Page 1

Obowiązki psychologa w świetle aktualnego ustawodawstwa

253

The psychologist's responsibilities - legislative issues

Talarowska M., Florkowski A., Orzechowska A., Zboralski K.,

Gałecki P.

Medical University of Lodz, Poland, Department of Adult Psychiatry

An act of psychological profession and psychologists' self-governing

council on June 8th 2001 has been in effect since January 1st 2006.

It cannot be forgotten, that the psychologists have not only entitle-

ment but also responsibilities. Among above-mentioned we can num-

ber: duty of patient's agreement obtaining, duty of official secret,

duty of period of special training, duty of information about going out

of psychological profession, duty of professional training and duty of

membership in professional autonomy.

Key words: psychologist, duties, law

Pol. Merk. Lek., 2009, XXVII, 159, 253

Obowiązki psychologa w świetle aktualnego

ustawodawstwa

MONIKA TALAROWSKA, ANTONI FLORKOWSKI, AGATA ORZECHOWSKA, KRZYSZTOF ZBORALSKI,

PIOTR GAŁECKI

Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Klinika Psychiatrii Dorosłych, kierownik: prof. dr hab. med. A. Florkowski

Obowiązki psychologa w świetle aktualnego ustawodawstwa

Talarowska M., Florkowski A., Orzechowska A., Zboralski K.,

Gałecki P.

Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Klinika Psychiatrii Dorosłych

Ustawa o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psycholo-

gów z dnia 8 czerwca 2001 r. obowiązuje od dnia 1 stycznia 2006 r.

Należy pamiętać, że z faktu tego wynikają dla nas - psychologów

nie tylko uprawnienia, ale także liczne obowiązki. Wśród tych ostat-

nich można wymienić: obowiązek uzyskania zgody klienta, obowią-

zek zachowania tajemnicy, obowiązek odbycia stażu podyplomowe-

go, obowiązek informowania o zaprzestaniu wykonywania zawodu

psychologa, obowiązek doskonalenia zawodowego oraz obowiązek

członkowstwa w samorządzie zawodowym psychologów.

Słowa kluczowe: psychologowie, obowiązki, ustawa

Pol. Merk. Lek., 2009, XXVII, 159, 253

Psychologia naukowa istnieje już 130 lat [12]. Kolejne wła-

dze ustawodawcze prawie przez cały wiek XX regulację za-

gadnień związanych z wykonywaniem zawodu psychologa

pozostawiały jednak na uboczu [7]. Ustawa o zawodzie psy-

chologa i samorządzie zawodowym psychologów [23] (zwa-

na dalej ustawą o zawodzie psychologa) została uchwalona

w dniu 08. 06. 2001 r., a weszła w życie 01. 01. 2006 r. Akt

ten, poza przyznaniem szczególnych uprawnień psycholo-

gom, nakłada na tę grupę zawodową również liczne obowiąz-

ki. Wybrane zagadnienia dotyczące tej tematyki zostaną

przedstawione w tym artykule.

OBOWIĄZEK UZYSKANIA ZGODY PACJENTA

W pierwszej kolejności warto wspomnieć o obowiązku uzy-

skania przez psychologa zgody pacjenta na poddanie się dia-

gnozie lub też innym oddziaływaniom psychologicznym. Obo-

wiązek ten został zwarty w art. 12 ustawy o zawodzie psy-

chologa [23]. Ciszewski [3] uważa, że zgoda pacjenta jest

warunkiem legalności działania w procesie świadczenia usług

medycznych. Sam brak sprzeciwu pacjenta nie wydaje się

wystarczający [9]. Ten obowiązek może być uchylony jedy-

nie przez wyraźne oświadczenie pacjenta, że nie chce on

być informowany o swoim stanie zdrowia, a także w sytuacji,

gdy ograniczenie informacji uzasadnione jest, według oceny

lekarza, stanem jego zdrowia (art. 31 ust. 4 Ustawy o zawo-

dach lekarza i lekarza dentysty) [22].

