Wprowadzenie do pedagogiki
I
Relacja między pedagogiką a pedagogią.
Pedagogika - nauka o wychowaniu.
Pedagogia - rodzaj społecznej praktyki.
Dziewięciościan edukacji - projekt graficzny, wewnątrz którego odbywa się proces edukacji. Ściany :
a) świat :
1) globalizacja - edukacja otwarta/zamknięta; jak globalizacja wpływa na edukację, napięcie między centrum a peryferiami oraz ich relacje / osadzona w społ. globalnym
b) naród :
2) etatyzacja - wyznacza relacje, napięcia między jednostką a państwem; brak kapitału społecznego, napięcie między naszymi oczekiwaniami wobec państwa a naszymi wolnościami / osadzona w narodzie.
3) nacjonalizacja - kwestie swoistości kulturowej (narodu, państwa); kultura meta - kultura ponad kulturą
4) kolektywizacja - podejmuje problem klas/grup społecznych, zjawisko solidarności pozycji - proces możliwości rozwoju, selekcjonowania
5) polityzacja - problematyka ideologii społecznej, polityczność (kształtowanie tożsamości politycznej) i upolitycznienie (jawne indoktrynowanie uczniów przez nauczyciela)
6) socjalizacja - edukacja i wychowanie, zakulturacja (wprowadzenie w kulturę), wiedza socjalizacyjna (potoczne teorie wychowania)
- teoria jest : narzędziem oglądu i wiedzą bezużyteczną
7) inkulturacja - wrastanie w kulturę; ludzie tworzą, modyfikują kulturę, są jej nośnikami
8) jurydyfikacja - problematyka prawa, działania dopuszczalne i niedopuszczalne, wolności i obowiązki człowieka
- liberalizacja - poszerzanie wolności uczniowskiej
9) humanizacja - kompetencje interakcyjne, zasady współczulności
10) hominizacja - dyskurs związany z higieną i zdrowiem a problematyką ciała
*** Ważne, aby edukacja znajdowała się w centrum i nie zbliżała się za bardzo do żadnej ze ścian.
II
Pedagogika - dyscyplina naukowa, która wspomaga ludzi w rozwoju.
Orientacje myślowe nauk społecznych :
Didaskalocentryzm - nauczanie i wychowanie polega na przekazywaniu wiedzy, edukacja przygotowuje do transmisji wiedzy
* człowiek wykształcony to człowiek posiadający określony zasób informacji, uznany za znaczący dla jego rozwoju
- kultura wysoka - dziedzictwo klas wyższych, transmitowana w szkołach jako znacząca dla rozwoju
* zadaniem szkoły jest wychowywać wg pewnych wzorców moralnych, które mają przekazywać nauczyciele
- w centrum tej orientacji umieszczone są treści kształcenia i wychowania
Pajdocentryzm - podstawowym założeniem jest swobodny rozwój wychowanka, który powinien być też zdolny do samorozwoju - edukacja ma tylko wspierać jego rozwój
* pedagogika w tej orientacji ma za zadanie rozpoznanie potencjału ucznia i pielęgnowanie warunków do samorozwoju
- teoria ta w centrum stawia dziecko
Progresywizm - polega na rekonstruowaniu świata społecznego, zarówno przez dziecko, jak i nauczyciela (czyli podmioty edukacji), stawia na rozumienie świata i sprawne działanie, szkoła jest życiem samym w sobie, nie przygotowaniem do niego
* progresywizm niweluje opozycje między didaskalocentryzmem a pajdocentryzmem
Paradygmat - zbiór przesłanek, które pozwalają wyjaśnić dany fragment rzeczywistości.
Jest to też sposób rozumienia :
bytu - różne reguły budowania wiedzy (idealizm, realizm, obiektywizm)
* dualizm metodologiczny - m. ilościowa (świat jest realny) i jakościowa (świat obiektywny, tylko interpretacja)
* reprezentacja (odbicie świata zew.) i interpretacja (subiektywne widzenie)
człowieka - interpretacja podmiotu.
*** Koncepcje podmiotowości :
- woluntarystyczna - człowiek jako istota obdarzona wolną wolą, samodzielny rozwój, odpowiedzialność za swoje czyny
- deterministyczna - człowiek jest `popychany' w swoim rozwoju przez różne przyczyny
społeczeństwa - człowiek funkcjonuje w społeczeństwie, a społeczeństwo funkcjonuje jako organizm
Paradygmaty pedagogiczne :
Strukturalizm - badanie struktur społecznych, ich związków i zależności.
Funkcjonalizm - badanie funkcjonowania struktur społecznych.
Humanizm - badanie znaczenia instytucji dla ludzi, wychwytywanie struktury społecznej jako wzorca dominacji.
Interpretatywizm - bada uzyskiwanie świadomości przez jednostki w obrębie instytucji społecznych.
Koncepcje badań :
Metodologia pozytywistyczna - celem poznania jest zbadanie świata.
