Średniowiecze: wczesne, dojrzałe.

Renesans karoliński, renesans ottoński.

Ruch monastyczny.

platonizm neoplatonizm

filozofia chrześcijańska

augustynizm

- radykalny dualizm Boga i świata

wschodni zachodni - odblaski idei rzeczy

Pseudo-Dionizy Areopagita - akt twórczy o naturze ciągłej

Orygenes św. Augustyn - dualizm ludzki

- prawda w nas (a nie w świecie)

ukazywana w wyniku łaski

Boecjusz - dusza obdarzona wolną wolą, tak jak

jej idealny prawzór

scholastyka - pisał swoje dzieło w więzieniu

tomizm

- rozdzielenie rozumu (źródło wiedzy)

i Objawienia (źródło wiary): rozdzie-

św. Tomasz z Akwinu lenie filozofii i teologii

- byty jednostkowe (substancje) złożone

z istoty i istnienia (czyli forma a materia)

- Bóg bytem prostym

Symbolizm:

- znaki wskazują na coś innego

- słowa odsyłają do znaczeń

- symbole:

naturalne (np. dym świadczy o ogniu)

boskie (np. cuda fizyczne)

konwencjonalne

ludzkie (np. słowa)

- znakowa natura stworzenia: rzecz widzialna była znakiem niewidzialnej; świat był śladem Boga

- świat jako księga Boża

Rzeczy boskie ukazują się nam nie inaczej, jak pod symbolami, zastosowanymi do naszej ułomnej natury.

Pseudo-Dionizy Areopagita O imionach Bożych

Spór u uniwersalia

(2 stanowiska)

realizm pojęciowy nominalizm (ze stoicyzmu)

- istnieją tylko jednostkowe przedmioty,

rzeczom odpowiadają nazwy, fizycznie

skrajny umiarkowany jako dźwięki

- istnienie pojęć poza rzeczami - istnienie uniwersaliów w

- uniwersalia są wzorami rzeczach konkretnych,

lub źródłem dla rzeczy jednostkowych

Łacina potoczna, mowa ludu, zapoczątkowana Wulgatą (przekładem Biblii).

Ars dictandi.

Sztuka - style: romanizm, gotyk.

Program nauczania oparty na siedmiu sztukach wyzwolonych (artes liberales):

1. stopień niższy - trójdrożne (trivium):

1. gramatyka

2. dialektyka

3. retoryka

2. stopień wyższy - czterodrożne (quadrivium):

1. arytmetyka

2. geometria

3. astronomia

4. muzyka

Annały:

Rocznik Jordana i Gaudentego Rocznik Rychezy

- najstarsze zapiski dot. dziejów Polski, - zapiski z Rocznika Jordana i Gaudentego

żywot i męczeństwo św. Wojciecha - najpierw dworski, później kościelny i zmiana nazwy na:

Rocznik dawny lub Rocznik kapitulny krakowski (który był)

Dagome index źródłem dla Kronik Galla)

- dyplom ablacyjny Mieszka I dla papieża

Jana XV, oddający Polskę pod protekcję

Stolicy Apostolskiej; opis granic Polski

- od imienia chrzestnego Mieszka:

Dago. Me. - Dagobert Mesco

Epigrafy:

Nagrobek Bolesława Chrobrego

- pisany w 2 os. l. poj. Zamiast monologu zmarłego

- aklamacje pochwalne, co było rzadkie

- pochwała zmarłego jako chrześcijanina i jako króla

Żywot pierwszy św. Wojciecha (Vita prior) 998-999 w Rzymie Jan Kanapariusz

Ur. Ok. 956, wykształcony w szkole katedralnej w Magdeburgu pod kierunkiem Ostryka, mnicha benedyktyńskiego.

W 981 wrócił do Pragi i przyjął święcenia kapłańskie.

W 982, po śmierci praskiego biskupa Dytmara, został obrany jego następcą.

W 983 abp Willigis dokonał w Moguncji wyświęcenia Wojciecha.

W 989 lub 990 Wojciech pokłócił się z duchowieństwem, więc opuścił Czechy. Papież Jan XV pozwolił mu pozostać w Rzymie. Jechał na pielgrzymkę do Jerozolimy za gratyfikację cesarzowej Teofano. Po drodze, w Monte Cassino, pokłócił się z opatem i wrócił do Rzymu. Wstąpił do zakonu benedyktyńskiego w Awentynie. W 991 abp Willigis ściągnął go do Pragi na opustoszały fotel biskupi. Doszło do ostrego konfliktu z duchownymi i z możnymi (ród Wrszowców), więc Wojciech skrył się w klasztorze awertyńskim. Abp Willigis na synodzie domagał się ściągnięcia Wojciecha do Pragi. Ten dostał od papieża zgodę na misję wśród Pogan, jeśli spróbuje uprzednio nawiązać kontakt z poddanymi w Pradze. Lecz Wrszowcy wymordowali mu rodzinę, więc powrót był zbyt niebezpieczny.

W 997 przyjechał do Polski, gdzie zaprzyjaźnił się z Bolesławem Chrobrym. Wysłał do Pragi list z pytaniem, czy przyjmą go jako biskupa - musiał to zrobić by móc prowadzić prace misyjne. Szczęśliwie dostał odmowę.

W 997 z Radzimem-Gaudentym i Benedyktem (Borysza?) pojechał na Prusy nawracać pogan.

24.04.997 zamordowano go, ciało osadzono na pal, członki odcięto. Towarzysze Wojciecha uszli z życiem. Chrobry wykupił jego zwłoki. Radzim-Gaudenty, mając poparcie cesarza Ottona III, namawiał papieża do uznania Wojciecha męczennikiem. Dostał zgodę na kanonizację oraz arcybiskupstwo w Gnieźnie.

Zainteresowania Wojciecha

Urodził się bardzo piękny. Zachorował ale cudownie się uzdrowił. Miał szczególny zapał do cnót i modlitw. Niewiele jadł, srał na wygody, pościł, był litościwy dla więźniów, głosił kazania, odwiedzał kościoły, modlił się.

