1. Pojęcie nieletniego

Pojęcie nieletniego w prawie karnym nie odpowiada definicji małoletniego określonej w przepisach kodeksu cywilnego. Na zasadach określonych w kodeksie karnym odpowiada sprawca czynu zabronionego, który w chwili jego popełnienia miał ukończone lat 17, chociaż - w świetle przepisów prawa cywilnego - nie ma on jeszcze pełnej zdolności do czynności prawnych. ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich reguluje, między innymi, także postępowanie wobec nieletniego dopuszczającego się czynu zabronionego. Wspomniana ustawa ma na celu przeciwdziałanie wszelkim przejawom demoralizacji i przestępczości nieletnich. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich reguluje, między innymi, także postępowanie wobec nieletniego dopuszczającego się czynu zabronionego. Wspomniana ustawa ma na celu przeciwdziałanie wszelkim przejawom demoralizacji i przestępczości nieletnich. Według ustawy i kodeksu nieletni:

1. Dopuszcza się czynu zabronionego przed ukończeniem 13 roku życia - sąd traktuje popełnienie takiego czynu wyłącznie jako przejaw demoralizacji nieletniego i może zastosować środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich;

2. dopuszcza się czynu zabronionego między 13 a 17 rokiem życia - co do zasady sąd stosuje środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich; jeżeli jednak nieletni ukończył lat 15 i dopuścił się czynu zabronionego określonego w art. 134, 148 § 1, 2 lub 3, 156 § 1 lub 3, 163 § 1 lub 3, 166, 173 § 1 lub 3, 197 § 3, 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280 k.k., może odpowiadać na zasadach określonych w kodeksie karnym, o ile sąd uzna, że okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności wcześniej stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne;

3. dopuszcza się czynu zabronionego między 17 a 18 rokiem życia - co do zasady sąd stosuje przepisy kodeksu karnego (sprawca nie jest już nieletni, ponieważ skończył lat 17); wyjątkowo jednak sąd zastosuje zamiast kary środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli popełniony czyn jest występkiem, a okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają

2. Rozumienie „czynu karalnego”

Rozumie się przez to czyn zabroniony przez ustawę jako: 1) przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo; 2) wykroczenie określone w art. 51 - zakłócanie porządku publicznego,69 - niszczenie i uszkadzanie znaków umieszczonych przez organ państwowy, 74 - uszkadzanie znaków lub urządzeń zapobiegających niebezpieczeństwu, 76 - rzucanie kamieniami w pojazd będący w ruchu, 85 - samowolna zmiana znaków lub sygnałów drogowych, 87 - prowadzenie pojazdów przez osobę będącą po użyciu alkoholu, 119 - kradzież lub przywłaszczenie mienia o wartości - do 250 zł, 122 - niszczenie lub uszkadzanie mienia, jeśli szkoda nie przekracza - 250 zł., 124, 133 lub 143. Kodeksu wykroczeń. (art. 1 § 2 ust.2 u.p.n). Nieletni nie ponosi odpowiedzialności za wykroczenia inne niż wskazane wcześniej, jak również za wykroczenia skarbowe, chyba ze uznane zostały za przejaw demoralizacji. Czyn karalny obejmuje wszystkie przestępstwa ścigane: z oskarżenia publicznego, na wniosek oraz z oskarżenia prywatnego, jak również wszystkie jego formy stadialne, takie jak dokonanie, usiłowanie, przygotowanie, a także formy zjawiskowe przestępstwa, takie jak sprawstwo, podżeganie i pomocnictwo. Jednakże usiłowanie, przygotowanie, podżeganie i pomocnictwo jest czynem karalnym jedynie wówczas, jeżeli ustawa tak stanowi.

3. Pojęcie i przejawy demoralizacji

Demoralizacja oznacza stan bądź proces charakteryzujący negatywne postawy i zachowania nieletniego w stosunku do obowiązujących w społeczeństwie podstawowych norm i zasad postępowania. Przykładowy katalog okoliczności i zachowań, świadczących o demoralizacji nieletniego zawiera art. 4 § 1 u.p.n. (przejaw demoralizacji): naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych. Zakres okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego określony jest w ustawie jedynie przykładowo, przez wyliczenie najbardziej typowych i najczęściej występujących objawów demoralizacji. Zachowania tego rodzaju pozwalają na ocenę nieletniego jako społecznie nieprzystosowanego wówczas, gdy jako zespoły występują po 2 - 3 różnego rodzaju, przy czym powinny powtarzać się wielokrotnie, przybierając postać systematycznego postępowania1. Demoralizacja jest wynikiem, a jednocześnie przejawem nieprzystosowania społecznego. Z kolei nieprzystosowanie społeczne to takie zachowania jednostki, które są nieadekwatnymi, powtarzającymi się uporczywie reakcjami na wymogi i nakazy zawarte w przypisanych jej rolach społecznych. Wspomniana nieadekwatność reagowania na przepisy i nakazy ról społecznych ujawnia się w łamaniu norm społecznych (prawnych, moralnych, obyczajowych) i lekceważeniu przez jednostkę powszechnie uznawanych oczekiwań społecznych. Brak podatności dzieci i młodzieży na normalne (stosowane powszechnie) metody wychowawcze, skłania rodziców oraz inne instytucje wychowawcze do poszukiwania specjalnych metod wychowawczych, medyczno-psychologicznych i medycznych.

4. Zasady postępowania w sprawie nieletniego

Zasada dobra nieletniego - (art.3 § 1 u.p.n.) zasada ta nakazuję wszystkim organom stosujących ustawę rozstrzygając sprawę nieletniego kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego

oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny. Jednakże interes społeczny powinien być uwzględniany tylko gdy nie jest sprzeczny z dobrem dziecka.

„Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich, jak to wynika z jej art. 3, rezygnuje z represji jako środka stosowanego wobec nieletnich, wskazując na to, że podstawowa dyrektywa, którą winien kierować się sąd, rozpoznając sprawę nieletniego sprawcy, jest jego dobro rozumiane jako ukształtowanie jego prawidłowej osobowości, zgodnie ze społecznymi normami postępowania, które leżą w pełni w interesie społecznym i jako takie stanowią dobro nieletniego” (z. dobra nieletniego). - Wyrok SN z dnia 18 września 1984 III KR 237/84, LEX 17574.