Metodologia jakościowa - badanie ludzkich interpretacji świata, pozyskiwanie informacji z wąskiego spektrum - świata wew. badanego. Jej podstawy :
- fenomenologia - filozofia; istnieją tylko przedmioty realne, reszta to tylko nazwy
- hermeneutyka - badanie, objaśnianie i interpretacja źródeł pisanych
- interakcjonizm symboliczny - interakcje miedzy ludźmi są symboliczne, wymiana znaczeń
Metodologia ilościowa - świat ma charakter obiektywny, bada reprezentacje powstające w umyśle człowieka.
Pozytywizm - poznanie pochodzi z doświadczenia.
Empiryzm - poznanie przez wrażenia zmysłowe.
Zadania stawiane badaniom i funkcje badań :
Eksploracyjne - formułowanie problemu, poznanie świata (obiektywnego lub jego interpretacji).
Generowanie poszukiwań - próby rozwiązania problemu.
Opisowe - odniesienie badań własnych do już istniejących.
Opis kontekstu sytuacyjnego - badanie problemu w splocie wydarzeń.
Wyjaśniające - testowanie przesłanek danych teorii, dane można wyjaśnić w obrębie określonego paradygmatu.
III
Socjalizacja - jest mocno zakorzeniona w procesach pedagogicznych (i ogólnie w pedagogice jako nauce). Główną rzeczą, którą wynosimy z tego procesu jest wiedza potoczna - ma ona wpływ na późniejsze czynniki poznawcze/relacje.
W psychologii definicja socjalizacji zależy od orientacji teoretycznej. Podstawą namysłu pedagogicznego jest antropologia człowieka/umysłowa.
W psychologii behawioralnej - stosuje się podejście instrumentalne, socjalizacja rozumiana jest jako konglomerat czynników oddziaływujących na jednostkę aby osiągnąć zamierzony cel, przyczynowo-skutkowa zależność między bodźcem i reakcją a rozwojem jednostki.
bodziec reakcja
* bodziec - jego wywoływanie poprzez wzmacnianie pozytywne lub negatywne, czyli metody, których zastosowanie pozwala osiągnąć zamierzony cel
* reakcja - jest kształtowana przez cel wychowania, który wyraża umiejętności, kompetencje
W psychologii humanistycznej - socjalizacja rozumiana jest jako szansa i okazja do samorealizacji. Jednostka jest wolna w swoich wyborach, jest aktywna, więc zdolna do projektowania i podążania wybraną przez siebie drogą. Relacja między wychowawcą a wychowankiem ma charakter terapeutyczny, zaciera się więc granica pomiędzy terapią a edukacją.
W psychoanalizie - socjalizacja skoncentrowana jest na badaniach. Kultura/grupa społeczna ma charakter ujednolicający, opresyjny w stosunku do jednostki, jest więc elementem przeszkadzającym w rozwijaniu indywidualnego potencjału.
W psychologii poznawczej - socjalizacja rozumiana jest jako proces poznania, uczenia się, proces przyswajania matryc informacyjnych (np. struktury języka, wzorców logicznych). Funkcją tych matryc jest zwiększenie dyspozycyjności i plastyczności ludzkiego mózgu, jest to rozwijane w procesie socjalizacji.
Psychologowie patrzą na socjalizację z punktu widzenia dziecka. Do socjalizacji niezbędne są takie warunki, jak :
- stymulowanie układu nerwowego
- rozwój komunikacji
- pobudzanie ciekawości poznawczej
- zahamowanie lęku
* wraz z dorastaniem coraz większego znaczenia nabiera kultura, a w edukacji nieraz lęk jest dobrą motywacją do nauki, dlatego też warunki potrzebne w pierwszych latach życia komplikują się ( co do zahamowania lęku)
W psychologii mało zaznaczony jest wpływ grupy społecznej, który natomiast jest rozbudowany przez socjologów, gdyż grupa ma znaczący wpływ na rozwój ludzkiej mentalności, postaw w życiu społecznym. Socjalizacja polega wiec na przyswajaniu pewnych wzorców postępowania i funkcjonowania w życiu społecznym. Przyswajanie tych wzorców jest możliwe dzięki pełnieniu jakiś ról w społeczeństwie.
Socjologom zarzucano słabe zaznaczanie ludzkiej indywidualności oraz nie zwracanie uwagi na to, że ludzie są nośnikami swojej kultury, jakie przenoszą sensy i znaczenia, jakimi tradycjami dysponują w obrębie swojej kultury. Drugi z w/w tematów podjęli antropolodzy kultury - według nich socjalizacja powinna być procesem wrastania w kulturę, przyswajania jej. Oni także zwracali uwagę przede wszystkim na to, co wspólne, a nie na indywidualizm człowieka.
