Podstawy geografii - wykłady, studia geografia turystyka, wykłady


Geografia-zajmuje się badaniem powłoki ziemskiej, jej przestrzennym zróżnicowaniem pod względem przyrodniczym i społeczno-ekonomicznym oraz związkami, jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi zjawiskami a trybem życia i działalnością społeczeństw ludzkich

Geografia społeczno-ekonomiczna- wyjaśnia genezę, przyczyny oraz sposoby formułowania się zjawisk społeczno-ekonomicznych w przestrzeni w ścisłym powiązaniu z warunkami środowiska geograficznego. Podmiotem tej części geografii jest człowiek i jego świadoma działalność gospodarcza w środowisku

Trzy podstawowe kierunki badawcze:

Region spełnia następujące cechy:

→kryterium jednorodności (sfera)
→kryterium spójności (węzeł)

Relacje człowiek-środowisko

Poznanie przestrzennych aspektów zjawisk przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych: rozmieszczenia, organizacji, oddziaływania w przestrzeni. Głównym problemem badawczym są przestrzenne struktury i procesy.

Źródła informacji wiedzy geograficznej:

Forma prezentacji danych- mapa:

Trzy funkcje geografii:

1. Funkcja poznawcza

→kartografia tradycyjna i komputerowa

→teledetekcja i fotointerpretacja

→warsztaty terenowe- bezpośrednia obserwacja

→wyczerpywanie się zasobów naturalnych (w aspekcie: geologicznym, geopolitycznym)

→degradacja, ochrona i kształtowanie środowiska (środowisko przyrodnicze i antropogeniczne)

→eksplozja, implozja demograficzna- migracje

→dynamika procesów urbanizacji - megalopolis, obszary metropolitalne

→ lokalizacja rolnictwa i gospodarki żywnościowej, geografia głodu i możliwości wzrostu żywności

→pozytywne i negatywne konsekwencje uprzemysłowienia

→rozwój komunikacji (transport i łączność)

→łączność satelitarna - telefonia komórkowa, internet

→dynamika zagospodarowania i ruchu turystycznego

→handel zagraniczny- efekt tercjaryzacji gospodarki

→polityczno- ekonomiczny podział świata

→integracja polityczna i ekonomiczna świata

→wizja strategiczna politycznego i społeczno- ekonomicznego rozwoju świata

2. Funkcja kształcąca:

→wszechstronność zakresu i aktualizacja wiedzy geograficzno- ekonomicznej

→umiejętność przekazywania wiedzy (forma i metoda)

→środki dydaktyczne ( film, wideo, CD/rzutniki projektory/mapy tematyczne, problemowe/opracowania kartografii komputerowej, zdjęcia lotnicze i satelitarne-teledetekcja i fotointerpretacja)

→miejsce prezentacji-pracowania, sala wykładowa, warsztaty terenowe

3. Funkcja praktyczna-aplikacyjna

Funkcja aplikacyjna geografii społeczno-ekonomicznej wynika z możliwości zastosowania wyników badań w administracji i zarządzaniu gospodarką, zagospodarowaniu i planowaniu przestrzennym, ochronie i kształtowaniu środowiska człowieka itd.

→mapy użytkowania ziemi, typologii krajobrazu, sozologiczne itp.

→podział administracyjny kraju

→fizjolografia urbanistyczna

→diagnoza stanu zagospodarowania przestrzennego

→programy restrukturyzacji gospodarki przestrzennej

→plany zagospodarowania przestrzennego kraju, województw (regionów), powiatów, miast i gmin (opracowanie, ocena, ekspertyza)

→strategie rozwoju miast, gmin, powiatów, województw, kraju (opracowanie, ocena)

Funkcje aplikacyjne: diagnostyczna, optymalizacyjna, planistyczna, kulturalno-wychowawcza

Podstawy metodyczne:

→ świadomie i konsekwentnie stosowany sposób postępowania dla osiągnięcia określonego celu

→sposób naukowego badania rzeczy i zjawisk, ogół reguł stosowanych przy badaniu rzeczywistości

Główne zespoły metod:

→ indukcyjna (od szczegółu do ogółu)

→dedukcyjna (od ogółu do szczegółu)

→redukcyjna (weryfikacyjna-wnioskowanie redukcyjne)

→kameralna

→ terenowa

→labolatoryjna (eksperymentalna)