Widzenia senne

- przed opuszczeniem Pragi

- w Rzymie

- podczas pobytu na cesarskim dworze w Moguncji

Cuda

- ozdrowienie na ołtarzu Marii

- zlepienie stłuczonego przez siebie dzbana z winem

- uleczenie kobiety i dotkniętej gorączką młodej dupy

Cechy ludzkie

- zbyt subiektywna wersja konfliktu z rodakami, przedstawiana papieżowi Janowi XV

- wpadł w gniew gdy zaproponowano by przywdział habit i poświęcał nowe kościoły w opactwie Monte Cassino

- uciekł do Rzymu gdy zabito niewiastę (cudzołożnicę, co bzykała się z duchownym) w klasztorze św. Jerzego

- zbytnio się cieszył z odmowy prażan

Brunon z Kwerfurtu

1.Żywot drugi (Vita Waltera) 1004 w Rzymie

Korzystał z Vita prima. Zmiany:

religijne (np. modlitewna pochwała Boga)

- liczne dygresje moralne (np. apologia męczeństwa)

Historyczne (np. dot. spraw cesarza Ottona III, spraw czeskich i węgierskich)

- usunął cuda i ograniczył wizje

- usunął drastyczne sceny: sporu z Benedyktami na Monte Cassino i wybuchu radości po liście odmownym

- pokazana pełnia psychologiczna (np. jego ojciec rzadko się modlił i nie mył się, zdradzał żonę, na co ta pozwalała; a Wojciech olewał budę, bawił się po żakowsku, bał się fal morskich i śmierci; po wyniesieniu go na biskupstwo zmienił się: pościł itd.)

2.Żywot pięciu braci męczenników 1005/1006

- tragedia w eremie w nocy z 12/13.11.1003

- vita+passio+miracula

- retoryczny schemat trzyczęściowy:

wstęp opowiadanie zakończenie

wydarzenia we Włoszech, losy misjonarzy i zabiegi Brunona ostatnie 5 dni braci oraz potrzeba

poprzedzające misję o sakrę biskupa misyjnego oraz jego ich męczeństwa

podróże po Europie

3.List do króla Henryka 1008/1009 inni o Wojtku:

- pochwała Bolka Chrobrego i krytyka Henryka Pasja świętego Wojciecha (zaginiona)

Sanctus Adalpertus

Modlitewnik Gertrudy 1075-1086

- w kodeksie, którego starsza część zawiera Psałterz i trzy inne teksty

- zbiór ok. 100 modlitw

- są tam wyznania win (confessiones)

Gertruda czuła się samotna, otoczona złem, wrogami „widzialnymi i niewidzialnymi” i ogólnie rzecz biorąc miała doła. Z jednej strony przeprasza za grzechy, występki - z drugiej pragmatyzm: chce przeciągnąć Boga na swoją stronę, by ocalił jej syna Jaropełka-Piotra, a także do Marii, by się zań u Jezusa wstawiła.

Dziejopisarstwo to:

roczniki żywoty gesta kronika

Gall Anonim Gesta królów i książąt polskich 1113-1116

- dedykowany Michałowi z rodu Awdańców i biskupowi Pawłowi

- Gallem nazwał go Marcin Krommer

- pisarz korzystał z: Rocznika dawnego Pasji św. Wojciecha jakichś kalendarzy z ustnej tradycji

A teraz zajrzymy do środeczka, czyli o utworach wewnątrz Gestów:

epilogi (skróty)

- zapowiadają treści

- epilog 1 (ks.1): epicka opowieść o cudownym poczęciu Bolka Krzywoustego: Wł. Herman i Judyta wysłali złoty posąg do miejsca kultu św. Idziego w Prowansji; mnisi 3 dni pościli za to i Judyta spowiła syna

- epilog 2 (ks.2): o twórcy i jego dziele, o powziętej pracy

- epilog 3 (ks.3): pochwała czynów wojennych księcia Bolesława

carmen lugubre (żal, utwór funeralny)

- w ks.1: uosobiona, rozpaczająca Polska w złotej koronie, w popiele, we wdowich szatach, z cytrą, zwraca się po kolei do warstw społecznych

kantylena (piosenka)

- po zdobyciu przez Krzywoustego Kołobrzegu i rozgromieniu Pomorzan

- przy opisie nastroju w obozie niemieckim podczas wojny z Polakami

Wincenty Kadłubek

Kronika 1190-1208 na zlecenie Kazimierza Sprawiedliwego

Ks. 1

Pochodzenie narodu i państwa polskiego w świetle legend: o Kraku i Wandzie, o Popielu.

Ks. 2

Od założenia dynastii Piastów do Krzywoustego.

Ks. 3

Zwycięstwa Krzywoustego na Pomorzu. Rozbicie dzielnicowe. Do śmierci księcia krakowskiego Bolesława Kędzierzawego.

Ks. 4

Od Mieszka III Starego do 1202.

Prolog

Przypowieść o ubogim Kodrusie, pięknym Alkibiadesie i mądrym Diogenesie, którzy nienawidzili teatru. Kodrus by nie pokazywać swej nędzy, Alkibiades - ubóstwa, Diogenes - by nie przebywać z plebsem.

Dwóch rozmówców prowadzi treść

Jan i Mateusz. Ich konwersacja kończy się wraz z trzecią księgą, bo w latach tam opisywanych obaj zmarli.

Jan Mateusz

Inicjuje rozmowy, pyta, komentuje odpowiedzi, Narrator, także ocenia, formułuje sądy nt. państwa,

wzbogaca ich treść danymi starożytnymi, prawa i sprawiedliwości.

przykładami, refleksjami.

Dzieje z ks. 4 Wincenty zna z autopsji, więc staje się narratorem. Zostaje mu zlecone zadanie, choć boi się, że mu nie podoła.

Mieszko III, tyran i despota, był za sukcesją tronu. Zmarł. Zjazdem w Łęczycy i bullą od papieża Aleksandra III wybrano elekcją najmłodszego syna Krzywoustego: Kazimierza II Sprawiedliwego - władcę dobrego, choć słabszego.