W rozwoju jednostkowym chodzi przede wszystkim o :
- w/w transakcję (pod względem jakościowym)
- relacje, świat zewnętrzny, który powinien zostać zinternalizowany (przyswojony)
Dwa aspekty kultury :
Kultura jako nośnik wzorców jakie przyswaja człowiek.
Kultura zmieniana przez człowieka, a więc przyswajanie i przetwarzanie kultury.
Interpretacja i przyswajanie socjalizacji zależą od antropologii, np. jak postrzegamy człowieka? - człowiek jako istota monologująca dopiero później można mówić o rozwoju jednostkowym.
* istnieje też założenie, że człowiek rozwija się od monologu do dialogu - czyli już później rozwija się przez komunikację, która stanowi podstawę rozwoju jednostkowego.
Dwa spojrzenia na socjalizację :
Socjalizacja - jest procesem nieplanowanym, niezamierzonym, a wychowanie odwrotnie - jest planowane i zamierzone. Jednak do socjalizacji także potrzebny jest jakiś projekt/model osobowości.
Socjalizacja - jest kodyfikowana instytucjonalnie, a wychowanie - nie.
* wszystkie instytucje socjalizują, ale tylko niektóre wychowują
Rodzaje socjalizacji :
Pierwotna - najważniejsza w rozwoju jednostki, decyduje o późniejszej postawie, mentalności, charakterze.
Wtórna.
Edukacja - jest procesem koncentrującym się na wiedzy naukowej. Może albo przeszkadzać, albo być pożyteczna - gdyż życie społeczne koncentruje się wokół wiedzy potocznej, nie naukowej. Natomiast edukacja jest nieufna wobec wiedzy potocznej (od XVIIIw. Jest ona traktowana jako przedrefleksyjne stadium poznania człowieka - doktryna prymarnej ułomności ludzkiego umysłu).
* `człowiek woli umrzeć niż myśleć'
- uległość wobec autorytetów i poddawanie się cudzym sądom
- człowiek jest w stanie akceptować cudze poglądy, oceniać rzeczywistość wbrew sobie, aby tylko było to zgodne z osądem grupy
Próby obrony wiedzy potocznej - pragmatyzm - XXw., obrona zdrowego rozsądku :
* wiedza potoczna = zdrowy rozsadek
Ludzki umysł jest świetnie przystosowany do środowiska, w jakim żyje - człowiek jest w stanie przetrwać korzystając wyłącznie z wiedzy potocznej.
Wiedza potoczna powstaje na bazie instynktu, czyli jest konstruowana przez popędy, jednak we współczesnym świecie nie jest ona wystarczająca, powinna być uzupełniana i powiązana z wiedzą naukową.
Charakter wiedzy potocznej :
- jest to wiedza intersubiektywna
- budowana na innych niż naukowe racjach metodologicznych
- ma charakter utylitarny - musi być pożyteczna, ma służyć do przetrwania w społeczeństwie, dotyczy bezpośrednio człowieka
- zorganizowana wokół `tu i teraz mojego ciała'
- wyróżnia się w niej sfery : zrutynizowane (działania charakteru wielokrotnego, automatycznego) oraz całkowicie nowe (jeszcze niezinterpretowane)
- wytwarzanie całkowicie zrozumiałego pola semantycznego - pola znaczeń, każdy człowiek dysponuje też (ze względu na rolę) odmiennym podpolem - czyli znaczenia ukształtowane i przechowywane zgodnie ze społecznym podziałem wiedzy; granice w polu semantycznym ulegają przeobrażeniom, ale pozostają w pewnym określonym sensie
Ambiwalencja - wpisywanie oczekiwań odmiennych niż typowe w społeczeństwo tradycyjne.
IV
1. Definicje kultury :
Całokształt sposobu życia, który jest charakterystyczny dla danej zbiorowości; specyficzne sposoby działania i myślenia, charakterystyczne dla danej grupy.
Wzorce myślenia, interpretowania i działania - odniesienie do społecznego funkcjonowania jednostki.
Podział na sferę symboliczną i materialną - to, co ludzie myślą, jak działają, co wytwarzają.
Narzędzie emancypacji, wyrastania poza naturę.
Struktura niezbędna człowiekowi do przetrwania (także w sensie biologicznym).
2. Elementy kultury - są odpowiedzialne za różnorodne potrzeby człowieka. Edukacja stacja się niezbędna, aby status quo (zarówno kulturze, jak i jednostce), socjalizację można zrozumieć tylko w kontekście kultury.
Wymiary kultury :
Przestrzenny - każda kultura rodzi się i ewoluuje na określonym terytorium; dotyczy także zjawisk migracji - jednostki są nośnikami treści kulturowych - kiedy przemieszcza się człowiek, robi to też kultura.
Czasowy - kultury powstają w określonym czasie historycznym, mają swoją historię, ulegają zmianom ilościowym i jakościowym.
