IV

NARZĄD WZROKU ( organum visus )

Zaliczamy do niego oczy ( oculi ) oraz narządy dodatkowe ( organa oculi accessoria ). Oko obejmuje gałkę oczną ( bulbus oculi ) oraz nerw wzrokowy ( nervus opticus ) łączący ją z mózgowiem. Do narządów dodatkowych czyli pomocniczych oka zaliczamy: urządzenia kierunkowe - czyli mięśnie gałki ocznej, urządzenia ochronne, powięzie oczodołu, powieki, spojówka, narząd łzowy.

Gałka oczna ( bulbus oculi )

Pod względem budowy w gałce ocznej wyróżnia się:

• ścianę gałki ocznej;

• zawartość gałki ocznej.

Ściana gałki ocznej

Ścianę gałki ocznej tworzą trzy warstwy, idąc od zewnątrz do wewnątrz są to:

1. błona zewnętrzna - o budowie włóknistej, zwana też błoną włóknistą ( tunica fibrosa ), w której wyróżnia się rogówkę i twardówkę;

2. błona środkowa - która równocześnie jest warstwą naczyniową, mięśniową i barwnikową, zwana błoną naczyniową ( tunica vasculosa ), w której wyróżnia się naczyniówkę, ciało rzęskowe i tęczówkę;

3. błona wewnętrzna - nerwowa, utworzona przez włókna nerwu wzrokowego i elementy światłoczułe ( czopki i pręciki ), zwana błoną nerwową ( tunica nervosa ) lub siatkówką ( retina ).

Błona włóknista

• tworzy zrąb gałki ocznej, do którego przyczepiają się mięśnie, oraz mocną łącznotkankową osłonkę, będącą ochroną miękkiej zawartości gałki ocznej;

• składa się ze znacznie większej ( 5/6 ) nieprzezroczystej części tylnej - twardówki, oraz znacznie mniejszej ( 1/6 ) przezroczystej części przedniej - rogówki, przez którą widzimy źrenicę oraz barwną tęczówkę. Części te oddzielone są od siebie przez bruzdę twardówki ( sulcus sclerae ).

ROGÓWKA ( cornea )

• stanowi 1/6 przednią błony włóknistej;

• ma mniejszy promień krzywizny ( większą krzywiznę ) i wygląda jakby była wprawiona w twardówkę ( na podobieństwo szkiełka zegarka );

• jest przezroczysta;

• przepuszcza promienie świetlne silnie je załamując;

• nie przyczepiają się do niej żadne mięśnie;

• nie posiada naczyń, odżywiana jest przez ciecz wodnistą gałki ocznej z komory przedniej oka, a także przez łzy obmywające ją od przodu, a także przez przybrzeżny pierścień naczyniowy twardówki drogą przesączania;

• jest bogato unerwiona czuciowo przez nerwy rzęskowe długie od nerwu nosowo-rzęskowego od n. ocznego (V₁);

• nie jest pokryta workiem spojówkowym, wąski pas przejściowy, szerokości około 1 mm, biegnący na granicy między rogówką z jednej strony a spojówką i twardówka z drugiej nazywamy rąbkiem rogówki (limbus cornae);

• idąc od przodu ku tyłowi rogówka zbudowana jest z pięciu warstw, są to:

1. nabłonek przedni;

2. blaszka graniczna przednia Bowmana;

3. istota właściwa;

4. blaszka graniczna tylna Descemeta;

5. nabłonek tylny, zwany też śródbłonkiem komory przedniej.

TWARDÓWKA ( sclera )

• stanowi 5/6 błony włóknistej, ma kształt kuli o średnicy około 24 mm;

• przeważnie jest biała, jej odcinek przedni jest widoczny i zwany „białkiem oka”. Gdy jest cienka, np. u dzieci lub w stanach chorobowych ma barwę niebieską - prześwieca przez nią błona naczyniowa, w wieku starczym przybiera zabarwienie żółtawe pochodzące od złogów tłuszczu;

• jest nieprzezroczysta;

• nie przepuszcza promieni świetlnych;

• stanowi miejsce przyczepu mięśni poruszających gałką oczną. Mięśnie proste przyczepiają się do przodu od równika, mięśnie skośne do tyłu od równika;

• w tylnej części twardówki ( w odległości 3 - 4 mm przyśrodkowo i 0,7 mm powyżej bieguna tylnego ) znajduje się otwór zwany kanałem twardówki ( canalis sclerae ), długości około 0,5 mm, przez który z galki ocznej wychodzi nerw wzrokowy. W kanale tym znajduje się blaszka sitowa ( lamina cribrosa ) rozpięta w poprzek kanału. Przez oczka tej blaszki przechodzą wiązki włókien nerwu wzrokowego. Część nerwu wzrokowego leżąca do przodu od blaszki sitowej nosi nazwę tarczy lub brodawki nerwu wzrokowego;

• oprócz kanału twardówki znajduje się w niej wiele drobnych otworków dla przejścia naczyń i nerwów. W okolicy tego kanału twardówkę przebijają tętnice rzęskowe tylne ( długie i krótkie ) od tętnicy ocznej oraz nerwy rzęskowe ( długie - od nerwu nosowo-rzęskowego od nerwu ocznego i krótkie - ze splotu rzęskowego ). Dalej do przodu, około 4 mm ku tyłowi od równika gałki ocznej twardówkę przebijają skośnie żyły wirowate ( vene vorticosae ), w liczbie 4 - 6, uchodzące do żył ocznych górnej i dolnej. Do przodu od równika, w pobliżu granicy twardówki z rogówką; twardówkę przebijają tt. rzęskowe przednie od gałęzi mięśniowych t. ocznej;

• zewnętrzną powierzchnię twardówki pokrywa pochewka gałki ocznej;

• twardówka jest bardzo słabo unaczyniona przez gałęzie odchodzące od naczyń przebijających ją;

• unerwienie pochodzi od nn. rzęskowych, ale twardówka jest wrażliwa na ból tylko w swej przedniej części

Błona naczyniowa

• wyróżnia się w niej trzy części: największa część tylna jest utworzona przez naczyniówkę, część środkowa przez ciało rzęskowe, a przednia przez tęczówkę, z otworem pośrodku - tzw. źrenica.