Zasada indywidualności - (art.3 § 2 u.p.n.) zasada ta nakazuję sądowi przy rozstrzyganiu sprawy nieletniego barć pod uwagę osobowość nieletniego, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego. „Ponadto w § 2 tego artykułu wskazuje się, iż ...w postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę osobowość nieletniego, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego” (z. indywidualności). - Wyrok SN z dnia 18 września 1984 III KR 237/84, LEX 17574. „Ustalenie w toku postępowania przygotowawczego kompletnych danych o osobie nieletniego, zwłaszcza dotyczących jego zdrowia, stopnia rozwoju psychicznego i fizycznego, cech charakteru, a także zachowania się oraz przyczyn i stopnia jego demoralizacji, charakteru środowiska oraz warunków jego wychowania, należy do podstawowych obowiązków organu prowadzącego postępowanie, gdyż brak tych danych uniemożliwia wydanie prawidłowego orzeczenia co do doboru odpowiedniego środka wychowawczego lub poprawczego albo odpowiedniego ukształtowania kary w wypadku orzeczenia jej na podstawie art. 9 § 2 k.k.” - Postanowienie SN z dnia 24 czerwca 1983 r., III KZ 87/83, LEX 19883.

Zasada niepunitywności - Przepisy u.p.n. rezygnują z represji wobec nieletniego. Skoro istniej ustawa, która określa jak trzeba postępować w sprawach nieletnich to znaczy, że należy podchodzić do sprawy nieletniego inaczej niż do podejrzanego/oskarżonego określonego w kpk. Art. 5 u.p.n. wskazuje, że wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym; kara może być orzeczona tylko w wypadkach prawem przewidzianych, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego. W ustawie jest tylko jeden środek poprawczy, pozostałe środki mają charakter wychowawczy. Sąd rodzinny wobec nieletniego może: 1) udzielić upomnienia; 2) zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach, do zaniechania używania alkoholu i narkotyków; 3) ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna; 4) ustanowić nadzór organizacji np. społecznej - udzielających poręczenia za nieletniego; 5) zastosować nadzór kuratora; 6) skierować do ośrodka kuratorskiego lub do młodzieżowego ośrodka wychowawczego w celu resocjalizacji; 7) orzec zakaz prowadzenia pojazdów; 8) orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego; 9) orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym - art. 6 u.p.n.

Zasada uczciwego procesu - Zasada ta mówi, iż każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły, bezstronny sąd ustanowiony ustawą, przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie. Na zasadę rzetelnego procesu składa się wiele innych zasad procesu (prawo do obrony, zasada bezstronności itp.) Tak rozumiany proces rzetelny nabiera szczególnego znaczenia, gdy chodzi o postępowanie dotyczące nieletnich. Nieletniemu nie można przypisać winy, a co za tym idzie - nie ponosi on odpowiedzialności karnej, albowiem nieletni nie osiąga jeszcze takiego stopnia dojrzałości psychicznej i socjalizacji żeby zrozumieć społeczne znaczenie czynu adekwatnego do tego postępowania. Postępowanie w sprawach nieletnich nieprzystosowanych społecznie ukształtowane zatem zostało tak, aby osiągnąć cele wychowania resocjalizacyjnego, opieki i ochrony przed demoralizacją w imię szeroko pojętego dobra dziecka. Organy procesowe (przede wszystkim sędzia rodzinny) powinny budować u nieletniego, który popadł w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego, przekonanie o konieczności poszanowania porządku prawnego. Niewątpliwie drogą wiodącą do tego jest postępowanie budzące zaufanie nieletniego - czyli takie, w którego trakcie czuje się on pełnoprawną strona procesu, korzystającą w pełni z przysługujących jej uprawnień.

Zasada ciągłości ochrony prawnej -

5. Postępowanie Mediacyjne

Mediacja to próba doprowadzenia do dobrowolnego porozumienia się ofiary i sprawcy czynu zabronionego w kwestii zadośćuczynienia wyrządzonych szkód materialnych, moralnych, przy pomocy neutralnego mediatora. Mediacja musi być całkowicie dobrowolna i wymaga wyrażenia na udział w niej w pełni świadomej zgody pokrzywdzonego czynem karalnym i nieletniego sprawy tego czynu. Z inicjatywą skierowania sprawy do mediacji może wystąpić w każdym stadium postępowania pokrzywdzony lub nieletni. Sąd rodzinny gdy uzna to za uzasadnione może skierować sprawę do mediatora w celu przeprowadzenia post. mediacyjnego. Mediację można stosować tylko w odniesieniu do czynów karnych, nawet jeśli uznane one zostały wyłącznie za przejaw demoralizacji, w których istnieje pokrzywdzony będący osobą fizyczną. Kierując sprawę do mediacji sąd rodzinny wyznacza termin, w którym powinien otrzymać od mediatora sprawozdanie - jest to termin do 6 tygodni, wyjątkowo przedłużany na dalsze 14 dni, gdy istnieje prawdopodobieństwo zawarcia ugody. W postępowaniu mediacyjnym uczestniczą: nieletni, pokrzywdzony oraz rodzice lub opiekun nieletniego; z pokrzywdzonym małoletnim występują jego rodzice lub opiekun. Zgoda uczestników postępowania mediacyjnego może być cofnięta w każdym stadium tego postępowania. Postępowanie mediacyjne jest poufne; odstąpienie od poufności tego postępowania jest możliwe wyłącznie za zgodą wszystkich uczestników. Po przeprowadzeniu postępowania mediator sporządza pisemne sprawozdanie, które nie ujawnia przebiegu spotkań, nie zawiera ocen zachowania uczestników, treści ich oświadczeń, a tylko zawiera informację o wynikach postępowania mediacyjnego (zawarto ugodę, nie zawarto ugody). Jeśli zawarto ugodę mediator załącza ją do sprawozdania. Pozytywnym efektem postępowania mediacyjnego jest zawarcie ugody. Ugoda może skutkować: 1) w fazie przed wszczęciem postępowania - odstąpieniem pokrzywdzonego od złożenia wniosku o ściganie sprawcy za czyn ścigany na wniosek czy też w przypadku czynów ściganych z oskarżenia prywatnego wycofanie oskarżenia; 2) w fazie postępowania wyjaśniającego - wyborem przez sąd łagodniejszego trybu postępowania aniżeli pozwalałyby na to wszystkie bezpośrednie okoliczności danego zdarzenia (np. skierowanie sprawy do postępowania opiekuńczo-wychowawczego zamiast poprawczego); 3) w fazie stosowania środków - zastosowaniem wobec nieletniego łagodniejszych środków wychowawczych, warunkowym zawieszeniem umieszczenia w zakładzie poprawczym; 4) w postępowaniu wykonawczym - modyfikację orzeczenia sądu, w szczególności poprzez łagodzenie zastosowanych wobec nieletniego środków. Istotą mediacji w sprawach nieletnich jest przede wszystkim wzbudzenie w nieletnim poczucia odpowiedzialności za dokonany czyn, uświadomienie skutków i konsekwencji jego postępowania. Ponad to zadośćuczynienie przez nieletniego pokrzywdzonemu, poprzez przeproszenie, wyrażenie skruchy, naprawienie szkody, wykonanie określonych świadczeń a sąd rodzinny łagodniej potraktuje nieletniego wtedy, gdy zawarta ugoda mediacyjna zostanie przez nieletniego wykonana. Koszty postępowania mediacyjnego ponosi Skarb Państwa.