* koncepcja kumulacyjnego rozwoju - to, co działo się kiedyś, ma wpływ na to, co dzieje się teraz - kultura rozwija się na linii czasu
* koncepcja cykliczna - sinusoida; upadki kultury (wyczerpanie sfery symbolicznej), zetknięcia z inną kulturą
Spotkanie dwóch kultur :
Adaptacja - jedna kultura przystosowuje się do drugiej i tym samym modyfikuje swoje wzorce.
Dyfuzja - obydwie kultury ulegają zmianom.
Zderzenie się kultur - gwałtowne spotkanie się dwóch kultur, które owocuje wielkimi zmianami, tzn. destrukcją, całkowitym unicestwieniem jednej z nich
Więź kultury i jednostki :
- natury biologicznej - rodzina
- natury akulturacyjnej
Podejścia badawcze do relacji jednostka-społeczeństwo :
Stanowisko obiektywistyczno-ewolucyjne - pochodzi od idei faktów społecznych - zakładało, że kultura jawi się w postaci obiektywnych faktów, generowanych przez społeczeństwo, są one dostępne jako fakty i mogą być badane z obiektywistycznej perspektywy.
Stanowisko relatywistyczno-krytyczne - zakłada, że kultury są odmienne i nieporównywalne.
Struktura habitus jest wytwarzana na zasadzie transmisji kapitału :
* habitus - całe pomysłotwórcze otoczenie określonej osoby; system schematów myśli, percepcji, oceniania i działania
Ekonomicznego - czyli zasobów materialnych rodziny, które decydują o przeżyciu
Społecznego - czyli kapitału dziedziczonego w rodzinie, edukacji publicznej, umiejętności stowarzyszania się ludzi do rożnych celów
Kulturowego - jest zależy od w/w kapitałów; są to zasoby symboliczne, którymi dysponujemy, nawyki, obyczaje i prestiż z tym związany; awans społeczny jest powiązany z mobilnością (przechodzeniem z grupy do grupy), a każda grupa wytwarza własny kapitał kulturowy
Edukacja mówi o podziale kultury na :
- kulturę niską
- kulturę wysoką
Edukacja jest powołana do utrwalania kultury wysokiej poprzez kształcenie/szkolnictwo. W edukacji chodzi o ukształtowanie takiej kultury wysokiej, która utrzyma/dopasuje się do porządku społecznego.
* edukacja jako scentralizowane procesy zarządzania społeczeństwem
Szkoła - jest to miejsce transmitowania kultury wysokiej.
W teorii krytycznej - kultura jest narzędziem do `ujarzmiania' indywidualnej tożsamości.
Idea akulturacji - pochodzi z XVIIIw., nawiązywała do tezy wyuczalności człowieka.
Akulturacja - proces wdrażania jednostki do kultury innej niż ta, w której została ona wychowana.
Liberałowie uważali, że człowiek rodzi się jako `tabula rasa', wyposażony tylko w pewien potencjał racjonalności, któremu potrzebna jest edukacja, aby mógł się rozwijać.
Racjonalność pomaga w dostrzeganiu związków między środkiem a celem, jest więc warunkiem podtrzymania oraz wolności i moralności.
Więź między racjonalnością i moralnością a wolnością :
- istota racjonalna - jest wolna, bo zdolna do podejmowania własnych decyzji
- istota moralna - polega na racjonalnym odróżnianiu dobra i zła; człowiek wolny i racjonalny będzie skłonny do wybierania dobra
Społeczeństwo wielokulturowe :
Relacje między kulturami, spotkanie kultur na zasadzie ścierania się i wyniszczania, z czego wynika problem rozpadu wartości, obyczajów na terenie danej kultury.
Tożsamość - jest `produktem' wielokulturowym, dzieli się na :
- otwartą - na odmienność
- zamkniętą - izolacja, zwrot konserwatywny
Krucjata nawracająca - przekonanie o konieczności podejmowania działalności edukacyjnej, podnoszenia poziomu moralnego, legitymizowana rozwojem moralnym jednostki.
V
1. Ambiwalencja - postawa, charakteryzująca się jednoczesnym występowaniem pozytywnego jak i negatywnego nastawienia do obiektu, głoszeniem całkowicie sprzecznych stwierdzeń lub wykonywaniem sprzecznych ze sobą czynności bez świadomości ich sprzecznego charakteru.
2. Charakterystyka ambiwalencji w :
Psychologii - napięcie emocjonalne, które tworzy dyskomfort, niepewność własnej pozycji.
Socjologii - nieredukowana dualność życia społecznego i indywidualnego.
Życiu społecznym - pojawienie się w systemie elementu, który rozsadza go od wewnątrz, pełni rolę destrukcyjną i konstruktywną (tworzy nowe reguły działania). Współczesne społeczeństwo przypisuje jednostkom przeciwstawne role.
3. Tożsamość - ma charakter jednolity, ale nieprzejrzysty.
Edukator - ma do czynienia ze zwielokrotnionymi schematami osobowości, jego zadaniem jest poszukiwanie trwałych punktów oparcia.