Pacjent ma także prawo do odmowy poddania się lecze-

niu, a zgodę pacjenta należy traktować jako jednostronne

oświadczenie woli, które w każdej chwili może zostać od-

wołane [3]. Jeżeli pacjent jest małoletni lub niezdolny do

świadomego wyrażenia zgody, wymagana jest zgoda jego

przedstawiciela ustawowego, a gdy pacjent nie ma przed-

stawiciela ustawowego lub porozumienie się z nim jest nie-

możliwe - zgoda sądu opiekuńczego. W przypadku osoby

całkowicie ubezwłasnowolnionej zgodę wyraża przedstawi-

ciel ustawowy tej osoby (art. 32 Ustawy o zawodach leka-

rza i lekarza dentysty i art. 21 ust. 1 Ustawy o zakładach

opieki zdrowotnej) [26].

Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty określa

także formę udzielenia przez pacjenta zgody na zabieg lecz-

niczy (art. 30). W przypadku, gdy zgoda dotyczy przeprowa-

dzenia badania lub innych świadczeń medycznych, jeżeli

ustawa nie wymaga formy pisemnej, może być wyrażona

ustnie lub przez takie zachowanie, które w sposób nie bu-

dzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się propono-

wanym zabiegom. Forma pisemna wymagana jest natomiast

w przypadku zabiegu operacyjnego oraz zastosowania me-

tody leczenia bądź diagnostyki stwarzającej podwyższone

ryzyko dla pacjenta [9].

Prawo pacjenta do wyrażenia zgody na udzielenie okre-

ślonych świadczeń zdrowotnych ma szczególne znaczenie

w odniesieniu do osób z zaburzeniami psychicznymi [13].

Specyfiką psychiatrii jest bowiem konieczność postępowa-

nia przymusowego, w przypadku którego istnieje szczegól-

nie duże zagrożenie dla godności człowieka i jego prawa

samostanowienia [1]. Zagadnienie uzyskania zgody, jako

przesłanki legalności udzielenia świadczeń zdrowotnych w

odniesieniu do osób z zaburzeniami psychicznymi, regulują

przepisy Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego [24]. W

art. 3 pkt 4 zawarta jest definicja „zgody” pacjenta. Prawo

wyrażenia zgody na przyjęcie do szpitala psychiatrycznego

doznaje ograniczenia w przypadku gdy:

- dotychczasowe zachowanie osoby chorej psychicznie

wskazuje na to, że z powodu tej choroby zagraża bezpo-

średnio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób

(art. 23),

- dotychczasowe zachowanie osoby chorej psychicznie

wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje

znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego,

- osoba chora psychicznie jest niezdolna do samodziel-

nego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a

uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu

psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia

(art. 29).

Page 2

M. Talarowska i wsp.

254

Wymieniona ustawa przewiduje także możliwość odstą-

pienia od wymogu uzyskania zgody w przypadku badań psy-

chiatrycznych. Badanie takie może zostać przeprowadzone

bez zgody pacjenta w sytuacji:

- osoby, której zachowanie wskazuje na to, że z powodu

zaburzeń psychicznych może zagrażać bezpośrednio wła-

snemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób,

- osoby, która nie jest zdolna do zaspokajania podstawo-

wych potrzeb życiowych (art. 21) [24].

W ustawie o zawodzie psychologa (art. 12) [23] ustawo-

dawca stwierdza natomiast, że zgoda badanego nie jest wy-

magana w przypadkach określonych w przepisach Kodeksu

Karnego, Kodeksu Postępowania Karnego oraz w prezento-

wanej Ustawie o ochronie zdrowia psychicznego. Podobnie,

zgoda na przeprowadzenie badań nie jest wymagana także

w stosunku do poborowych, kierowanych do specjalności i

funkcji zgodnie z kryteriami doboru poborowych do poszcze-

gólnych specjalności wojskowych oraz osób ubiegających się

o przyjęcie do zawodowej służby wojskowej. Psycholog ma

również obowiązek poinformować pacjenta o celu podejmo-

wanego postępowania, jego przebiegu, wynikach i sposobie

ich udostępniania (art. 13 ustawy o zawodzie psychologa) [23].

