RACHUNKOWOŚĆ ROLNA

Część II.

POLSKIE DOŚWIADCZENIA W KSZTAŁTOWANIU METOD RACHUNKOWOŚCI ROLNICZEJ

W Polsce od 1926 roku pod nadzorem metodycznym instytutów naukowych dla dostarczania informacji różnym odbiorcom wdrożono w ponad 500 gospodarstwach rolniczych wg jednolitego wzoru wariant rachunkowości rolniczej, który miał dostarczać informacji :

a) na potrzeby wewnętrzne dla prowadzących gospodarstwo rolnicze;

b) dla doskonalenia ekonomicznego i organizacyjnego w sektorze rolnictwa;

c) dla potrzeb makroekonomicznych

Od rozpoczęcia transformacji do gospodarki rynkowej rachunkowość prowadzono w polskich gospodarstwach rodzinnych wg trzech następujących systemów:

• system opracowany w IERiGŻ

• Zunifikowany System Rachunkowości Gospodarstw Rolniczych

• Polski FADN

Największe doświadczenie w prowadzeniu rachunkowości w gospodarstwach rodzinnych w Polsce ma IERiGŻ. W metodzie rachunkowości rolniczej opracowanej przez IERiGŻ dane źródłowe, pochodzące z gospodarstwa rolniczego gromadzone były w książce rachunkowej. Zapisy obejmowały informacje o:

• przychodach i rozchodach gotówkowych (obroty gotówkowe),

• kredytach i rozliczeniach z instytucjami oraz osobami prywatnymi,

• przychodach i rozchodach w ujęciu ilościowym produktów roślinnych, materiałów i poszczególnych grup inwentarza żywego,

• nakładach pracy (liczba godzin pracy) członków rodziny i najmu oraz w rozbiciu na poszczególne uprawy i grupy zwierząt,

• liczbie dni stołowania rodziny, gości i pracowników najemnych zestawienie w poszczególnych miesiącach

• rozdysponowaniu pracy koni i ciągników własnych oraz wynajętych.

Ponadto w tym systemie rachunkowości rolniczej sporządza się inwenturę i syntetyczny opis gospodarstwa rolniczego.

Od 1996 roku wprowadzono w Polsce Zunifikowany System Rachunkowości Gospodarstw Rolniczych. System ten można traktować jako poprzednika Polskiego FADN. Zgodnie z metodą przyjętą w ramach tego systemu ewidencja pierwotna (podstawowa) prowadzona jest w gospodarstwie przez rolnika pod nadzorem specjalisty w trzech rodzajach ksiąg:

• Książka wpłat i wypłat gospodarstwa rolniczego

• Książka inwentarzowa gospodarstwa rolniczego.

• Książka obrotów i zaszłości w gospodarstwie

Od 2004 roku wdrożono w Polsce w ponad 12 tys. gospodarstw rolniczych rachunkowość wg systemu FADN, systemu prowadzonego w krajach UE.

ZESTAWIENIE NAJISTOTNIEJSZYCH INFORMACJI O STOSOWANYCH W PRAKTYCE SYSTEMACH RACHUNKOWOŚCI W POLSCE - tabela 1 na końcu pliku.III. KORZYŚCI Z PROWADZENIA RACHUNKOWOŚCI ROLNICZEJ

W literaturze rolniczej podkreśla się, że rachunkowość rolnicza służy przede wszystkim rolnikowi i jest sprzymierzeńcem rolnika, gdyż:

• ułatwia kontrolę,

• informuje o dochodach,

• daje wiarygodne podstawy do analizy dochodów i kosztów wszystkich gałęzi produkcji,

• pozwala określić, czy działania są celowe,

• dostarcza informacji do przygotowania decyzji, jakie metody prowadzenia gospodarstwa są najwłaściwsze.

