Podatek - obowiązkowe świadczenie pieniężne pobierane przez związek publicznoprawny (państwo, jednostka samorządu terytorialnego) bez konkretnego, bezpośredniego świadczenia wzajemnego. Zebrane podatki są wykorzystywane na potrzeby ustalone przez organ pobierający. Współcześnie uznaje się, iż podatki są świadczeniami pieniężnymi, jednakże w historii znane są również podatki świadczone w innych niż pieniądz dobrach.
Podatki dzielą się na bezpośrednie i pośrednie. Podatki bezpośrednie: nałożone na dochód lub majątek podatnika, np. podatek dochodowy, gruntowy, spadkowy. Podatki pośrednie: nakładane na przedmiot spożycia, np. VAT, ostatecznie płaci konsument.
Współcześnie, pieniądze z podatków trafiają do skarbu państwa, które dzięki temu może inwestować w rozwój infrastruktury, wojska, policji, oświaty, służby zdrowia, itp. Podatki są powszechnie uważane przez podatników za uciążliwe i niesprawiedliwe stąd stwierdzenia: Podatki płaci każdy, wszędzie i zawsze. lub Są w życiu tylko dwie pewne rzeczy: śmierć i podatki.. Jak mawiali włościanie w cesarstwie austro-węgierskim: od myszy do cysarza, wszystko żyje z gospodarza.
Zakres podmiotowy:
Podatnikami podatku są:
osoby prawne,
jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej,
osoby fizyczne wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel czy też rezultaty takiej działalności
Podatnikami nie są:
organy administracji publicznej,
urzędy administracji publicznej w zakresie realizowanych zadań, dla realizacji których zostały one powołane (z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych).
Obowiązek podatkowy
Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania towaru lub z chwilą wykonania usługi. Ustawodawca polski określił też niektóre szczególne sytuacje, w których został inaczej określony moment powstania obowiązku podatkowgo:
obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania towarów - jeżeli podatnik wysyła towar nabywcy lub wskazanej przez niego osobie trzeciej,
obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury - jeżeli dostawa towarów lub wykonanie usługi powinno być potwierdzone fakturą,
obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania przez podatnika zapłaty za wydany towar,
obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wymagalności opłat - jeżeli import towarów objęty jest procedurą celną,
obowiązek podatkowy z tytułu importu towarów powstaje z chwilą objęcia towarów tą procedurą - w przypadku objęcia towarów procedurą celną,
obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powstania długu celnego - w imporcie towarów
Przy wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów i w wewnątrzwspólnotowym nabyciu towarów oraz u małych podatników obowiązek podatkowy powstaje w inny sposób. Mianowicie:
w wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów obowiązek podatkowy powstaje 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towarów,
w wewnątrzwspólmotowym nabyciu towarów obowiązek podatkowy powstaje 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towaru będącego przedmiotem wewnątrzwspólnotowego nabycia,
mały podatnik może wybrać metodę rozliczenia polegającą na tym, że obowiązek podatkowy powstaje z dniem uregulowania całości lub części należności, ale nie później niż 90 dnia od dnia wydania towaru lub wykonania usługi
Podstawa opodatkowania
Co do zasady podstawą opodatkowania jest obrót. Przez obrót rozumie się kwotę należną z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku, a kwota należnego podatku obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy. Obrotem jest także:
otrzymana dotacja,
subwencja,
inna dopłata o podobnym charakterze związana z dostawą lub świadczeniem usług
Jeżeli przy wykonywaniu czynności podlegających opodatkowaniu nie została określona cena, to podstawą opodatkowania jest wartość towarów lub usług obliczona według cen stosowanych w obrotach z głównym odbiorcą, pomniejszona o kwotę należnego podatku.
Jeżeli przedmiotem opodatkowania jest świadczenie usług, to podstawą opodatkowania jest koszt świadczenia tych usług poniesiony przez podatnika.
Przy imporcie towarów podstawą opodatkowania jest wartość celna powiększona o należne cło.
Przy wewnątrzwspólnotowym nabyciu towarów podstawą opodatkowania jest kwota, jaką nabywca jest zobowiązany zapłacić.
Stawki podatku
Podstawową stawką jest stawka 22%, dla niektórych towarów i usług przewidziano stawki obniżone: 7% oraz 3% (stawka 3% obejmuje nieprzetworzone produkty rolne a 7% m.in.: leki, książki, zabawki, żywność itp.).
Istnieje również stawka 0%, która obowiązuje przy:
wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów,
eksporcie towarów.