6. Sposoby przeciwdziałania demoralizacji nieletnich

1. Środki wychowawcze (zasadnicze i dodatkowe).

2. Środek poprawczy

3. Środki lecznicze

4. Środki stosowane wobec rodziców

• Pozostawiające nieletniego w jego dotychczasowym środowisku wychowawczym

• Polegające na skierowaniu nieletniego do placówki lub instytucji przejmującej od rodziców lub opiekuna tylko część obowiązków związanych z pieczą i wychowaniem

• Całkowicie zmieniające środowisko wychowawcze nieletniego.

7. Środki wychowawcze stosowane wobec nieletniego (zasady orzekania, poszczególne rodzaje środków).

Art.6 u.p.n.: 1) udzielić upomnienia;

2) zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia;

3) ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna;

4) ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania - udzielających poręczenia za nieletniego;

5) zastosować nadzór kuratora;

6) skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją;

7) orzec zakaz prowadzenia pojazdów;

8) orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego;

9) orzec umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie zastępczej zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnim;

10) orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym;

11) zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, z wyłączeniem umieszczenia w rodzinie zastępczej spokrewnionej, rodzinie zastępczej niezawodowej, rodzinnym domu dziecka, placówce wsparcia dziennego, placówce opiekuńczo-wychowawczej i regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.

8. Umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym

Art. 10 u.p.n.: Sąd rodzinny może orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego - przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, jeżeli przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz okoliczności i charakter czynu, zwłaszcza gdy inne środki wychowawcze okazały się nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji nieletniego.

9. Warunkowe zawieszenie umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym.

Art. 11 u.p.n.: Umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym można warunkowo zawiesić, jeżeli właściwości i warunki osobiste oraz środowiskowe sprawcy, jak również okoliczności i charakter jego czynu uzasadniają przypuszczenie, że pomimo niewykonania środka poprawczego cele wychowawcze zostaną osiągnięte. Okres próbny warunkowego zawieszenia wynosi od roku do lat 3. W okresie próby sąd stosuje do nieletniego środki wychowawcze. Jeżeli w okresie próby zachowanie nieletniego wskazuje na dalszą demoralizację albo jeżeli nieletni uchyla się od wykonywania nałożonych na niego obowiązków lub od nadzoru, sąd rodzinny może odwołać warunkowe zawieszenie i zarządzić umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym. W razie popełnienia przez nieletniego określonego przez § 3 u.p.n. i dalej w kk i braku podstaw do rozpoznawania sprawy przez sąd właściwy według przepisów Kodeksu postępowania karnego, sąd rodzinny odwołuje warunkowe zawieszenie i zarządza umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym. Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 3 miesięcy odwołanie warunkowego zawieszenia nie nastąpiło, orzeczenie o umieszczeniu w zakładzie poprawczym z mocy prawa uważa się za niebyłe.

10. Stosowanie wobec nieletniego środków leczniczych

Art. 12 u.p.n.: W razie stwierdzenia u nieletniego upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych bądź nałogowego używania alkoholu albo innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, sąd rodzinny może

orzec umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym. Jeżeli zachodzi potrzeba zapewnienia nieletniemu jedynie opieki wychowawczej, sąd może orzec umieszczenie go w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, a w przypadku gdy nieletni jest upośledzony umysłowo w stopniu głębokim i wymaga jedynie opieki - w domu pomocy społecznej.

11. Zobowiązania nakładane na rodziców (opiekunów) nieletniego

Art. 7 § 1 u.p.n.: Sąd rodzinny może:

1) zobowiązać rodziców lub opiekuna do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego, a także do ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza, poradnią psychologiczno-pedagogiczną lub inną poradnią specjalistyczną, zakładem pracy, w którym jest zatrudniony, oraz lekarzem lub zakładem leczniczym;

2) zobowiązać rodziców lub opiekuna do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej przez nieletniego;

Jeśli nieletni potrzebuje jedynie opieki wychowawczej:

• młodzieżowy ośrodek wychowawczy

• młodzieżowy ośrodek socjoterapii

• dom pomocy społecznej (nieletni upośledzony w stopniu głębokim, który wymaga jedynie opieki)

12. Kary pieniężne stosowane w postępowaniu w sprawach nieletnich

Art. 8 u.p.n.: W wypadku gdy rodzice lub opiekun nieletniego uchylają się od wykonania obowiązków nałożonych na nich przez sąd rodzinny, sąd ten może wymierzyć im karę pieniężną w wysokości od 50 do 1 500 złotych. Sąd uchyla karę pieniężną w całości lub w części, jeżeli osoba ukarana w ciągu 14 dni usprawiedliwi swoje zachowanie lub przystąpi do wykonywania nałożonych obowiązków.

Art. 9 u.p.n.: W sprawie wymierzenia kary pieniężnej, o której mowa w art. 8 § 1, orzeka sąd

rodzinny z urzędu, a w sprawie uchylenia tej kary - także na wniosek osoby ukaranej, stosując odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Postanowienie sądu w przedmiocie wymierzenia kary pieniężnej powinno być wydane po wysłuchaniu osoby, której ma ono dotyczyć, chyba że osoba ta bez usprawiedliwienia nie stawiła się na wezwanie.