→kartograficzna

→komputerowa

→statystyczna

→rachunkowa

→ankietowa

→empiryczna

→modelowa

→metody jakościowe

-sygnaturowa - polega na oznaczaniu na mapie obiektów które obserwujemy w rzeczywistości za pomocą różnych znaków: punktowych-geometryczne, obrazkowe, literowe oraz liniowych -czyli sygnatury geometryczne, symboliczne, obrazkowe

-zasięgów

(polega na oznaczeniu na mapie obszaru występowania danego zjawiska-tylko jednego elementu, można wyrazić to za pomocą : zasięg liniowy, zasięg plamowy, zasięg opisowy, zasięg sygnaturowy)

-metoda chorochromatyczna

(jest rozwinięciem metody zasięgów, inaczej-metoda barwnego tła. Wyróżniony jest nie tylko jeden obszar, a cały obszar mapy podzielony jest na mniejsze obszary, pokazujący ich charakter. Nie ma elementu nieopisanego)

→metody ilościowe

-kartogramu

(przedstawia średnie natężenie, średnią intensywność danego zjawiska w granicach określonych jednostek terytorialnych, np. średnia gęstość zaludnienia na km2, wielkość produkcji przemysłowej na 1 pracującego, wielkość plonów na 100ha. Są różne konstrukcje kartogramów-ciągły, skokowy, selektywny)

-kartodiagramu

(ukazanie za pomocą diagramu np. na kartogramie, można zastosować więcej niż jeden element i przedstawić to zjawisko dynamicznie, poprzez odpowiednią formę, zastosowanie odpowiedniego diagramu. Przykłady kartodiagramów-liniowy, słupkowy parzysty, słupkowy prosty, diagramowy. Specyficznym przykładem jest kartodiagram wstęgowy,pokazuje przepływ np. na poszczególnych trasach-masy towarowej, ludności)

-kropkowa

(mocno nawiązuje do metody sygnaturowej, sygnatura zastąpiona kropką, tylko kropka odzwierciedla określoną LICZBĘ obiektów, które występują w rzeczywistości. Jest to często używana mapa do ukazania rozmieszczenia ludności)

-izolinii

(poszczególne wartości zjawiska, te same wartości łączymy liniami)

*izarytmy-linie natężenia zjawiska, np. gęstość zaludnienia

→izobary- jednakowe ciśnienie, określają średnią wartość ciśnienia atmosferycznego

→izotermy- jednakowa temperatura

→izohiety- jednakowe opady atmosferyczne

→izobaty- jednakowa głębokość

→izohipsy (poziomice-jednakowe wysokości bezwzględne)

d) izolinii - linia łącząca jednakowe wartości liczbowe

- izobary - jednakowe ciśnienie

- izotermy - jednakowa temperatura

- izohiety - jednakowe opady atmosferyczne

- izobaty - jednakowa głębokość

- izohipsy (poziomice - jednakowe wysokości bezwzględne)

- izogony - odchylenie magnetyczne

e) metoda dazymetryczna - jednakowej gęstości zjawiska o charakterze skokowym, tzn. zgrupowanie wartości w przedział klasowy (np. gęstość zaludnienia, zjawiska związane z uprawą roli)

f) metakartografia - nauka zajmująca się kartograficzną formą przekazu informacji. Do podstawowych rozważań metakartografii należą próby porównania i określenia wzajemnego stosunku, jaki zachodzi między mapą, a innymi formami przekazu informacji.

GIS - systemy informacji geograficznej (geographical information systems) - zautomatyzowana sieć funkcji (program) umożliwiający na podstawie bazy danych tworzenie map cyfrowych (numerycznych)

Elementy systemu :

1. baza danych

2. automatyczne przetwarzanie

3. wyświetlanie map, analiza i modelowanie danych

Relacje występujące w geografii społeczno-ekonomicznej

Relacje - służą do opisywania pewnych stanów, zdarzeń lub procesów, którym podlegają różne elementy i zbiory społeczno-ekonomiczne w przestrzeni geograficznej

1. relacje współwystępowania (rejony uprawy buraków cukrowych i cukrownie)

2. relacje równokształtności (równokształtność pól i osadnictwa)

3. relacje stopniowania (zwarty, skupiony i rozproszony typ wsi)

4. relacje następstwa w czasie (stadia rozwoju miast)

5. relacje przejściowości (centrum - obszar przejściowy-peryferie)