Przy świadczeniu usług w handlu i gastronomii podatnik może obliczać kwotę VAT od wartości brutto towaru (art.85 Ustawy z dnia 11 marca 2004 o podatku od towarów i usług) stosuje wówczas stawki:
18,03% wartości brutto, dla towarów i usług objętych stawką 22%
6,54% wartości brutto dla towarów i usług objętych stawką 7%
2,91% wartości brutto dla towarów i usług objętych stawką 3%
Zasady obliczania podatku
W zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.
Podatkiem naliczonym jest:
suma kwot podatku określonych w fakturach otrzymanych przez podatnika,
suma kwot podatku wynikająca z dokumentu celnego (w przypadku importu),
zryczałtowany zwrot podatku,
kwota podatku należnego od importu oraz kwota podatku należnego z tytułu wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów.
Podatnik ma prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony, jeżeli importowane lub nabyte towary i usługi dotyczą dostawy towarów lub świadczenia usług przez podatnika poza terytorium kraju. Ponadto podatnik ma również prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony, jeżeli importowane lub nabyte towary i usługi dotyczą określonych czynności wykonywanych na terytorium kraju.
W przypadku gdy kwota podatku naliczonego jest w okresie rozliczeniowym wyższa od kwoty podatku należnego, podatnik ma prawo do obniżenia o tę różnicę podatku należnego za następne okresy.
Podatnikom, którzy dokonują obrotu opodatkowanego w całości lub w części, stawką niższą niż 22%, przysługuje prawo do zwrotu z urzędu skarbowego różnicy podatku do wysokości nieprzekraczającej równowartości 22% obrotu opodatkowanego stawkami obniżonymi oraz podatku naliczonego wynikającego z nabycia towarów i usług.
Podatnikom dokonującym sprzedaży opodatkowanej wyłącznie stawką 22%, u których podatek naliczony jest wyższy od podatku należnego, przysługuje zwrot różnicy podatku z urzędu skarbowego w kwocie wyższej od kwoty podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług.
Podatki pośrednie
Podatki pośrednie, typ podatków, których konstrukcja rozdziela podmiot gospodarczy zobowiązany do ich naliczenia i zapłacenia od podmiotu, który ponosi ich faktyczny ciężar ekonomiczny.
Wiąże się to z założonym przez ustawodawcę zjawiskiem doliczania podatków pośrednich przez sprzedawcę do ceny produktu (w sposób ukryty lub jawny), w rezultacie czego faktycznie (choć pośrednio) ich ciężar ponosi nabywca. Do podatków pośrednich zalicza się wszystkie podatki od obrotu i konsumpcji (np. podatek VAT).
Przykłady podatków pośrednich:
Akcyza i cło
Ta sama Ustawa z dnia 8 stycznia 1993 roku o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym, już w samej nazwie informuje o tym, że reguluje prawnie formy podatku akcyzowego. Jego podatnikami są producenci lub importerzy tak zwanych wyrobów akcyzowych, jak na przykład samochody osobowe, sprzęt elektroniczny, sól, wyroby kosmetyczne, zapałki, wyroby tytoniowe oraz napoje alkoholowe.
Niektóre z tych wyrobów muszą zostać oznaczone znakami skarbowymi akcyzy, czyli tzw. banderolą bądź pieczęcią, przed wprowadzeniem do obrotu. Umieszczane są one albo na jednostkowym opakowaniu, albo na samym produkcie w taki sposób, aby otwarcie opakowania spowodowało uszkodzenie znaku akcyzy.
Akcyza lub podatek akcyzowy jest podatkiem pośrednim nakładanym na niektóre wyroby konsumpcyjne.
W krajach Unii Europejskiej podatek akcyzowy podlega harmonizacji, co oznacza wspólne zasady produkcji, przemieszczania i przechowywania wyrobów akcyzowych oraz wymiaru i poboru akcyzy od tych wyrobów. Stawki akcyzy na poszczególne wyroby są określane przez poszczególne państwa członkowskie, nie mogą one jednak być niższe od poziomów ustalonych w dyrektywach.
Opodatkowaniu akcyzą podlegają następujące kategorie wyrobów:
- produkty energetyczne (ogólnie wszystkie wyroby służące dla celów napędowych lub grzewczych), - energia elektryczna, - napoje alkoholowe (piwo, wino, produkty pośrednie, wyroby spirytusowe), - wyroby tytoniowe (papierosy, cygara, cygaretki, tytoń do palenia,
Ponadto polskie przepisy przewidują specyficzne regulacje krajowe dotyczące opodatkowania akcyzą innych produktów, przede wszystkim samochodów osobowych i niektórych kosmetyków - określanych jako wyroby akcyzowe „niezharmonizowane”. Zasady wymiaru i poboru podatku od tych wyrobów wynikają z wyłącznie z krajowych, autonomicznych regulacji, do których nie ma zastosowania system akcyzy unijnej.