• wymienione części błony naczyniowej stanowią jedną całość, o czym można się przekonać po oddzieleniu błony włóknistej. Wtedy gałka oczna staje się podobna do ciemnej jagody, której łodygę stanowi nerw wzrokowy. Temu wyglądowi zawdzięcza błona naczyniowa swą dawną nazwę - jagodówki ( uvea );

NACZYNIÓWKA ( choroidea )

• stanowi tylny, największy odcinek błony naczyniowej;

• wyściela twardówkę począwszy od nerwu wzrokowego, sięgając ku przodowi do rąbka zębatego, przechodząc tu w ciało rzęskowe;

• służy ona do odżywiania zewnętrznych warstw siatkówki;

• w jej obrębie powstają żyły wirowate;

CIAŁO RZĘSKOWE ( corpus ciliare )

• jest częścią środkową błony naczyniowej;

• ma ono kształt pierścienia, a na przekroju - trójkąta; bok przedni - krótki ogranicza od boku komorę tylną , bok wewnętrzny - długi pokryty jest przez część ślepą siatkówki i przez nią sąsiaduje z ciałem szklistym gałki ocznej, bok zewnętrzny - długi przylega do twardówki, oddzielony od niej przestrzenią przynaczyniówkową;

• do wnętrza gałki ocznej wyrastają wyrostki rzęskowe ( processus ciliares ) tworzące wieniec rzęskowy ( corona ciliaris ), w nich znajdują się sploty naczyniówkowe;

• we wnętrzu ciała rzęskowego znajdują się:

• sploty naczyniowe, w których przesącza się osocze krwi i powstaje ciecz wodnista gałki ocznej;

• mięsień rzęskowy ( musculus ciliaris ) - który na przekroju południkowym ma kształt trójkątny, warunkując tym kształt ciała rzęskowego. W mięśniu tym wyróżniamy dwie główne grupy włókien:

• część zewnętrzna - włókna południkowe - mięsień Brückego;

• część wewnętrzna - włókna okrężne - mięsień Müllera.

• mięsień rzęskowy łączy się poprzez obwódkę rzęskową czyli więzadło rzęskowe Zinna z równikiem soczewki. Główną funkcją mięśnia rzęskowego jest jego udział w procesie akomodacji oka.

TĘCZÓWKA ( iris )

• jest najbardziej ku przodowi położoną częścią błony naczyniowej;

• ma kształt krążka o średnicy około 12 mm i grubości około 0,5 mm, rozpięta w płaszczyźnie czołowej;

• pośrodku tęczówki ( lub nieco przyśrodkowo ) znajduje się źrenica ( pupilla ) - otwór o zmiennej wielkości - mały w świetle mocnym, duży w ciemności.

• wyróżniamy w niej dwie powierzchnie: przednią i tylną oraz dwa brzegi: rzęskowy i źreniczny;

• brzeg rzęskowy - czyli obwodowy, łączy się z ciałem rzęskowym;

• brzeg źreniczny - czyli dośrodkowy, opiera się na soczewce;

• na powierzchni przedniej tęczówki przez przezroczystą rogówkę widać wyniosłości i zagłębienia zwane beleczkami ( trabeculae ) i zatokami ( cryptae ) tęczówki;

• tylna powierzchnia tęczówki oglądana gołym okiem jest ciemnobrunatna i gładka. Pod powiększeniem widoczne są drobne fałdy.

• w budowie tęczówki wyróżnić można cztery składniki, są to:

1. blaszka brzeżna przednia tęczówki - utworzona przez regularnie ułożone komórki zrębu (dawniej zwana śródbłonkiem komory przedniej, ale mikroskopia elektronowa nie wykazała w niej obecności komórek śródbłonka);

2. zrąb tęczówki,

• który zawiera: naczynia krwionośne, nerwy, chromatofory ( komórki barwnikonośne ) oraz mięśnie rozwieracz i zwieracz źrenicy. Twory te leżą w tkance łącznej wiotkiej. Naczynia krwionośne tworzą dwa koła tętnicze tęczówki: większe i mniejsze, leżące bliżej brzegu źrenicznego. Powstają one z rozgałęzień tętnic rzęskowych tylnych długich i tętnic rzęskowych przednich;

• w odległości około 1,5 mm od źrenicy, gdzie tętniczki tworzą koło tętnicze mniejsze tęczówki, beleczki tęczówki biegną linią zygzakowatą, która dzieli powierzchnię tęczówki na dwa koncentryczne pasma:

• mniejsze - przyźreniczne, tzw. pierścień mniejszy tęczówki;

• większe - obwodowe, czyli rzęskowe, tzw. pierścień większy tęczówki;

• oba pasma często różnią się od siebie zabarwieniem;

3. komórki barwnikowe - tworzą nabłonek barwnikowy tęczówki, pokrywający jej tylną powierzchnię, zbudowany z dwóch warstw tych komórek. Ponadto komórki barwnikowe leżą luźno w zrębie. Warstwa przednia nabłonka barwnikowego jest przedłużeniem nabłonka barwnikowego siatkówki, tylna zaś przedłużeniem właściwej siatkówki i stanowi część tęczówkową siatkówki ( pars iridica retinae ). Przy całkowitym braku barwnika zwanym bielactwem ( albinismus ) tęczówka prześwieca czerwonawo i źrenica ma wygląd czerwony. Barwa tęczówki zależy od ilości barwnika w przedniej warstwie zrębu - tj. w blaszce brzeżne przedniej tęczówki; jeśli jest go bardzo dużo - tęczówka ma barwę brązową, w oczach niebieskich przez cienką i pozbawioną barwnika warstwę przednią zrębu prześwieca tylna powierzchnia barwnikowa siatkówki.

4. mięśnie tęczówki:

• mięsień zwieracz źrenicy ( musculus sphincter pupillae ) - o okrężnym przebiegu włókien. Unerwiony przywspółczulnie przez włókna przywspółczulne pozazwojowe pochodzące ze zwoju rzęskowego - nerwy rzęskowe krótkie. Włókna przywspółczulne przedzwojowe to neuryty komórek jądra Westphal-Edingera dochodzące do zwoju rzęskowego oddzielając się od gałęzi dolnej nerwu okoruchowego ( III );

• mięsień rozwieracz źrenicy ( musculus dilator pupillae ) - o południkowym ( promienistym ) przebiegu włókien. Unerwiony współczulnie przez włókna współczulne pozazwojowe ze zwoju szyjnego górnego pnia współczulnego. Włókna te tworzą splot wokół tętnicy szyjnej wewnętrznej, a następnie wraz z tętnicą przebiegają przez zatokę jamistą, gdzie noszą nazwę splotu jamistego, stąd dochodzą do zwoju rzęskowego, przez który przechodzą tranzytem i dochodzą do mięśnia rozwieracza źrenicy. Włókna przedzwojowe dochodzące do zwoju szyjnego górnego pnia współczulnego to neuryty komórek jądra pośrednio-bocznego odcinka C₈-Th₂ rdzenia kręgowego, dlatego ten odcinek jądra pośrednio-bocznego nosi nazwę ośrodka rzęskowo-rdzeniowego ( centrum ciliospinale ). Włókna przedzwojowe biegną w gałęziach łączących białych do zwoju gwiaździstego i dalej częścią szyjną pnia współczulnego docierają do zwoju szyjnego górnego;

• mięśnie te biorą udział w procesie adaptacji oka, a ich działanie jak wskazuje nazwa jest przeciwstawne: mięsień zwieracz - zwęża źrenicę; mięsień rozwieracz - poszerza źrenicę.

