1. IDENTYFIKACJA SUBSTANCJI

Nazwa produktu: N,N-Dimetyloformamid [N,N-dimetylometanamid, DMF, N-formylo-dimetyloamina, dwumetyloformamid]

Wzór konstytucyjny: HCON(CH₃)₂

Wzór sumaryczny: C₃H₇NO

Producent:

Dostawca:

Użytkownik:

Telefon awaryjny: (042) 631 47 24 (informacja toksykologiczna w Polsce)

2. SKŁAD I INFORMACJA O SKŁADNIKACH

Substancja stwarzająca zagrożenie:

Nazwa chemiczna	% wag.	Nr CAS	Nr EINECS	Symbol ostrzegawczy	Symbole zagrożenia (R)
N,N-dimetyloformamid	100	68-12-2	200-679-5	T^+	20/21-36-61

3. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ

Substancja niebezpieczna w myśl dyrektywy 1999/45/EEG.

Zagrożenie pożarowe: Ciecz palna. Pary z powietrzem tworzą mieszaniny wybuchowe. Są cięższe od powietrza - gromadzą się przy powierzchni i w dolnych partiach pomieszczeń. W ogniu wydzielają się toksyczne gazy, pary i dymy.

Zagrożenie toksykologiczne: N,N-Dimetyloformamid jest substancją drażniącą, w wyższym stężeniu może być bardzo toksyczny, szczególnie silnie działając na wątrobę. N,N-Dimetyloformamid z łatwością przenika przez skórę. Według IARC czynnik prawdopodobnie rakotwórczy dla ludzi (grupa 2B).

Zagrożenie ekotoksykologiczne: N,N-Dimetyloformamid działa toksycznie na organizmy żywe, w szczególności organizmy wodne. W środowisku stopniowo ulega biologicznej degradacji.

4. PIERWSZA POMOC

Uwaga: Należy wyprowadzić poszkodowaną osobę ze skażonego N,N-dimetyloformamidem środowiska. Ułożyć na lewym boku z głową skierowaną w dół. Skontaktować się z lekarzem.

Zatrucie inhalacyjne:
1.	W przypadku wystąpienia takiej potrzeby - wykonać sztuczne oddychanie lub podać tlen - najlepiej, jeśli tego dokona osoba przeszkolona.
2.	Okryć kocami. W razie potrzeby zapewnić pomoc lekarską.
Zatrucie doustne:
1.	W przypadku spożycia przepłukać usta wodą, dać do wypicia mleko lub 2-3 szklanki wody i skontaktować się z lekarzem lub centrum toksykologicznym. Podać środki wymiotne, o ile nie upłynęło zbyt wiele czasu od momentu spożycia. Przepłukać żołądek wodą.
2.	Do chwili odtransportowania do szpitala choremu zapewnić spokój, leżenie i ciepło.
Skażenie oczu:
1.	Przemyć skażone oczy strumieniem letniej wody przez 15-20 minut, przy wywiniętych powiekach. Przykryć jałowym opatrunkiem.
2.	Zapewnić pomoc okulisty.
Skażenie skóry:
1.	Zdjąć skażone ubranie. Oczyścić mechanicznie skażoną skórę, przemyć dużą ilością wody, następnie alkoholem oraz wodą z łagodnym mydłem.
2.	W razie potrzeby skonsultować się z lekarzem dermatologiem.

5. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU POŻARU

Szczególne zagrożenia:	Substancja palna. Pary z powietrzem tworzą mieszaniny wybuchowe. W ogniu wydzielają się toksyczne gazy, pary i dymy. Zbiorniki narażone na działanie ognia lub wysokiej temperatury mogą eksplodować.
Środki gaśnicze:	woda gaśnicza, gaśnice CO2, gaśnice proszkowe z proszkiem gaszącym ABC lub BC, gaśnice pianowe, gaśnice płynowe z dodatkowym wodnym roztworem środka.
Zalecenia szczegółowe:	Mały pożar gasić gaśnicą śniegową (CO2) lub proszkową (ABC albo BC), duży pożar gasić rozproszonymi prądami wody lub pianą gaśniczą. Uwaga: Nie stosować zwartych strumieni wody na powierzchnię palącej się cieczy. Powoduje to rozrzucanie palącego się N,N-dimetyloformamidu, a tym samym rozprzestrzenianie ognisk pożaru. Zbiorniki narażone na działanie ognia lub wysokiej temperatury chłodzić wodą, a w miarę możliwości usunąć z zagrożonego obszaru.

6. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU NIEZAMIERZONEGO UWOLNIENIA DO ŚRODOWISKA

Zalecenia ogólne:	W przypadku wydostania się większej ilości N,N-dimetyloformamidu do środowiska, skażony teren należy wyizolować z otoczenia, a poza jego obręb wyprowadzić osoby postronne. W pierwszej kolejności odciąć źródło skażenia środowiska. W razie potrzeby wezwać ekipy ratownicze.
Środki ochrony osobistej:	Unikać kontaktu z uwalniającym się N,N-dimetyloformamidem. Stosować ubrania ochronne z tkanin powlekanych, rękawice ochronne, okulary ochronne w szczelnej obudowie, a w przypadku wyraźnie wyczuwalnego słodkawego zapachu N,N-dimetyloformamidu - ochrony dróg oddechowych. Należy pamiętać o ograniczonym czasie działania ochronnego filtrów cząsteczkowych i gazowych (filtr cząsteczkowy oznaczony kolorem białym i symbolem P2, filtr par organicznych i rozpuszczalników oznaczony kolorem brązowym i literą A).
Zalecenia szczegółowe:	Usunąć źródło, zabezpieczyć zbiorniki przed nagrzaniem, pary rozcieńczać rozproszonym strumieniem wody, starać się odciąć źródło skażenia środowiska (zamknąć dopływ cieczy, uszczelnić uszkodzone opakowanie i umieścić w opakowaniu awaryjnym), miejsce gromadzenia się cieczy obwałować, zebrane duże ilości N,N-dimetyloformamidu odpompować, małe ilości rozlanej cieczy przysypać niepalnym materiałem chłonnym, zebrać, skierować do ewentualnego zagospodarowania lub zniszczenia.
Zabezpieczenie środowiska:	Zabezpieczyć studzienki ściekowe. W przypadku skażenia wód powiadomić odpowiednie władze. Skażony grunt podlega wymianie.

7. POSTĘPOWANIE Z SUBSTANCJĄ I JEJ MAGAZYNOWANIE

Zapobieganie zatruciom:	Podczas stosowania N,N-dimetyloformamidu jeść, nie pić, unikać kontaktów z N,N-dimetyloformamidem, unikać wdychania par i aerozoli, przestrzegać zasad higieny osobistej, stosować odzież i sprzęt ochrony osobistej, pracować w wentylowanym pomieszczeniu.
Zapobieganie pożarom/wybuchom:	Wyeliminować źródła zapłonu, chronić zbiorniki przed nagrzaniem.
Magazynowanie:	W oryginalnych, właściwie oznakowanych opakowaniach, w magazynie substancji chemicznych - toksycznych, wyposażonym w instalację wentylacyjną, na twardym podłożu - najlepiej ceramicznym, w możliwie niskiej temperaturze. Opakowania napełniać do 90% ich objętości. Na terenie magazynu przestrzegać zakazu palenia, spożywania posiłków. Zasady magazynowania określa norma PN-89/C-81400.

8. KONTROLA NARAŻENIA I ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

Rozwiązania techniczne: Ogólne - niezbędne do prawidłowego przewozu, magazynowania i stosowania N,N-dimetyloformamidu. Sprawna wentylacja.