13. Wymierzanie nieletniemu kary

Zarówno kk jak i u.p.n. określają wymierzanie kary nieletniemu. W kk art. 10 wskazuję, że odpowiedzialność karną ponosi osoba, która popełniła czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. Natomiast § 2 tego art. mówi o wyjątkowej odpowiedzialności karnej osób, które nie ukończyły 17 lat: Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynów enumeratywnie wymienionych, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Przesłanki stosowania przepisu art. 10 § 2 k.k.: a) Przedmiotowa- wynikająca z okoliczności sprawy; b) Podmiotowa - oparta na osobowości i właściwościach nieletniego.

Zasady wymierzania kary, które przewiduję kk: 1) kara nie może przekroczyć 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane przestępstwo, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 10 § 3 k.k.); 2) wymierzając karę sąd kieruje się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować (art. 54 § 1 k.k.); 3) wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się dożywotniego pozbawienia wolności (art. 54 § 2 k.k.); 4) zasada kierowania się tym, aby sprawcę wychować dotyczy także orzekania środków karnych (art. 56 k.k.).

U.P.N. - Art. 13: Jeżeli wobec nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, o którym mowa przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, ale w chwili orzekania ukończył lat 18, zachodzą podstawy do orzeczenia umieszczenia w zakładzie poprawczym - sąd rodzinny może wymierzyć karę, gdy uzna, że stosowanie środków poprawczych nie byłoby już celowe. Wydając wyrok skazujący sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary. Zasady orzekania:

• Sąd winien badać winę sprawcy

• Sąd winien badać okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną

• Akt oskarżenia zastępuje postanowienie wydane przez sędziego rodzinnego o skierowaniu sprawy do rozpoznania w postępowaniu poprawczym

• Stosuje się zasadę, że przy wymierzaniu kary należy baczyć, aby sprawcę wychować.

14. Organy prowadzące postępowanie przeciwko nieletnim

Art.15 u.p.n. - Sprawy nieletnich należą do właściwości sądu rodzinnego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Art. 16 u.p.n. - Jeżeli w sprawie o czyn karalny, przestępstwo lub przestępstwo skarbowe wszczęto postępowanie przeciwko nieletniemu wespół z dorosłym, prokurator wyłącza sprawę nieletniego i przekazuje ją sędziemu rodzinnemu.

15. Właściwość rzeczowa sądu

Sprawy nieletnich należą do właściwości sądu rodzinnego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Art. 16 u.p.n. - prowadzenie przez prokuratora śledztwa w szczególnie uzasadnionych wypadkach, jeżeli czyn karalny nieletniego pozostaje w ścisłym związku z czynem osoby dorosłej. Art. 16 i 18 u.p.n. - Sąd karny, gdy ukończył 18 lat i w szczególnych przypadkach (art.10 § 2 kk). Art. 37,39,40 u.p.n. - Policja na podstawie szczególnego upoważnienia zbiera i utrwala dowody czynów karalnych w wypadkach niecierpiących zwłoki, a w razie potrzeby dokonuje ujęcia nieletniego. Gdy wymaga tego dobro sprawy Policja może również przesłuchać nieletniego. Jeżeli jest to konieczne ze względu na okoliczności sprawy, Policja może zatrzymać, a następnie umieścić w policyjnej izbie dziecka nieletniego, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełnił czyn karalny, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów tego czynu, albo gdy nie można ustalić tożsamości nieletniego. Art. 42 u.p.n. - Sędzia rodzinny może przekazać sprawę nieletniego szkole, do której nieletni uczęszcza, albo organizacji społecznej, do której należy, jeżeli uzna, że środki oddziaływania wychowawczego, jakimi dana szkoła lub organizacja rozporządza, są dostateczne. Art. 91 u.p.n. - Dyrektor Zakładu Poprawczego na podstawie decyzji sądu rodzinnego wyznacza środki dyscyplinarne wobec swojego wychowanka, który dokonał czynu karalnego przed ukończeniem 17 lat.

16. Przypadki odpowiedzialności nieletniego przed „sądem karnym”

W sprawie o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe wszczęto postępowanie przeciwko nieletniemu wespół z dorosłym, prokurator wyłącza sprawę nieletniego i przekazuje ją sędziemu rodzinnemu. W szczególnie uzasadnionych wypadkach, jeżeli czyn karalny nieletniego pozostaje w ścisłym związku z czynem osoby dorosłej, a dobro nieletniego nie stoi na przeszkodzie łącznemu prowadzeniu sprawy, prokurator wszczyna lub prowadzi śledztwo. Po jego ukończeniu prokurator może umorzyć je lub przekazać sądowi rodzinnemu. Gdy łączne rozpoznanie sprawy jest konieczne - przekazuje sprawę z aktem oskarżenia sądowi właściwemu według przepisów kpk, który orzeka w sprawie nieletniego z zachowaniem przepisów niniejszej ustawy. Sąd właściwy według przepisów kpk rozpoznaje sprawę, jeżeli: 1) zachodzą podstawy do orzeczenia wobec nieletniego kary na podstawie art. 10 § 2 kk; 2) przeciwko nieletniemu, który dopuścił się przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, wszczęto postępowanie po ukończeniu przez nieletniego lat 18.

17. Właściwość miejscowa sądu

Właściwość miejscową sądu rodzinnego ustala się według miejsca zamieszkania nieletniego, a w razie trudności w ustaleniu miejsca zamieszkania - według miejsca pobytu nieletniego. Z ważnych względów, zwłaszcza jeżeli przyczyniłoby się to do uproszczenia lub przyspieszenia postępowania, sąd właściwy według miejsca zamieszkania nieletniego może przekazać sprawę sądowi rodzinnemu, w którego okręgu nieletni przebywa. W wypadku niecierpiącym zwłoki sąd rodzinny może wydać postanowienie w sprawie nieletniego, który nie podlega jego właściwości miejscowej, po czym przekazuje sprawę sądowi miejscowo właściwemu, zawiadamiając go o dokonanych czynnościach; przekazanie sprawy jest wiążące.