Wincenty gloryfikował Kazimierza II - władca posiadał cztery „cnoty oczyszczające” (to z Makrobiusza):

polityczne oczyszczające ducha oczyszczonego egzemplaryczne

bo to władca był dobry, skromny, czynny, inteligentny, no i lubił się pobawić.

Kronik styl trudnym i ozdobnym jest. Przedstawianie rzeczy oznaczającej zamiast oznaczanej. Czasem porównania zaciemniające sens wypowiedzi.

I znów zaglądamy do środeczka, czyli o utworach w Kronice:

Dialog

W ks. ostatniej, po nagłym zgonie K. Sprawiedliwego. Liturgiczna forma pieśniowa; kwestie upersonifikowanych pojęć: Wesołości, Żalu, Wolności, Roztropności, Sprawiedliwości, Proporcji. Żal zmusza Wesołość do zawarcia z nim małżeństwa; Wolność doradza to przymierze.

Psalmodie

Mnisi klasztoru św. Idziego. Pieśń pochwalna do Boga, błaganie o potomka: nawet jeżyny wydają owoce.

Panegiryk

Ku czci abp Piotra. Aluzje do zasług. Nazywa go: słońcem niebiańskim wdzięcznym, słodkim nektaru słodkością.

Piosenka

Biedaka obdarowanego przez Bolesława Szczodrego.

Bajka

O garnku i skale. Gliniany garnek to wojska ruskie, skała - siły Kazimierza.

Carmen Mauri Benedykt Maur 1153-1163

Nie ma całości, pozostały tylko wzmianki:

- Kronika polsko-śląska

- Kronika Benedykta z Poznania

- Kronika Piotra

Epika rycerska.

O Piotrze Włostowicu, wojewodzie, który wspierał młodszych synów Krzywoustego w walce z najstarszym synem, Władysławem II, który pragnął jedynowładztwa wbrew testamentowi ojcem.

1. Akcja zaczyna się gdy Książe Władysław i wojewoda Piotr, siedzący przy ognisku, czynią sobie przymówki: żona Piotra zdradza go z opatem, żona Włodka zdradza go z niemieckim rycerzem.

2. Włodek unika żony. W końcu ona wymusza na nim by powiedział jej w czym rzecz. Agnieszka chce zemsty. Przekonuje męża, że Piotr i juniorzy knują spisek.

3. Mimo ich prób uspokojenia Włodka, ten ich atakuje.

4. Piotr wygłasza płomienną mowę by uspokoić Włodka, ale Aga namawia męża, by za pomocą marszałka dworu Dobka porwać Piotra.

5. Dobek wkrada się w łaski wojewody, potem porywa go, jego syna i wasala Rogera. Pali domostwo i grabi je.

6. Zięć Piotra, Jaksa, błaga Włodka i Agę o litość dla więźnia. Ci są nieugięci. Na sądzie decydują by wygnać i oślepić. Robi to Dobek.

7. Król domaga się od Rogera, by ten przeszedł na jego stronę i wskazał miejsce przechowywania skarbów rodu Włostów. Roger odmawia, ale obiecuje wysoki okup za siebie. Zostaje zwolniony by go zebrać.

8. Agnieszka śni sen o zdradzie Rogera, więc zmusza męża, by ten sprowadził go z powrotem na dwór. Roger organizuje bunt i razem z juniorami detronizuje króla. Piotr powraca, odzyskuje dobra i godności. Po 7 latach umiera.

Wincenty z Kielczy Legenda św. Stanisława

Bolesław Śmiały nie wracał z wojny, więc poddani zajęli domostwa swoich panów, zniewolili ich żony i wystąpili zbrojnie przeciw powracającym z wojny rycerzom.

Biskup Stanisław naraził się królowi, gdy chciał go odwieść od okrucieństwa wobec poddanych. Siepacze zostali rażeni piorunem, gdy starali się zbliżyć do kapłana. Król sam go pokroił. Odcięte członki Stanisława złączyły się w cudowny sposób (to chyba był Stanisław T1000).

Sytuacja podobna jak w Anglii: Henryk II vs. Tomasz Becket, abp Canterbury.

Legenda (Vita minor) i Vita (Vita maior)

Dużo ściem odnośnie życia Stanisława.

Cuda

Stanisław kupił od rycerza Piotra wieś Piotrawia nad Wisłą. Po śmierci Piotra jego bliscy, wykorzystując niechęć króla do biskupa, zażądali zwrotu wsi na mocy „prawa bliższości”. Sąd domagał się od Stanisława dowodu na posiadanie wsi. Biskup prosił o odrodzenie sprawy o 3 dni. Ten czas spędził na modlitwie i poście. Po 3 dniach kazał rozkopać grób Piotra. Wskrzeszony zmarły poświadczył własność biskupa.

Rozrzucone w polu szczątki Stanisława, wydające niezwykły blask świadczyły o świętości i boskim poplecznictwie.

Król został zmuszony do ucieczki z kraju, odjebało mu i się zabił, a jego syn został otruty.

Vita - 4 części:

- dzieje życia (cz.1, cz.2)

- przebieg męczeństwa (r.19 cz.2)

- tryumfalne zwycięstwo (r.20 cz.2 - cz.3)

- opis translacji, cuda, kanonizacja w Asyżu, Pochwała Polaków (cz.4)

W Vita w odróżnieniu od Legendy, żywot Stanisława został wpleciony w tło dziejów państwa - pośmiertny tryumf to przepowiednia odrodzenia ojczyzny.

Inne żywoty świętych:

- Żywot św. Jadwigi

- Żywot i cuda św. Kingi, księżnej krakowskiej

- Żywot i cuda św. Jacka

- Żywot św. Salomei

- Translacja św. Floriana

Rocznik dawny

pierwsza kopia (1266) druga kopia (koniec XIII w.)