Adaptacja

Zdolność widzenia przy różnym natężeniu światła. Przy małym natężeniu światła kurczy się mięsień rozwieracz źrenicy i źrenica poszerza się. Przy dużym natężeniu światła kurczy się mięsień zwieracz źrenicy zwężając źrenicę. Jeżeli zatem z jasnego pomieszczenia wchodzi się do ciemnego, następuje rozszerzenie źrenicy wskutek skurczu mięśnia rozwieracza źrenicy, co umożliwia padanie większej ilości światła na siatkówkę, w której pręcikach pojawia się w ciemności czerwony barwnik - rodopsyna. Jeżeli sytuacja jest odwrotna, wówczas kurczy się mięsień zwieracz źrenicy, źrenica zwęża się i na siatkówkę pada mniejsza ilość światła, co zapobiega zjawisku olśnienia czyli nadmiernemu rozpadowi rodopsyny pod wpływem światła o dużym natężeniu.

Akomodacja

Jest to zdolność ostrego widzenia przedmiotów położonych w różnych odległościach. Podczas patrzenia na przedmioty położone blisko kurczy się mięsień Müllera, więzadło Zinna rozluźnia się i soczewka dzięki własnej sprężystości zwiększa swą wypukłość i załamuje promienie świetlne tak że ostry obraz pada na siatkówkę. Podczas patrzenia na przedmioty leżące daleko, kurczy się mięsień Brückego, więzadło Zinna napina się, rozciągana soczewka zmniejsza swą wypukłość, tj. ulega spłaszczeniu i odpowiednio załamuje światło.

Błona nerwowa = siatkówka ( retina )

• pokrywa od wewnątrz całą błonę naczyniową;

• wyróżnia się w niej dwie części:

• tylną, większą, światłoczułą czyli część wzrokową siatkówki ( pars optica retinae );

• przednią, mniejszą, niewrażliwą na światło - część ślepą siatkówki ( pars caeca retinae );

• część ślepa pokrywa tylną powierzchnię tęczówki oraz ciało rzęskowe, stanowi więc część tęczówkową siatkówki i część rzęskową siatkówki ( pars iridica et pars ciliaris retinae );

• część wzrokowa siatkówki pokrywa pozostałą część błony naczyniowej - naczyniówkę;

• granicą pomiędzy częścią ślepą a wzrokową jest rąbek zębaty ( ora serrata ), wyznacza on również granicę między naczyniówka a ciałem rzęskowym;

• część ślepa posiada wyłącznie komórki barwnikowe;

• część wzrokowa cechuje się obecnością fotoreceptorów, są to:

• czopki ( około 6 - 7 mln. ) - wrażliwe na barwę i ksztalt;

• pręciki ( około 110 - 125 mln. ) - wrażliwe na natężenie światła;

• fotoreceptory odbierają impuls świetlny i zamieniają go na impuls nerwowy, który przekazują na komórki dwubiegunowe siatkówki, które stanowią I neuron drogi wzrokowej. Dalej impuls płynie do komórek zwojowych siatkówki, które są II neuronami drogi wzrokowej. Neuryty komórek zwojowych siatkówki zbierają się w jednym miejscu - tzw. tarczy nerwu wzrokowego ( discus s. papilla nervi optici ) i tworzą pęczek wzrokowy. Pośrodku tarczy nerwu wzrokowego znajduje się małe wgłębienie tarczy, zwane wnęką naczyniową ( excavatio disci ), prze które przechodzą naczynia środkowe siatkówki. Tarcza nerwu wzrokowego pozbawiona jest fotoreceptorów - w tym miejscu oko nie jest wrażliwe na światło. Część pola widzenia z której promienie padają na tarczę nerwu wzrokowego nie jest widoczna jednym okiem i dlatego nosi nazwę plamki ślepej, zwanej dawniej plamką Mariotte'a.

• pole widzenia - jest to cały obszar percepcji bodźców wzrokowych, który dla każdego oka ma kształt nieregularnego owalu, szerszego od strony skroniowej.

• do boku od tarczy nerwu wzrokowego ( środek plamki - w odległości około 3,5 mm bocznie od brzegu tarczy i nieco poniżej ) znajduje się miejsce najostrzejszego widzenia, tzw. plamka żółta ( macula lutea ) - płytkie owalne zagłębienie, którego najdłuższy wymiar wynosi około 2 mm. W środku niej leży dołek środkowy ( fovea centralis ), przez który biegnie oś wzrokowa. Wzajemny stosunek pręcików do czopków jest różny w różnych częściach siatkówki. W dołku środkowym plamki żółtej, na przestrzeni o średnicy około 0,5 mm znajduję się same czopki. Tuż poza obwodem tego pola między czopkami pojawiają się nieliczne pręciki, których przybywa tym więcej, im dalej od dołka środkowego. W odległości około 0,5 mm od dołka środkowego aż do samego rąbka zębatego każdy czopek jest otoczony koncentrycznie przez 3 - 4 rzędów pręcików.

Dno oka

• oglądane przez wziernik oczny ( oftalmoskop ) jest czerwone, ponieważ przez siatkówkę przeświecają naczynia krwionośne warstwy naczyniowej;

• tarcza nerwu wzrokowego oglądana przez wziernik odcina się od reszty dna oka jako owal lub krążek bladoróżowy o średnicy około 1,5 mm. W warunkach prawidłowych tarcza znajduje się na tym samym poziomie co siatkówka i nie wystaje nad otoczenie ( w postaci brodawki, jak sugerowała jej dawna nazwa);

• barwa tarczy nerwu wzrokowego zależy od naczyń włosowatych, prawie przezroczystych włókien nerwowych i przeświecającej blaszki sitowej. Skroniowy odcinek tarczy nerwu wzrokowego jest nieco jaśniejszy z powodu mniejszej grubości przebiegających tędy włókien tarczowo-plamkowych;

• w części środkowej, gdzie przez oś nerwu wzrokowego przechodzą naczynia krwionośne tarcza ma niewielkie płytkie zagłębienie o jaśniejszym zabarwieniu, jest to tzw. wnęka naczyniowa nerwu wzrokowego ( hilus vasculosus nervi optici ). Jeżeli wnęka jest większa to mówi się o zagłębieniu fizjologicznym tarczy ( excavatio physiologica disci ). Tętnica środkowa siatkówki zwykle już w obrębie tarczy rozdziela się na dwie gałęzie: górną i dolną, a te z kolei na tętnice skroniowe siatkówki górną i dolną oraz na tętnice nosowe siatkówki górną i dolną. Tętniczki te biegną powierzchownie w warstwie włókien nerwowych do rąbka zębatego dzieląc się po drodze dychotymicznie.

• do boku od tarczy n. wzrokowego znajduje się miejsce najostrzejszego widzenia - plamka żółta

Włókna nerwowe pochodzące z okolicy plamki żółtej siatkówki, zwane włóknami plamkowo-tarczowymi lub pęczkiem tarczowo-plamkowym ( fasciculus papillomacularis ) zajmują część skroniową ( boczną ) tarczy nerwu wzrokowego. Na przekroju ma on kształt trójkąta ze szczytem zwróconym do środka nerwu. Dopiero w odległości 12 - 15 mm za gałką oczną wiązka ta wchodzi do środka pnia nerwowego i biegnie wzdłuż jego osi do skrzyżowania wzrokowego.