Zgodnie z Kodeksem Etyczno-Zawodowym Psychologa

(pkt 16-20 oraz pkt 34) [6], powinien on poinformować klien-

ta o ewentualnym ryzyku związanym ze stosowanymi meto-

dami terapeutycznymi oraz o istniejących metodach alterna-

tywnych, z uwzględnieniem metod niepsychologicznych.

Rozpoczynając pracę, psycholog każdorazowo uzgadnia z

klientem cel i zakres swoich działań oraz zasadnicze sposo-

by postępowania. Osoby zgłaszające się do psychologa nie

z własnej inicjatywy, zarówno dorośli, jak i dzieci, powinny

być przez niego informowane o celu postępowania, stoso-

wanych metodach, wynikach i sposobie ich udostępnienia.

Osoby małoletnie powinny być traktowane w sposób szcze-

gólny. Kontakty z psychologiem w żadnym razie nie mogą

być realizowane pod presją ze strony instytucji i osób doro-

słych, decydujących w imieniu małoletniego. Psycholog ma

prawo i obowiązek respektować decyzję małoletniego doty-

czącą kontaktów z nim [2].

OBOWIĄZEK ZACHOWANIA TAJEMNICY

Psycholog ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji

związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykony-

waniem zawodu [4]. Obowiązek ten nie może być ograniczo-

ny w czasie. Wyjątek od tej zasady stanowi poważne zagro-

żenie zdrowia, życia klienta lub innych osób oraz przepisy od-

rębnych ustaw. Zapis dotyczący tajemnicy zawodowej obec-

ny jest także w Ustawie z dnia 19. 08. 1994 r. o ochronie zdro-

wia psychicznego [24]. Ustawa ta dotyczy służb medycznych,

w tym także psychologów. Jej art. 50 ust. 1 brzmi: „Osoby

wykonujące czynności wynikające z niniejszej ustawy są obo-

wiązane do zachowania w tajemnicy wszystkiego, o czym

powezmą wiadomość w związku z wykonywaniem tych

czynności, stosownie do odrębnych przepisów (...)”. Ustęp 2

art. 50 tej ustawy podaje natomiast okoliczności, w których

zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej jest

dopuszczalne: „Od obowiązku zachowania tajemnicy osoba

wymieniona w ust. 1 jest zwolniona w stosunku do: 1). lekarza

sprawującego opiekę nad osobą z zaburzeniami psychiczny-

mi, 2). właściwych organów administracji rządowej lub samo-

rządowej co do okoliczności, których ujawnienie jest niezbęd-

ne do wykonywania zadań z zakresu pomocy społecznej, 3).

osób współuczestniczących w wykonywaniu czynności w ra-

mach pomocy społecznej, w zakresie, w jakim to jest niezbęd-

ne, 4). służb ochrony państwa i ich upoważnionych pisemnie

funkcjonariuszy lub żołnierzy w zakresie niezbędnym do prze-

prowadzenia postępowania sprawdzającego na podstawie

przepisów o ochronie informacji niejawnych”.

Wnikanie w intymne, osobiste sprawy pacjenta dopusz-

czalne jest jedynie w takim zakresie, jaki wynika z celów po-

mocy psychologicznej. W sytuacji współpracy ze specjalista-

mi z innych dziedzin lub korzystania z ich konsultacji, psy-

cholog udostępnia wyniki własnych badań tylko w takim stop-

niu, w jakim jest to potrzebne. Korzystając z pomocy perso-

nelu pomocniczego bez pełnych kwalifikacji (np. studenci),

psycholog odpowiada za realizację zasad etyki zawodowej

(art. 22-24 Kodeksu Etyczno-Zawodowego Psychologa) [6].

Jeżeli wyniki badania mają służyć nie tylko do informacji klien-

ta, należy stosować przepisy Ustawy z dnia 29. 08. 1997 r. o

ochronie danych osobowych [7, 25].

Także Kodeks Karny [27] (art. 266 par. 1) i Kodeks Postę-

powania Karnego [28] (art. 180) chronią tajemnicę zawodo-

wą. Prawo każdego z nas do zachowania w tajemnicy da-

nych o stanie zdrowia zostało także sformułowane przez Try-

bunał Europejski w art. 8 Europejskiej Konwencji o Ochronie

Praw Człowieka i Obywatela oraz w polskiej Ustawie z dnia

29. 08. 1997 r. o ochronie danych osobowych [7, 25].