(z wstawkami legendowymi)

- Rocznik kapitulny krakowski (nowy) - Rocznik małopolski

- Rocznik krótki - Rocznik krakowski

- Rocznik wielkopolski - Rocznik śląski kompilowany

Benedykt Polak Dzieje Tatarów

Relacja z podróży po imperium tatarskim, napisana przez wrocławskiego franciszkanina Benedykta, uczestnika wysłanego przez papieża Innocentego IV poselstwa do wielkiego chana Kujaka. Relację spisał włoski minoryta Giovanni da Pan del Carpine.

Dwie części: 1. zarys państwa tatarskiego; 2. opis etnograficzny.

Kroniki Wincentego. Przeróbki

Kronika Drzerzwy

Początek Xiv., Kraków. Autor związany z dworem Władysława Łokietka. Kroniki Wincentego + żywoty św. Stanisława Wincentego z Kielczy + Rocznik małopolski + odwołania do Biblii.

Kronika polsko-śląska

Dwie kopie z XIVw. jedna z XVIw. Skrócone Kroniki Wincentego + epizody dziejów Śląska (np. losy Piotra Włostowica).

Kronika wielkopolska

Dziewięć rękopisów. Zawarta w Wielkiej Kronice. Zbiór źródeł historycznych, z inicjatywy Jana z Czarnkowa. Zebrane chaotyczne w kopii A i chronologiczne w kopii B. Kurewsko tendencyjne i stronnicze.

Kaznodziejstwo

Homilie.

Biskupi i kler mieli realizować zalecenie z dokumentu Ogólne napomnienie: mieli uczyć i objaśniać Credo w swoich homiliach.

Kaznodzieja odznacza się świętością (teoria kazania, uwagi o kaznodziei) i wiedzą (znajomość teologii, techniki układania i wygłaszania kazań).

Sermo: kazanie uczone, uprawiane w katedrach i na uniwersytetach. Kodyfikowane w podręcznikach ars

praedicandi. Najbardziej znane podręczniki: Gilberta de Nogent, Piotra Cantora Alana de Lille.

Po soborze laterańskim (1215) pojawiły się kazania popularne (dominikanie, minoryci) i nowe podręczniki (Humberta de Romans).

kazania

sermones de tempore sermones de communi sermones de sanctis sermones ad varios status

kazania na wszystkie kazania z jakichś kazania na dni św.: kazania do różnych grup

niedziele roku kościelnego okazji od Andrzeja do Kasi społecznych i środowisk.

Kazanie

1. Wstęp

1. Temat - odpowiedni werset zacytowany

2. Protemat - rozwinięcie myśli tematu ale tak by skupić wiernych na nim (historie o cudach i św.)

3. Modlitwa

2. podział materii wykładu

3. rozwinięcie treści: przykłady (exempla)

4. zakończenie: podsumowanie treści wywodów, np. wersetami. Na końcu Amen.

Gatunki przemówień

1. Homilia (głównie dla ludu)

2. kazania tekstowe (analiza tematu)

3. Kazania tematowe

4. Postylla (analiza słów Pisma Św. i ich egzegeza)

Polscy kaznodzieje

Marcin Polak (Marcin z Opawy)

Peregryn z Opola

Poezja kościelna

1. Hymny: Podniosła pieśń liryczna ku czci Boga, przeznaczona do śpiewu chóralnego. Św. Ambroży Prudencjusz.

2. Tropy: Drobne pieśni liryczne. Np. wsadzano tekst między Kyrie a eleison. Wyr. Pieśni mszalne i pieśni brewiarzowe.

do Kyrie do Gloria do Sanctus

motyw światła przeciwstawio- Boże Narodzenie pochwała Marii i Boga Ojca,

nego ciemności i Zmartwychwstanie ciało Chrystusa, Boże Ciało

3. Sekwencje: Pieśni liturgiczne śpiewane w obrębie oficjum mszalnego. Podkładanie tekstu pod Alleluja. Sekwencje o św. Stanisławie.

4. Oficja rymowane: Do śpiewu podczas nabożeństw pozamszalnych in. historia rymowana (rytmiczna). Zbiór drobnych utworów. Wspólna podstawa tematyczna. Zwykle żywoty świętych. Porządek godzinowy - cykl zgodny z godzinami: nieszpory, jutrznia, chwalba, drugie nieszpory. Zawartość: 2 hymny, antyfony, responsoria.

Teatr

oficja misteria moralitety widowiska bez ról

najstarszy polski: jakaś „gra wielkanocna” (dramaty liturgiczne)

scenariusz w anty- w Krakowie

fonarzu krakowskim

Poematy stanowe

Popularny wśród XIIw. Kaznodziejów motyw „córek Szatana”. Diabeł powydawał je za wybrane stany:

Symonia - księża świeccy Obłuda - mnisi Grabież - rycerze

Świętokradztwo - chłopi Symulacja - pachołkowie Oszustwo - kupcy

Lichwa - mieszczanie Pycha - matrony Lubieżność - wszyscy

Równość wszystkich wobec śmierci. Przemijalność wartości, np. dystych rozpoczynający i kończący się słowami vado Mori.

Antigameratus 132 Frowinus

Gamrat: nierządnik.

Wady różnych stanów + stosowne dla nich przykazania moralne + nakazy ogólne (np. dot. sposobu biesiadowania)

Pieśń O pewnym wójcie krakowskim Albercie anonimowa

W 1311 wybuchnął w Małopolsce bunt mieszczan przeciwko Łokietkowi. Na czele buntu stanął wójt krakowski Albert, wraz ze zniemczonym bp. krakowskim Janem Muskatą. Łokietek musiał uciekać, a jego miejsce zajął Bolko Opolski. Łokietek odzyskał Kraków, ukarał surowo wiernych. Bolko uciekając zabrał Alberta, ale nie wiedział czemu wtrącił go później do więzienia. Po 5 latach ktoś go wykupił, ale Albert nie mógł wrócić do Krakowa, więc udał się do Czech i zmarł tam w 1317.

Pieśń zaczyna się po śmierci postaci. Bohater przemawia zza grobu. Monolog o zmienności Fortuny. O Fortunie, że to sprawiedliwość Boża dla buntownika.