Zawartość gałki ocznej

- zawartość gałki ocznej stanowią: soczewka, ciało szkliste i ciecz wodnista

Soczewka (lens)

- jest strukturą przeźroczystą, dwuwypukłą, silnie załamującą światło. Położona jest między tęczówką leżącą z przodu, a ciałem szklistym położonym z tyłu. Powierzchnia przednia jest zwrócona do komory przedniej gałki ocznej i styka się z brzegiem źrenicznym tęczówki. Powierzchnia tylna - silniej wypukła - leży w dole ciała szklistego. Te dwie powierzchnie schodzą się na obwodzie na zaokrąglonym brzegu soczewki czyli równiku soczewki. Punkt środkowy przedniej i tylnej pow. soczewki stanowi biegun przedni i tylny, a linia łącząca oba bieguny jest osią soczewki (axis lentis). Soczewka objęta jest sprężystą torebką (capsula lentis), która daje się usunąć. W soczewce wyróżnia się obwodowo położoną korę (cortex lentis) - bezbarwną oraz leżące w części środkowej jądro (nucleus lentis) - barwy żółtej lub brunatnej, z wiekiem twardniejące.

- soczewka utrzymywana jest w swoim położeniu za pomocą więzadła rzęskowego (lig. ciliare Zinni) zwanego obwódką rzęskową (zonula ciliaris), która rozpościera się od strefy przyrównikowej soczewki do ciała rzęskowego. Jest ono utworzone przez cienkie włókna obwódkowe (fibrae zonulares),między którymi znajdują się niewielkie przestrzenie zwane przestrzeniami obwódkowymi Petita.

Ciało szkliste (corpus vitreum)

- jest przeźroczystą bezbarwną masą galaretowatą, która wypełnia przestrzeń gałki ocznej, znajdującą się za soczewką. Stanowi ok. 4/5 zawartości gałki ocznej. Dostosowuje się ono do kształtu otoczenia, tylna połowa jest kulista, na powierzchni przedniej, do której przylega soczewka znajduje się wgłębienie - dół ciała szklistego (fossa hyaloidea). Przez część środkową ciała szklistego od tarczy n. wzrokowego do dołu ciała szklistego biegnie przewód - kanał ciała szklistego (canalis hyaloideus), szerokości ok. 1 - 2 mm, który jest pozostałością płodowej t. ciała szklistego, biegnącej w przedłużeniu t. środkowej siatkówki, aż do soczewki. Zewnętrzna, bardziej gęsta warstwa ciała szklistego nosi nazwę błony szklistej i osłania ciało szkliste ze wszystkich stron, z wyjątkiem odcinka leżącego na podstawie ciała szklistego. Ciało szkliste odpowiada za utrzymanie prawidłowego ciśnienia wewnątrzgałkowego, które jest warunkiem zachowania prawidłowych wartości optycznych oka.

Ciecz wodnista (humor aquosus)

- wytwarzana jest częściowo przez nabłonek ciała rzęskowego, a częściowo jest przesączem krwi. Odżywia ona twory pozbawione naczyń krwionośnych; soczewkę i rogówkę i odprowadza z nich produkty przemiany materii, a także jest składową złożonego układu optycznego gałki ocznej.

- komora przednia oka (camera anterior bulbi) - ograniczenia:

od przodu tylna powierzchnia rogówki i niewielka część twardówki

od tyłu przednia powierzchnia tęczówki i część przedniej powierzchni soczewki leżąca za źrenicą

- komora tylna oka (camera posterior bulbi), ma kształt zbliżony do nieregularnego czworoboku, przez źrenicę łączy się z komorą przednią - ograniczenia:

od przodu tylna powierzchnia tęczówki

przyśrodkowo soczewka

bocznie ciało rzęskowe

od tyłu ciało szkliste

Krążenie cieczy wodnistej

- z miejsca produkcji (j.w.) ciecz wodnista dostaje się do komory oka tylnej i z niej przez źrenicę odpływa do komory oka przedniej, na obwodzie której znajduje się kąt tęczówkowo-rogówkowy (angulus iridocornealis) zwany także kątem przesącza. W kącie tym znajduje się więzadło grzebieniaste (lig. pectinatum) mające siateczki beleczek, stąd inna nazwa siateczka beleczkowa (reticulum trabeculare). Układ szczelin w utkaniu więzadła grzebieniastego nosi nazwę przestrzeni kąta tęczówkowo-rogówkowego (spatia anguli iridocornealis s. Fontanae - przestrzenie Fontany). Przez te przestrzenie ciecz wodnista odpływa do zatoki żylnej twardówki zwanej kanałem Schlemma (sinus venosus sclerae s. canalis Schlemmi) okrążającego jak pierścień rogówkę leżąc na granicy rogówkowo-tęczówkowej, stąd przez żyły wodniste (venae aquosae) ciecz wodnista odpływa do żył wirowatych. Zablokowanie kąta przesącza prowadzi do wzrostu ciśnienia cieczy wodnistej - jaskra.

Droga promienia świetlnego

- promień padający na siatkówkę przechodzi przez: rogówkę, komorę przednią gałki ocznej, źrenicę, soczewkę i ciało szkliste

- na siatkówce powstaje obraz rzeczywisty, odwrócony, pomniejszony

- największą zdolność załamywania promieni świetlnych ma rogówka, a po niej soczewka

Naczynia gałki ocznej

- w gałce ocznej wyróżnia się dwa układy naczyń krwionośnych; układ rzęskowy i układ siatkówkowy, oba układy są odgałęzieniami t. ocznej, a między nimi istnieją nieliczne tylko połączenia

układ rzęskowy

- tętnice rzęskowe zaopatrują całą błonę naczyniową, twardówkę i brzeg rogówki z sąsiadującą spojówką

- do naczyń tych należą:

• tt. rzęskowe tylne krótkie - odchodzą one t. ocznej dwoma pniami, które dzielą się tuż za gałką oczną na 12-15 gałęzi. Po oddaniu gałęzi do twardówki przebijają ją w okolicy tylnego bieguna gałki ocznej. Część z nich tworzy dookoła n. wzrokowego koło naczyniowe n. wzrokowego. Pozostałe biegną ku przodowi w przestrzeni przynaczyniówkowej naczyniówki i wytwarzają gęste sploty w warstwie naczyń włosowatych, ku przodowi zespalając się z gg. wstecznymi tt. rzęskowych tylnych i tt. rzęskowych przednich.

• tt. rzęskowe tylne długie przeważnie w liczbie dwóch, przechodzą przez twardówkę po obu stronach n. wzrokowego, nieco dalej do przodu niż poprzednie. Dochodzą do ciała rzęskowego wytwarzając w nim połączenia między sobą i z gałęziami tt. rzęskowych przednich tworzą koło tętnicze większe tęczówki

• tt. rzęskowe przednie w liczbie 5 - 7 odchodzą od tt. mm. prostych gałki ocznej, oddają gg. wsteczne(dla przedniej części twardówki i spojówki) i przebijają twardówkę blisko brzegu rogówkowego i tu łączą się z tt. rzęskowymi tylnymi przyczyniając się do utworzenia koła tętniczego większego tęczówki.