4. Konflikt dwóch tożsamości (tożsamość jednostkowa) :
- kultury, pochodzenia, przynależności rasowej
- duszy (jest indywidualistyczna, niepowtarzalna)
5. Reguła beneficjenta - są grupy ludzi z wyższą i niższą pozycją; ci, którzy są wysoko, nie chcą zmieniać struktury.
6. Krwawa polityka tożsamości - w odniesieniu do przynależności rasowej.
Bezkrwawa polityka zysków - w odniesieniu do duszy.
Polityka tożsamości - zdefiniowanie grupy na zasadzie różności, oparta na wartościach.
7. McŚwiat - oparty na bezkrwawej polityce zysków :
- świat współczesnego dyskursu społecznego, opartego na regułach ekonomicznych, dominacji wielkich przedsiębiorstw
- związany z globalizacją
- logika rynkowa - zagrożenie dla demokracji, która opiera się na logice wolnego wyboru
8. Kultura współczesna - laswegazacja - próba przekształcenia kultury w jeden wielki przemysł rozrywkowy.
9. Ritzer - podział społeczeństwa na :
- społ. spektakularne - ludzie są częścią generowanego spektaklu, życie człowieka
- społ. spektaklu - wyznacza jedną jedyną rolę człowiekowi - bycie widzem
10. Tożsamość ukierunkowana na zewnątrz - wynik społeczeństwa spektaklu, wytwarza ono symulacje - nierzeczywiste staje się rzeczywiste, wytwarza kolejne imitacje, powstaje hiperrzeczywistosc, czyli wytwarzanie i modyfikowanie przestrzeni naturalnych.
11. Etapy tworzenia hiperrzeczywistosci :
1) wyobrażenie odzwierciedla rzeczywistość
2) wyobrażenie ukrywa i wypacza rzeczywistość
3) wyobrażenie nie ma odniesienia do rzeczywistości
12. Strategie istnienia w hiperrzeczywistosci :
1) dać się jej uwieść, traktować jako rzeczywistość
2) ucieczka w przód - wytwarzanie nowych znaczeń hiperrzeczywistosci, które wydają się realne
* dekonstrukcja - próba dotarcia do realności
3) sentymentalizowanie przeszłości
13. Zasada niewidzialnej ręki [Smith] - działania jednostki mogą być sprzeczne z interesem innych potrzeb, dopiero po dłuższym czasie generują działania pożyteczne społecznie.
14. W sytuacji konfliktu :
a) Hobbes - człowiek jest zasadniczo zły, woli więc walczyć, niż się dogadać - wojna każdego z każdym.
b) Locke - człowiek jest zasadniczo dobry, konflikty wynikają jedynie ze sprzeczności interesów, umowa społeczna - wspólne działanie jest efektywniejsze niż działanie samemu.
* tożsamość racjonalna
VI
1. Zmiany społeczne [wg Baumanna] - to ludzkie funkcjonowanie, tożsamości; są powiązane ze zmianami kapitału.
W związku z globalizacją zerwana zostaje więź pomiędzy właścicielem kapitału, a pracownikiem najemnym.
Właściciel to postać eksterytorialna, nie żadna realna osoba, brak związku z miejscem, co wzmacnia poczucie niestabilności.
Rozszczepienie tożsamości na wymiar globalny i lokalny, związaną z miejscem wychowania, ale mobilność wymaga wyjścia `poza'.
Stałe rozbicie tożsamości - upadek lokalnych autorytetów, nie ma przestrzeni publicznej, prywatyzacja przestrzeni, narastanie nierówności, dyskursu ekonomicznego.
* zbliżenie do `epoki 20-80' - 20% populacji może utrzymać cały świat, 80% jest zbędna
2. Trzy modele ludzi w społeczeństwie :
1) producenci
2) konsumenci
3) zbędni - ludzie narzekający na brak pracy lub posiadający pracę dorywczą, której inni nie chcą; jest ich tyle, że nie mają większych szans na wkroczenie na rynek pracy
3. Struktura ekonomiczna - generuje przeszkody, które uniemożliwiają zmianę losu, ale jednocześnie dyskurs produkuje poczucie jednostkowej odpowiedzialności.
VII
1. Ideologia - definicje :
W sensie pozytywnym - nauka o ideach, o tym, jak ludzie je tworzą i w jaki sposób je wykorzystują.
W sensie negatywnym - ideologie stanowią rodzaj świadomości fałszywej [Marks], to nauka jest świadomością prawdziwą - wznoszenie się poza ideologie swojej grupy społecznej, tzw. `przekroczenie swojej skóry', przybranej w procesie socjalizacji.
Wyjaśnia teraźniejszość - zakorzeniona jest w przeszłości, pozwala ją wyjaśnić, zrozumieć, usprawiedliwić.