Ochrony osobiste:

Ręce:	Rękawice z tworzywa odpornego na działanie rozpuszczalników organicznych.
Oczy:	Okulary ochronne w szczelnej obudowie (oprawa z tworzywa sztucznego odpornego na działanie rozpuszczalników organicznych).
Drogi oddechowe:	Ochrony dróg oddechowych w przypadku pracy w atmosferze z parami N,N-dimetyloformamidu (z filtrem cząsteczkowym oznaczonym kolorem białym i symbolem P2 oraz filtrem par oznaczonym kolorem brązowym i literą A).
Skóra i ciało:	Ubrania ochronne ze zwartej tkaniny. Fartuchy ochronne.
Ochrony zbiorowe:	Wentylacja na stanowiskach pracy w obiektach zamkniętych. Zdroiki w pobliżu stanowisk pracy.
Inne informacje:	Higiena pracy: Obowiązują przepisy ogólne przemysłowej higieny pracy. Zanieczyszczone ubranie wymienić. Po pracy wymyć powierzchnię ciała oraz oczyścić ochrony osobiste. Nie jeść, nie pić, nie palić, nie zażywać leków podczas pracy.

Najwyższe dopuszczalne stężenie w środowisku pracy:

NDS - 10 mg/m³, NDSCh - nie ustanowiono.

Metody oceny narażenia w środowisku pracy:

PN-86/Z-04050.01 - Ochrona czystości powietrza. Przyrządy i zestawy do pobierania próbek. Postanowienia ogólne.

PN-89/Z-04008.07 - Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek. Postanowienia ogólne. Zasady pobierania próbek w środowisku pracy i interpretacja wyników.

Ocena narażenia: Zgodnie z normami polskimi dotyczącymi N,N-dimetyloformamidu.

9. WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE

9.1	Masa cząsteczkowa: 73,09 g/mol.
9.2	Postać fizyczna, barwa, zapach: N,N-Dimetyloformamid w warunkach normalnych jest bezbarwną, przezroczystą cieczą o charakterystycznym zapachu. Substancja higroskopijna.
9.3	Gęstość: 0,9487 g/cm^3
9.4	Gęstość par względem powietrza: 2,52
9.5	Temperatura topnienia: -60,4^oC
9.6	Temperatura wrzenia: 153^oC
9.7	Prężność par(mbar): 3,5 w 20^oC
9.8	Temperatura zapłonu: 58^oC
9.9	Temperatura samozapalenia: 440oC
9.10	Koncentracja par w stanie nasycenia: 12 g/m^3/20^oC
9.11	Zakres tworzenia mieszanin wybuchowych z powietrzem: 2,0-15% obj.
9.12	Rozpuszczalność w wodzie i innych rozpuszczalnikach: N,N-Dimetyloformamid rozpuszcza się w wodzie we wszystkich proporcjach. N,N-Dimetyloformamid rozpuszcza się w acetonie, alkoholu, eterze, nitrometanie.
9.13	Stopień zagrożenia wód: Mały.
9.14	Moment dipolowy: 3,8 Debye
9.15	Stała dielektryczna: 3,67/20^oC
9.16	Reaktywność i stabilność: N,N-Dimetyloformamid jest substancją chemicznie słabo reaktywną.
9.17	Inne: N,N-Dimetyloformamid stosowany jako rozpuszczalnik wielu substancji organicznych oraz do wytwarzania włókien poliakrylonitrylowych, jako absorbent gazów kwaśnych. N,N-Dimetyloformamid stosowany jest również jako rozpuszczalnik tworzyw sztucznych, polichlorku winylu, cyjanoakryli, poliuratanów i poliakrylonitryli. Używany do wytwarzania powłok ochronnych, filmów i farb drukarskich wytwarzanych na bazie tych polimerów. N,N-Dimetyloformamid jest cenionym rozpuszczalnikiem w procesie otrzymywania acetylenu o wysokiej czystości, etylenu i propylenu, w preparatyce organicznej, do ekstrakcji aromatycznych zawiązków policyklicznych z wosku. Substancja toksyczna, podejrzana o działanie rakotwórcze.

10. STABILNOŚĆ I REAKTYWNOŚĆ

Stabilność i reaktywność:	W warunkach normalnych N,N-dimetyloformamid jest chemicznie stabilną substancją. Unikać kontaktów z kwasami, utleniaczami i innymi chemikaliami.
Właściwości korozyjne:	Silne.

