Proces wyboru

prezydenta

Stanów

Zjednoczonych

Ustrój polityczny Stanów Zjednoczonych stanowi klasyczny i jednocześnie jedyny tak jednoznaczny przykład systemu prezydenckiego. Prezydent, wybierany na czteroletnią kadencję, jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu. Łącząc te dwie funkcje, stanowi on centrum inicjatywy politycznej i główny ośrodek sprawowania władzy państwowej. Ze względu na dominującą rolę prezydenta w polityce USA, proces jego wyboru jest ważny zarówno dla obywateli tego kraju, jak i jego partnerów zagranicznych. Generalnie w procesie wyboru kandydata na to stanowisko występują dwie zasadnicze fazy, do których należy zaliczyć nominację kandydatów przez partie polityczne oraz wybory powszechne.

Procedura nominacji kandydatów jest dość skomplikowana i składa się z kilku etapów.

Etap pierwszy to zgłaszanie kandydatów. Aktualnie urzędujący prezydent jest niejako oczywistym kandydatem swojej partii, jeśli sprawuje ten urząd pierwszą kadencję. Jeśli zaś kończy drugą - poparcie udzielone któremuś z kandydatów partyjnych zdecydowanie wzmacnia jego szanse. Nie wyklucza się jednak możliwości zdobycia nominacji przez innego z kandydatów. W partii opozycyjnej zazwyczaj kilku lub kilkunastu kandydatów rozpoczyna kampanie na rzecz swojej nominacji.

Etap drugi jest ściśle związany z pierwszym, gdyż jest to deklaracja o gotowości ubiegania się o nominację z ramienia partii. Prezydent tradycyjnie zgłasza swoją kandydaturę 12-15 miesięcy przed wyborami, pozostali najczęściej jeszcze wcześniej, nawet dwa lata przed decydującym głosowaniem.

Etap trzeci obejmuje rywalizację o uzyskanie przez kandydata nominacji z ramienia partii. Zgłoszeni kandydaci rozpoczynają kampanię w tzw. prawyborach. Udział w nich nie jest obowiązkowy, więc kandydaci biorą zazwyczaj udział w prawyborach w tych stanach, w których mogą liczyć na sukces. Prawybory odbywają się w okresie od marca do czerwca roku, na który przypadają wybory prezydenckie (same wybory odbywają się w listopadzie). Formalnie prawybory są instytucją partyjną i poszczególne partie polityczne wybierają w nich delegatów na swoje konwencje krajowe. Zadaniem kandydata biorącego udział w prawyborach i starającego się o nominację jest prowadzenie akcji propagandowej na rzecz tych delegatów, którzy będą go popierać na konwencji krajowej. Faktycznie jednak prawybory są swego rodzaju sprawdzianem popularności osób, które ubiegają się o nominację i ich zdolności skupienia głosów wyborczych. Sukces w prawyborach może wzmocnić pozycję kandydata i utorować mu drogę do nominacji, jednak nie zawsze o tym przesądza. Znane są przypadki, gdy zwycięzcy w prawyborach nie uzyskiwali nominacji partyjnej.

Etap czwarty dotyczy podjęcia ostatecznej decyzji o nominacji kandydata partii na stanowisko prezydenta. Zapada ona na konwencji krajowej partii, która odbywa się w roku wyborów prezydenckich (demokratyczna w lipcu, republikańska w sierpniu). Coraz częściej zdarza się, że konwencje jedynie zatwierdzają wybór dokonany w trakcie prawyborów. W czasie konwencji delegacje stanowe zgłaszają kandydatów na prezydenta lub udzielają poparcia już zgłoszonym kandydatom. Delegacje tych stanów, w których odbyły się prawybory, mają obowiązek popierać tego kandydata, który w nich zwyciężył. Muszą to jednak zrobić tylko w pierwszym głosowaniu. Jeśli dochodzi do następnych, wówczas mogą poprzeć także innych kandydatów. Kandydat na prezydenta musi uzyskać więcej niż połowę głosów wszystkich członków konwencji. Głosowania trwają aż do momentu, w którym jeden z kandydatów uzyska wymaganą liczbę głosów. Ma to stworzyć wrażenie jednolitości stanowiska partii, co wzmacnia pozycję kandydata. Wyłoniony kandydat na prezydenta dobiera sobie kandydata na wiceprezydenta. Wybór oficjalnego kandydata partii kończy proces nominacji - od tego momentu wszystkie organy partii mają obowiązek włączenia się do walki wyborczej o jego zwycięstwo.

