METODY BADAWCZE

METODY	TECHNIKI
1. Metoda obserwacji	Techniki obserwacji standaryzowanej: technika obserwacji skategoryzowanej technika obserwacji próbek czasowych Technika obserwacji niestandaryzowanej: technika obserwacji dorywczej technika dzienniczków obserwacyjnych technika obserwacji fotograficznej technika próbek zdarzeń
2. Metoda szacowania (skale ocen)	Skale numeryczne i graficzne Skale przymiotnikowe i opisowe Skale dyskretne i ciągłe Skale z wymuszonym wyborem i inne.
3. Eksperyment pedagogiczny	Technika grup równoległych Technika rotacji (podziału krzyżowego) Technika czterech grup (Salomona) Technika jednej grupy Badania quasi- eksperymentalne
4. Testy osiągnięć szkolnych	Testy według mierzonej cechy osiągnięć badanego Testy według układu odniesienia wyników testowania Testy według stopnia ich zaawansowania konstrukcyjnego Testy według zasięgu ich stosowania Inne np. testy pisemne, ustne i praktyczne
5. Metoda socjometryczna	Klasyczne metoda socjometryczna Plebiscyt życzliwości i niechęci Technika „Zgadnij kto?” Technika szeregowania rangowego
6. Analiza dokumentów	Klasyczne techniki analizy dokumentów Analiza wewnętrzna i zewnętrzna dokumentów Nowoczesne techniki analizy dokumentów Analiza ilościowa, jakościowa i formalna dokumentów Analiza wypracowań, dzienników, rysunków Inne techniki analizy dokumentów
7. Metoda sondażu	Techniki sondażu z zastosowaniem ankiet Technika ankiety audytoryjnej, pocztowej i prasowej Ankieta anonimowa i jawna Techniki sondażu z zastosowaniem wywiadu Częściowo lub całkowicie swobodnego wywiadu i wywiadu strukturalizowanego czy skategoryzowanego Wywiadu jawnego i ukrytego Wywiadu indywidualnego i zbiorowego
8. Metoda dialogowa	Rozmowa indywidualna i grupowa Rozmowa bezpośrednia i pośrednia Rozmowa oparta na słuchaniu biernym i czynnym
9. Metoda biograficzna dwie odmiany: Metoda monograficzna Metoda indywidualnych przypadków

Etapy badań pedagogicznych:

• Zaistnienie sytuacji problemowej

• Formułowanie problemów badawczych

• Projektowanie narzędzi badawczych

• Dobór osób badanych

• Przeprowadzenie badań

• Opracowanie wyników badań

OBSERWACJA

Obserwacja wymaga:

1. koncentracji uwagi na zachowaniach (reakcjach) ważnych z naukowego punktu widzenia, czyli podporządkowanej jakiemuś z góry ustalonemu celowi poznawczemu

2. rejestrowania danych obserwacyjnych w sposób możliwie adekwatny do istniejącego obiektywnie stanu rzeczy

3. interpretacji zarejestrowanych w ten sposób danych w świetle posiadanej wiedzy, znanych teorii i własnych doświadczeń

4. sprawdzenia i kontroli pod względem trafności i rzetelności

Obserwacja to:

• celowe i planowe spostrzeganie jakiegoś faktu, zjawiska czy zdarzenia w sposób systematyczny, a niekiedy także okazjonalny, z zastosowaniem różnych środków technicznych

• podstawowa metoda gromadzenia informacji , polegająca na systematycznym rejestrowaniu zachowań osoby obserwowanej oraz na interpretacji uzyskanych danych

• celowa czynność polegająca na planowym i systematycznym postrzeganiu zmysłowym faktów, zdarzeń, procesów, zjawisk, ich gromadzeniu i interpretowaniu

• celowe tzn. ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego podmiotu, procesu lub zjawiska

• osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych, w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora

W obserwacji pierwszorzędną rolę odgrywa osoba ją przeprowadzająca (obserwator) to na nim, poza zgromadzeniem określonych danych obserwacyjnych spoczywa zadanie odpowiedniego ich poklasyfikowania i zinterpretowania (jego siła). Słabością obserwatora jest to, że może wyciągać on błędne wnioski ze zgromadzonych danych obserwacyjnych i to z ich klasyfikacji, jak i interpretacji.