Stawki akcyzy wyrażone są w: - kwocie na jednostkę wyrobu (paliwa, alkohol, energia elektryczna), - procencie maksymalnej ceny detalicznej (wyroby tytoniowe), - procencie ceny wyrobu (tylko wyroby „niezharmonizowane”).
Przykładowo: benzyna silnikowa podlega stawce 1315 zł/1000 l, wódka - 4550 zł/100 l od 100% alkoholu etylowego zawartego w produkcie, wino - 136 zł/100 l, olej opałowy (prawidłowo zabarwiony, oznaczony znacznikiem fiskalnym i sprzedawany na cel opałowy) - 232 zł/1000 l (stan na dzień 24 października 2006 r.).
Produkcja wyrobów akcyzowych może odbywać się jedynie w składzie podatkowym, czyli miejscu posiadającym autoryzację odpowiednich władz podatkowych danego kraju. W takiej sytuacji pobór akcyzy podlega zawieszeniu. Zawieszenie poboru akcyzy może być stosowane również w odniesieniu do przemieszczania oraz magazynowania produktów akcyzowych. Podatek staje się wymagalny w momencie zakończenia procedury zawieszenia poboru akcyzy, przez co zasadniczo rozumie się wyprowadzenie towarów na rynek.
Powyższe zasady nie odnoszą się jednak do wyrobów „niezharmonizowanych”, w stosunku do których akcyza jest wymagalna w związku z ich sprzedażą w Polsce, importem albo przywozem z innego kraju Unii Europejskiej.
Cechą charakterystyczną podatku akcyzowego jest jednofazowy charakter jego poboru, tzn. akcyza uiszczana jest jednokrotnie, a następnie traktowana jest jako koszt wliczany do ceny zbycia, który finalnie ponoszony jest przez ostatecznego nabywcę produktu akcyzowego. Powyższe nie dotyczy jednak opodatkowania akcyzą samochodów osobowych.
Niektóre wyroby akcyzowe podlegają obowiązkowi oznaczania znakami akcyzy (banderolami), które umieszcza się na jednostkowych opakowaniach produktów. Są to napoje alkoholowe (oprócz piwa) oraz wyroby tytoniowe.
Powyższe zasady opodatkowania akcyzą zostały wprowadzone w związku z wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej od 1 maja 2004 r. i dokonały zasadniczego przekształcenia regulacji wcześniej obowiązujących w zakresie podatku akcyzowego.
Celem akcyzy jest ograniczenie konsumpcji niektórych dóbr ze względu na ich szkodliwość zdrowotną bądź też wyczerpywanie się ich rezerw. Często stanowi ona obszerny i łatwy wpływ pieniędzy dla budżetu państwa.
Podstawą naliczenia podatku akcyzowego jest wartość celna powiększona o należne cło, a w wypadku opakowań z tworzyw sztucznych podstawą naliczenia podatku akcyzowego jest ilość towaru. Jeżeli stawki akcyzy ustalone są kwotowo, podstawą opodatkowania jest ilość wyrobów akcyzowych.
Cło jest opłatą pobieraną przez państwo na granicy przy imporcie pewnych towarów (sporadycznie zdarzało się także cło eksportowe). Cło pobierane może być w celu:
zwiększenia wpływów do budżetu państwa; typowym przykładem takiego zastosowania jest nałożenie opłat na sprowadzanie towarów nie produkowanych w danym kraju, ponieważ nie występuje wówczas motyw ochrony rodzimych producentów
ochrona rynku wewnętrznego i rodzimych producentów przed towarami wyprodukowanymi za granicą
wywierania nacisku na partnera handlowego w zakresie zmiany (bądź zaniechania zmiany) warunków wymiany handlowej; przykładem takiego zastosowania są cła retorsyjne.
Cło stosowane głównie w funkcji ochrony rodzimego przemysłu jest podstawowym narzędziem protekcjonizmu gospodarczego. Obecnie jednak wobec postępujących procesów globalizacji cła oraz inne narzędzia ochrony rynków wewnętrznych tracą na znaczeniu, a zaczyna dominować koncepcja wolnego handlu w wymianie międzynarodowej. Wiele państw tworzy unie celne, znosząc tym samym cła w wymianie handlowej między sobą przy jednoczesnym ujednoliceniu polityki celnej wobec krajów trzecich.