Właściwie od tego momentu rozpoczyna się faktyczna kampania wyborcza. Toczy się między Dniem Pracy (Labour Day) na początku września a dniem wyborów w listopadzie. W tym okresie podejmuje się działania marketingowe, by przekonać wyborców do oddania głosu na kandydata danej partii. Główną walkę toczą dwaj kandydaci - demokratyczny i republikański. Choć do walki często włącza się kandydat niezależny, nie ma on zwykle szans na prezydenturę.

Głosowanie powszechne odbywa się w „wielki wtorek”, czyli pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku listopada. Ludzie w praktyce głosują na kandydatów, ale formalnie na elektorów. Każdy z kandydatów ma w każdym ze stanów swoją własną listę elektorów. Głosując na elektorów, głosuje się na kandydata, bo są oni zobowiązani oddać na niego swoje głosy. Każdy stan wybiera tylu elektorów, ilu łącznie ma przedstawicieli w Senacie i w Izbie Reprezentantów. Ponadto trzech elektorów ma District Columbia, czyli rządowe centrum Waszyngtonie.

„Elektorzy zbierają się w swoich stanach i głosują za pomocą kartek na prezydenta i wiceprezydenta, przy czym przynajmniej jeden z nich nie powinien być mieszkańcem tego stanu, co elektorzy; kandydatów na prezydenta i wiceprezydenta wymieniają na osobnych kartkach. Następnie sporządzają osobne listy, wymieniając na jednej z nich wszystkich kandydatów na prezydenta, a na drugiej wszystkich kandydatów na wiceprezydenta oraz liczbę głosów oddanych na każdego z nich, po czym podpisują i poświadczają listy oraz przesyłają pod pieczęcią do siedziby naczelnych władz Stanów Zjednoczonych na ręce prezydenta Senatu. Prezydent Senatu otwiera wszystkie poświadczone listy w obecności Senatu i Izby Reprezentantów, po czym następuje obliczenie głosów. Osoba, która uzyskała największą liczbę głosów, oddanych na prezydenta, zostaje prezydentem, jeżeli liczba ta przekracza połowę ogólnej liczby wyznaczonych elektorów; jeżeli nikt nie uzyskał takiej większości, Izba Reprezentantów niezwłocznie wybiera w głosowaniu za pomocą kartek prezydenta spośród trzech osób zamieszczonych na liście, które w głosowaniu na prezydenta uzyskały najwięcej głosów. Przy takim jednak wyborze prezydenta liczy się głosy stanami, a każdemu stanowi przysługuje jeden głos; quorum wynosi dwie trzecie stanów, z których każdy reprezentowany jest choćby przez jednego przedstawiciela, a dla wyboru trzeba uzyskać głosy ponad połowy stanów. Jeżeli zaś Izba, mając prawo wyboru, nie dokona go przed najbliższym 4 marca, urząd prezydenta przejmuje wiceprezydent, podobnie, jak w razie śmierci lub w innym przypadku niezdolności prezydenta, przewidzianym w konstytucji”.

W czasie głosowania podział mandatów elektorskich między partie polityczne dokonuje się według zasady „zwycięzca bierze wszystko”. Oznacza to, że kandydat, który w wyborach powszechnych uzyskał większość głosów w danym stanie, przejmuje wszystkie mandaty elektorskie danego stanu. Do zwycięstwa niezbędne jest zdobycie 270 z 538 głosów elektorskich. Ponieważ liczba głosów przypadająca na każdy stan jest mniej więcej proporcjonalna do liczby zamieszkujących ich mieszkańców, do otrzymania urzędu prezydenta teoretycznie mogłoby wystarczyć zwycięstwo w 11 największych stanach (które w sumie dysponują 270 głosami).