6. relacje przetrwałości (elementy stare i nowe w zagospodarowaniu)

7. relacje między funkcją i formą ( funkcja komunikacyjna - forma dworzec)

8. korelacje (ścisła zależność między produkcją roślinną a hodowlą)

9. relacje części i całości (w regionie jest struktura i hierarchia)

Zależności występujące w geografii społeczno-ekonomicznej

Zależności służą do opisywania stanów i procesów, którym podlegają zjawiska społeczno-ekonomiczne w przestrzeni geograficznej

1. zależności jednostkowe i ogólne (zależności np. w GOP, LGOM i we wszystkich okręgach przemysłowych)

2. zależności deterministyczne i stochastyczne (zależności bezwyjątkowe i prawdopodobne)

3. zależności wystarczające i niezbędne (warunek wystarczający - usprawnienie komunikacji, warunek niezbędny - usprawnienie komunikacji - poprawa dróg, wzrost zatrudnienia, zmiany w technologii)

4. zależności odwracalne i nieodwracalne (rośliny oleiste - zakłady tłuszczowe, powódź - zbiory)

5. zależności bezpośrednie i pośrednie (X - Z : surowiec - fabryka; X - Y - Z : surowiec - kolej - fabryka)

* Modele

Model - to przedstawienie w uproszczonej formie stanów, zjawisk, zdarzeń i procesów

Cechy konstrukcji modelowych :

- selektywność (eliminacja szumów informacyjnych)

- strukturalizacja (charakterystyczne układy, związki)

- sugestywność (ujawniają się dodatkowa implikacje)

- aproksymacja (przybliżenie)

Teoria w geografii społeczno-ekonomicznej

Teza - założenie wynikające z dowodu

Hipoteza - przypuszczenie wymagające weryfikacji

Twierdzenie - wszelkie zdanie złożone z dwóch członów, z których pierwszy jest założeniem, a drugi tezą (zdanie oznajmujące wygłaszane z dużym przekonaniem o jego prawdziwości)

Teoria - usystematyzowany zbiór twierdzeń dotyczący jakiejkolwiek dziedziny (system twierdzeń logicznie i rzeczowo uporządkowanych, powiązany określonymi stosunkami logicznymi występującymi w danej nauce oraz spełniający przyjęte w niej kryteria naukowości i poprawności metodycznej)

- zespół praw naukowych, definicji, twierdzeń i hipotez, dotyczących danej dziedziny zjawisk, tworzący rzeczowo powiązaną oraz logiczni uporządkowaną i spójną całość

System - zbiór obiektów wraz z relacjami istniejącymi pomiędzy tymi obiektami oraz pomiędzy ich własnościami

Struktura - układ części składowych oraz zespół związków między nimi, właściwy dla danego systemu jako całości

Typologia - szeregowanie i logiczne porządkowanie elementów danego zbioru wg zasady porównywania ich cech z cechami elementów wyróżnianych w tym zbiorze jako typy

Regionalizacja - szeregowanie i logiczne porządkowanie regionów

Systemy twierdzeń - typologia, regionalizacja i systematyzacja są narzędziami konstruowania teorii. Systematyzacja jest procedurą porządkująca i wiążącą ze sobą twierdzenia

Środowisko geograficzne = Środowisko przyrodnicze + Środowisko antropogeniczne

Środowisko geograficzne - ogól naturalnych warunków jakie dane terytorium stwarza gospodarczej działalności człowieka

Środowisko przyrodnicze (środowisko naturalne) - całokształt ożywionych i nieożywionych składników przyrody, ściśle ze sobą powiązanych, otaczających organizmy żywe

W jego ramach można wyróżnić następujące elementy :

Jedną z zasadniczych właściwości środowiska przyrodniczego jest równowaga naturalna, która zachodzi, gdy dopływ energii i materii w przyrodzie są zrównoważone.

Środowisko przyrodnicze znajduje się w ciągłej interakcji z człowiekiem.

