawej. Jelito kręte uchodzi do jelita grubego na grani­cy kątnicy i okrężnicy wstępującej. Jest zamknięte zastawką krętniczo-kątniczą.

Długość samego jelita jest różna i waha się od 3 do 11 m. W zwłokach długość jelita cienkiego wynosi przeciętnie 6-8 m. Przyjmuje się, że jelito czcze to 2/5 początkowe, a kręte 3/5 końcowe jelita cienkiego.

Budowa:

Ściana jelita cienkiego, idąc od wewnątrz, jest zbudowana z czterech warstw:

• błony śluzowej;

• błony podśluzowej;

• błony mięśniowej - wewnętrznej, okrężnej, i zewnętrznej, podłużnej;

• otrzewnej.

W jelicie cienkim wyróżniamy brzeg krezkowy - miejsce przyczepu krezki oraz leżący naprzeciwko brzeg wolny. W świetle jelita czczego i krętego widoczne są liczne fałdy okrężne, których wysokość i gęstość ułoże­nia stopniowo maleje w miarę przesuwania się w kierunku jelita grubego. Ponadto w bło­nie śluzowej widoczne są liczne grudki chłonne samotne, a w jelicie krętym dodatkowo grudki chłonne skupione, ułożone osią długą wzdłuż długiej osi jelita, naprzeciwko przyczepu krez­ki. Ich szerokość wynosi ok. 1-2 cm, a długość ok. 3-4 cm.

UCHYŁEK MECKELA

Występuje u ok. 2% ludzi, częściej u kobiet. Jest pozostałością po przewodzie żółtkowo-jelitowym . Odchodzi od jelita krętego, w odległości ok. 50 cm do l m od zastawki krętniczo-kątniczej Bauhina. Ma długość 3-10 cm. Jego śluzówka może zawierać ektopiczną śluzówkę żołądka lub miąższ zewnątrzwydzielniczy trzustki. W związku z taką nietypową strukturą, oprócz stanów zapalnych może dochodzić do owrzodzenia jego śluzówki i następowego krwawienia, a nawet perforacji.

ZASTAWKA KRĘTNICZO-KĄTNICZA)

BUDOWA

Składa się z dwóch warg:

• wargi górnej, należącej do okrężnicy wstępującej;

• wargi dolnej, należącej do kątnicy.

Wargi są obustronnie połączone wędzidełkami: przednim i tylnym.

Histologicznie warga jest zbudowana z błony śluzowej, błony podśluzowej i mięśniówki okrężnej. Mięśniówka ta wytwarza mięsień zwieracz zastawki krętniczo-kątniczej.

JELITO GRUBE

Wśród odcinków jelita grubego wyróżniamy:

• Kątnicę albo jelito ślepe z wyrostkiem robaczkowym .

• Okrężnicę - która składa się z następujących części:

- okrężnica wstępująca ;

- zgięcie wątrobowe albo prawe ,

- okrężnicę poprzeczną ;

- zgięcie śledzionowe albo lewe ;

- okrężnicę zstępującą ;

- okrężnicę esowatą .

• Odbytnicę albo prostnicę .

BUDOWA ŚCIANY JELITA GRUBEGO

Budowa ściany jelita grubego jest analogiczna do budowy ściany jelita krętego. Zasadniczą różnicą jest nierównomierne rozłożenie mięśniówki o przebiegu podłuż­nym. W jelicie grubym mięśniówka podłużna z wyjątkiem wyrostka robaczkowego i prostnicy tworzy trzy skupienia zwane taśmami . Taśmy te są widoczne na zewnątrz poprzez otrzewną. Wyróżniamy taśmę wolną , sieciową i krezkową .Taśmy są krótsze o 1/6 od długości jelita grubego, co powoduje wystąpienie charakterystycznych uwypukleń okrężnicy, oddzielonych wcięciami półksiężycowatymi . Ze względu na przyczynę ich powstania, zarówno wypuklenia, jak i wcię­cia półksiężycowate, biegną od jednej taśmy do drugiej, czyli obejmują ok. 1/3 obwodu jelita. W świetle jelita grubego widoczne są fałdy półksiężycowate , które odpowiadają leżącym na zewnątrz wcięciom. Fałdy półksiężycowate rów­nież obejmują ok. 1/3 obwodu jelita. Na wyrostku robaczkowym i prostnicy nie ma wypukleń, wcięć ani fałdów półksiężycowatych. Błona śluzowa jelita grubego nie two­rzy fałdów - wymienione fałdy półksiężycowate są zbudowane z całej grubości ściany jelita, czyli z błony śluzowej, błony podśluzowej, mięśniówki podśluzowej, mięśniówki okrężnej i otrzewnej. W błonie śluzowej jelita grubego nie spotykamy też kosmków. Widoczne są natomiast nieliczne grudki chłonne samotne . Dużą ilość tkanki chłonnej obserwuje się jedynie w błonie śluzowej wyrostka robaczkowego, stąd nawet mówi się o grudkach chłonnych skupionych w tym narzą­dzie.