OBOWIĄZEK ODBYCIA STAŻU PODYPLOMOWEGO

Tak jak w przypadku innych zawodów medycznych, tak i w

odniesieniu do psychologów, ustawodawca wprowadził obo-

wiązek odbycia obligatoryjnego stażu podyplomowego. Każ-

dy, kto spełnia warunki określone w art. 8 ust. 1 ustawy o

zawodzie psychologa [23] ma zapewniony dostęp do stażu

podyplomowego.

Podyplomowy staż zawodowy, powinien być odbywany

pod merytorycznym nadzorem psychologa posiadającego

prawo do wykonywania zawodu (art. 8 Ustawy) [23]. Osoba

ta ponosi odpowiedzialność za czynności zawodowe wyko-

nywane przez psychologa-stażystę. Po rozpoczęciu pody-

plomowego stażu zawodowego, psycholog odbywający staż,

na swój wniosek, zostaje wpisany na listę psychologów-sta-

żystów.

W trakcie zawodowego stażu podyplomowego psycholog-

stażysta uzyskuje ograniczone prawo do wykonywania za-

wodu. Ustawa o zawodzie psychologa nie precyzuje jednak

na czym polega wspomniane ograniczone prawo do wyko-

nywania zawodu oraz nie przewiduje trybu, w jakim sprecy-

zowanie takie miałoby nastąpić. O uprawnieniach psycholo-

ga-stażysty, mającego ograniczone prawo wykonywania za-

wodu, można jedynie wnioskować z przepisów projektu Roz-

porządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie

stażu podyplomowego psychologów [15].

Za organizację, przeprowadzenie i zapewnienie możliwo-

ści odbycia stażu odpowiadają właściwe Regionalne Rady

Psychologów. Staż odbywa się u wyznaczonego przez wła-

ściwą Regionalną Radę Psychologów opiekuna w indywidu-

alnej praktyce psychologicznej lub w indywidualnej specjali-

stycznej praktyce psychologicznej. Jednorazowo każdy opie-

kun może nadzorować odbywanie stażu tylko przez jednego

psychologa-stażystę. Dla porównania, warto wspomnieć, że

w przypadku pielęgniarek i położnych koordynator stażu może

nadzorować odbywanie stażu maksymalnie 15 stażystów (§

10 Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie stażu pody-

plomowego pielęgniarek i położnych) [18].

Projekt rozporządzenia określa także szczegółowo pra-

wa i obowiązki stażystów oraz ich opiekunów. Należy zwró-

cić uwagę, że staż podyplomowy psychologa nie kończy się

egzaminem. Inaczej jest w przypadku stażu podyplomowe-

go lekarzy i lekarzy dentystów (art. 5 ustawy o zawodach

lekarza i lekarza dentysty) [14, 17, 22].

Po zakończeniu stażu psycholog-stażysta składa wypeł-

nioną kartę stażu do właściwej Regionalnej Rady Psycholo-

gów, która wydaje zaświadczenie o ukończeniu stażu po uzy-

skaniu przez psychologa-stażystę co najmniej ogólnej oceny

dostatecznej (3). Stanowi ono podstawę do uzyskania wpisu

na listę psychologów.

Staż zawodowy psychologa trwa 12 miesięcy, a zajęcia w

jego ramach nie mogą odbywać się rzadziej niż raz w tygo-

dniu. Ani ustawa o zawodzie psychologa, ani też prezento-

Page 3

Obowiązki psychologa w świetle aktualnego ustawodawstwa

255

wany projekt rozporządzenia nie określają dokładnych ter-

minów, w których staż powinien się rozpocząć. Zarówno w

przypadku pielęgniarek i położnych [11, 18, 21] oraz lekarzy

i lekarzy dentystów [17] może to nastapić jedynie dwa razy w

roku. W projekcie rozporządzenia w sprawie stażu podyplo-

mowego psychologów nie odnajdziemy także przepisów,

mówiących o tym, czy i w jakiej wysokości opiekunowi stażu

oraz psychologowi-stażyście w trakcie trwania stażu przy-

sługuje wynagrodzenie (tak jak ma to jest, np. w przypadku

pielęgniarek i położnych). Pozostawienie tej kwestii bez bar-

dziej szczegółowych regulacji może się w przyszłości stać

przyczyną trudności w znalezieniu osób chętnych do wypeł-

niania roli opiekuna stażu.