- żyły zwykle nie towarzyszą tętnicom, cała krew żylna z naczyniówki, ciała rzęskowego i większej części tęczówki zbiera się w 4 - 6 żyły wirowate.

układ siatkówkowy

- t. środkowa siatkówki odchodzi od t. ocznej i wchodzi do n. wzrokowego 10-15 mm za gałką oczną, biegnie wzdłuż osi nerwu do tarczy n. wzrokowego, gdzie wychodzi na powierzchnię i dzieli się na gałąź górną i dolną, a te z kolei na tt. skroniowe siatkówki górną i dolną oraz tt. nosowe siatkówki górną i dolną. Tętniczki te biegną powierzchownie w warstwie włókien nerwowych do rąbka zębatego, dzieląc się po drodze dychotymicznie.

- żyły siatkówki nie towarzyszą tętnicom, ale obszar unaczynienia jest ten sam i dlatego mają te same nazwy. Żyła środkowa siatkówki powstaje z dwóch głównych gałęzi nieco przyśrodkowo od podziału t. środkowej siatkówki, biegnie w osi n. wzrokowego razem z tętnicom i najczęściej uchodzi do zatoki jamistej, rzadziej do z. ocznej.

Odpływ chłonki

- w gałce ocznej nie ma naczyń chłonnych, chłonka odpływa poprzez przestrzeń przynaczyniówkową, która przez gałęzie żył wirowatych i innych naczyń przebijających twardówkę uzyskuje połączenie z przestrzenią międzypochewkową położoną między twardówką a pochewką gałki ocznej.

Nerwy gałki ocznej

- pochodzą bezpośrednio od n. nosowo-rzęskowego, jako nn. rzęskowe długie prowadzące włókna czuciowe oraz od zwoju rzęskowego jako nn. rzęskowe krótkie prowadzące włókna czuciowe i autonomiczne (współczulne i przywspółczulne)

N. oczny (n. ophtalmicus)

- jest najmniejszą z trzech gałęzi n. trójdzielnego

- ma charakter czuciowy - dendryty komórek zwoju trójdzielnego

- po odejściu od zwoju biegnie w ścianie bocznej zatoki jamistej (poniżej n. IV, bocznie od n. VI) i przez szczelinę oczodołową górną wchodzi do oczodołu, gdzie dzieli się na trzy gałęzie. Jeszcze przed wejściem do oczodołu oddaje g. oponową czyli g. namiotu (r. meningeus s. r. tentorii) unerwiającą oponę twardą namiotu móżdżku oraz zatoki skalistej górnej, poprzecznej i prostej (dołu tylnego czaszki).

- gałęzie końcowe n. ocznego:

• n. łzowy (n. lacrimalis) biegnie wzdłuż bocznej części sklepienia oczodołu do przodu w kierunku kąta bocznego oka, następnie dzieli się na 2 gałęzie. G. górna przechodzi przez gruczoł łzowy unerwiając go czuciowo, ponadto unerwia czuciowo spojówkę oraz skórę okolicy bocznego kąta oka i powieki górnej. G. dolna biegnie ku dołowi wzdłuż bocznej ściany oczodołu i łączy się z n. jarzmowym jako r. communicans nervi zygomatici cum ramo inferiore nervi lacrimalis. Dzięki temu zespoleniu g. dolna otrzymuje wydzielnicze włókna przywspółczulne dla gruczołu łzowego. Włókna te pochodzą z n. pośredniego i przez n. skalisty większy, zwój skrzydłowo-podniebienny i wł. pozazwojowe z tego zwoju dochodzą do n. jarzmowego.

• n. czołowy (n. frontalis) biegnie ku przodowi w przedłużeniu pnia n. ocznego bezpośrednio pod sklepieniem oczodołu na m. dźwigaczu powieki górnej, następnie dzieli się na dwie gałęzie końcowe; n. nadbloczkowy (n. supratrochlearis) i n. nadoczodołowy (n. supraorbitalis). Nerwy te przechodzą przez odpowiednie wcięcia lub otwory w brzegu górnym oczodołu. Unerwiają one skórę powieki górnej, przyśrodkowego kąta oka, czoła aż do szczytu głowy (do poziomu szwu wieńcowego), nasady i grzbietu nosa, spojówkę górnej powieki i przyśrodkowego kąta oka oraz błonę śluzową zatoki czołowej. G. dolna n. nadbloczkowego zespala się z n. podbloczkowym

• n. nosowo-rzęskowy (n. nasociliaris) biegnie do przodu i przyśrodkowo dochodząc do brzegu przyśrodkowego sklepienia oczodołu (początkowo między m. prostym górnym a n. wzrokowym, następnie m. skośnym górnym a m. prostym przyśrodkowym). Unerwia częściowo jamę nosową i gałkę oczną, stąd podział nerwu na część nosową i rzęskową (pars ciliaris et nasalis).

• z części rzęskowej odchodzą:

• gałąź łącząca ze zwojem rzęskowym (r. communicans cum ganglio ciliari) - korzeń czuciowy tego zwoju

• nn. rzęskowe długie (nn. ciliares longi) biegną wzdłuż n. wzrokowego, wnikają do gałki ocznej i unerwiają błonę zewnętrzną i środkową.

- z części nosowej odchodzą:

• n. sitowy tylny (n. ethmoidalis posterior) - wychodzi z oczodołu w towarzystwie jednoimiennych naczyń przez foramen ethmoidale posterior i unerwia błonę śluzową komórek sitowych tylnych i zatoki klinowej

• n. sitowy przedni (n. ethmoidalis anterior) biegnie nad m. prostym przyśrodkowym i przez foramen ethmoidale anterior przechodzi do dołu przedniego czaszki. Leży tu pod oponą twardą na blaszce sitowej i razem z jednoimienną tętnicą przechodzi przez jeden z przednich otworów tej blaszki do jamy nosowej, gdzie dzieli się na gg. nosowe (rr. nasales), a te z kolei dzielą się na gg. wewnętrzne i g. zewnętrzną. Gałęzie nosowe wewnętrzne unerwiają błonę śluzową przednio-górnej części jamy nosowej do przodu od okolicy węchowej, zarówno ściany bocznej (gg. nosowe przednie boczne) jak i przyśrodkowej (gg. nosowe przednie przyśrodkowe). Gałąź nosowa zewnętrzna (r. nasalis externus) biegnie w bruździe sitowej na wewnętrznej powierzchni kości nosowej i na dolnym brzegu kości, między nią a chrząstką boczną nosa nerw wychodzi z jamy nosowej i unerwia skórę grzbietu nosa.