W tych odcinkach jelita grubego, które posiadają taśmy, na zewnątrz występują tzw. przyczepia sieciowe . Są to uwypuklenia otrzewnej wy­pełnione tkanką tłuszczową. Przyczepiają się do ściany jelita wzdłuż taśmy wolnej. Przyczepki sieciowe występują wyłącznie na jelicie grubym.

JELITO ŚLEPE, KĄTNICA

Położenie

Leży w jamie brzusznej, wewnątrzotrzewnowe, na mięśniu biodrowo-lędźwiowym, w prawym dole biodrowym (na prawym talerzu biodrowym). W rzucie na ścianę brzu­cha położenie kątnicy określa punkt McBurneya. Leży on na linii łączącej kolec biodro­wy przedni górny z pępkiem, w odległości ok. 5 cm od kolca. Najczęściej nie posiada krezki - ponieważ rozwija się z jelita środkowego naprzeciwko przyczepu krezki grzbie­towej wspólnej. Wariant kątnicy rozwijającej się wewnątrzotrzewnowe bez krezki okre­ślamy jako tzw. kątnicę ruchomą . W niektórych przypadkach kątnica posiada krezkę i jest nią połączona ze ścianą dołu biodrowego. Jest to tzw. kątnica wolna . Jelito ślepe może też leżeć wtórnie zaotrzewnowo - tzw. kątnica przytwierdzona.

ODBYTNICA

Budowa:

Odbytnica jest końcowym odcinkiem przewodu pokarmowego. Rozpoczyna się w przedłużeniu okrężnicy esowatej, począwszy od wysokości trzonu kręgu S3. Kończy się odbytem. Przepona miedniczna dzieli odbytnicę na dwie części:

• część górną, bańkę odbytnicy - część miedniczna odbytnicy

• część dolną, kanał odbytowy - część odbytową .

Bańka odbytnicy ma długość od 12 do 15 cm, szerokość 3-6 cm, a w wymiarze strzałkowym mierzy od l ,5 do 8 cm. Pojemność bańki odbytnicy wynosi przeciętnie około 500 ml. Kanał odbytowy ma długość około 3 cm, kształt szczeliny ustawionej w płaszczyźnie strzałkowej i kończy się otworem odbytowym, czyli odbytem.

Odbytnica leży w miednicy mniejszej, podotrzewnowo, do przodu od kości krzyżo­wej i guzicznej, dostosowana do nich swoimi krzywiznami. Wyróżniamy dwie krzywi­zny ustawione w płaszczyźnie strzałkowej: krzywiznę krzyżową oraz krzywiznę kroczową, dopasowaną do kości guzicznej, skierowa­ną ku tyłowi. Z przodu odbytnica jest pokryta częściowo przez otrzewną, która jest przedłużeniem krezki esicy i schodzi z przedniej ściany odbytnicy na tylną powierzch­nię pęcherza moczowego (u mężczyzn), wyścielając zagłębienie odbytniczo-pęcherzowe. U kobiet otrzewna z przedniej ściany odbytnicy scho­dzi na tylną ścianę trzonu macicy, część nadpochwową szyjki macicy i tylne sklepienie pochwy, wyścielając zagłębienie odbytniczo-maciczne. Odbytnica jest otoczona wiotką tkanką łączną, która łączy się z blaszką trzewną powięzi miednicy. Do tyłu od odbytnicy, a do przodu od kości krzyżowej, znajduje się przestrzeń zaodbytnicza. W przestrzeni tej znajduje się wiot­ka tkanka łączna, przez którą przebiegają naczynia tętnicze i żylne krzyżowe boczne, krzyżowe środkowe, miedniczne odcinki pni sympatycznych oraz gałęzie splotów krzy­żowych. Do boku od bańki odbytnicy znajdują się przestrzenie przyodbytnicze, zawierające tkankę łączną i nerwy splotów krzyżowych.

U mężczyzny bańka odbytnicy przylega ku przodowi do tylnej ściany pęcherza mo­czowego i styka się bezpośrednio z leżącymi tutaj pęcherzykami nasiennymi i nasieniowodami w przestrzeni zwanej trójkątem odbytniczo-pęcherzowym. Istotny jest takt, iż odbytnica nie przylega bezpośrednio do gruczołu kro­kowego. Otaczająca odbytnicę z przodu tkanka łączna grubieje i tworzy przegrodę odbytniczo-pęcherzową , ustawioną w płaszczyźnie czołowej. Przegroda ta dochodzi ku dołowi do środka ścięgnistego krocza.