OBOWIĄZEK INFORMOWANIA O ZAPRZESTANIU

WYKONYWANIA ZAWODU PSYCHOLOGA

Kolejny z obowiązków psychologa wyrażony został w art. 8

pkt 7 i 8 ustawy o zawodzie psychologa [23]. Wynika z niego,

że psycholog, który nie wykonuje zawodu ma obowiązek za-

wiadomić o tym Radę Regionalnej Izby Psychologów w ter-

minie 3 miesięcy od dnia, w którym doszło do zaprzestania

wykonywania zawodu. Jeżeli przed upływem 5 lat od tego

dnia, psycholog ponownie podejmie wykonywanie zawodu,

powinien fakt ten zgłosić Radzie Regionalnej w ciągu 30 dni

od momentu ponownego podjęcia wykonywania zawodu.

Jeżeli jednak, psycholog nie wykonywał zawodu przez co

najmniej 5 lat, jest obowiązany do odbycia, na własny koszt,

odpowiedniego przeszkolenia.

Analogiczny wymóg kierowany jest do osób, które mają

zamiar podjąć się wykonywania zawodu psychologa po upły-

wie 5 lat od ukończenia studiów psychologicznych i podyplo-

mowego stażu zawodowego. Przedstawione rozwiązanie, o

obligatoryjnym charakterze, wydaje się słuszne. Wynika ono

z konieczność posiadania przez osoby wykonujące zawód

psychologa odpowiedniego zasobu wiedzy oraz specjalistycz-

nych umiejętności praktycznych, które mają zapewnić wyso-

ki standard usług psychologicznych przez nich świadczonych.

Pięcioletni okres przerwy w wykonywaniu zawodu jest ana-

logiczny do wymaganego w innych zawodach medycznych

(np. lekarza, pielęgniarki, położnej) [24, 25].

OBOWIĄZEK DOSKONALENIA ZAWODOWEGO

Psycholog ma nie tylko prawo, ale również obowiązek do-

skonalenia zawodowego w różnych formach kształcenia

podyplomowego (art. 17 i nast. ustawy o zawodzie psy-

chologa [23] oraz pkt 4 Kodeksu Etyczno-Zawodowego

Psychologa [6]). Ustawa o zawodzie psychologa nie pre-

cyzuje jednak, w jaki sposób ma się ono odbywać. Do dnia

dzisiejszego brakuje również przepisów wykonawczych, które

by te zagadnienia regulowały. Wzorem dla ustawodawcy

może być Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20. 10.

2005 r. w sprawie sposobu dopełniania obowiązku dosko-

nalenia zawodowego lekarzy i lekarzy dentystów [16]. Zgod-

nie z tym aktem, doskonalenie zawodowe lekarzy oraz le-

karzy dentystów obejmuje stałą aktywność zawodową w

ramach samokształcenia lub w zorganizowanych formach

kształcenia podyplomowego. Lekarz realizujący obowiązek

doskonalenia zawodowego prowadzi indywidualną ewiden-

cję przebiegu tego doskonalenia, a potwierdza swoją ak-

tywność zawodową poprzez uzyskiwanie odpowiedniej licz-

by punktów edukacyjnych, obliczonych w ustalonych okre-

sach rozliczeniowych.

Kształcenie podyplomowe psychologów, zgodnie z usta-

wą o zawodzie psychologa (art. 17) [23], mogą prowadzić

jednostki organizacyjne upoważnione do tego na mocy od-

rębnych przepisów. Ponadto Polskie Towarzystwo Psycho-

logiczne, jako jeden ze swych celów, wymienia dbałość o

poziom kompetencji zawodowych psychologów poprzez or-

ganizowanie szkoleń, kursów i konsultacji oraz udział w pro-

cedurach specjalizacyjnych (art. 8 Statutu PTP) [19].