• n. podbloczkowy (n. infratrochlearis) biegnie w przedłużeniu pnia n. nosowo-rzęskowego do wewnętrznego kąta oka dzieląc się na gałąź powiekową górną i dolną. Nerw ten unerwia okolicę przyśrodkowego kąta oka, mięsko łzowe, woreczek łzowy oraz skórę powierzchni bocznej nasady nosa.

Zwój rzęskowy (ganglion ciliare)

- leży w głębi oczodołu, na granicy tylnej i środkowej jego trzeciej części, pomiędzy n. wzrokowym a m. prostym bocznym

- jest zwojem o charakterze przywspółczulnym, topograficznie związanym z n. ocznym

- zwój otrzymuje trzy korzenie:

• korzeń czuciowy czyli długi (radix sensitiva s. longa s. ramus communicans cum n. nasociliari) - od n. nosowo-rzęskowego od n. ocznego. Są to dendryty komórek zwoju trójdzielnego Gassera

• korzeń przywspółczulny, czyli krótki albo okoruchowy (r. parasymphatica s. brevis s. oculomotoria) - od g. dolnej n. okoruchowego. Są to neuryty komórek jądra Westphal-Edingera.

• korzeń współczulny - są to włókna współczulne pozazwojowe ze zwoju szyjnego górnego pnia współczulnego. Pochodzą ze splotu jamistego będącego częścią splotu współczulnego otaczającego t. szyjną wewnętrzną w jej przebiegu przez zatokę jamistą. Dochodzą one do zwoju w towarzystwie n. ocznego. Włókna współczulne wychodzące ze zwoju rzęskowego unerwiają naczynia gałki ocznej oraz m. rozwieracz źrenicy.

- włókna pozazwojowe to nn. rzęskowe krótkie (nn. ciliares breves), które wzdłuż n. wzrokowego kierują się do gałki ocznej i po przebiciu twardówki zaopatrują naczynia twardówki i naczyniówki. W ciele rzęskowym wytwarzają splot, z którego wychodzą włókna nerwowe unerwiające m. rzęskowy oraz mm. gładkie tęczówki, które unerwione są pojedynczo; m. zwieracz źrenicy - wyłącznie P., m. rozwieracz źrenicy - wyłącznie W.

Nerw wzrokowy (n. opticus) II n. czaszkowy

- zarówno rozwojowo jak i czynnościowo jest zmienioną częścią mózgowia (wypustką mózgowia). Biegnie od gałki ocznej do skrzyżowania wzrokowego i prowadzi włókna nerwowe siatkówki do mózgowia. W jego przebiegu wyróżnia się cztery odcinki:

1. odcinek wewnątrzgałkowy - dł. ok. 0.7 mm.

2. odcinek wewątrzoczodołowy - od gałki ocznej do kanału wzrokowego, dł. ok. 30 mm.

3. odcinek wewnątrz kanału wzrokowego - dł. ok. 5 mm.

4. odcinek wewnąrzczaszkowy - do skrzyżowania wzrokowego, dł. ok. 10 mm.

ad. 2. - w odcinku wewnątrzoczodołowym n. wzrokowy ma przebieg esowaty, dzięki temu gałka oczna może swobodnie wykonywać swe ruchy. Ten nadmiar długości zabezpiecza też włókna nerwowe przed uszkodzeniem w przypadku znacznego wytrzeszczu. W oczodole i kanale wzrokowym nerw objęty jest pochewkami odpowiadającymi oponom mózgowia; pochewką zewnętrzną, środkową i wewnętrzną. W kanale wzrokowym opona twarda mózgowia rozszczepia się na dwie warstwy: zewnętrzna przechodzi w okostną oczodołu, a wewnętrzna okrywa n. wzrokowy. Między pochewką zewnętrzną a środkową znajduje się przestrzeń międzypochewkowa (spatium intervaginale - odpowiada przestrzeni podtwardówkowej w obrębie czaszki) nie mająca większego znaczenia dla komunikacji z odpowiednią przestrzenią wewnątrzczaszkową. Nato-miast płyn krążący w przestrzeni między pochweką środkową a wewnętrzną (odpowiadającej przestrzeni podpajęczynówkowej) nieprzerwanie łączy się z podpajęczynówkowym płynem wewnątrzczaszkowym.

Mięśnie oczodołu

Mięśnie gałki ocznej

- gałką oczną porusza 6 mięśni; 4 mięśnie proste (przyśrodkowy, boczny, górny i dolny) oraz 2 mięśnie skośne (górny i dolny)

- mięśnie te wykonują zawsze ruchy obrotowe, przy czym gałka oczna nie zmienia miejsca swego położenia

- wszystkie mięśnie proste oka oraz m. skośny górny mają przyczep początkowy w szczycie oczodołu, w pierścieniu ścięgnistym wspólnym (anulus tendineus communis Zinni) dookoła ujścia kanału wzrokowego oraz przylegającej przyśrodkowej części szczeliny oczodołowej górnej. W pierścieniu tym rozpoczyna się również m. dźwigacz powieki górnej. M. skośny dolny rozpoczyna się na dolnej ścianie oczodołu tuż za brzegiem podoczodołowym.

- przyczepy końcowe mm. prostych znajdują się na twardówce, nieco do przodu od równika gałki oczne. M. skośny górny przechodzi przez bloczek i przyczepia się do twardówki ku tyłowi od równika gałki ocznej, w ćwiartce górno-bocznej. M. skośny dolny przyczepia się do twardówki ku tyłowi od równika gałki ocznej, w ćwiartce dolno-bocznej.

- czynność:

• m. prosty przyśrodkowy zwraca gałkę oczną ku nosowi

• m. prosty boczny zwraca gałkę oczną ku skroni

• m. prosty górny zwraca gałkę oczną ku górze i nosowi

• m. prosty dolny zwraca gałkę oczną ku dołowi i nosowi

• m. skośny górny zwraca gałkę oczną ku dołowi i skroni

• m. skośny dolny zwraca gałkę oczną ku górze i skroni

- unerwienie: m. prosty boczny - n. VI

m. skośny górny - n. IV ; pozostałe mięśnie - n. III

Inne mięśnie oczodołu

1. m. dźwigacz powieki górnej (m. levator palpebrae superioris)

Pp: pierścień ścięgnisty wspólny

Pk: jego wachlarzowate ścięgno dzieli się na dwie blaszki; powierzchowną i głęboką, kończące się w powiece górnej, blaszka głęboka zawiera włókna mięśniowe gładkie tworzące m. tarczkowy górny

F: unosi powiekę górną

N: g. górna n. okoruchowego (n. III)

2. m. oczodołowy (m. orbitalis)

- jest m. gładkim, jego włókna, głownie o przebiegu poprzecznym, rozpięte są nad szczeliną oczodołową dolną

F: prawdopodobnie odgrywa pewną rolę w wysuwaniu gałki ocznej do przodu

N: unerwienie pochodzi od cz. współczulnej układu autonomicznego

Pierścień ścięgnisty wspólny

- przez pierścień ten przechodzą: t. oczna

n. wzrokowy (n. II)

n. okoruchowy (n. III)

n. odwodzący (n. VI)

n. nosowo-rzęskowy (od n. ocznego - n. V1)

włókna współczulne ze splotu jamistego

Nerwy gałkoruchowe (III, IV i V)