2. Ideologie przenikają przez naszą tożsamość i są narzędziem wykorzystywanym w życiu codziennym; ludzie są użytkownikami ideologii i przejawiają się one w naszych sposobach myślenia i działania.
3. Ideologie powstają wtedy, gdy jakieś grupy społeczne dążą do samo definicji, autoidentyfikacji i projektowania swojej przyszłości; może się przekształcić z doktryny.
4. Próba identyfikacji przeszłości [przy autodefinicji] - służy jako narzędzie uzasadniające przynależność, nie uchwytuje całości grupy, tylko jej najistotniejsze elementy pozytywne [waloryzacja].
5. Funkcje ideologii :
Opisowa - charakterystyka swojego `tu i teraz'.
Normatywna - dążenie do czegoś, co jest lepsze od teraźniejszości; postuluje właściwe wzorce, poglądy, prowadzące do osiągnięcia zamierzonego celu; na jej podstawie wysnuwane są prognozy na przyszłość.
6. Prognoza - może mieć charakter konserwatywny (zmierzanie do utrzymania obecnego stanu) lub radykalny (trzeba dokonać gwałtownych zmian, aby mógł się dokonać postęp).
7. Podział ideologii :
Elitarystyczna - w społeczeństwie są grupy naturalnie lepsze od innych, więc powinny zajmować wysokie pozycje społeczne. Funkcjonują według własnych kryteriów, może być to np. : rasa, narodowość, miejsce urodzenia, talent czy predyspozycje.
Egalitarna - przeciwieństwo w/w ideologii; sprzeciwianie się barierom społecznym, wyrównanie (równość) praw i szans.
Merytokratyczna - aprobuje nierówności, które traktowane są jako efekt indywidualnych zasług i społecznych przydatności, nie biorą pod uwagę żadnych barier natury strukturalnej, mają na uwadze potrzeby rynku.
8. Edukacja w Polsce jest nieprzejrzysta, dominują założenia ideologii egalitarnej. Funkcje edukacji :
- ukryty program - ukształtowanie pewnej tożsamości
- jawny program - cel emancypacyjny
- kształtuje jednostki funkcjonalne dla systemu
- ścisły system kontroli społecznej
- sztywny model edukacji
- mechanizm selekcji
9. Ideologie edukacyjne :
Ideologia konserwatywna - odwołuje się do tradycyjnych wartości kulturowych, konstruuje koncepcje człowieka jako istoty biologicznie i etycznie niedoskonałej, wymagającej intensywnych zabiegów edukacyjnych i wychowawczych. Wychodzi z założenia, że różnice między ludźmi zrodziły się z pochodzenia społecznego; człowiek powinien się rozwijać, ale w swoim otoczeniu społecznym. Taki sposób myślenia, narzucony wzorzec, umacniał rozwój człowieka w jego miejscu społecznym, a więc : postęp człowieka - tak, mobilność - nie.
Ideologia ta charakteryzuje się też legitymizacją; zasadniczym celem edukacji jest podtrzymanie statusu quo, a najważniejsze wartości to rodzina, tradycja i religia. Kanony ideologii :
- kanon wiedzy - program uznawany jako podstawowe wyposażenie, niezbędne do funkcjonowania
- kanon wartości
- kanon interpretacyjny - gotowe wzorce interpretacji (np. klucz odpowiedzi)
Edukacja kształtowała jednostki funkcjonalne dla systemu - wyraźnie określony sposób transmisji wartości (nauczyciel uczeń) i mechanizm selekcji.
Ideologia liberalna - są to bardziej projekty liberalizowania, a nie ideologie liberalne; człowiek jako indywidualna jednostka o znaczeniu naturalnym i potencjalnej racjonalności. Liberałowie zakładali, że człowiek jest zdolny do projektowania własnego, dobrego życia i takiego doboru środków, aby zrealizować swoje cele - odznacza się tu wolność od wpływów innych osób, najważniejsza jest równość wobec prawa. Według liberałów nie ma czegoś takiego jak społeczeństwo - to tylko suma jednostek, nie mogą mieć więc żadnych praw jako całość, a tylko jednostkowe.
Program tolerancji - wielka tolerancja wobec różności kulturowych - przyjęty zestaw minimalnych wartości, niezbędnych do życia w harmonii i zabezpieczenia interesów jednostek [do tego potrzebna jest sfera polityczna].
Edukacja liberalna nie musi być edukacją, w której dzieci są wyposażone w wiele różnorodnych praw i wolności. Ma podobne założenia do edukacji humanistycznej, np. :
- dzieci są niezależne i podejmują własne decyzje
- wolność jednostkowa z racjonalnością
- rozluźniona rama formalna - inaczej zorganizowana przestrzeń w szkołach
- człowiek potrzebuje wpływu zew. aby ukształtować swoją racjonalność i dążyć do samorealizacji
Ideologia radykalna - ma korzenie socjalistyczne, wyłoniła się z założeń proletariatu; na ogół nie funkcjonuje w Polsce. Jest to ideologia zmiany (inspiracje marksistowskie) - krytycznej lub neomarksistowskiej. Dąży do zmiany po dokonaniu diagnozy teraźniejszości. Jej celem jest poszukiwanie zewnętrznego uwarunkowania ludzkiego rozwoju [w związku z nieprzejrzystym charakterem człowieka].