Na gruncie obwiązujących przepisów nie jest jasne, czy

różnorodne formy szkoleń zawodowych przeznaczone dla

psychologów, mogą być również dostępne dla innych osób

nie posiadających dyplomu magistra psychologii. Cytowany

już wcześniej wielokrotnie art. 4 ustawy o zawodzie psycho-

loga [23] stwierdza, że wykonywanie zawodu psychologa

polega m.in. na psychoterapii. Pojawia się więc pytanie czy

przedstawiciele innych zawodów (np. lekarze, pedagodzy,

socjologowie), legitymujący się ukończeniem specjalistycz-

nych kursów psychoterapeutycznych, mogą szkolić się w

zakresie psychoterapii oraz wykonywać czynności z psycho-

terapią związane?

OBOWIĄZEK CZŁONKOWSTWA W SAMORZĄDZIE

ZAWODOWYM PSYCHOLOGÓW

Psychologowie tworzą samorząd zawodowy (art. 5 i 30 usta-

wy o zawodzie psychologa [23]), który w wykonywaniu swych

zadań podlega jedynie przepisom prawa. Przynależność do

danego samorządu zawodowego jest zawsze obligatoryjna

dla osób chcących ten zawód wykonywać [8, 10]. Tak też

jest w przypadku samorządu psychologów. Osoby wykonu-

jące ten zawód oraz psychologowie-stażyści stają się człon-

kami samorządu psychologów z mocy prawa [29, 30].

Nadzór nad właściwym wykonywaniem zawodu psycho-

loga wyraża się także w dbałości samorządu zawodowego o

odpowiednie warunki stosowania, rozpowszechniania oraz

nabywania metod i narzędzi psychologicznych (art. 19 § 2

ustawy o zawodzie psychologa [23]). Regulacja ustawowa

tych kwestii wydaje się być dobrym posunięciem, zwłaszcza

z uwagi na fakt, że odmowa sprzedaży testów psychologicz-

nych jest traktowana przez przedstawicieli innych zawodów,

jako „zamach na wolność i prawa człowieka”. Testy psycho-

logiczne muszą być jednak chronione, ponieważ znajomość

pytań, zadań i klucza przez potencjalne osoby badane ozna-

cza utratę wartości diagnostycznej tych testów. Testy po-

wszechnie znane przestają być użyteczne w praktyce [5].

PODSUMOWANIE

Przestrzeganie omówionych obowiązków wynikających z

ustaw nie jest łatwe (zwłaszcza, że nadal brakuje przepi-

sów wykonawczych wprowadzających niektóre z nich w

życie), jednak muszą być one bezwzględnie realizowane,

przede wszystkim z uwagi na szacunek dla godności osoby

ludzkiej [20].

PIŚMIENNICTWO

1. Boratyńska M., Konieczniak P.: Prawa pacjenta. Wydawnictwo Difin. War-

szawa, 2001, 388-352.

2. Brzezińska A.: Dziecko w badaniach psychologicznych. W: Etyczne dy-

lematy psychologii. (red. Brzeziński J., Toeplitz-Winiewska M.). Wydaw-

nictwo Fundacji Humaniora. Poznań, 2000, 120-134.

3. Ciszewski J.: Wybrane instytucje prawa cywilnego. Arche, Gdańsk, 2003.

4. Jackowski M.: Ochrona danych medycznych. Dom Wydawniczy ABC. War-

szawa, 2002.

5. Jaworska A.: Dostęp do testów psychologicznych i kompetencje zawo-

dowe ich użytkowników. W: Etyczne dylematy psychologii. (red. Brzeziń-

ski J., Toeplitz-Winiewska M.). Wydawnictwo Fundacji Humaniora. Po-

znań, 2000, 269-283.

6. Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa. PTP. Warszawa, 1991.

7. Kulesza E.: Ochrona danych o stanie zdrowia w świetle ustawodawstwa

europejskiego i polskiej ustawy o ochronie danych osobowych. Prawo i

Medycyna, 2000, 5, 2, 7-13.

8. Leoński Z.: Zarys prawa administracyjnego. Lexis Nexis. Warszawa, 2004.

9. Liszewska A.: Problem zgody pacjenta jako dylemat aksjologiczny. Pra-

wo i Medycyna, 1999, 1, 22-30.