Korzyści bezpośrednie dla rolnika:

• dokumentowanie przebiegu działalności gospodarczej i porządkowanie zarówno informacji jak i dokumentacji,

• przygotowanie własnego zestawu informacji o działalności gospodarstwa do potrzeb decyzyjnych, których jakość i wiarygodność nie budzi wątpliwości rolnika

• bieżąca obserwacja, analizowanie i porównywanie z innymi gospodarstwami informacji o stanie majątkowym, finansowym i wynikach gospodarowania,

• kontrola prowadzonych transakcji z innymi podmiotami i instytucjami,

• systematyczne doskonalenie wiedzy ekonomicznej, w szczególności z zakresu zarządzania i rachunku ekonomicznego,

• wyrabianie u kierującego gospodarstwem cech ułatwiających skuteczne działanie takich jak: systematyczność, porządek w dokumentach, otwartość na zmiany.

KORZYŚCI POŚREDNIE:

• w skali makroekonomicznej do badania sytuacji w rolnictwie, na rynkach rolnych i oceny skuteczności polityki rolnej,

• do określania stanowisk administracji, rządu oraz parlamentarzystów w ocenie sytuacji, w negocjacjach i przy przygotowaniu aktów prawa, przy kreowaniu polityki gospodarczej

• do doradztwa technologicznego i organizacyjnego prowadzonego przez wyspecjalizowane jednostki,

• do wspomagania procesu podejmowania decyzji w gospodarstwach rolniczych,

• przy ustalaniu podstawy do wymiaru podatków (np. dochodowego, VAT) i innych rozliczeń publicznoprawnych

• dla potrzeb o charakterze statystycznym.
  

Przy realizowaniu informacyjnej funkcji rachunkowości konieczne jest przedstawienie w sposób bliski rzeczywistości zjawisk ekonomicznych i finansowych zachodzących w jednostkach gospodarujących (koncepcja wiernego i rzetelnego obrazu przedsiębiorstwa - true and fair view)

CECHY JAKOŚCIOWE INFORMACJI Z RACHUNKOWOŚCI PODMIOTU GOSPODARUJĄCEGO

WYBRANE OGÓLNE INFORMACJE O GOSPODARSTWACH ROLNICZYCH W POLSCE (wg Spisu rolnego 2010)

Wstępne wyniki

Lp.	Wyszczególnienie	Miernik
1.	Liczba gospodarstw rolniczych o obszarze pow. 1,0 ha (w tys.): (w 2002 r. wg spisu rolnego było 1 956,1 tys. gospodarstw) w tym: należące do sektora publicznego oraz posiadające osobowość prawną (w tys.)	1 583,0 1,2
2.	Średnia powierzchnia gospodarstwa (użytków rolnych w ha): 2010 rok 2002 rok Wzrost średniej powierzchni gospodarstwa o 13,1%	9,50 8,44
3.	Gospodarstwa rolnicze wg obszaru UR (udział w %) w ogólnej liczbie gospodarstw: do 5,0 ha 5- 10 ha 10 -20 ha 20 - 50 ha Pow. 50 ha	56,5 22,4 13,9 6,0 1,6
4.	Wykształcenie producentów rolnych (w % ogółu populacji): podstawowe niepełne podstawowe zawodowe i średnie wyższe	38,0 % 4,0 % 53,1 % 4,9 %