Polskie słowa i zdania pisane:

1. Nazwy urzędów, podatków, ciężarów nakładanych lub zdejmowanych z grup społecznych.

2. Zdanie henrykowskie (1270): opis stanu posiadania cystersów w Henrykowie. Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj - Bogwał Czech do niezdarnej żony chłopki mielącej żarna.

3. Zdania legnickie (były pierwsze): Biegajcie, biegajcie - Tatar oszukujący polskie wojska namawiając się do ucieczki. Gorze się nam stało - ks. Henryk wobec klęski.

4. Roty sądowe: akta po łacinie, roty po polsku.

Modlitwy:

1. Kyrie eleison: Panie, zmiłuj się. W Xw. Przejęty z Czech do postaci kerlesz.

2. Ojcze nasz, wierzę, Zdrowaś Mario i spowiedź Kajam się Bogu śpiewane razem

3. Najstarszy rymowany Dekalog 1399

Piesni procesyjne:

- Wstal smartwich krol nas Synbozy

- Krystoń z martwych wstał je

- Przez twe święte weskrznienie

Bogurodzica

przekaz kcyński przekaz krakowski drukiem w Statucie

dwie początkowe zwrotki + nuty 13 zwrotek bez nut; na karcie Jana Łaskiego

tylna wyklejka oprawy kodeksu łacińskiego kodeksu

zawierającego autograf łacińskich

kazań niedzielnych Macieja z Grochowa

zwrotki

1, 2 część archaiczna

3 - 6 część wielkanocna

7 - 15 część pasyjna

Psałterz floriański

Trójjęzyczny: łaciński, polski i niemiecki tekst.

Preznaczenie: dla królowej Jadwigi. Znak MM.

Najpierw Elohim, potem Jahwe.

Zwroty do Boga, jednostkowe i zbiorowe.

Paralelizm zdaniowy: synonimiczny, antytetyczny, syntetyczny.

Kazania świętokrzyskie

Oryginał zaginiony, kopia z poł. XIVw.

Kazania tematowe (de sanctis).

Kazanie o aniołach (na dzień św. Michała)

Wykład podzielony na 9 części - tyle fantazji spełniają anioły i tyle jest chórów anielskich.

Kazanie na dzień św. Katarzyny

Na początku cytat z Pieśni nad Pieśniami: Oblubieniec wzywa Oblubienicę, czyli Chrystus woła św. Katarzynę słowami: Wstań! Co ma być wezwaniem do porzucenia grzechu.

Wyróżnione zostają cztery rodzaje ludzi: siedzący (ślepiec), leżący (paralityk), śpiący (więzień), umarli (wątpiący w Bożą miłość).

Kazanie na dzień Bożego Narodzenia

Układ czwórkowy, przez cud wcielenia przychodzi na ziemię król: prawdziwy (sprawiedliwy), wieczny, ubogi, śmierny (skromny, pokorny).

Kazanie na Święto Trzech Króli

Pogańscy magowie to personifikacja najważniejszych działań człowieka wobec Boga: poszukiwania Go, hojnego obdarowywania. Dary to: złoto (czyn miłosierny), kadzidło (nabożna modlitwa), mirra (udręczenie ciała).

W porównaniu z trzema królami Jezus jest: miłościwszy, mocniejszy, szczodrzejszy.

Pieśni religijne, chóralne.

Procesje towarzyszące świętom kościelnych.

W Płocku 1360-1370 śpiewano:

- Wstał z martwych krol nasz, Syn Boży

- Przez twe święte weskrznienie

- Krystus z martwych wstał je

Pieśniami procesyjnymi Wielkanocnymi mogły też być:

- O waszego świata wsztek lud

- Wesoły nam dzień nastał

- Kryste Nazareński

Pieśniami procesyjnymi Niedzieli Palmowej mogły być:

- Idą królewskie proporce

- Chwała, sława, wszelka cześć

Pieśniami procesyjnymi na Wniebowstąpienie mogły być:

- Wesoły nam dzień nastał, gdyż Zbawiciel wniebowstąpił…

- Przez twe święte wniebowstąpienie

Śpiewy polskie obudowujące kazania:

- Maryja, czysta dziewica

- Bogurodzica

- Zdrowa królewno miłosierdzia

Śpiewy obudowujące kazania wielkanocne:

- Krystus z martwych wstał je

Śpiewy obudowujące kazania bożonarodzeniowe:

- Zdrow bądź krolu anielski

Śpiewy obudowujące kazania na Zielone Święta:

- Przydzi k nam, Święty Dusze, Dusze Święty, zawitaj k nam

- Przydzi Duchu Święty, k nam

Pieśni przed przyjęciem komunii:

- Powitaj dziewicze ciało

a po podniesieniu:

- Wspominając Boże słowa

W adwencie na nabożeństwie roratnym:

- Posłał przez anioły

Solowe (bez ludu):

- Mocne Boskie najemności (1453) mistrza Macieja

- Radości wam powiedam (1444)

Oba nawiązują do historii zwiastowania i poszerzają ją wątkami apokryficznymi oraz sięgają do ST.

Formy:

Tropy

4-24 wersów. Średnio 6-14 wersów.

- Przez twe święte weskrznienie

- O, waszego świata wsztek lud

Sekwencje („prozy”)

- Posłał przez anioły

- Dziękujmy wszyscy

- Przydzi k nam Święty Dusze

tematyka zw. ze świętami:

- Zwiastowania

- Bożym Narodzeniem

- Zesłaniem Ducha Św.

Hymny

- Zdrowaś, gwiazdo morsko

- Idą królewskie proporce

- Krzyżu wierny i wyborny

- Duchu Święty, raczyż przyjdź k nam

- Bądź pozdrowion, Krzyżu Święty

Epika

- Jezus Chrystus, Bog człowiek, mądrość Oćca swego

- Radości wam powiedam

Bernardyni

Jan Kapistran.