Nerw okoruchowy (n. oculomotorius) - n. III

- ma charakter ruchowy i przywspółczulny

- jądro ruchowe - jądro główne (nucl. principalis n. III) leży w nakrywce śródmózgowia, do przodu od wodociągu mózgu Sylwiusza, na poziomie wzgórków górnych

- jądro przywspółczulne - jądro dodatkowe - jądro Westphala - Edingera leży przyśrodkowo i ku tyłowi od jądra ruchowego

- nerw III wychodzi z pnia mózgu w dole międzykonarowym, powyżej górnego brzegu mostu dwiema grupami włókien: grupa przyśrodkowa wychodzi z bruzdy przyśrodkowej odnogi mózgu, grupa boczna wychodzi tuż obok z odnogi mózgu. Oba pęczki łączą się i biegną do przodu i w stronę boczną między t. górną móżdżku a t. tylną mózgu. Bocznie od wyrostka pochyłego tylnego nerw przebija oponę twardą i biegnie w górnym brzegu ściany bocznej zatoki jamistej do szczeliny oczodołowej górnej, przez którą wchodzi do oczodołu. Po przejściu przez wspomnianą szczelinę przechodzi przez pierścień ścięgnisty wspólny, przyśrodkowo od n. VI i nosowo-rzęskowego. Zaraz po wejściu do oczodołu n. III dzieli się na dwie gałęzie: słabszą g. górną (biegnie do przodu i ku górze bocznie od n. wzrokowego do m. dźwigacza powieki górnej i m. prostego górnego, które unerwia) i silniejszą g. dolną, która unerwia m. prosty przyśrodkowy, m. prosty dolny i m. skośny dolny. Od gałęzi zaopatrującej m. skośny dolny odchodzą włókna do zwoju rzęskowego, stanowiąc jego korzeń przywspółczulny, w zwoju tym kończą się synapsami z kom. zwoju i jako wł. pozazwojowe w nn. rzęskowych krótkich podążają do gałki oczne. Nerwy te biegną do przodu między twardówką a naczyniówką, w ciele rzęskowym wytwarzają splot rzęskowy i unerwiają m. zwieracz źrenicy i m. rzęskowy.

Nerw bloczkowy (n. trochlearis) - n. IV

- ma charakter ruchowy

- jądro ruchowe leży w nakrywce śródmózgowia, bezpośrednio poniżej jądra n. III, do przodu od wodociągu mózgu Sylviusza, na wysokości wzgórków dolnych.

- neuryty tego jądra biegną w kierunku grzbietowym, przechodzą na str. przeciwną i pnia mózgu wychodzą ku dołowi od wzgórka dolnego blaszki pokrywy a bocznie od wędzidełka zasłony rdzeniowej górnej. Następnie n. IV obejmuje łukowato konar mózgu, kierując się na powierzchnię podstawną mózgowia, biegnie do tyłu od wyrostka pochyłego tylnego i pod przednim pasmem namiotu móżdżku przebija oponę twardą (porus n. trochlearis). Następnie biegnie do przodu w ścianie bocznej zatoki jamistej (poniżej n. III i nad n. V1), następnie krzyżuje n. III po jego bocznej stronie i przez szczelinę oczodołową górną wstępuje do oczodołu bocznie i ku górze od pierścienia ścięgnistego wspólnego. W oczodole dochodzi do m. skośnego górnego unerwiając go.

Nerw odwodzący (n. abducens) - n. VI

- ma charakter ruchowy

- jądro ruchowe leży w części grzbietowej mostu, na dnie dołu równoległobocznego we wzgórku n. twarzowego.

- neuryty komórek tego jądra biegną do przodu i ku dołowi i w pobliżu linii pośrodkowej wychodzą z mózgowia na dolnym brzegu mostu, między nim a piramidą rdzenia przedłużonego.

- po wyjściu z mózgowia nerw ten biegnie w zbiorniku podpajęczynówkowym mostu leżąc na stoku kości klinowej, następnie w pobliżu szczytu piramidy k. skroniowej przechodzi przez szczelinę opony twardej i wchodzi do zatoki jamistej, w której biegnie poniżej i nieco bocznie od t. szyjnej wewnętrznej, otoczony śródbłonkiem zatoki. Po wyjściu z zatoki jamistej przechodzi przez szczelinę oczodołową górną i pierścień ścięgnisty wspólny do oczodołu, gdzie biegnie po stronie bocznej n. wzrokowego do m. prostego bocznego gałki ocznej, unerwiając go.

Powieki (palpebrae)

- są to ruchome fałdy skórno-mięśniowe pokrywające gałkę oczną od przodu stanowiąc jej ochronę. Granicę powieki górnej stanowi brew (supercilium) umieszczona wzdłuż łuku brwiowego kości czołowej. Brew zbudowana jest ze skóry zawierającej liczne gruczoły łojowe i potowe oraz mocne włosy. Granica powieki dolnej jest słabo zaznaczona i odpowiada dolnej granicy oczodołu.

- w obu powiekach odróżniamy powierzchnię przednią - skórną i powierzchnię tylną - spojówkową, jedna przechodzi w drugą na wolnym brzegu powieki. Przestrzeń między wolnymi brzegami powiek stanowi szpara powiek (rima palpebrarum)

- powieki łączą się ze sobą po obu końcach szpary powiek tworząc kąty oka; przyśrodkowy i boczny (angulus oculi medialis et lateralis). Samo połączenie powiek nazywa się spoidłem powiek (commissura palpebrarum medialis et lateralis). Boczny kąt oka jest ostry. Przyśrodkowy kąt oka jest zaokrąglony przyjmując kształt wcięcia podkowiastego, wcięcie to ogranicza małą trójkątną przestrzeń, tzw. jeziorko łzowe (lacus lacrimalis), w którym znajduje się mięsko łzowe (caruncula lacrimalis). U podstawy tego wcięcia, na brzegu wolnym powiek istnieje małe wzniesienie, tzw. brodawka łzowa (papilla lacrimalis) z punktem łzowym (punctum lacrimale) na jego szczycie.

- na wolnym brzegu powieki, szerokości ok. 2 mm odróżniamy krawędź przednią i tylną. Krawędzie przednie powiek są nieco zaokrąglone, z krawędzi tych wyrastają łukowato dość twarde włosy - rzęsy (cilia), ustawione zwykle w 2-3 rzędy. Krawędzie tylne powiek zwrócone są do gałki ocznej, do przodu od nich znajduje się rząd drobnych otworków - ujść gruczołów tarczkowych.