Obserwacja bezpośrednia dotyczy zachowań osób obserwowanych w bezpośrednim z nimi kontakcie, wymaga osobistej obecności badacza, może posługiwać się przy tym różnymi technicznymi środkami rejestrowania danych obserwacyjnych.

• Obserwacja uczestnicząca - obserwator przejmuje na siebie w czasie badań rolę rzeczywistego członka obserwowanej grupy

• Obserwacja biernie uczestnicząca daje niepełną wgląd w funkcjonowanie grupy „od wewnątrz”, możliwa jest wtedy, gdy nauczyciel zezwala na pracę zespołowa i aranżuje swobodną dyskusję na lekcjach.

Obserwacja pośrednia - odnosi się nie wprost do obserwowanych zachowań lecz do informacji z drugiej ręki lub skutków jakie zachowania te pociągają za sobą; dokonuje się jej za pośrednictwem innych osób, mogą to być również osoby badane.

Obserwacja standaryzowana polega na obserwowaniu osób nie tylko pod kątem ogólnego celu obserwacji, lecz także z uwzględnieniem ściśle określonych kategorii interesujących badacza zachowań (reakcji); wyznacza w sposób możliwie precyzyjny zakres gromadzonych za jej pomocą danych, umożliwia względnie skuteczne zrealizowanie celu badawczego; redukuje do minimum czas obserwacji; umożliwia ilościowe opracowanie danych; jest łatwa do powtórzenia, oraz do sprawdzenia jej trafności i rzetelności.

Obserwacja niestandaryzowana pozostawia obserwatorowi całkowitą swobodę w postrzeganiu faktów, zjawisk, zdarzeń, podporządkowanych ogólnemu celowi badań; często wykorzystywana w pierwszym stadium badań.

Obserwacja jawna - obserwator występuje oficjalnie jako badacz; osoby badane wiedzą że są przez niego obserwowane; zapoznaje się osoby badane z celem badania oraz podejmuje się próbę ich uzasadnienia i prosi o wyrażenie zgody; nie zawsze można ujawnić cel badan we wszystkich jego szczegółach.

Obserwacja ukryta - zataja się przed badanymi że są przedmiotem obserwacji; nie zachodzi niebezpieczeństwo modyfikacji zachowań osób obserwowanych.

Obserwacja jednostkowa obejmuje zasięgiem jedną osobę lub kilka; obserwacja grupowa odnosi się np. do poszczególnych zespołów uczniowskich lub całej klasy szkolnej.

Obserwacja całościowa ma za zadanie ukazać interesujący badacza problem możliwie szeroko. Obserwacja częściowa dotyczy niektórych aspektów rozwiązywanego problemu.

Poprawna metodologicznie obserwacja jest obserwacją celową, planowaną, selektywną, dokładna i obiektywną.

Zaleca się by:

• Obserwatorzy byli włączani w przygotowanie planowanej techniki obserwacyjnej, zwłaszcza zaś w ustalaniu poszczególnych kategorii z nią związanych

• Znali cele podejmowanych za jej pomocą badań, a w przypadku badań porównawczych nie wiedzieli, o jakie konkretne osoby chodzi

• Mieli możliwość praktycznego wypróbowania każdej z przewidzianej w badaniach techniki obserwacyjnej

• Starano się poznać istniejące różnice kulturowe między obserwatorem a osobami obserwowanymi, by lepiej ocenić trafność zgromadzonych przez obserwatora danych

• Zdawano sobie sprawę z wpływu, jaki może mieć obserwator na obserwowane przez niego zachowania

Przedmiot obserwacji:

• Warunki w których aktualnie przebywają osoby obserwowane

• Sytuacje, w których uczestniczą w charakterze czynnych lub biernych ich członków

• Reakcje obserwowanych osób na owe warunki i sytuacje, łącznie z treścią psychologiczną tych reakcji, czyli nie ograniczających się jedynie do ich zewnętrznego opisu

Błędy:

• Przedwczesna interpretacja obserwowanego zachowania się

• Powierzchowność i stronniczość dokonanych spostrzeżeń

• Prowadzenie ich z pozycji zbyt odległego dystansu

• Niekompletność i niedokładność rejestrowania zaobserwowanych danych

• Błędna interpretacja materiału obserwacyjnego

EKSPERYMENT PEDAGOGICZNY

Eksperyment pedagogiczny jest metodą badania zjawisk, związanych z wychowaniem, nauczaniem i kształceniem, wywołanych specjalnie przez osobę badającą w kontrolowanych przez nią warunkach celem poznania tych zjawisk. Przez warunki rozumie się metody i formy oddziaływań pedagogicznych, jak również następstwa, jakie one za sobą pociągają, są to również osoby objęte eksperymentem, miejsca w jakim jest przeprowadzany, panująca tam atmosfera itp.