Cło jest pobierane przy wywozie towarów za granicę, przywozie ich z zagranicy lub przewozie towarów przez terytorium danego kraju. Obok ceł przywozowych (przy przywozie towarów z zagranicy), wywozowych (przy wywozie towarów za granicę; w Polsce nie pobiera się ceł wywozowych.) istotne znaczenie mają cła zaporowe i cła antydumpingowe. Cła zaporowe mają na celu uniemożliwienie lub też znaczne utrudnienie przywozu lub wywozu określonych towarów. Cła antydumpingowe stosowane są wtedy, gdy towary sprowadzone do Polski mają ceny niższe od cen pobieranych zazwyczaj za dany towar. Cła te mają na celu ochronę interesów producentów krajowych.
Stawki płacone za cło są publikowane w tak zwanej taryfie celnej.
Podstawą naliczenia cła, w zależności od rodzaju stawki celnej, może być:
a) wartość celna towarów,
b) ilość towaru,
c) masa netto towaru.
Podatek od towarów i usług (nazywany VAT-em od ang. - Value Added Tax, czyli podatek od wartości dodanej) - to podatek pośredni, który z założenia ma w jak najmniejszy sposób oddziaływać na ostateczną cenę towaru i usługi podlegającej opodatkowaniu (poprzez jego "przerzucalność" na kolejne fazy obrotu). W Polsce został on wprowadzony przez: Ustawę z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 11 poz. 50). Jednak konieczność harmonizacji polskiego prawa podatkowego z prawem UE zmusiła polskiego ustawodawcę do uregulowania tej kwestii w nowej "Ustawie o podatku od towarów i usług" z dnia 11 marca 2004 roku.
Podstawowe cechy podatku od towarów i usług:
Zakres przedmiotowy i miejsce świadczenia czynności:
Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega:
odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju,
eksport towarów,
import towarów,
wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju,
wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów
Odpłatną dostawą towarów na terytorium kraju jest przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Odpłatną dostawą jest również:
przeniesienie, z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu, prawa własności towarów,
wydanie towarów w oparciu o umowę leasingu,
wydanie towarów między komitentem a komisantem,
wydanie towarów przez komisanta na rzecz komitenta na podstawie umowy komisu,
ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego, ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, przekształcenie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu,
Odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju to każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów.
Będzie to m.in.:
przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na to, czy są one przedmiotem dokumentu ustanawiającego tytuł prawny,
zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji,
świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa,
nieodpłatne świadczenie, niebędące dostawą, na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług, pod warunkiem że nie są one związane z prowadzonym przedsiębiorstwem, a podatnikowi przysługiwało prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony przy nabyciu towarów i usług związanych z tymi usługami
Wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem jest to nabycie prawa do rozporządzania jak właściciel towarami, które w wyniku dokonanej dostawy są wysyłane lub transportowane na terytorium innego państwa członkowskiego niż państwo wysyłki. Będzie to m.in:
wywóz towarów z terytorium kraju (kraju w którym ma siedzibę podatnik) na terytorium innego państwa członkowskiego,
przemieszczanie przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa z terytorium kraju na terytorium innego państwa członkowskiego
Wewnątrzwspólnotową dostawą towarów jest wywóz towarów z terytorium kraju na terytorium państwa członkowskiego inne niż terytorium kraju, poprzez wykonanie takich czynności jak:
przeniesienie, z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu, prawa własności towarów,
wydanie towarów w oparciu o umowę leasingu,
wydanie towarów między komitentem a komisantem,
wydanie towarów przez komisanta na rzecz komitenta na podstawie umowy komisu,
ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego, ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, przekształcenie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu,
Przez import towarów - rozumie się przywóz towarów z terytorium państwa trzeciego na terytorium kraju.
Przez eksport towarów - rozumie się potwierdzony przez urząd celny określony w przepisach celnych wywóz towarów z terytorium kraju poza terytorium Wspólnoty.
Szczególne rodzaje przedmiotu opodatkowania:
rozwiązania spółki cywilnej i handlowej niemającej osobowości prawnej,
zaprzestania przez podatnika będącego osobą fizyczną wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu, obowiązanego do zawiadomienia właściwego organu o zaprzestaniu dokonywania działalności gospodarczej.