10. Michalska-Badziak R.: Prawo ochrony zdrowia. (w) Materialne prawo ad-

ministracyjne. Pojęcia, instytucje, zasady. (red. Stahl M.). Wydawnictwo

Difin. Warszawa, 2005, 231-255.

Page 4

M. Talarowska i wsp.

256

11. Michalska-Badziak R.: Wokół nowej ustawy o zawodach pielęgniarki i

położnej. Antidotum, 1996, 11-12, 7-14.

12. Pieter J.: Historia psychologii. Wydawn. PWN. Warszawa, 1972.

13. Ponczek D.: Prawa pacjenta w Polsce. Wydawnictwo ADI. Łódź, 2000.

14. Poździoch S.: Prawo zdrowia publicznego. Zarys problematyki. Zdrowie i

Zarządzanie. Kraków, 2004.

15. Projekt rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie

stażu podyplomowego psychologów (www.mz.gov.pl) (11. 04. 2008).

16. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20. 10. 2005 r. w sprawie spo-

sobu dopełniania obowiązku doskonalenia zawodowego lekarzy i leka-

rzy dentystów (Dz. U. Nr 231, poz. 2326).

17. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24. 03. 2004 r. w sprawie stażu

podyplomowego lekarza i lekarza stomatologa (Dz. U. Nr 57, poz. 553, z

późniejszymi zmianami).

18. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26. 07. 2000 r. w sprawie stażu

podyplomowego pielęgniarek i położnych (Dz. U. Nr 69, poz. 815, z póź-

niejszymi zmianami).

19. Statut Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. PTP. Warszawa,

2000.

20. Stepulak M.Z.: Tajemnica zawodowa w działalności badawczej i prak-

tycznej psychologów. W: Etyczne dylematy psychologii. (red. Brzeziński

J., Toeplitz-Winiewska M.). Wydawnictwo Fundacji Humaniora. Poznań,

2000, 90-115.

21. Ustawa z dnia 05. 07. 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (t.j. z

2001 r., Dz. U. Nr 57, poz. 602, z późniejszymi zmianami).

22. Ustawa z dnia 05. 12. 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tj. z

2005 r., Dz. U. Nr 226, poz. 1943, z późniejszymi zmianami).

23. Ustawa z dnia 08. 06. 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawo-

dowym psychologów (Dz. U. Nr 73, poz. 763, z późniejszymi zmianami).

24. Ustawa z dnia 19. 08. 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z

1994 r. Nr 111, poz. 535, z późniejszymi zmianami).

25. Ustawa z dnia 29. 08. 1997 r. o ochronie danych osobowych (tj. z 2002 r.,

Dz. U. Nr 101, poz. 926, z późniejszymi zmianami).

26. Ustawa z dnia 30. 08. 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tj. z 2007 r.,

Dz. U. Nr 14, poz. 89).

27. Ustawa z dnia 6. 06. 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z

późniejszymi zmianami).

28. Ustawa z dnia 6. 06. 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr

89, poz. 555, z późniejszymi zmianami).

29. Waligórski M.: Samorząd zawodowy psychologów. (w) Prawo do dobrej

administracji. Materiały ze zjazdu Katedr Prawa Administracyjnego i Po-

stępowania Administracyjnego. Niewiadomski Z. (red.). Warszawa-Dębe,

23-25 września 2003, 669-682.

30. Zielińska E.: Odpowiedzialność zawodowa lekarza i jej stosunek do od-

powiedzialności karnej. Liber. Warszawa, 2001.

Otrzymano 19 maja 2009 r.

Adres: Monika Talarowska, Klinika Psychiatrii Dorosłych, Uniwersytet Me-

dyczny w Łodzi, 91-229 Łódź, ul. Aleksandrowska 159, Pawilon XI B, tel.:

042 652 12 89, tel./fax: [phone], e-mail: [e-mail]

V World Congress of Immunopathology, Respiratory Allergy & Dermatology

Tel Aviv, Israel, October 17-20, 2009

www.immunopathology.org

e-mail: [e-mail]

---