Głosy elektorskie przeliczane są na początku stycznia w Kongresie i wtedy też następuje formalne ogłoszenie wyboru prezydenta Stanów Zjednoczonych. Faktyczny wynik wyborów jest już znany w listopadzie, po przeliczeniu głosów oddanych w głosowaniu powszechnym.

Urząd prezydenta może być sprawowany przez tę samą osobę dwukrotnie - w wypadku, gdy prezydenta zastępuje inna osoba przez ponad dwa lata, może ona być później wybrana na ten urząd tylko jeden raz. Prezydent może zostać pozbawiony swojej funkcji poprzez zastosowanie procedury tzw. impeachmentu. Jest to formalne oskarżenie o przestępstwa osób mających immunitet i zajmujących wysokie stanowiska państwowe, w tym wypadku prezydenta. Procedura impeachmentu wszczynana jest przez parlament lub inne ciała legislacyjne państwa. Procedura impeachmentu polega zwykle na powołaniu specjalnej komisji parlamentarnej, która przeprowadza dochodzenie. Wyniki dochodzenia ogłaszane są na forum parlamentu, który podejmuje decyzję o ewentualnym odsunięciu oskarżonego od urzędu i pozbawienia go immunitetu. W tym wypadku (a także w wypadku śmierci bądź rezygnacji prezydenta z urzędu) prezydentem zostaje wiceprezydent, który sprawuje tę funkcję do następnych wyborów. Robi to także „ilekroć prezydent złoży prezydentowi ad interim Senatu i przewodniczącemu Izby Reprezentantów pisemne oświadczenie, że nie może sprawować władzy i zadań swojego urzędu”.

Chronologiczna lista prezydentów USA:

1. George Washington 1789 - 1797

2. John Adams 1797 - 1801

3. Thomas Jefferson 1801 - 1809

4. James Madison 1809 - 1817

5. James Monroe 1817 - 1825

6. John Quincy Adams 1825 - 1829

7. Andrew Jackson 1829 - 1837

8. Martin van Buren 1837 - 1841

9. William Henry Harrison 1841

10. John Tyler 1841 - 1845

11. James Knox Polk 1845 - 1849

12. Zachary Taylor 1849 - 1850

13. Miliard Fillmore 1850 - 1853

14. Franklin Pierce 1853 - 1857

15. James Buchanan 1857 - 1861

16. Abraham Lincoln 1861 - 1865

17. Andrew Johnson 1865 - 1869

18. Ulisses Simpson Grant 1869 - 1877

19. Rutherford Birchard Hayes 1877 - 1881

20. James Abram Garfield 1881

21. Chester Alan Arthur 1881 - 1885

22. Stephen Grover Cleveland 1885 - 1889

23. Benjamin Harrisom 1889 - 1893

24. Stephen Grover Cleveland 1893 - 1897

25. William McKinley 1897 - 1901

26. Theodore Roosevelt, Jr. 1901 - 1909

27. William Howard Taft 1909 - 1913

28. Thomas Woodrow Wilson 1913 - 1921

29. Warren Gamaliel Harding 1921 - 1923

30. John Calvin Coolidge, Jr. 1923 - 1929

31. Herbert Clark Hoover 1929 - 1933

32. Franklin Delano Roosevelt 1933 - 1945

33. Harry Truman 1945 - 1953

34. Dwight David Eisenhower 1953 - 1961

35. John Fitzgerald Kennedy 1961 - 1963

36. Lyndon Blaines Johnson 1963 - 1969

37. Richard Milhous Nixon 1969 - 1974

38. Gerald Rudolf Ford, Jr. 1974 - 1977

39. James Earl Carter, Jr. 1977 - 1981

40. Ronald Wilson Reagan 1981 - 1989

41. George Herbert Walker Bush 1989 - 1993

42. William Jefferson Clinton 1993 - 2001

43. George Walker Bush od 2001

Liczba elektorów w poszczególnych stanach

Stan	Liczba elektorów	Procent całkowitej liczby elektorów	Ludność	Procent całkowitej liczby ludności
Alabama	9	1.67%	4,461,130	1.58%
Alaska	3	0.56%	628,933	0.22%
Arizona	10	1.86%	5,140,683	1.82%
Arkansas	6	1.12%	2,679,733	0.95%
California	55	10.22%	33,930,798	12.03%
Colorado	9	1.67%	4,311,882	1.53%
Connecticut	7	1.30%	3,409,535	1.21%
Delaware	3	0.56%	785,068	0.28%
District of Columbia	3	0.56%	574,096	0.20%
Florida	27	5.02%	16,028,890	5.68%
Georgia	15	2.79%	8,206,975	2.91%
Hawaii	4	0.74%	1,216,642	0.43%
Idaho	4	0.74%	1,297,274	0.46%
Illinois	21	3.90%	12,439,042	4.41%
Indiana	11	2.04%	6,090,782	2.16%
Iowa	7	1.30%	2,931,923	1.04%
Kansas	6	1.12%	2,693,824	0.96%
Kentucky	8	1.49%	4,049,431	1.44%
Louisiana	9	1.67%	4,480,271	1.59%
Maine	4	0.74%	1,277,731	0.45%
Maryland	10	1.86%	5,307,886	1.88%
Massachusetts	12	2.23%	6,355,568	2.25%
Michigan	17	3.16%	9,955,829	3.53%
Minnesota	10	1.86%	4,925,670	1.75%
Mississippi	6	1.12%	2,852,927	1.01%
Missouri	11	2.04%	5,606,260	1.99%
Montana	3	0.56%	905,316	0.32%
Nebraska	5	0.93%	1,715,369	0.61%
Nevada	5	0.93%	2,002,032	0.71%
New Hampshire	4	0.74%	1,238,415	0.44%
New Jersey	15	2.79%	8,424,354	2.99%
New Mexico	5	0.93%	1,823,821	0.65%
New York	31	5.76%	19,004,973	6.74%
North Carolina	15	2.79%	8,067,673	2.86%
North Dakota	3	0.56%	643,756	0.23%
Ohio	20	3.72%	11,374,540	4.03%
Oklahoma	7	1.30%	3,458,819	1.23%
Oregon	7	1.30%	3,428,543	1.22%
Pennsylvania	21	3.90%	12,300,670	4.36%
Rhode Island	4	0.74%	1,049,662	0.37%
South Carolina	8	1.49%	4,025,061	1.43%
South Dakota	3	0.56%	756,874	0.27%
Tennessee	11	2.04%	5,700,037	2.02%
Texas	34	6.32%	20,903,994	7.41%
Utah	5	0.93%	2,236,714	0.79%
Vermont	3	0.56%	609,890	0.22%
Virginia	13	2.42%	7,100,702	2.52%
Washington	11	2.04%	5,908,684	2.10%
West Virginia	5	0.93%	1,813,077	0.64%
Wisconsin	10	1.86%	5,371,210	1.90%
Wyoming	3	0.56%	495,304	0.18%
W sumie	538	100.00%	281,998,273	100.00%

Źródło: http://www.thegreenpapers.com/

Bibliografia:

K. A. Wojtaszczyk „Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych”, Warszawa 2003

T. Lis „Jak to się robi w Ameryce. Drogi do Białego Domu.”, Warszawa 1994

R. Wiszniowski „Marketing wyborczy”, Warszawa-Wrocław 2000

Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki

K. A. Wojtaszczyk „Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych”, Warszawa 2003

T. Lis „Jak to się robi w Ameryce. Drogi do Białego Domu.”, Warszawa 1994

R. Wiszniowski „Marketing wyborczy”, Warszawa-Wrocław 2000

T. Lis „Jak to się robi w Ameryce. Drogi do Białego Domu.”, Warszawa 1994

XII Poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki (1804 r.)

XXV Poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki (1967 r.)

2

---