18. Modyfikacje w postępowaniu prowadzonym przeciwko nieletniemu według przepisów kodeksu postępowania karnego

Jeżeli wszczęto postępowanie w sprawie o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe przed ukończeniem przez nieletniego lat 18:

• postępowanie przygotowawcze prowadzi sędzia rodzinny, z tym że przepisy art. 16 i art. 42 § 3 stosuje się odpowiednio;

• nieletni musi mieć obrońcę;

• rodzice lub opiekun nieletniego mają prawa strony;

• tymczasowe aresztowanie może być zastosowane tylko wtedy, gdy umieszczenie w schronisku dla nieletnich byłoby niewystarczające;

• jeżeli sąd uzna, że wobec nieletniego należy zastosować środki wychowawcze lub poprawcze przewidziane w niniejszej ustawie, orzeka o zastosowaniu tych środków;

19. Wywiad środowiskowy

W celu ustalenie danych dotyczących nieletniego i jego środowiska, a w szczególności dotyczących zachowania się, warunków wychowawczych nieletniego i sytuacji bytowej rodziny, przebiegu nauki nieletniego, sposobu spędzania czasu wolnego, kontaktów środowiskowych nieletniego, stosunku do niego rodziców lub opiekunów, stanu zdrowia i znanych w środowisku uzależnień nieletniego, sędzia rodzinny zleca przeprowadzenie wywiadu środowiskowego kuratorowi sądowemu. W wyjątkowych przypadkach przeprowadzenie wywiadu środowiskowego może być zlecone: 1) przedstawicielom organizacji społecznych o charakterze wychowawczym lub osobom godnym zaufania - jeżeli powierzono im nadzór nad nieletnim; 2) Policji, właściwej ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu nieletniego; 3) pedagogom rodzinnym ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych - jeżeli zachodzi potrzeba wydania opinii o nieletnim; 4) pedagogom schronisk dla nieletnich lub zakładów poprawczych - aby sprawdzić w jakich warunkach przebywa poza zakładem poprawczym. Osoby, które dostarczyły w ramach wywiadu środowiskowego informacji mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, mogą być w razie potrzeby przesłuchane w charakterze świadków. Na żądanie kuratora sądowego Policja jest zobowiązana udzielić mu pomocy przy wykonywaniu zadań związanych z przeprowadzaniem wywiadu środowiskowego. - art.24 u.p.n.

20. Opinia ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego

W razie potrzeby uzyskania diagnozy osobowości nieletniego oraz określenia właściwych kierunków oddziaływania na nieletniego, sąd rodzinny zwraca się o wydanie opinii do rodzinnego ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego. Sąd rodzinny zwraca się o wydanie tej opinii w sytuacji gdy nieletni ma zostać umieszczony ośrodku wychowawczym, podmiocie leczniczym niebędącym przedsiębiorcą, domu pomocy społecznej albo zakładzie poprawczym. Jeżeli sąd dysponuje opinią o nieletnim, sporządzoną w innej sprawie w okresie

6 miesięcy poprzedzających wszczęcie postępowania wyjaśniającego, może wykorzystać ją w prowadzonym postępowaniu. Art. 25 u.p.n.

21. Umieszczenie nieletniego w schronisku dla nieletnich

Nieletniego można umieścić w schronisku dla nieletnich, jeżeli zostaną ujawnione okoliczności przemawiające za umieszczeniem go w zakładzie poprawczym, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów czynu karalnego, albo jeżeli nie można ustalić tożsamości nieletniego. Wyjątkowa sytuacja - gdy zostaną ujawnione okoliczności przemawiające za umieszczeniem go w zakładzie poprawczym, a nieletniemu zarzucono popełnienie enumeratywnie wymienionych w kk przestępstw. Okres pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich przed skierowaniem sprawy na rozprawę nie może trwać dłużej niż 3 miesiące. Okres ten można przedłużyć tylko o 3 miesiące w szczególnych okolicznościach, a orzeka o tym sąd rodzinny. Łączny pobyt nieletniego w schronisku dla nieletnich, do chwili wydania wyroku w pierwszej instancji, nie może być dłuższy niż rok. Do okresu tego nie wlicza się nieusprawiedliwionej nieobecności nieletniego w schronisku dla

nieletnich trwającej dłużej niż 3 dni oraz okresu obserwacji psychiatrycznej. - Art. 27 u.p.n.

22. Stosowanie środków zapobiegawczych wobec nieletnich

Środek poprawczy - jeśli popełnił przestępstwo i jeżeli przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz okoliczności i charakter czynu, zwłaszcza gdy inne środki wychowawcze okazały się nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji nieletniego.

Środki wychowawcze

Środki lecznicze - w przypadku stwierdzenia u nieletniego upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych bądź nałogowego używania alkoholu sąd rodzinny może orzec umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym.

Środki stosowane wobec rodziców- współpraca rodziców ze szkołą, do której nieletni uczęszcza, poradnią psychologiczno-pedagogiczną lub inną poradnią specjalistyczną, zakładem pracy, w którym jest zatrudniony, oraz lekarzem lub zakładem leczniczym w celu poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego.

Wobec nieletniego można tymczasowo zastosować nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej albo zakładu pracy, a także nadzór kuratora lub innej osoby godnej zaufania, a jeżeli byłoby to niewystarczające - umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie zastępczej zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnim lub zastosować środki leczniczo-wychowawcze.

23. Zatrzymanie nieletniego

Policja może zatrzymać - wymagany protokół, a następnie umieścić w policyjnej izbie dziecka nieletniego, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełnił czyn karalny, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów tego czynu, albo gdy nie można ustalić tożsamości nieletniego. Zatrzymanego nieletniego informuje się natychmiast o przyczynach zatrzymania, prawie do złożenia zażalenia i innych przysługujących mu prawach. O zatrzymaniu nieletniego należy niezwłocznie, nie później niż w ciągu 24 godzin od chwili zatrzymania, zawiadomić właściwy sąd rodzinny. Zatrzymanego nieletniego należy natychmiast zwolnić i przekazać rodzicom lub opiekunom, jeżeli: 1) ustanie przyczyna zatrzymania; 2) poleci to sąd rodzinny; 3) nie zawiadomiono sąd w ciągu 24 godzin; 4) w ciągu 72 godzin od chwili zatrzymania nie ogłoszono nieletniemu postanowienia o umieszczeniu w schronisku dla nieletnich lub tymczasowym umieszczeniu w młodzieżowym ośrodku wychowawczym.