- idąc od zewnątrz do wewnątrz w powiece wyróżnia się następujące warstwy:

• skóra wraz z tkanką podskórną

• część powiekowa m. okrężnego oka

• tarczka (tarsus) - tarczka zbudowana jest ze zbitej tkanki łącznej, która tworzy szkielet powiek, nadaje im kształt oraz zawiera gruczoły łojowe, tzw. gruczoły tarczkowe Meiboma. Ujścia tych gruczołów leżą bezpośrednio do przodu od krawędzi tylnej powiek Wydzielina tych gruczołów uszczelnia zetknięte ze sobą powieki i zapobiega przelewaniu się łez przez ich brzegi. Tarczka górna jest prawie 2x wyższa niż dolna. Do powierzchni przedniej tarczek przyczepia się przegroda oczodołowa, która u góry i u dołu łączy się z brzegiem oczodołu. Przyśrodkowe i boczne końce obu tarczek są poza tym przyczepione do brzegów oczodołu za pomocą pasm tkanki łącznej w postaci więzadeł powiekowych; przyśrodkowego i bocznego. Do górnego brzegu tarczki górnej oraz dolnego brzegu tarczki dolnej przyczepiają się mm. tarczkowe; odpowiednio górny i dolny (m. tarsalis superior et inferior). Oba mięśnie są unerwione przez włókna współczulne i przyczyniają się do rozwarcia szpary powiek.

• spojówka

- otwieranie i zamykanie szpary powiek odbywa się wskutek naprzemiennego skurczu i rozkurczu m. dźwigacza powieki górnej, mm. tarczkowatych oraz m. korężnego oka.

Spojówka (tunica conjunctiva)

- jest to delikatna błona śluzowa pokrywająca tylną powierzchnię powiek i przednią powierzchnię gałki ocznej

- wyróżniamy w niej 3 części: spojówkę powiek, spojówkę gałki ocznej, sklepienie spojówki.

• spojówka powiek pokrywa tylną powierzchnię powiek, rozpoczynając się na krawędzi tylnej powieki (brzeg wolny powieki między krawędzią przednią i tylną pokrywa jeszcze skóra)

• spojówka gałki ocznej pokrywa przedni odcinek twardówki aż do rąbka rogówki, z twardówką jest luźno złączona, przesuwalna i daje się ująć w fałd. Pokrycie spojówkowe brzegu rogówki nazywamy rąbkiem spojówki jego szerokość wynosi ok. 1-2 mm. W rąbku kończy się spojówka gałki ocznej jednak jej nabłonek przechodzi w nabłonek rogówki.

• sklepienie spojówki górne i dolne utworzone jest przez przejście spojówki powiek w spojówkę gałki ocznej, spojówka jest tu najsilniej złączona z podłożem tak rozległa że układa się zwykle w poziome fałdy, dzięki temu ruchy gałki ocznej mogą odbywać się swobodnie i niezależnie od powiek.

- cała powierzchnia wysłana przez spojówkę tworzy jeden wspólny rozległy worek spojówkowy

Narząd łzowy (apparatus lacrimalis)

- tworzą gruczoł łzowy oraz drogi odprowadzające (kanaliki łzowe, woreczek łzowy i przewód nosowo-łzowy).

Gruczoł łzowy (glandula lacrimalis)

-leży w przedniej części oczodołu, w dole gruczołu łzowego na górno-bocznej ścianie oczodołu i jest podzielony przez ścięgno m. dźwigacza powieki górnej na część oczodołową- większą i znacznie mniejszą część powiekową, tylko w tyle obie części są ze sobą połączone. Część powiekowa przylega do górnego sklepienia spojówki i do bocznego kąta oka, można ją obserwować po odwinięciu powieki górnej. Z tego gruczołu łzy odpływają przez 10-12 przewodzików odprowadzających do górnego sklepienia spojówki (w sklepieniu tym mają swe ujścia). Dzięki ruchowi powiek i gałki ocznej są one rozprowadzane po rogówce i spływają do dolnego sklepienia spojówki i dalej w kierunku przyśrodkowego kąta oka do jeziorka łzowego, leżącego na mięsku łzowym. Stąd łzy odpływają przez punkty łzowe leżące na brodawkach łzowych na brzegu wewn. (krawędzi tylnej) powiek do kanalików łzowych: górnego i dolnego, a następnie do woreczka łzowego leżącego na przyśrodkowej ścianie oczodołu w dole woreczka łzowego. W kanaliku łzowym wyróżnia się dwie części początkową pionową i końcową poziomą. W miejscu połączenia obu części znajduje się bańka kanalika łzowego. Z woreczka łzowego wychodzi przewód nosowo-łzowy długości ok. 15 mm który biegnie ku dołowi i nieco bocznie (linię przebiegu wskazuje linia łącząca wewnętrzny kąt oka z I zębem trzonowym) w kostnym kanale nosowo-łzowym i uchodzi do przewodu nosowego dolnego.

Droga wydzielnicza dla gruczołu łzowego

Neuryty jądra ślinowego górnego leżącego w moście biegną w nerwie pośrednim, włókna drogi wydzielniczej przechodzą tranzytem przez zwój kolanka i odłączają się od n. pośredniego biegnąc dalej w n. skalistym większym

Nerw skalisty większy łączy się z n skalistym głębokim w nerw kanału skrzydłowego Widiusza, który dochodzi do zwoju skrzydłowo-podniebiennego. W zwoju tym włókna przywspółczulne kończą się synapsami z komórkami tego zwoju. Neuryty komórek zwoju skrzydłowo-podniebiennego biegną dalej z n. jarzmowym, który przez szczelinę oczodołową dolną wchodzi do oczodołu i tu oddaje gałąź łączącą z n. łzowym, która dochodzi do dolnej gałęzi n. łzowego i z nią do gruczołu łzowego.

Zawartość oczodołu:

1. gałka oczna wraz z zawartością: soczewka, ciało szkliste, ciecz wodnista

2. mm gałki ocznej- aparat ruchowy gałki ocznej

3. inne mm oczodołu ;m. dźwigacz powieki górnej, m. oczodołowy

4. powięzie mięśniowe

5. pochewka gałki ocznej

6. ciało tłuszczowe oczodołu

7. gruczoł łzowy wraz z przewodami odprowadzającymi

8. jeziorko łzowe na mięsku łzowym

9. punkty łzowe znajdujące się na brodawkach łzowych w przyśrodkowym brzegu powieki górnej i dolnej

10. kanaliki łzowe i woreczek łzowy

11. przegroda oczodołowa

12. tarczki w obrębie powiek

13. a. ophtalmica z rozgałęzieniami

14. v. ophtalmica superior et inferior z dopływami, v. ophtalmica sup. uchodzi do sinus cavernosus, v. ophtalmica inf. dzieli się na g. górną - uchodzi do sinus cavernosus i g. dolną - uchodzi do plexus venosus pterygoideus

15. a. et v. infraorbitalis

16. n opticus- II

17. n oculomotorius- III

18. n trochlearis -IV

19. gg. n. ocznego (n. V1), na które nerw ten dzieli się przed wejściem do oczodołu: n. lacrimalis, n. frontalis, n. nasolacrimalis

20. n. abducens -VI

21. n. zygomaticus

22. n. infraorbitalis

23. rr. orbitales ganglion pterygopalatini

V

---