Źródło: opracowanie na podstawie danych spisu powszechnego oraz danych GUS

Tabela 1 WYBRANE INFORMACJE O SYSTEMACH RACHUNKOWOSCI GOSPODARSTW ROLNICZYCH W POLSCE

Lp.	Wyszczególnienie	Rachunkowość rolnicza wg opr. J. Curzytka	Rachunkowość rolnicza wg metody IERiGŻ	Zunifikowany System Rachunkowości Gospo-darstw Rolniczych	Polski FADN
1.	OKRES STOSOWANIA SYSTEMU	1926 - 1939 i po drugiej wojnie światowej	Od początku lat sześćdziesiątych	Od 1996 roku	Od 2004 roku
2.	URZADZENIA DO EWIDENCJI	Książka obejmująca : Obroty gotówkowe Obroty kredytowe Obroty produktami Obroty mlekiem Obroty jajami Obroty inwentarzem żywym Robocizna Stołowanie Inwentura gospodarstwa Tablice zamknięciowe	Książka obejmująca : Obroty gotówkowe Obroty kredytowe i rozliczenia Obroty produktami, materiałami i inwentarzem żywym Rozliczenie pracy i zestawienie dni stołowania Siła pociągowa Inwentura i opis gospodarstwa Tablice do sporządzenia zamknięcia	Książka wpłat i wypłat Książka inwentarzowa gospodarstwa rolniczego Książka obrotów i zaszłości w gospodarstwie Instrukcja	Spis Aktywów i Zobo-wiązań Gospodarstwa Rolnego (SAiZ), Spis Wybranych Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego (SWAiZ), Książka Wpływów i Wydatków Gospodar-stwa Rolnego (KWiW), Książka Obrotów i Zaszłości w Gospo-darstwie Rolnym (KOiZ). Instrukcja Prowadzenia Zapisów w Książkach Rachunkowych, Instrukcja Kodowania i Wykazy Kodów.
3.	UJAWNIANIE I PREZENTACJA DANYCH	Opracowanie problemowe - artykuły	Wyniki - zestawienia tabelaryczne, zwarta coroczna publikacja	Elektroniczna baza danych - ograniczony dostęp	Elektroniczna baza danych - dostęp zgodnie z ustawą
4.	LICZBA GOSPODARSTW PROWADZĄCYCH RACHUNKOWOŚĆ	450 - 835	1016 - 2271	do 62,5 tys.	12,05 tys.
Źródło: Opracowanie własne

Schemat 1

Miejsce rachunkowości w przygotowaniu decyzji w gospodarstwie rolniczym

Schemat 2

TWORZENIE I PODZIAŁ DOCHODU W GOSPODARSTWIE ROLNICZYM

Minus

Równa się =

spłata rat kredytu

inwestycje

Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstw Wiejskich w Puławach kierowany m.in. prze Prof. Franciszka Bujaka.

Moszczeński S.; Filozofia rachunkowości rolniczej. „Rolnictwo”, Warszawa 1930r.,

Rysunek opracowano na podstawie: Gmytrasiewicz M, Karmańska A.; Rachunkowość ……

SGGW - WNE - Zakład Rachunkowości finansów Przedsiębiorstw i Bankowości (E.T.)

Rachunkowość rolna

9

WARTOŚĆ PROGNOSTYCZNA

ZROZUMIAŁOŚĆ

UŻYTECZNOŚĆ

• KOMPLETNOŚĆ

• PORÓWNYWALNOŚĆ

• TERMINOWOŚĆ

WIERNY I RZETELNY OBRAZ PRZEDSIĘBIORSTWA

• Produkcja sprzedana

• Pobrane na spożycie artykuły wytworzone w gospodarstwie

• Różnica w stanie zapasów produktów

Koszty bezpośrednie i pośrednie

(lub: stałe i zmienne)

DOCHÓD ROLNICZY

DOCHÓD ROLNICZY

Dochody spoza gospodarstwa

Zmiana kapitału

własnego

Pobrania z gospodarstwa na potrzeby rodziny

KSIĘGOWE ZAMKNIĘCIE ROCZNE

EWIDENCJA W MIERNIKACH NATURALNYCH - UJĘCIE RZECZOWE

EWIDENCJA W UJĘCIU WARTOŚCIOWYM

R A C H U N K O W O Ś Ć

ZDARZENIA GOSPODARCZE

RAPORTY RZECZOWE

I SPRAWOZDANIA FINANSOWE

ANALIZA

ANALIZA EKONOMICZNA

I FINANSOWA

CELE GOSPODARSTWA

PLANOWANIE

WARIANTY DECYZJI

INFORMACJE Z POZOSTAŁYCH ŹRÓDEŁ

---