W policyjnej izbie dziecka można również umieścić nieletniego w trakcie samowolnego pobytu poza schroniskiem dla nieletnich, młodzieżowym ośrodkiem wychowawczym lub zakładem poprawczym na czas niezbędny do przekazania nieletniego właściwemu zakładowi, nie dłużej jednak niż na 5 dni. Art. 40 u.p.n.

24. Strony w postępowaniu w sprawach nieletnich

1. Nieletni; 2) Rodzice nieletniego lub opiekun nieletniego; 3) Prokurator

Sąd rodzinny może dopuścić przedstawiciela organizacji społecznej, do której zadań statutowych należy oddziaływanie wychowawcze na nieletnich lub wspomaganie procesu ich resocjalizacji, do udziału w postępowaniu w charakterze przedstawiciela społecznego. Na rozprawę lub posiedzenie sąd może wezwać także kuratora, przedstawiciela schroniska dla nieletnich, zakładu poprawczego, młodzieżowego ośrodka wychowawczego, placówki opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej lub podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą albo domu pomocy społecznej, w którym nieletni przebywa. - Art. 30 u.p.n.

25. Rola prokuratora w postępowaniu w sprawach prowadzonych przeciwko nieletnim

Prokurator wyłącza sprawę nieletniego i przekazuje ją sędziemu rodzinnemu w sytuacji gdy nieletni odpowiada razem z dorosłym za popełnione przestępstwo. Wtedy prokurator prowadzi śledztwo, może je umorzyć lub jeśli to konieczne przekazać sądowi karnemu. Może zadecydować o umieszczeniu nieletniego w schronisku dla nieletnich lub zastosować inne tymczasowe środki zapobiegawcze.

Ogólnie rzecz biorąc rola prokuratora w sprawach przeciwko nieletnim polega na kontroli postępowania aby wszystkie ustawowe gwarancje nieletniego zostały zapewnione. Co za tym idzie aby nie skazać niewinną osobę. Prokurator także w szczególny przypadkach (np. gdy środki wychowawcze nie przynoszą skutków lub gdy nieletni popełni określone w ust. przestępstwa) przekazuję sprawę do rozstrzygnięcie sądowi karnemu.

26. Czynności policji w postępowaniu w sprawach nieletnich

Przede wszystkim u.p.n. wskazuje, że jednostkom policji są zgłaszane informacje o okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego lub o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego, co znaczy że otrzymuje i sprawdza te zawiadomienia. Policja jest także jednym z kliku organów, które są uprawnione do przeprowadzenia wywiadu środowiskowego - jeżeli zachodzi potrzeba uzyskania informacji niewymagających zastosowania wiedzy psychologicznej i pedagogicznej. Na żądanie kuratora sądowego Policja pomaga przeprowadzić wywiad środowiskowy. Policja zbiera i utrwala dowody czynów karalnych, a w razie potrzeby dokonuje ujęcia nieletniego. Może także dokonać przesłuchania nieletniego. Policja w zakresie postępowania wykonawczego wykonuje polecenia sądu rodzinnego. Ze względu na okoliczności sprawy, Policja może zatrzymać, a następnie umieścić w policyjnej izbie dziecka nieletniego, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełnił czyn karalny, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów tego czynu, albo gdy nie można ustalić tożsamości nieletniego.

27. Pokrzywdzony w postępowaniu w sprawach nieletnich

Pokrzywdzony jest osobą fizyczną lub prawną, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Jeśli karalność czynu uzależniona jest od stanu zdrowia pokrzywdzonego, nie może on sprzeciwiać się oględzinom i badaniom niepołączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym. Pokrzywdzony w postępowaniu w sprawie nieletniego nie jest stroną, jednakże przysługują mu uprawnienia, takie jak: przeglądanie akt sprawy (za zgodą sędziego rodzinnego) i robienie z nich odpisów (z wyłączeniem wywiadów środowiskowych i opinii o nieletnim), zgłaszanie wniosków dowodowych. Ponadto ma prawo do obecności na rozprawie, do informacji o wszczęciu postępowania oraz treści orzeczenia kończącego postępowanie. W sprawach o przestępstwa określone w rozdziale XXV k.k. - Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności - pokrzywdzonego, który w chwili czynu nie ukończył 15 lat, powinno się przesłuchiwać w charakterze świadka tylko raz chyba, że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub zażąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania. Art. 185 a § 2 k.p.k. mówi, że przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. Prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego mają prawo wziąć udział w przesłuchaniu, jeżeli nie ogranicza to swobody wypowiedzi przesłuchiwanego. Prokurator jako rzecznik interesu publicznego reprezentuje pośrednio interes pokrzywdzonego w postępowaniu w sprawach nieletnich.

28. Rodzice w postępowaniu w sprawach nieletnich

Rodzice są zawiadamiani o popełnieniu przez ich nieletnie dziecko czynu karalnego lub świadczącego o jego demoralizacji. Rodzice są jedna ze stron postępowania w sprawie nieletnich i przysługują im określone prawa i obowiązki. Jako strony mogą wnosić zażalenia na zaskarżalne orzeczenia sądu lub określone czynności (np. postan. o umieszczeniu w poprawczaku). Rodziców zawiadamia się o wszczęciu postępowania w sprawie nieletniego, a o ukończeniu postępowania - jeżeli orzeczenie kończące postępowanie nie było im doręczone, a także o terminach rozpraw. Rodzice są zawiadamiani o przesłuchaniu i zatrzymaniu nieletniego. przesłuchanie nieletniego odbywa się w obecności rodziców. Sąd może zobowiązać rodziców do: 1) odpowiedzialnego nadzoru; 2) poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego, a także do ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza, poradnią psychologiczno pedagogiczną lub inną poradnią specjalistyczną, zakładem pracy, w którym jest zatrudniony, oraz lekarzem lub zakładem leczniczym; 3) do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej przez nieletniego;

Rodzice mogą zostać przesłuchani w trakcie post. wyjaśniającego lub wywiadu środowiskowego w celu uzyskania informacji o nieletnim (warunki w jakich żyje, relacje rodzice - dziecko, osobowość, zachowanie itp.). Kosztami postępowania w sprawie nieletniego sąd rodzinny obciąża rodziców. Rodzice zobowiązani są także do lepszego sprawowania opieki nad nieletnim, a kontrolę nad prawidłowym wykonywaniem zobowiązań nałożonych przez sąd sprawuje kurator sądowy.