11. INFORMACJE TOKSYKOLOGICZNE

Drogi narażenia człowieka: Wdychanie, spożycie, kontakt ze skórą, kontakt z oczami.

Informacja ogólna: N,N-Dimetyloformamid jest substancją drażniącą, w wyższym stężeniu może być bardzo toksyczny, szczególnie silnie działając na wątrobę. Dimetyloformamid z łatwością przenika przez skórę.

Ocena działania rakotwórczego dimetyloformamidu:

IARC - Dowód działania u zwierząt doświadczalnych - niewystarczający.

Dowód działania u ludzi - ograniczony.

Ocena ogólna - czynnik prawdopodobnie rakotwórczy dla ludzi (grupa 2A).

Polska - NDS - 10 mg/m³.

USA (NIOSH REL-TWA) - 30 mg/m³.

Umiejscowienie lub rodzaj nowotworów: jama ustna, gardło, płuco (dowód niewystarczający).

Dane toksykologiczne:

LD50 (domięśniowo, szczur) = 2800 mg/kg,

LD50 (skóra, królik) = 4720 mg/kg.

Wdychanie par i aerozoli: Pojawia się umiarkowane skrócenie oddechu i zaczerwienienie twarzy. W groźnych przypadkach po 2-3 dniach pojawia się - jako opóźnione powikłanie - niedomoga wątroby.

Spożycie: Spożycie jest mało prawdopodobne, lecz jeśli nastąpi, to mogą powstać nudności i wymioty. W groźniejszych przypadkach może wystąpić niedomoga wątroby.

Kontakt ze skórą: Może wystąpić podrażnienie, zaczerwienienie, swędzenie skóry.

Kontakt z oczami: Pojawia się zaczerwienienie i podrażnienie. W większych stężeniach wywołuje podrażnienie śluzówki oka.

12. INFORMACJE EKOLOGICZNE

Stopień zagrożenia wód: mały.

13. POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI

Metody unieszkodliwiania:

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

Zawartość opakowania wg:

rodzaju 07 01 04 - Inne rozpuszczalniki organiczne, roztwory z przemywania i ciecze macierzyste.

Sposób likwidacji A1(A3): „Procesy spalania odpadów niebezpiecznych nie zawierających związków chlorowcoorganicznych..., w obrotowych piecach do produkcji cementu lub wapna” (po rozładowaniu opakowań).

Opakowania wg:

rodzaju 15 01 02 - opakowania z tworzyw sztucznych,

rodzaju 15 01 02 - opakowania z metalu,

rodzaju 15 01 07 - opakowania ze szkła.

14. INFORMACJE O TRANSPORCIE

14.1	Numer ONZ:	2265
14.2	Klasa RID/ADR/IMO:	3
14.3	Grupa pakowania:	III
14.4	Numer rozpoznawczy zagrożenia:	33
14.5	Numer indeksowy (EC):	616-001-00-X
14.6	Symbole niebezpieczeństwa (R):	20/21-36-61
14.7	Symbole bezpieczeństwa (S):	45-53
14.8	Nalepka ostrzegawcza wg ADR/RID Nr 3:

15. INFORMACJE DOTYCZĄCE PRZEPISÓW PRAWNYCH

Kartę wykonano zgodnie z:

• Karta sporządzona zgodnie z dyrektywami UE Nr 67/548 EEC oraz 88/379/EEC.

• Ustawą o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 11, poz. 84; Nr 100, poz. 1085; Nr 123, poz. 1350; Nr 125, poz. 1367 ze zmianą z dnia 5 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 142, poz. 1187).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (Dz. U. Nr 140, poz. 1171).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem - ZAŁĄCZNIK (Dz. U. Nr 129, poz. 1110).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1173).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1172).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania należy zaopatrywać w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (Dz. U. Nr 140, poz. 1174).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 14 lipca 2002 r. w sprawie obowiązku dostarczenia karty charakterystyki niektórych preparatów nie zaklasyfikowanych jako niebezpieczne (Dz. U. Nr 142, poz. 1194).

• Normą PN-ISO 11014-1:1998 „Bezpieczeństwo chemiczne - Karta charakterystyki bezpieczeństwa produktów chemicznych”.

• Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. (Dz. U. Nr 79, poz. 513) ze zmianą z 2 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 36) w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

• Rozporządzeniem MZiOS z dnia 11 września 1996 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 571) w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki.

• Rozporządzeniem MOŚZNL z dnia 28 kwietnia 1998 r. (Dz. U. Nr 55, poz. 355) w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu.

• Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r. (Dz. U. Nr 145, poz.942) i zmianą z 5 marca 2001 r. (Dz. U. Nr 22, poz. 251) w sprawie szczegółowych zasad usuwania, wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.

• Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

• Klasyfikacją materiałów niebezpiecznych według Umowy Europejskiej dotyczącej Międzynarodowego Przewozu Materiałów Niebezpiecznych ADR (ważnej od 01.07.2001 r.).

• Niniejsza karta charakterystyki substancji niebezpiecznej jest bezpośrednio przekazywana użytkownikowi N,N-dimetyloformamidu, bez zapewnień lub gwarancji co do kompletności bądź szczegółowości odnośnie do wszystkich informacji lub zaleceń w niej zawartych.

• Niniejsza karta nie jest żadną podstawą zobowiązującą do jakiejkolwiek odpowiedzialności jakiegokolwiek rodzaju ze strony dostawcy N,N-dimetyloformamidu. Przedsiębiorstwo nie będzie odpowiedzialne za jakiekolwiek zejście śmiertelne, chorobę lub uszczerbek na zdrowiu jakiejkolwiek natury, będący następstwem zastosowania lub niewłaściwego wykorzystania karty charakterystyki substancji niebezpiecznej lub materiału, którego karta dotyczy.

• Informacje zawarte w niniejszej karcie przedstawiają aktualny stan naszej wiedzy i doświadczeń dotyczących bezpiecznego stosowania wyrobu.

Na etykietach należy umieścić następujące informacje:

Symbole ostrzegawcze na opakowaniach jednostkowych:
Napis ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych:		„Substancja toksyczna.”
Symbole zagrożenia
R 20/21	Działa szkodliwie przez drogi oddechowe i w kontakcie ze skórą.
R 36	Działa drażniąco na oczy.
R 61	Może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki.
Symbole bezpieczeństwa
S 45	W przypadku awarii lub jeżeli źle się poczujesz, niezwłocznie zasięgnij porady lekarza - jeżeli to możliwe, pokaż etykietę.
S 53	Unikać narażenia - przed użyciem zapoznać się z instrukcją.

16. INNE INFORMACJE

Chemiczne określenie produktu: N,N-Dimetyloformamid
16.2 Znaczenie symboli:
Symbol ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych
T	Substancja toksyczna.
Numer rozpoznawczy zagrożenia
30	Materiał ciekły zapalny.
Znaczenie oznaczeń transportowych
Klasa RID/ADR: 3-III		Materiał ciekły, zapalny, mniej niebezpieczny.
Numer ONZ: 2265		N,N-Dimetyloformamid.

Uwaga: Użytkownik ponosi odpowiedzialność za podjęcie wszelkich kroków mających na celu spełnienie wymogów prawa krajowego. Informacje zawarte w powyższej karcie stanowią opis wymogów bezpieczeństwa użytkowania substancji. Użytkownik ponosi całkowitą odpowiedzialność za określenie przydatności produktu do konkretnych celów. Zawarte w niniejszej karcie dane nie stanowią oceny bezpieczeństwa miejsca pracy użytkownika. Karta charakterystyki nie może być traktowana jako gwarancja właściwości substancji.

* * * * *

Zgodnie z rozporządzeniem MZ z dnia 3 lipca 2002 r., PN-ISO 11014-1 i Dyrektywą 91/155/EEC

	KARTA CHARAKTERYSTYKI NIEBEZPIECZNEJ SUBSTANCJI	Wydanie: I Data wydania: 20.12.02 Strona/stron 7/7
Nazwa:	N,N-DIMETYLOFORMAMID

N,N-Dimetyloformamid

---