Poezja bernardyńska:

- Marian z Jeziorka

- Kancjonał puławski 1551

- Kancjonał kórnicki 1551-1555

Władysław z Gielniowa

Pierwszy znany z imienia Polak piszący w języku narodowym. „Płomienny kaznodzieja”

Tematyka jego utworów:

- pasja (z wątkiem współcierpienia Marii - większym niż w ewangeliach)

- narodziny (sielskie macierzyństwo i niemowlęctwo)

- pochwała Marii (uwzględnienie Niepokalanego poczęcia i apokryficznej historii Wniebowzięcia)

Napisał:

- Jezusa Judasz przedał

- Jasne Krystowo oblicze (bernardyńska pochwała ciała Jezusa)

- Jezu, Zbawicielu ludzski (prośba grzesznej jednostki o zmiłowanie Boże)

- Augustus kiedy krolował (narodzenie Chrystusa; wątki apokryficzne; emocjonalny klimat narracji)

- Już się anieli weselą (transitus/dormitio)

1. Los Marii po śmierci Syna: przyjęta przez Ewangelistę Jana do domu i traktowana przezeń jak własna matka, tęskni i płacze za Synem.

2. Marii ukazuje się anioł, który Ją pozdrawia, zapowiada Jej przybycie do nieba i ofiarowuje „palmę rajską”. Maria przed śmiercią chce zobaczyć Apostołów; ci są rozproszeni po świecie, ale Jezus sprowadza ich do Niej.

3. Przy uśpionej wśród zgromadzonych Marii, pojawia się Jezus by wydać dyspozycje dotyczące pogrzebu. Apostołowie urządzili pogrzeb, ale Żydzi się wpierdolili, domagając się zwyczajowego spalenia zwłok Marii. Jezus ich ukarał ślepotą, a biskupowi żydowskiemu uschły ręce. Przebłagali Piotra o łaskę. Pogrzeb ruszył dalej. Jezus trzeciego dnia schodzi po Matkę.

Transitio są zwykle podzielone na trzy części:

1. Anioł zwiastuje Marii rychłą śmierć i jako znak objawienia pozostawia liść palmowy. Apostołowi otaczają Marię i wraz z Ni oczekują zaśnięcia.

2. Jezus zstępuje z nieba, każe Apostołom godnie pochować Marię i zapowiada swe ponowne przyjście.

3. Jezus ponownie zjawia się na ziemi i w chwale unosi do nieba zmartwychwstałe ciało Marii.

Posłuchajcie, bracia miła… 1470

Liryczny monolog Marii opłakującej pod krzyżem śmierć Syna. Zwraca się w trzech apostrofach: do Syna, do Gabriela (spór), do wszystkich matek.

Św. Bernard z Claivraux

Dochodzenie do Prawdy jako wznoszenie się po 12 stopniach pokory, nad którymi są 3 stopnie prawdy:

1. osiągamy dzięki pokorze

2. litości

3. kontemplacji

Św. Bonawentura

Wszechstronny umysł, zdolny przede wszystkim do godzenia sprzeczności i sumowania osiągnięć przeszłości.

Wędrówka duszy do Boga:

Droga duszy ludzkiej do Boga w trzech etapach:

1. szukanie śladów i cieni Boga w otaczającym nas świecie, który jest jak książka - gdy czytana właściwie potrafi zbliżyć się do Boga

2. szukanie obrazu Boga we własnej duszy

3. zjednoczenie duszy z Bogiem przez miłość - w trzech fazach:

1. wyzwolenie duszy od zła

2. wewnętrzne oświecenie duszy

3. połączenie

Pieśń o św. Dorocie męczennicy 1420

Na ostatniej karcie kodeksu łacińskiego.

Hybryda czesko-polska.

Dorota wywodziła się z królewskiego rodu w Cezarei. Sama wybrała ubóstwo (rozdała majątek) by poświęcić się Bogu. Panujący ówcześnie król Fabrycjusz, wróg chrześcijan, zakochał się w niej i obiecywał jej bogactwa i małżeństwo, jeśli wyrzekne się chrześcijaństwa. Odmówiłam więc pojmał ją i poddał mękom: biczowaniu, szarpaniu hakami rozpiętej na drabinach, ogniem. Pół-martwą zamknął w więzieniu na 9 dni, gdzie głodowała. Jezus ją uleczył i na sąd udała się zdrowa. Sędzia Teofil namawiał ją na przyjęcie pogańskiej wiary - lecz ona nie wyrzekła się Chrystusa.

On pyta dokąd ona chce pójść - ona że do raju, przebywać z Chrystusem, gdzie „owoce rozliczne”.

On drwi i prosi by mu stamtąd przysłała te owoce - ona się zgadza.

Z nieba głos wzywa Dorotę. Gdy ona schyla się pod mieczem katowskim, widzi odzianą w purpurę dziewczynkę, niosącą w koszyku 3 jabłka i 3 róże (choć był wtedy luty). Dorota posłała dziecko do Teofila. Ten na widok jabłek nawrócił się i błagał Boga o wybaczenie.

Legenda o św. Aleksym 1454

Bogaty Mąż Boży, arystokrata ożeniony z polecenia rodziców, ucieka z wesela i jako żebrak spędza resztę życia u bram kościoła w Odessie.

Wątki

- On. Bogaty młodzieniec porzuca rodzinę, wyrusza w podróż by poświęcić się Bogu i z wyroku Opatrzności wraca do rodzinnego miasta, gdzie spędza życie jako żebrak pod drzwiami własnego domostwa.

- Rodzice Aleksego. Utraciwszy jedynaka szukają go po całym świecie i rozpoznają w zmarłym nędzarzu.

- Ona. Losy porzuconej w trakcie nocy poślubnej żony Aleksego. Całe życie spędziła sama, ale po śmierci męża mogła odczytać list znalezione w jego dłoni.

Skarga umierającego (pieśń)

Abecedariusz Ach! Mój smętku, ma żałości!...