29. Uprawnienia nieletniego w postępowaniu w sprawach nieletnich.

Uprawnienia nieletniego sprawcy czynu karalnego, to:

• prawo do składania wyjaśnień,

• odmowa składania wyjaśnień lub odmowa odpowiedzi na pytania,

• złożenie przed Policją wyjaśnień na piśmie w przypadku, gdy nieletni będzie wolał opisać zdarzenie niż o nim mówić,

• korzystanie z pomocy obrońcy,

• składanie wniosków o dokonanie czynności w postępowaniu,

• złożenie zażalenia na czynności naruszające jego prawa,

• żądanie przesłuchania z udziałem ustanowionego obrońcy, którego niestawiennictwo nie tamuje przesłuchania,

• wystąpienie z inicjatywą o przeprowadzenie mediacji.

30. Obrońca w postępowaniu w sprawach nieletnich.

Prawo do obrony nieletniego może być obligatoryjne i fakultatywne. Obligatoryjne - Sprawy nieletnich, które są rozpatrywane przez sąd karny (art. 10 § 2 kk; przestępstwo - post. wszczęte po ukończeniu przez nieletniego lat 18) nieletni musi mieć obrońcę; Podczas postępowania poprawczego nieletni musi mieć obrońcę przed sądem. Fakultatywne - w postępowaniu wyjaśniającym i opiekuńczo-wychowawczym nieletni może mieć obrońcę. Jeżeli interesy nieletniego i jego rodziców lub opiekuna pozostają w sprzeczności, a nieletni nie ma obrońcy, prezes sądu wyznacza obrońcę z urzędu. Obrońca wykonuje prawa nieletniego - patrz 29 - jak np. składanie wniosków dowodowych, przeglądanie akt sprawy i robienie odpisów - jeśli sędzia wyrazi zgodę.

Rozstrzygnięcia sądu w postępowaniu w sprawach nieletnich

32. Postępowanie wyjaśniające & 33. Decyzje sędziego rodzinnego kończące postępowanie wyjaśniające.

Sędzia rodzinny wszczyna postępowanie, jeżeli zachodzi podejrzenie istnienia okoliczności gdy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuści się czynu karalnego. Ponadto sędzia rodzinny nie wszczyna postępowania, a wszczęte umarza, jeżeli okoliczności sprawy nie dają podstawy do jego wszczęcia lub prowadzenia albo gdy orzeczenie środków wychowawczych lub poprawczych jest niecelowe, w szczególności ze względu na orzeczone już środki w innej sprawie. Postępowanie wyjaśniające ma na celu ustalenie, czy istnieją okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego, a w sprawie o czyn karalny, czy rzeczywiście został on popełniony przez nieletniego, a także ustalenie, czy zachodzi potrzeba zastosowania wobec nieletniego środków przewidzianych w Ustawie. Postępowanie wyjaśniające to najważniejszy etap postępowania. W tej fazie zbiera się wszystkie dane o nieletnim i jego środowisku wychowawczym oraz gromadzi dowody, ale także już wtedy sędzia rodzinny podejmuje zasadniczą decyzję o dalszych losach nieletniego związanych z jego sprawą. O wszczęciu postępowania wyjaśniającego wydaje się postanowienie. W postanowieniu określa się osobę, której postępowanie dotyczy oraz przedmiot tego postępowania. Postępowanie wyjaśniające prowadzi sędzia rodzinny. Postępowanie wyjaśniające kończy się postanowieniem sądu rodzinnego o:

• rozpoznaniu w postępowaniu opiekuńczo-wychowawczym, jeżeli uzna, że ze względu na okoliczności i charakter sprawy oraz osobowość nieletniego celowe jest zastosowanie środków wychowawczych lub leczniczych (§ 1);

• rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poprawczym, jeżeli uzna, że zachodzą warunki do umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym (§ 2);

• przekazaniu sprawy prokuratorowi, jeżeli dojdzie do wniosku, że zachodzą okoliczności uzasadniające orzeczenie wobec nieletniego kary na postawie art. 10 § 2 k.k. (§ 3);

• przekazaniu sprawy nieletniego szkole, do której uczęszcza, lub organizacji społecznej, jeżeli uzna, że rozporządzają odpowiednimi środkami wychowawczymi. W postanowieniu o przekazaniu sprawy sędzia rodzinny wskazuje w miarę potrzeby środki oddziaływania wychowawczego. Szkoła lub organizacja społeczna jest zobowiązana zawiadomić sąd rodzinny o nieskuteczności zastosowanych środków oddziaływania wychowawczego (§ 4).

Przekazanie sprawy prokuratorowi przez sędziego rodzinnego może nastąpić w trzech przypadkach:

• gdy ujawnią się okoliczności uzasadniające orzeczenie kary na podstawie art. 10 § 2 k.k.;

• gdy nieletni popełnił czyn karalny, pozostający w ścisłym związku z czynem osoby dorosłej;

• gdy postępowanie w sprawie wszczęto po ukończeniu przez nieletniego 18 lat za czyny popełnione przez niego między 13 a 17 rokiem życia.

34. Postępowanie opiekuńczo-wychowawcze

Celem postępowania rozpoznawczego jest wydanie decyzji w przedmiocie zastosowania wobec nieletniego odpowiedniego środka. Ustawa przewiduje dwie równorzędne formy postępowania rozpoznawczego - postępowanie opiekuńczo-wychowawcze i postępowanie poprawcze, przeznaczone do rozpoznania spraw, w którym przewiduje się zastosowanie środka poprawczego. Postępowanie opiekuńczo-wychowawcze kończy się wydaniem orzeczenia w formie postanowienia o: 1) umorzeniu sprawy; 2) rozpoznaniu sprawy w trybie poprawczym, jeżeli ujawnią się w toku tego postępowania okoliczności przemawiające za umieszczeniem nieletniego w zakładzie poprawczym; 3) przekazaniu sprawy prokuratorowi, jeśli ujawnia się okoliczności przemawiające za orzeczeniem kary; 4) zastosowaniu środka opiekuńczo-wychowawczego albo leczniczo -wychowawczego.