Ustawa o podatku od towarów i usług wyklucza z kategorii przedmiotu opodatkowania:
czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy,
transakcje zbycia przedsiębiorstwa lub zakładu (oddziału) samodzielnie sporządzającego bilans,
czynności wykonywane przez osoby fizyczne z tytułu przychodów ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy,
działalność w zakresie gier losowych, zakładów wzajemnych, gier na automatach i gier na automatach o niskich wygranych, podlegająca opodatkowaniu podatkiem od gier na zasadach określonych w ustawie o grach i zakładach wzajemnych
Przy ustalaniu istnienia obowiązku podatkowego duże znaczenie ma:
Miejsce świadczenia:
przy dostawie towarów to - miejsce, w którym towary znajdują się w momencie rozpoczęcia wysyłki lub transportu do podmiotu, dla którego jest dokonywana dostawa,
przy towarach, które są przez podatnika dokonującego dostawy lub przez podmiot działający w jego imieniu instalowane lub montowane, z próbnym uruchomieniem lub bez próbnego uruchomienia - miejscem tym jest miejsce, w którym towary są instalowane lub montowane,
przy dostawie towarów niewysyłanych ani nietransportowanych - miejscem tym jest miejsce, w którym towary znajdują się w momencie dostawy,
przy świadczeniu usług miejscem świadczenia jest miejsce, gdzie świadczący usługę posiada siedzibę, a w przypadku posiadania stałego miejsca prowadzenia działalności, z którego świadczy usługi - miejsce, gdzie świadczący usługę posiada stałe miejsce prowadzenia działalności
miejscem świadczenia usług może być miejsce, gdzie usługi są faktycznie świadczone
Wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów uznaje się za dokonane na terytorium państwa członkowskiego, na którym towary znajdują się w momencie zakończenia ich wysyłki lub transportu.
Podatek muszą zapłacić ci podatnicy, których wartość ze sprzedaży towarów i/lub usług w poprzednim roku podatkowym przekroczy kwotę wyrażoną w złotych, odpowiadającą 10 000 euro. Z tego powodu każdego roku należy sprawdzać, czy w roku poprzednim i bieżącym nie została przekroczona aktualna kwota limitu. Na przykład w związku z obniżeniem się kursu euro zmniejszył się także limit w roku 2006 (w odniesieniu do roku 2005). To już druga taka sytuacja - podobnie było w roku 2005.
Jeżeli zatem obrót netto (bez VAT) podatnika w roku 2005 przekroczył kwotę 39 200 zł, wówczas podatnik nie ma obowiązku rejestracji VAT z dniem przekroczenia limitu; dopiero w dniu 1 stycznia 2006r. utraci prawo do zwolnienia podmiotowego, pomimo że w roku wcześniejszym nie przekroczył limitu 43 800zł. W przypadku przekroczenia w 2005 kwoty 43 800 zł, podatnik z dniem przekroczenia limitu utracił albo utraci prawo do zwolnienia podmiotowego i powinien się zarejestrować jako podatnik VAT czynny.
Należy pamiętać, że do wartości sprzedaży nie wliczamy kwoty podatku. Tak więc dla roku 2005 mamy kwotę zwolnienia wynoszącą 43 800 zł (kurs euro wynosi 4,3787), natomiast dla roku 2006 odpowiednio 39 200 zł (kurs euro - 3,9158).
Poprostu VAT
Podatnikiem podatku od towarów i usług jest każdy, kto wykonuje czynności będące przedmiotem opodatkowania. Część podatników, jak wiadomo, jest jednak zwolniona z obowiązku podatkowego. Podatników podatku od towarów i usług dzielimy zatem na dwie grupy: podatnicy, którzy są płatnikami VAT i ci, którzy go nie płacą.
Niezależnie od podatku dochodowego część przedsiębiorstw zobowiązana jest do naliczania i przekazywania do urzędów skarbowych podatku od towarów i usług. Podatnicy, którzy w roku poprzednim mieli przychody mniejsze niż 80 000 zł, mogą wybrać zwolnienie od podatku od towarów i usług. Zwolnieni są także ci podatnicy, którzy opłacają podatek dochodowy w formie karty podatkowej. Pozostałe przedsiębiorstwa są płatnikami tego podatku.
Zgodnie z regulującą to opodatkowanie Ustawą z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym podatnikami są podmioty, które sprzedają towary (w tym także importują i eksportują) lub odpłatnie świadczą usługi na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej.