Monolog moribunda rozpaczającego na łożu śmierci, otoczonego przez rodzinę i fałszywych przyjaciół, czekających na spadek po nim. Żali się, że los jego duszy jest niepewny. Następnie żałuje zgromadzonych dóbr, które musi pozostawić. Następnie widzi braci udających żal i czekających na spadek po nim. Moribundus czuje się oszukany przez świat, który pociągał go fałszywymi urokami, pozwalając zapomnieć o krótkości ludzkiego żywota. Wyznaje grzechy i żałuje błędów: hołdował dwu bogom przeklętym (pieniądzom i rozpuście). Ktoś, być może Anioł Stróż, podsuwa mu sposób na ocalenie duszy: niech przywoła kapłana, wyspowiada się, okaże skruchę i przyjmie ostatnie namaszczenie, a także uporządkuje ziemskie sprawy: niech przekaże majątek dzieciom, złoży ofiarę na Kościół, zapisze część dóbr przyjaciołom i spłaci długi.

Psychomachia

Kuszenia diabelskie

1. sieje zwątpienie

2. przypomina grzechy i odbiera nadzieję na zbawienie

3. podsyca bunt wobec doznawanych cierpień fizycznych i podsyca niechęć do bliskich

4. budzi pychę i samouwielbienie

5. budzi tęsknotę do dóbr doczesnych

Pociechy anielskie

1. utwierdzenie w wierze

2. poucza, że żalem i prośbą o łaskę można uzyskać zbawienie

3. zachęca do cierpliwości

4. zachęca do skromności i bogobojności

5. poucza o konieczności pozostawienia spraw ziemskich

Skarga umierającego (dialog)

Połączenie abecedariusza oraz pieśni Dusza z ciała wyleciała.

Dialog sceniczny, podzielony na kwestie: Chory, ludzie słuchający, Anioł, św. Piotr i Dusza

Tu ludzie namawiają do zawołania kapłana, nie anioł.

Pieśń Dusza z ciała wyleciała

Wizja jak u św. Pała.

Dusza przybywa sama w zaświaty, zatrzymuje się na zielonej łące, płacze bo nie wie gdzie ma się podziać, a anioł obiecuje zabrać ją do raju.

Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią

Pierwowzór to łaciński prozaiczny dialog pt. Rozmowa o śmierci

Ale: obszerne partie polskie nie mają łacińskich odpowiedników, np. rozmowa nt. przyczyn śmiertelności człowieka, wywód śmierci nt. bezwzględności wobec zwierząt i ptaków i ludzi wszystkich stanów, pochwałę „dobrych mnichów” i naganę „złych mnichów” i niedokończona apologia świętych dziewic.

Reszta ma odpowiedniki, ale są mocno przekształcone.

Niektóre fragmenty łacińskie nie mają polskich odpowiedników, np. oskarżenie Śmierci o srogość wobec dzieci i starców, oraz próba samopocieszenia Polikarpa, że Śmierć zostanie pokonana w dniu Sądu Ostatecznego.

Trzy części:

1. Wstęp w formie „ja”: zwrot do Boga i do słuchaczy.

2. Fragment narracyjno-opisowy prezentacja postaci dialogi i wprowadzenie w sytuację.

3. Dialog.

Polikarp błaźni się przed Śmiercią, zdaje idiotyczne pytania:

1. O pochodzenie Śmierci

2. Skąd bierze się zaciekłość Śmierci wobec ludzi i czy można przekupić ją darami?

3. Z kim będzie się przyjaźniła Śmierć i gdzie się schroni gdy wytraci wszystkich ludzi?

4. Co można sądzić o lekarzach co chwalą swoje zioła a nie uchronią przed Śmiercią?

5. Czy Polikarp może schronić się przed Śmiercią, np. pod ziemią lub w murowanej twierdzy? Czy skryje się przed nią, gdy będzie się strzegł we dnie i w nocy?

6. Czy Bóg ceni święte dziewice?

Polikarp to idiota, a Śmierć łatwo się wkurwia, lubi znęcać się i budzić grozę.

Wiersz Słoty o chlebowym stole

Pareneza.

W Niemczech i Włoszech były już traktaty o dworności. Korzystano z ustępów ze ST o ucztach i winie oraz z NT.

Utwór powstał w kulturze wielkopolskiego dworu i panujących tam na początku XVw. obyczajów biesiadnych.

Opis dwornego obyczaju „wysokiego” wobec wieśniaczego prostactwa rytuału biesiadnego przestrzegają ludzi „csni” (godni czci) określani jako „panowie”, „rycerze” lub „panosza” (giermkowie). „Cne” są również damy.

Tematy

- zasady dwornego biesiadowania

- kult damy

Przebieg akcji

1. Inwokacja do Boga

2. Pochwała stołu i jadła

3. Refleksja: biesiada pozwala zapomnieć o troskach i niepewnej przyszłości człowieka

4. Wykład ogólnych zasad zachowania przy stole

5. Reguły zajmowania miejsca przy stole

6. Przeciwstawienie obyczaju „światowego” z „domowym”

7. Zasady mycia rąk przed posiłkiem

8. Normy biesiadowania pań i panien

9. Reguły zachowania rycerza i panoszy wobec damy przy stole

10. Pochwała „csnej pani”

11. Zasada konwersacji biesiadnej

12. Pochwała „żeńskiej twarzy”

Pieśń o Wiklefie Jędrzeja Gałki z Dobczyna

Gałka popadł w konflikt z Kościołem i Uniwersytetem, gdy zaczął głosić realizm pojęciowy Johna Wiklefa.

Podział

1. Pochwała Wiklefa i wykład podstawowych założeń jego systemu myślowego.

2. Przeciwstawienie Kościoła Chrystusowego kościołowi Antychrysta - papieża i cesarskich popów (duchownych).

3. Chrześcijański sposób walki z Antychrystem.

Wiklef nauczał, że kapłani nie są kapłanami Chrystusa, lecz cesarskimi, tzn. cesarza Konstantyna, bo to Konstantyn, nie Chrystus, przyznał im państwo Rzymskie - na mocy sfałszowanego aktu, wg którego Konstantyn Wielki za uleczenie go z trądu przekazał władzę świecką w Rzymie papieżowi Sylwestrowi I.

Nowina o węgierskim kroli

O walkach husytów z armią Zygmunta Luksemburskiego, który chciał podbić Czechy pod pozorem zaakceptowanej przez papiestwo wojny z husytami.