35. Postępowanie poprawcze

Rozprawa odbywa się z wyłączeniem jawności, chyba że jawność rozprawy jest uzasadniona ze względów wychowawczych. Podczas rozprawy sąd wysłuchuje wyjaśnień nieletniego, poza tym nieletni pozostaje w sali rozpraw, jeżeli sąd uzna to za celowe. Nieletni może czynić uwagi i składać wyjaśnienia co do każdego dowodu przeprowadzonego w jego obecności. Wywiady środowiskowe oraz opinie o nieletnim powinny być odczytywane w jego nieobecności, chyba że szczególne względy wychowawcze przemawiają za celowością zapoznania nieletniego z ich treścią. Postępowanie kończy się jeżeli sąd dojdzie do przekonania, że wystarczające jest zastosowanie środków wychowawczych, wydaniem postanowienia o zastosowaniu tych środków. W przeciwnym razie sąd orzeka wyrokiem o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym.

36. Środki odwoławcze od orzeczeń wydanych w postępowaniu w sprawach nieletnich (apelacja, zażalenie).

Apelacja :

• od wyroku, w którym orzeczono umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym;

• od wyroku orzekającego karę wobec nieletniego w sytuacji, w której nieletni dopuścił się przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, a w chwili orzekania ukończył lat 18 - gdy zachodzą podstawy do umieszczenia w zakładzie poprawczym, a sąd rodzinny może wymierzyć karę (złagodzenie kary) gdy uzna, że stosowanie środków poprawczych nie byłoby już celowe;

• od postanowienia sądu gdy zostanie stwierdzone popełnienie przez wychowanka zakładu poprawczego, który nie ukończył lat 17, określonych czynów karalnych (art.91 u.p.n.) sąd rodzinny orzeka także w przedmiocie przeniesienia nieletniego do zakładu poprawczego o wzmożonym nadzorze wychowawczym.

Zażalenie:

• od postanowienia sądu o wszczęciu postępowania w sytuacji gdy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuści się czynu karalnego;

• od postanowienia sędziego rodzinnego o nie wszczęciu postępowania jeżeli okoliczności sprawy nie dają podstawy do jego wszczęcia lub prowadzenia;

• od postanowienia o umorzeniu postępowania w każdym jego stadium i niezależnie od przyczyn umorzenia;

• od postanowienia o zawieszeniu postępowania;

• na czynności dokonywane w postępowaniu wyjaśniającym, jeżeli naruszały one prawa strony lub innej osoby;

• od postanowienia i zarządzenia przewodniczącego, których przedmiotem są kwestie, o których mowa w art. 394 k.p.c - np. zwrot pozwu, odmowa odrzucenia pozwu, odmowa zwolnienia od kosztów sądowych.

37. Postępowanie wykonawcze w postępowaniu w sprawach nieletnich

Cele ogólne: wychowanie nieletniego na świadomego i uczciwego obywatela, z uwzględnieniem wskazań nauki i doświadczeń pedagogicznych

Cele szczegółowe: wszechstronny rozwój osobowości nieletniego, wszechstronny rozwój uzdolnień, kształtowanie i utrwalanie w nieletnim społecznie pożądanej postawy i poczucia odpowiedzialności i to tak, aby był on odpowiednio przygotowany do społecznie użytecznej pracy.

Korespondencja nieletnich: Nieletni przebywający w placówkach o charakterze izolacyjnym mają prawo do swobody korespondencji i osobistych kontaktów z osobami spoza placówki czy zakładu. Korespondencja podlega zatrzymaniu w razie uzasadnionego podejrzenia:

- że zawiera treści godzące w porządek prawny, bezpieczeństwo zakładu, placówki, lub schroniska, w zasady moralności publicznej, bądź może wpłynąć niekorzystnie na przebieg toczącego się postępowania lub resocjalizacji nieletniego. Zatrzymaniu nie podlega: korespondencja z organami państwowymi; korespondencja z organami samorządowymi; korespondencja z powołanymi na podstawie umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka, ratyfikowanych przez Polskę.

Dyrektor danego zakładu, placówki lub schroniska może ograniczyć lub zakazać kontaktów nieletniego z osobami spoza placówki w sytuacji, gdyby kontakt ten: stwarzał zagrożenie dla porządku prawnego; stwarzał zagrożenia dla bezpieczeństwa zakładu, placówki lub schroniska; niekorzystnie wpływał na przebieg toczącego się postępowania; niekorzystnie wpływał na proces resocjalizacji nieletniego.

Nieletni ma prawo do wykonywania praktyk religijnych.

Właściwy miejscowo sąd w postępowaniu wykonawczym jest Sąd rodzinny według miejsca zamieszkania lub pobytu nieletniego, chyba, że nieletni przebywa w placówce opiekuńczo - wychowawczej, ośrodku szkolno - wychowawczym, zakładzie opieki zdrowotnej, domu pomocy społecznej, zakładzie poprawczym. Sąd rodzinny może na czas określony odroczyć lub przerwać wykonywanie środków wychowawczych lub środka poprawczego w razie choroby nieletniego lub z innych ważnych przyczyn. - z urzędu lub na wniosek. Sąd - skład jednoosobowy.

Sąd rodzinny może odwołać odroczenie lub przerwę wykonywania środków wychowawczych lub środka poprawczego w razie ustania przyczyny, dla której zostały udzielone, lub w wypadku, gdy nieletni nie korzysta z odroczenia lub przerwy w celu, w jakim zostały udzielone, albo rażąco narusza porządek prawny.

Czas trwania wykonania orzeczenia: Do 18 roku życia: zobowiązanie do określonego postępowania; nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna; skierowanie do ośrodka kuratorskiego; umieszczenie w placówce opiekuńczo - wychowawczej lub ośrodku szkolno - wychowawczym; umieszczenie w zakładzie opieki zdrowotnej lub domu opieki społecznej

Do 21 roku życia: pozostałe środki wychowawcze; środek poprawczy.

Sąd rodzinny może zmienić lub uchylić środek wychowawczy, jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają. Odstąpienie od stosowania środka wychowawczego - podjęcie nauki przez nieletniego lub podjęcie przez nieletniego pracy w zakładzie lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego.

---