Odbytnica jest również wygięta w płaszczyźnie czołowej, wykazując 3-4 niestałe wygięcia. W bańce odbytnicy widoczne są fałdy poprzeczne (od 3 do 5). Najczęściej występują trzy fałdy

• fałd górny, który znajduje się w odległości 10-11 cm od odbytu;

• fałd środkowy (tzw. fałd Kohlrauscha) w odległości 7-8 cm;

• fałd dolny 5-6 cm od odbytu.

Palec w czasie badania przez odbytnicę (per rectum) dochodzi na głębokość około 8 cm, czyli do poziomu fałdu środkowego Kohlrauscha.

W kanale odbytowym, czyli w części odbytowej wyróżniamy trzy strefy:

• Strefę (pas) słupów odbytowych - zawiera 5-10 słupów od­bytowych o wysokości około 2 cm. Są to podłużne fałdy błony śluzowej, wywoła­ne przez sploty żylne i mięśniówkę o przebiegu podłużnym. Dolne końce słupów odbytowych łączą się z sobą za pomocą zastawek odbytowych, odgraniczających zatoki odbytowe. W strefie słupów odbyto­wych znajduje się przejście nabłonka wielowarstwowego płaskiego w nabłonek walcowaty. Przejście to leży wzdłuż tzw. kresy grzebieniastej.

• Strefę (pas) splotu odbytniczego, tzw. obwódka odbytni­cza. Znajduje się tuż poniżej słupów odbytowych. Ma wysokość około l cm. Jest ona uwypuklona do światła kanału odbytowego, co wynika z napięcia mięśni zwie­raczy odbytu.

• Strefę skórną - miejsce przejścia śluzówki w skórę.

Na przekroju poprzecznym odbytnicy wyróżniamy następujące warstwy:

• Błonę śluzową - charakteryzuje się ona brakiem kosmków, zawiera liczne komórki kubkowe, produkujące śluz oraz dość dużo grudek chłon­nych.

• Błonę podśluzową - zawiera splot żylny odbytniczy we­wnętrzny

• Błonę mięśniową, która jest znacznie grubsza niż w pozo­stałych częściach jelita:

a) wewnątrz leży warstwa okrężna; mięśniówka gładka tej warstwy tworzy mię­sień zwieracz wewnętrzny odbytu,

b) zewnętrznie położona jest warstwa podłużna.

• Otrzewna lub łącznotkankowa przydanka - zawiera splot żylny odbytniczy zewnętrzny oraz naczynia tętnicze i chłonne. Odbytnica jest pokryta przez otrzewną jedynie czę­ściowo. Pokryte są ściany: przednia i boczne w górnym odcinku części miednicznej, po czyni otrzewna przechodzi na ścianę tylno-boczną miednicy. Ku przodowi otrzewna schodząc z odbytnicy, przesuwa się na narządy miednicy mniejszej, le­żące do przodu od niej. U mężczyzn przechodzi na tylną powierzchnię pęcherza moczowego (na wysokości ujść pęcherzowych moczowodów), wyścielając zagłę­bienie odbytniczo-pęcherzowe. U kobiet otrzewna z odbytnicy przechodzi na tylne; sklepienie pochwy, część nadpochwową szyjki macicy oraz tylną ścianę trzonu macicy, wyścielając zagłębienie odbytniczo-maciczne.

Od zewnątrz na wysokości strefy splotu odbytniczego znaj­duje się mięsień poprzecznie prążkowany - mięsień zwieracz zewnętrzny odbytu - który otacza od zewnątrz kanał odbytowy i wpukla do wnętrza tę strefę. Ściana odbytnicy jest nieco odmienna od ściany pozostałych od­cinków jelita grubego; brak w niej taśm; warstwa mięśniówki podłużnej jest, równo­mierna, z tego powodu brak też jest wypukleń okrężnicy i wcięć pół-księżycowatych; brak również przyczepków sieciowych

Twory anatomiczne dostępne badaniem przez odbytnicę (per rectum):

U obu płci: - śluzówka odbytnicy;

- przestrzeń zaodbytnicza;

- doły kulszowo-odbytnicze;

- kość krzyżowa;

- w zakresie kanału odbytowego - kość guziczna;

- po lewej stronie bańki odbytnicy - esica;

- po prawej stronie -jelito ślepe z wyrostkiem robaczkowym i pętle jelita krętego.

U kobiet: - zagłębienie odbytniczo-maciczne;

- tylne sklepienie pochwy;

- część pochwowa szyjki macicy;

- przydatki.

U mężczyzn: - stercz;

- gruczoły pęcherzykowe (pęcherzyki nasienne);

- bańki nasieniowodów;

- dno pęcherza moczowego (okolica trójkąta pęcherzowego);

- opuszka prącia.

---