10. Socjologia krytyczna - habitusy są wytwarzane w kontaktach społecznych, wpływ mają na to także grupy społeczne. Nie można uciec od socjalizacji, czyli też `ściągnąć habitusu'. Społeczeństwo jest przede wszystkim opresywne - ogranicza indywidualny rozwój człowieka. Edukacja musi więc odkryć tę indywidualność, dać człowiekowi siłę i narzędzia, aby zmierzyć się ze światem. Człowiek powinien być wychowywany do zmian, gdyż jest `używany' jako narzędzie zmiany społecznej.
Potrzebne jest krytyczne narzędzie, aby człowiek mógł funkcjonować w sposób demokratyczny.
Teoria ta zwraca uwagę na problem manipulacji ludźmi, niejasność mechanizmów, które zmuszają człowieka do jakiegoś działania w taki sposób, aby myślał, że jest jego niezależnym autorem.
11. Problem manipulacji - teorie :
Tyhistyczna (?) - manipulacja w wychowaniu jest incydentalna, można ją wyeliminować.
Atrybutywistyczna - manipulacja jest strukturalną stroną wychowania, nie można jej wyeliminować, a jedynie ograniczyć jej skutki.
Tożsamościowa - wychowanie jest równoznaczne z manipulacją.
VIII
1. Wychowanek - 4 modele bycia wychowankiem :
a) Podmiot potencjalny :
- odnosi się do doktryny liberalnej
- 3 kategorie : racjonalność, wolność, moralność
- każdy człowiek rodzi się z pewnym potencjałem związanym z racjonalnością
- idea racjonalności jest podstawą dla wychowawców
- podział liberalizmu na :
1) kontynentalny - potencjał jest dawany człowiekowi po to, aby mógł opanowywać swoją emocjonalną stronę rozdarcie człowieka na stronę racjonalną (wiodącą) i emocjonalną.
2) brytyjski - sceptycyzm antropologiczny - brak zaufania do człowieka i brak wiary w możliwości zredukowania strony emocjonalnej. Można stworzyć społeczne mechanizmy, które będą kontrolowały zachowania ludzi, aby sobie wzajemnie nie zagrażali - kontrola ma zapewniać bezpieczeństwo.
- człowiek racjonalny jest wolny i moralny, bo posiada narzędzia do rozróżniania dobra od zła
- rozum jest użyteczny, ale nie jest warunkiem rozwoju
* koncepcja francuska - człowiek jako architekt nowego świata
* koncepcja brytyjska - człowiek powinien na swój własny sposób poszukiwać szczęścia
- edukacja powszechna jest konieczna do rozwoju potencjału, jest też ważna w rozwoju racjonalności
* Herbart - twórca pedagogiki naukowej, a więc kierującej się tymi samymi zasadami co inne dyscypliny naukowe, czyli jasne reguły wysnuwania wniosków z przesłanek, aparat pojęciowy.
- 2 podstawy - etyka (cele kształcenia) i psychologia (sposoby) edukacji
b) Podmiot od zarania :
- ma 3 źródła :
1) myśli Sokratesa - człowiek ma potencjał rozwojowy, może sam się rozwijać, celem jest samopoznanie
2) naturalizm Rousseau - człowiek jest zasadniczo dobry i plastyczny, wychowanek może chcieć tylko tego, co chce dla niego wychowawca, społeczeństwo jako sprzyjające represji - dzieci powinny wychowywać się poza nim, ale pod opieką wychowawcy
3) psychologia humanistyczna - człowiek rodzi się i pozostaje dobry, a to, że czyni źle, wynika z deformacji jego charakteru pod wpływem społeczeństwa, wychowanie powinno odbywać się na wzór terapii humanistycznej
c) Podmiot opresjonowany - podlega przemocy
d) Podmiot emancypujący się
2. Podstawy teorii kształcenia (podstawowe założenia antropologiczne pedagoga) :
- wychowanek jest wykształcony
- kształcenie jest równoznaczne z wychowaniem
- celem kształcenia jest charakter moralny
- kształcenie moralne jest związane z dokonywaniem wyborów moralnych przez umysł - kształcenie umysłu jest więc kształceniem moralnym
- wychowanie oddzielone od kształcenia to zniewolenie wychowanka, który nie może dokonywać wyborów
- słuszne moralnie działanie jest efektem wiedzy teoretycznej
- posiadanie narzędzi konstruowania swojego działania - czyli wiedzy - jest punktem wyjścia dla działania człowieka
- w kształceniu chodzi przede wszystkim o idee moralne, tj. :
a) ideę wolności wewnętrznej - człowiek jest wolny wew. gdy jego działanie jest zgodne z jego przekonaniami
b) ideę doskonałości - dotyczy doskonalenia ludzkiej woli
c) ideę prawa - dotyczy relacji społecznych
d) ideę słuszności
* idee moralne przekładają się na zasady współżycia społecznego
IX
1. Paratechnologiczne pojmowanie podmiotowości - wychowanek traktowany jako centrum. Wychowanie ma za zadanie uczynić wychowanka podmiotem - dziecko nie jest nim od początku, ale może się nim stać.