W Polsce istnieją obecnie trzy stawki podatku od towarów i usług: 22, 7 i 0 % podstawy opodatkowania. Podstawową powszechnie stosowaną stawką jest stawka 22%. Stawką 7% (tzw. stawka obniżona) objęte są tylko niektóre towary i usługi. Lista tych towarów i usług opublikowana jest w postaci załącznika do ustawy. Lista ta obejmuje m.in. niektóre towary związane z gospodarką rolną, leśną czy ochroną zdrowia, a także z niektóre produkty żywnościowe i towary dla dzieci. Stawkę 0% stosuje się w eksporcie towarów i usług, a także na okres przejściowy - do sprzedaży niektórych wyrobów krajowych jak: mapy, niektóre leki i niektóre nawozy sztuczne. Wykaz tych wyrobów ogłaszany jest przez Ministra Finansów.
Procedury szczególne w zakresie podatku od towarów i usług dotyczą:
drobnych przedsiębiorców,
rolników,
świadczenia usług turystycznych,
dostawy towarów używanych, dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich i antyków, złota inwestycyjnego, zwrotu podatku podróżnym,
świadczenia na terytorium Wspólnoty usług elektronicznych,
wewnątrzwspólnotowych transakcji trójstronnych.
Drobnych przedsiębiorców zwalnia się z podatku wówczas, gdy wartość sprzedaży opodatkowanej nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty wyrażonej w złotych, odpowiadającej kwocie 10 tys. euro. Do wartości sprzedaży nie wlicza się kwoty podatku.
Rolnikowi ryczałtowemu, który dokonuje dostawy produktów rolnych, przysługuje zryczałtowany zwrot podatku z tytułu nabywania niektórych środków produkcji dla rolnictwa opodatkowanych podatkiem od towarów i usług. Nabywca produktów rolnych od rolnika ryczałtowego nalicza do wartości netto zakupionego towaru podatek w wysokości 5% i wypłaca go rolnikowiu. Kwota ta jest zaliczana u nabywcy jako podatek naliczony. Stosowanie tej zasady obwarowane jest kilkoma warunkami.
Przy świadczeniu usług turystycznych podstawę opodatkowania stanowi kwota marży pomniejszona o kwotę podatku należnego. Przez marżę rozumie się różnicę między kwotą należności, którą ma zapłacić nabywca usługi, a ceną nabycia przez podatnika towarów i usług od innych podatników, dla bezpośredniej korzyści nabywcy usługi.
Sposób zapłaty podatku
Zarejestrowani podatnicy podatku VAT są obowiązani składać w urzędzie skarbowym deklaracje podatkowe za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy. Mali podatnicy (podatnicy u których wartość sprzedaży - wraz z kwotą podatku, nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym wyrażonej w złotych kwoty odpowiadającej równowartości 800 000 euro), którzy wybrali metodę kasową mogą składać w urzędzie skarbowym deklaracje podatkowe za okresy kwartalne w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po każdym kolejnym kwartale.
Podstawą naliczenia podatku od towarów i usług (VAT) jest wartość celna powiększona o należne cło. Jeżeli przedmiotem przywozu są towary opodatkowane podatkiem akcyzowym, podstawą naliczenia podatku VAT jest wartość celna powiększona o należne cło oraz podatek akcyzowy.
Podatek na każdym rogu
Zanim otrzymamy paragon przy kasie chociażby w sklepie spożywczym, to nie zdajemy sobie sprawy, że nawet za mleko i wędliny płacimy podatek od towarów i usług, potocznie zwanym podatkiem VAT. Jednak, kiedy kupujemy nową kuchenkę gazową albo wymieniamy okna wiemy, że są opodatkowane, bo z tytułu (jeszcze w tym roku obowiązującej ulgi remontowej) możemy odpisać go sobie z pobranej przez urząd skarbowy zaliczki. Mimo, że zakłada się, iż zarówno na producenta, dystrybutora, jak i konsumenta nakładany jest ten podatek, to w rzeczywistości płaci go konsument, bowiem te koszta wliczone są w cenę produktu czy usługi.
Różnice w polityce fiskalnej państw UE mogłyby prowadzić do zniekształcenia konkurencji i kierowania się przez przedsiębiorstwa raczej warunkami podatkowymi niż opłacalnością prowadzonych interesów. Dlatego Unia stara się zharmonizować zasady nakładania i wysokość podatków pośrednich. Wpływa to na konkurencyjność produktów wytwarzanych przez poszczególne państwa członkowskie na obszarze Unii. W związku z tym usuwa się wszelkie ograniczenia utrudniające osiągnięcie tego celu.
UE zdążyła już ujednolicić konstrukcję i zasady poboru VAT oraz akcyzy. Teraz zajmuje się wysokością stawek. Ich dostosowywanie do przyjętego poziomu minimalnego przebiega jednak dość opornie.