W.Wundt badania eksperymentalne zakładają, że:

• Zjawisko badane za pomocą eksperymentu musi być takie, aby można je było wywołać

• Warunki eksperymentalne muszą być jasno i wyraźnie określone oraz powinny pozwalać się zmienić, czyli podlegać manipulacji

• Badania eksperymentalne można powtórzyć przy zachowaniu tych samych warunków; uzyskane zmiany w wyniku eksperymentu dają się zmierzyć

Techniki eksperymentalne:

1. Technika grup równoległych. Polega na uwzględnianiu w badaniu dwóch grup. Jedną z nich jest grupa eksperymentalna charakteryzująca się tym, że wprowadza się do niej określoną zmienną niezależną (czynnik eksperymentalny). Druga jest grupą kontrolną, będąca jedynie punktem odniesienia dla pierwszej. W obu grupach dokonuje się pomiaru zmiennych zależnych we wstępnej i końcowej fazie eksperymentu. Możliwe jest wprowadzenie więcej niż jednej zmiennej niezależnej w grupie eksperymentalnej.

2. Technika rotacji (podziału krzyżowego) każda z uwzględnionych w niej grup pełni na przemian funkcję grupy eksperymentalnej i kontrolnej. Do każdej grupy wprowadza się kolejno ten sam czynnik eksperymentalny (zmienną niezależną) lub kilka tych samych czynników.

3. Technika czterech grup. Dwie pray grup równoległych, z których każda składa się z grupy eksperymentalnej i kontrolnej. Badania wstępne przeprowadza się tylko w jednej parze grup równoległych, a końcowe w obu parach grup. Kłopoty nastręczać może poprawny dobór grup eksperymentalnych i kontrolnych.

4. Technika jednej grupy. Stanowi ona sama dla siebie układ odniesienia. Po przypisaniu grupie charakteru eksperymentalnego przeprowadza się w niej badania wstępne; z kolei uruchamia się tam zmienną niezależną (czynnik eksperymentalny) lub kilka zmiennych niezależnych; następnie dokonuje się badań końcowych które są zwykle dosłownym powtórzeniem badań wstępnych. Końcowy wynik zależy w dużej mierze od czynnika czasu.

Użyteczność badan eksperymentalnych:

• Umożliwia wzrost wiarygodności badań pedagogicznych

• Ułatwia łączność badacza z szeroko pojętą praktyką pedagogiczną

• Jest źródłem inspiracji dla różnych innowacji pedagogicznych

Zastrzeżenia:

• Złożoność i uciążliwość tego rodzaju badań

• Niemożność dorównania przez nie założeniom metodologicznym nauk przyrodniczych

• Możliwość zastąpienia badan eksperymentalnych innymi metodami badań

• Sprzeniewierzenie się zasadom moralnym

Błędy w badaniach:

• Niedosyt weryfikacji wewnętrznej

• Niewłaściwy dobór grup eksperymentalnych i kontrolnych

• Brak właściwych układów odniesienia w eksperymencie

• Pobieżna i wadliwa kontrola zmiennych zależnych i niezależnych

• Nieodpowiedni czas trwania eksperymentu i jego rozgłos

BADANIA SONDAŻOWE

Metoda sondażu:

• Gdy pragniemy dowiedzieć się o opiniach respondentów na temat interesujących nas spraw oraz o tym, jak je oni oceniają i w ogóle co o nich wiedzą lub chcieliby wiedzieć

• Przydatna w badaniu postaw, motywów i zainteresowań respondentów czy zasobu posiadanych przez nich wiadomości o badanym zjawisku, procesie, zdarzeniu

• Spełnia w badaniach pedagogicznych raczej funkcje metody pomocniczej

Źródła błędów w badaniach sondażowych:

• Błędne sformułowanie pytań sondażowych

• Zbytnia pewność co do wiarygodności wypowiedzi respondentów

• Niewłaściwy sposób przeprowadzania badań

• Niekorzystne warunki zewnętrzne badań

• Cechy i poglądy osób przeprowadzających badania

Rodzaje pytań sondażowych:

1. Pytania otwarte pozostawiają respondentom całkowitą swobodę wypowiedzi; dzieki temu badacz poznaje nowe aspekty badanego problemu, z których wcześniej nie zdawał sobie sprawy; ma też możliwość przekonania się o stosunku badanych do podjętego przez niego problemu

• Pytania wprowadzające maja charakter pytań bardzo ogólnych, zadaniem ich jest skierowanie uwagi respondentów na zagadnienia będące przedmiotem zainteresowania badacza

• Pytania o opinie dotyczą osobistego widzenia badanych problemów łącznie z ich oceną

• Pytania o fakty odnoszą się do różnych, łatwo sprawdzalnych danych np. wiek, płeć, wykształcenie respondenta, osoby mu najbliższe, warunki mieszkaniowe, liczba rodzeństwa itd.

• Pytania o źródła informacji, jakich udziela respondent, umożliwiają uświadomienie sobie tego, od kogo lub gdzie miał on możliwość zaznajomienia się ze sprawą, o którą pytamy

• Pytania o wiedzę dotyczą poznania konkretnych wiadomości na różne tematy

• Pytania o motywy, czyli pytania typu „dlaczego?”, mają na celu dotarcie do subiektywnych uzasadnień podejmowanych przez respondenta lub innych osób różnych działań czy też okazywanych wobec innych określonych postaw

• Pytania o sugestie to pytania w sprawie propozycji respondentów odnośnie do unowocześnienia pracy wychowawczej z uczniami, modyfikacji programów nauczania, zintensyfikowania współpracy nauczycieli i rodziców itp.

• Pytania uzupełniające stosuje się z zamiarem uzyskania od respondentów dodatkowych informacji, by móc wzbogacić wcześniejsze jego wypowiedzi na ich temat i lepiej je zrozumieć

• Pytania sondujące są pytaniami naprowadzającymi respondenta na pełniejszą odpowiedź

Pytania zamknięte pytania z ustalonymi z góry odpowiedziami; spośród nich respondent dokonuje samodzielnego wyboru

• Pytania alternatywne (dychotomiczne, rozstrzygnięcia) rozpoczynają się zwykle od partykuły „czy” i mają na ogół charakter dychotomiczny; przewidywane odpowiedzi są dwuczłonowe (tak lub nie; jestem za lub przeciw; zgadzam się lub nie zgadzam się)

• Pytania dysjunktywne wymagają wyboru spośród więcej możliwych odpowiedzi, ale wybór odnosi tylko do jednej z kilku gotowych odpowiedzi

3. Pytania półotwarte każde z pytań przewiduje wybór spośród przewidzianych z góry odpowiedzi i jednocześnie umożliwia swobodne wypowiedzi osób badanych na zadany w pytaniu temat

4. Pytania projekcyjne to pytania, za pomocą których, pragnąc np. dowiedzieć się, co sądzą nasi respondenci o swych nauczycielach, nie pytamy ich o to wprost, lecz pośrednio; mogą być pytaniami otwartymi, półotwartymi i zamkniętymi

5. Pytania filtrujące pozwalają wyłączyć z odpowiedzi na nie te osoby, które nie mają nic do powiedzenia w danej sprawie; pytania te poprzedzają zwykle pytania zasadnicze (podstawowe)

6. Pytania kontrolne pełnią funkcje kontroli otrzymanych wypowiedzi; sa to pytania zbieżne z treścią innych pytań, lecz różne pod względem formy ich wyrażania; sprzeczność odpowiedzi na nie z odpowiadającymi im treściowo pytaniami wskazuje na nieszczerość respondenta, co dyskwalifikuje jego pozostałe odpowiedzi

7. Pytania z uszeregowaniem wariantów odpowiedzi polegają na przedłożeniu respondentowi gotowej listy cech, norm, kategorii zachowań lub wartości z prośbą o uporządkowanie ich w kolejności od najbardziej do najmniej przez niego cenionych

I. ANKIETA

Badania ankietowe:

• Polegają na zadawaniu respondentom pytań kwestionariuszowych z prośbą o pisemne odpowiedzi.