Środowisko antropogeniczne - środowisko przekształcone wskutek działalności człowieka

Degradacja środowiska

Zanieczyszczenie środowiska - stan środowiska wynikający z wprowadzania do powietrza, wody lub gruntu, substancji stałych, ciekłych lub gazowych lub energii w takich ilościach i takim składzie, że może to ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, glebę, wodę lub powodować inne niekorzystne zmiany np. korozję metali

Źródła zanieczyszczeń

Zanieczyszczenie środowiska może być spowodowane przez źródła :

Rodzaje (typy) zanieczyszczeń środowiska

Degradacja środowiska

Zanieczyszczenie wód

Źródła zanieczyszczeń :

Degradacja gleb

Pogorszenie właściwości fizycznych (zniszczenie struktury), biologicznych (zmniejszenie ilości i jakości próchnicy) lub chemicznych (np. zakwaszenie przez wymywania kationów zasadowych wapnia, magnezu, potasu), wpływa ujemnie na jej żyzność, a więc i zasobność

Czynniki degradacji gleb :

1. PUSTYNNIENIE - wynik oddziaływania zmian klimatycznych oraz działalności człowieka. Pustynie pochłaniają prawie 6 mln hektarów rocznie.

Przyczyny pustynnienia : intensywne stosowanie pestycydów, nawozów, intensywna melioracja prowadząca do wypłukania gleby, degradacja lasów, degradacja drzew na sawannie, zaorywanie stepów, nadmierny wypas bydła, zmiana kierunków biegu rzek, górnictwo, porzucanie tradycyjnych technik upraw na rzecz rolnictwa towarowego

2. PODMOKNIĘCIA - długotrwałe i intensywne opady deszczowe w okresie niskich temperatur powietrza i dużej jego wilgotności powodują intensywne wsiąkanie wody w grunt, powodując wzrost zasobów wody podziemnej, a zatem jej stanów. W okresach wysokich stanów może dochodzić do podmoknięcia, a nawet zabagnienia znacznych terenów, które w innych okresach nie wykazują nadmiernego nawodnienia.

3. ALKALIZACJA - powodowana najczęściej przez odpady przemysłu sodowego i popioły energetyczne oraz pyły przemysłu cementowego i wapiennego. Alkalizacja środowiska glebowego narusza równowagę składu pokarmowego, czego konsekwencją jest obniżenie plonów i wartości pokarmowej biomasy.

4. ZAKWASZENIE - powoduje ograniczenie oraz zahamowanie rozwoju mikroorganizmów, utratę zdolności przyswajania składników pokarmowych, a przy dużym zakwaszeniu niszczy młode tkanki roślin. Gleby zakwaszone nie nadają się do uprawy większości roślin jadalnych.

5. ZASOLENIE - polega na stopniowym gromadzeniu się soli w postaci chlorku sodu i siarczanów w wierzchniej warstwie gleby, powodujący zły wzrost lub zanik wielu roślin. Zasolenie gleb narusza równowagę kationową i utrudnia pobieranie składników pokarmowych przez rośliny. Zasolenie powodowane jest sztucznym nawadnianiem gleb przez wody cieków zawierające znaczne ilości rozpuszczonych soli oraz przez odpady i ścieki niektórych gałęzi przemysłu.

6. SKAŻENIE METALAMI CIĘŻKIMI : OŁÓW, KADM

- metale ciężkie dostają się do gleb wraz z pyłami lub aerozolami z powietrza lub z wody. Szczególnie narażone na ten sposób degradacji są gleby w pobliżu hut, kopalń, zakładów przemysłowych, cementowni, zakładów energetycznych oraz wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Głównym problemem jest pobieranie metali przez rośliny i skażenia roślin wprowadzonych do łańcucha biologicznego gleba - roślina - zwierzę - człowiek. Mechanizm toksycznego działania metali polega na blokowaniu modyfikowaniu biologicznych funkcji cząsteczek, zwłaszcza w enzymach.

7. EROZJA I DENUDACJA

- wietrzenie, erozja i ruchy masowe wspólnie powodują stopniowe obniżanie wyniosłości terenu - denudację. Na denudację wpływają zmiany temperatury oraz grawitacja (powoduje ona ruch lodowców, wody w rzekach, osuwiskach). Intensywność tego procesu jest najsilniejsza w wysokich górach w klimacie zimnym, z dużymi opadami śniegu, najmniejsza jest natomiast na nizinach.

Denudacja pustynna - ten typ denudacji, charakterystyczny dla obszarów o klimacie suchym, polega na działaniu przede wszystkim wietrzenia mechanicznego. Działalność wód jest ograniczona i zwiększa się tylko sporadycznie. Wraz ze zrównywaniem terenu zwiększa się deflacja, a maleje ilość opadów i erozja

Źródła zanieczyszczeń :