Przyjęta w Unii konstrukcja podatku od wartości dodanej, jego przedmiot, podstawa i sposób naliczania, są podobne, jak w Polsce, ponieważ wzorowaliśmy się na unijnych regulacjach.
W 1993 r. UE zaleciła krajom członkowskim podniesienie podstawowej stawki VAT do 15%. W przypadku niektórych towarów i usług umożliwiła jednak stosowanie dwóch stawek obniżonych, z których mniejsza musi wynosić przynajmniej 5%.
Lista towarów i usług potraktowanych takim ulgowym VAT-em obejmuje m.in. dostawy gazu ziemnego, żywność i napoje (z wyjątkiem alkoholowych), ziarno, zwierzęta, dostawy wody, sprzęt medyczny, transport pasażerski, usługi biblioteczne, bilety teatralne, usługi hotelowe, sprzęt rolniczy, a także ubrania i obuwie dziecięce (jeśli stawka obniżona obowiązywała już wcześniej).
Od obowiązku windowania stawek są jednak wyjątki, np. Grecja uzyskała prawo utrzymania obniżonego VAT na niektórych mniej rozwiniętych i trudno dostępnych wyspach. Ma to ich mieszkańcom zrekompensować wysokie koszty transportu towarów.
Podnosząc podatki, Unia jednocześnie zakazała pobierania powszechnego niegdyś na Zachodzie podwyższonego VAT od dóbr luksusowych, ale wprowadzanie w życie tego przepisu nie przebiega zbyt szybko.
W unijnych planach jest wprowadzenie zakazu odliczania przez przedsiębiorstwa VAT od zakupu i kosztów używania firmowych samochodów osobowych, kosztów podróży służbowych i niektórych wydatków reprezentacyjnych.
Podstawowa stawka polskiego VAT (22%) z nawiązką spełnia warunki UE, to samo dotyczy obniżonej siedmioprocentowej i zerowej dla eksportu. Niezgodne z prawem unijnym jest natomiast zwolnienie z VAT żywności nieprzetworzonej. Stopniowo nakładana nań będzie więc stawka 3%.
Rolnicy będą musieli zacząć doliczać VAT do cen plonów swojej pracy, ale w zamian uzyskają możliwość odejmowania tego podatku zawartego w kosztach nabycia towarów do produkcji rolnej. Najprawdopodobniej 3% VAT obejmie nieprzetworzone produkty rolne oraz środki do produkcji dla rolnictwa. Z 7 do 12% (minimum wymagane w UE wynosi 15%) będzie musiał wzrosnąć podatek na materiały budowlane, z 0 do 7% - na usługi firm komunalnych (ale firmy te uzyskają prawo do odliczeń VAT), z 0 do 3% - książki, imprezy kulturalne i wynajem mieszkań. Z 0 do 7%, a następnie do 12% wzrośnie VAT od usług prawniczych, a z 7 do 12% na artykuły dla dzieci. Wszystko to najprawdopodobniej zostanie rozłożone na kilka lat.
Zmienić się będzie musiał stosunkowo wysoki dziś limit (80 tys. zł) obrotu rocznego zwalniający podmiot gospodarczy z obowiązku doliczania do swoich cen podatku od wartości dodanej. W UE limit wynosi tylko 5000 euro (ok. 21 tys. zł), ale nawet państwa należące do Unii podnoszą go dość powoli. Niemniej jednak trzeba się liczyć z tym, że za kilka lat drobni polscy przedsiębiorcy będą musieli zdobyć umiejętność rozliczania VAT. Dla wielu z nich odprowadzanie go oznaczać będzie konieczność podniesienia cen lub ograniczenia własnej marży.
Polska wprowadziła Ustawą o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym z dnia 7 maja 1999 r. możliwość zwrotu VAT dla cudzoziemców kupujących towary na jej terytorium. Zmniejszy to zapewne wielkość szarej strefy - obcokrajowcy będą bowiem żądać rachunków.
Konieczne stanie się ujednolicenie VAT na towary i usługi krajowe oraz te z zagranicy. Dostosujemy się w ten sposób do unijnego zakazu dyskryminacji importu. Korzystające dziś z preferencji firmy krajowe, które wytwarzają ciągniki i przyczepy rolnicze oraz aparaty słuchowe, stracą parasol ochronny. Kupujących usługi za granicą ucieszy natomiast wiadomość, że uzyskają możliwość odliczenia zapłaconego za nie podatku.