• Pytania zadawane zazwyczaj pisemnie.

• Badania maja na ogół charakter anonimowy, można liczyć na otwartość i szczerość respondentów

• Wymagana poprawność pytań kwestionariuszowych

• Ważna treść i forma zadawanych pytań; zwracanie się do respondentów w formie grzecznościowej

• Niezbędna kolejność pytań w kwestionariuszu; odpowiedzi na pierwsze z pytań powinny stymulować do odpowiedzi na dalsze pytania; na początek pytania wprowadzające bardziej ogólne; pytania dotyczące danych osobistych umieszczamy na końcu

• Zbyt duża liczba pytań zwykle zniechęca respondentów; należy je ograniczyć do niezbędnego minimum

Rodzaje:

• Ankieta audytoryjna (środowiskowa) przeprowadzana zwykle w miejscu pracy badanych, wymaga bezpośredniego rozprowadzenia przez ankieterów; zaletą jest łatwość objęcia nią odpowiednio wyselekcjonowanej grupy respondentów oraz zapewnienie sobie zwrotu niemal wszystkich egzemplarzy ankiet.

• Ankieta pocztowa polega na rozsyłaniu droga pocztową jej kwestionariusza wraz z instrukcją do specjalnie wyselekcjonowanych osób; nie zapewnia wysokiego wskaźnika zwrotu przesłanych ankiet, pociąga za sobą niemałe koszty związane z opłatą pocztową.

• Ankieta prasowa zamieszczana na łamach gazety lub czasopisma; uzasadniona gdy badaniem chce się objąć ludzi mieszkających na bardziej rozległym terenie

Wyróżnia się również ankieta jawna (nazwisko lub data urodzenia umożliwiająca identyfikację respondenta) i anonimową.

II. WYWIAD

Wywiad:

• Sposób gromadzenia interesujących badacza informacji w bezpośrednim kontakcie z osobami badanymi

• Pytania są z góry ustalone ale nie muszą być zadawane w takim samym brzmieniu i kolejności

• Wywiad nie powinien sprowadzać się do zwykłego zadawania pytań i odpowiadania na nie, lecz staje się także procesem interakcji, wzajemnego oddziaływania osoby prowadzącej i respondenta

• Skuteczność wywiadu zależy od sposobu zdawani pytań i całego przebiegu wywiadu; uzyskanie zgody od respondenta

• Rozpoczynany od przedstawienia się badanym

• otrzymane odpowiedzi typu „nie wiem”, „nie mam zdania” świadczą często o niezrozumieniu pytania

• warunkiem przeprowadzenia poprawnego wywiadu jest umiejętność słuchania tego co mówią respondenci

• po zakończeniu wywiadu należy dokonać zapisu własnych spostrzeżeń dotyczących: nastawienia badanych do osoby przeprowadzającej wywiad; stopnia rozumienia przez nich poszczególnych pytań kwestionariuszowych i szczerości odpowiadania na nie; miejsca, warunków i czasu przeprowadzania wywiadu; panującej podczas jego trwania atmosfery

Rodzaje wywiadu:

1. Wywiad nieskategoryzowany pozostawia prowadzącemu duży zakres swobody w zadawaniu pytań respondentom; pytania zadawane są w różny sposób i w różnej kolejności od wcześniej ustalonej; możliwe jest zadawanie pytań nie mieszczących się w arkuszu

2. Wywiad skategoryzowany polega na zadawaniu pytań zamkniętych zgodnie z uprzednio przygotowanym zestawem.

3. Wywiad jawny gdy badani zdają sobie sprawę, że przeprowadza się z nimi wywiad, wiedzą o jego celu badawczym i wyrażają zgodę na przeprowadzenie wywiadu i jego bezpośrednie protokołowanie lub nagrywanie

4. Wywiad ukryty

5. Wywiad jawny nieformalny forma pośrednia między wywiadem jawnym i ukrytym; osoba badana wie że przeprowadza się z nią wywiad, zgadza się na przeprowadzenie go ale nie zna jego celu, jest o nim błędnie poinformowana

6. Wywiad indywidualny przeprowadzony tylko z jedną osobą

7. Wywiad zbiorowy przeprowadzany z więcej niż jedną osobą

6

---