2. Pedagogika humanistyczna - zliberalizowanie procesu wychowania.
Pedagogika sentymentalna i romantyczna (Rousseau - naturalizm) - człowiek jako istota niewinna, deformowana przez społeczeństwo.
Antypedagogika - tworzenie placówek poza społeczeństwem.
3. Pedagogika kultury - rozwój jednostki poprzez kulturę.
4. Modernizm - człowiek jest jakąś potencjalnością, którą trzeba wydobyć.
5. Nurty namysłu pedagogicznego (humanistyczne) :
- pedagogika krytyczna - szuka opresywnych działań w instytucjach; przemoc symboliczna
- pedagogika oporu - czy człowiek może się opierać tej przemocy
- pedagogika emancypacyjna - wyzwolenie się z opresji lub zmienianie siebie, świata wokół
* społeczeństwo komunikujące się - dialog szansą wychodzenia z opresji
6. Krytyka myśli humanistycznej podmiotowości :
- J. Holt - wizja nauczyciela : terapeuty, długotrwała opieka nad `klientem', wyróżniał dwa rodzaje terapii zorientowanej na klienta :
1) krótkoterminowa - do czasu, aż może być samodzielny
2) długoterminowa - która niszczyła pewność siebie
lub dobrego samarytanina - nauczyciel jest po to, aby jednorazowo pomóc, a nie robić tego nieustannie
X
1. Podmiot emancypujący się - wyzwalający się ze sztywnych ram.
2. Emancypacja - jest procesem ciągłego rozpoznawania własnych ograniczeń i źródeł opresji, prób wyzwolenia, konsekwentnego i odpowiedzialnego korzystania z wolności.
3. Emancypacja :
a) jednostkowa - powiązana z rozumem, na poziomie indywidualnym; dualizm natury człowieka
* istota emocjonalna - zagrożenie dla pokoju rozumu
* istota rozumna - efektywne radzenie sobie w rzeczywistości, opanowanie sfery emocjonalnej
b) społeczny wymiar - pozbawienie praw politycznych, racjonalne wybory
4. Teologia wyzwolenia [Freire] - emancypacja dokonuje się przez dialog, do którego potrzebne są kompetencje.
5. Izonomia - stan, który jest rezultatem odgórnego obdarzenia zestawem praw i wolności nauczyciela - demoralizuje go, wyrabia w nim poczucie władzy.
* instrumentalizowanie praw - nadawanie i odbieranie praw
* populizm - jest efektem instrumentalizowania praw
6. Poziomy emancypacji :
1) faza roszczeń emancypacyjnych - `chcę', `należy mi się'
2) aspiracje emancypacyjne - `chciałbym', `marzę'
3) faza dążeń emancypacyjnych - `zamierzam', `walczę o'; podejmowanie aktywności wyzwalającej
7. Projekty emancypacji :
a) przez dialog [Freire] - `praktyka mówienia własnym głosem'
* kultura ciszy - grupy uciśnionych, ludzie przestają mówić
* bankowa koncepcja edukacji - charakter narracyjny, ma przywrócić `życie' uczniowi
b) opór [McLaren] - zachowania, dzięki którym można `uwięznąć' w kulturze `ulicy' - edukacja opresyjna, szkoła miejscem realizowania stosunków władzy i poddaństwa. Formy oporu :
- bierny
- czynny
- spontaniczny
- zorganizowany
8. Tworzenie podmiotu politycznego - edukacja jest miejscem reprodukcji, wiedza jest produkowana, podobnie jak tożsamości, dyskurs etyczny; podmiot wybierający i ponoszący odpowiedzialność.
9. Rodzaje nauczyciela wychowawcy :
a) adaptacyjny technik - przystosowanie do zastanych wzorców, technika - postępowanie zgodnie z algorytmem, cel działania konstruowany `na zewnątrz'
b) refleksyjny praktyk - powiązanie teorii z praktyką, teoria użyteczna dla działania
c) transformacyjny intelektualista - konstruowanie idei, tworzenie podmiotu politycznego, jest narzędziem do zmiany struktury
10. Kompetencje nauczyciela mają charakter :
- realizacyjny - wiedza natury technicznej, cel - środek
- interpretacyjny - całokształt własnego doświadczania