W Polsce VAT-u od luksusu wprawdzie nie mamy, więc nie będzie kłopotów ze znoszeniem stawki podwyższonej. Jej rolę pełni jednak akcyza, którą można u nas nakładać na dobra wydające się polskiemu ustawodawcy zbytkiem. Ten przepis też będzie musiał być zmieniony. O tym, jak, piszemy w następnym rozdziale.
Akcyza doliczana jest do ceny towarów przed dodaniem VAT. W Unii może obciążać tylko paliwa i oleje ropopochodne, gaz ziemny i płynny, wyroby tytoniowe i napoje alkoholowe. Wprawdzie państwa UE pobierają wciąż ze trzy dziesiątki różnego rodzaju podatków od innych towarów, ale zgodnie z prawem wspólnotowym muszą je znieść, a co najwyżej stosować wyłącznie w obrocie krajowym.
W Polsce podatkiem akcyzowym, poza tymi samymi towarami co w UE, są albo mogą być obciążane: samochody, jachty, broń gazowa, urządzenia do gier, sól, zapałki, guma do żucia, sprzęt elektroniczny wysokiej klasy, a nawet środki upiększające. Dotychczas nasz fiskus dość umiarkowanie korzystał z tej możliwości, ograniczając swój apetyt głównie do aut, w przyszłości będzie musiał jednak dostosować listę towarów akcyzowych do unijnej.
W UE wprowadzony został wspólny system pozostających pod specjalnym nadzorem składów, które ułatwiają produkcję, przerób i magazynowanie towarów podlegających akcyzie (nalicza się ją dopiero po skierowaniu do sprzedaży detalicznej). W Polsce składy te dopiero trzeba będzie stworzyć.
Unia narzuca minimalną wysokość tego podatku. Wraz z VAT musi on np. stanowić przynajmniej 57% ceny sprzedaży papierosów. Obecnie w Polsce palacze płacą mniej, bo 32-45,5%. Ponadto podatek jest zróżnicowany w zależności od rodzaju papierosów (największy dla zagranicznych, najmniejszy - dla krajowych bez filtra), co narusza normy wspólnotowe.
Unia wprowadziła też minimalną akcyzę od cygar, cygaretek, tytoniu do zwijania skrętów, a także innych wyrobów tytoniowych. Wejście do UE niekoniecznie musi jednak oznaczać automatyczne jej wprowadzenie, np. Hiszpania i Portugalia wynegocjowały dłuższy okres dostosowawczy.
Unijna regulacja obejmie także napoje wyskokowe - obciążająca je akcyza nie może być niższa od 5,5 ani wyższa od 10 euro na litr czystego alkoholu. Obecnie nasz poziom opodatkowania przekracza wartość minimalną. Zatem konieczność dostosowania się do wspólnotowych przepisów nie wymusza wprowadzania podwyżek.
Ujednolicona będzie akcyza na spirytus, zależna obecnie od jego przeznaczenia. Miłośnikom tak szlachetnych trunków, jak np. whisky, ucieszy zapewne wiadomość, że wejście naszego kraju do UE oznacza konieczność zerwania z tradycją okładania importowanych napojów cłami i podatkami zaporowymi.
Wraz z naszym przystąpieniem do Unii drożeć będzie benzyna i inne paliwa płynne, bo ich także dotyczą unijne regulacje akcyzowe. Na benzynę bezołowiową nakłada się tam przynajmniej 0,287 euro/l, czyli 1,19 zł/l, na olej napędowy ok. 0,2 euro/l, czyli 0,94 zł/l .Stawki są u nas jeszcze niższe niż minimum w UE, wobec tego będą rosnąć - z zapowiedzi Ministerstwa Finansów wynika, że podwyżki zapewne zostaną rozłożone na 4-5 lat.
Unia Europejska od blisko 20 lat stara się ograniczyć i w dalszej perspektywie znieść niegdyś rozpowszechnione podatki od podwyższania kapitału przedsiębiorstw. W Polsce ich rolę pełni opłata skarbowa, która w myśl ustawy wynosi 2%, podczas gdy UE zaleca maksymalną stawkę 1%.
Unijne przepisy nakazują urzędom skarbowym udzielanie sobie wzajemnej pomocy w ściąganiu podatków. Przed karzącą ręką polskiego fiskusa trudno się będzie schronić nawet na Wyspach Kanaryjskich.
Patrz również: Podatki w Unii Europejskiej, Podatek obrotu: http://www.mofnet.gov.pl/biuletyn_skarbowy/pdf/45.pdf
Źródło:
„Oficjalne interpretacje ministerstwa finansów” t. II „Podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy”
Centrum Informacji Europejskiej Urzędu Komitetu Integracji
http://www.e-gamma.pl
14