Pieśń o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego

Tendencyjny, stronniczy utwór przedstawiający wyidealizowany obraz tego dupka A. Tęczyńskiego i nienawistny wobec mieszczan: złych ludzi, psów, chłopów.

1461-1462. Brat kasztelna Jana T., Andrzej, starosta rabsztyński, zamierzał ze swoim oddziałem wyruszyć na wojnę pruską. Oddał swoją zbroję do renowacji krakowskiemu płatnerzowi Klemensowi, ale niezadowolony z wykonanej naprawy zapłacił 18gr zamiast 2zł, a na protesty płatnerza odpowiedział pobiciem go i złożeniem nań skargi. Gdy straż wyprowadziła Klemensa, ten zaczął kpić z tego, że teraz Andrzej potrzebuje straży. Ten podbiegł i pobił go do nieprzytomności. Poszła skarga do królowej, ta nakazała spokój i 80000 grzywien dla tego, kto go zakłóci. Butny starosta nie chciał się kryć w domu, wyszedł na ulicę jak gdyby nigdy nic. Został zaatakowany, chciał schronić się w klasztorze, ale tam został dopadnięty i zamordowany.

Brat Jan Tęczyński i syn Jan na Rabsztynie Tęczyński złożyli oskarżenie. Używając przekrętów wygrali sprawę. Miasto dostało karę grzywny i ścięto 6 przedstawicieli miejskich (nie mieli oni związku ze sprawą), a 3 uciekło.

Chytre bydlą z pany kmiecie (Satyra na leniwych chłopów)

Bohaterem jest kmieć. Kmiecie (chłopi posiadający ziemię) byli zobowiązani np. do odpracowania 1 dnia na tydzień na pańskiej ziemi. Ilość obowiązków zwiększała się, więc kmiecie sabotowali pracę wykonując ją celowo źle. W dniu odpracowania pańszczyzny: wychodzili na pole z dużym opóźnieniem, udają że muszą naprawiać sprzęt, w obecności pana pracują, niepilnowani - lenią się.

Wyglądający na prostaka kmieć jest w istocie chytrym pachołkiem.

PROZA

Biblia królowej Zofii

Cały przekład ST na zlecenie Zofii, czwartej żony Wł. Jagiełły.

Złożona z dwóch części:

1. do ks. Hioba

2. od Psałterza do Drugiej Księgi Machabejskiej

Przekład z wersji staroczeskiej. Pełny namaszczenia i powag, ale prosty styl polskiej prozy narracyjnej.

Formy podwójne, liczne bohemizmy i słowa już nieużywane. Częste imiesłowy.

Apokryfy

Apokryf (gr. Ukryty, tajemny) - w kulturze hellenistycznej oznacza księgę zawierającą wiedzę ezoteryczną, przeznaczoną dla wybranych. W kościele chrześcijańskim oznacza pisma niedopuszczone do lektury podczas zgromadzeń religijnych. Apokryfami było wszystko poza kanonem. Kanon to zbiór ksiąg uznawanych za natchnione.

Cechy wyróżniające apokryfy to współcześnie:

- zbliżenie formalne i treściowe wyniki z naśladownictwa

- nieprawdopodobne treści przesycone elementami baśniowymi, fantastycznymi i naiwnymi

- niejasne pochodzenie

- odstępstwa od doktryny chrześcijańskiej

Apokryfy

ST (IIw.pne - Iw.ne; środowiska żydowsko-helleńskie i palestyńskie)

Opowiadania

Rozwijają wybrane zdarzenia lub wątki histryczne lub legendowe.

- Księga Jubileuszów

- Życie Adama i Ewy

- Księga modlitw ?????

Pisma dydaktyczne

Wyjaśnienia obszerne wybranych kwestii doktrynalnych i moralnych.

- Testamenty Dwunastu Patriarchów

- Czwarta księga Machabejska

Apokalipsy

Utwory proroczo-wizyjne nawiązujące do epizodów ksiąg kanonicznych i kontynuujące księgi prorockie (zwł. Daniela, Ezechiela, Barucha)

- Księga Henocha

- Wniebowzięcie Mojżesza

- Apokalipsa Abrahama

- Testament Abrahama

NT (II-VIw. ne)

- Ewangelia Tomasza

- Ewangelia Filipa

- Ewangelia Judasza Iskarioty

niektóre opowiadają o życiu Jezusa:

- Ewangelia arabska Jana

- Ewangelia Gruzińska

- Protoewangelia Jakuba

- Ewangelia Pseudo-Mateusza

- Ewangelia dzieciństwa

opis Męki i Zmartwychwstania:

- Ewangelia Piotra

- Ewangelia Nikodema

Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa (Rozmyślanie przemyskie) kopia z XVIw.

Tytuł z pierwszej strony rękopisu: Poczyna się Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa.

Kopia: brakuje początku i zakończenia, oraz kilku kart.

Kompozycja w rozdziałach (czczeniach) trójkowa: prolog - narracja - zakończenie.

Styl prosty, zbliżony do mowy potocznej (deminutywy + wyrazy pospolite).

Przebieg akcji

Ks. I (33 czczenia)

Dzieje Matki Jezusa od Zwiastowania przez Gabriela jej przyszłych narodzin Annie, żonie Joachima. Niepokalane poczęcie i urodzenie się Marii. Cudowne znaki towarzyszące przyjściu na świat. Poświęcenie jej w świątyni jerozolimskiej. Wychowanie. Niezwykła uroda i przykładne obyczaje: ofiarowała się Bogu i przez to zobowiązała się nie wychodzić za mąż, ale głos Boży w kościele skłonił kapłanów do wykonania próby: kto wejdzie tam z rózgą lub laską i owa laska mu rozkwitnie, a na niej usiądzie Duch Św. w postaci gołąbka - ten zostanie mężem Marii; został nim Józef.

Ks, II (111 czczeń)

Od Zwiastowania. Konflikt z Józefem, który zwątpił w czystość Marii widząc ją brzemienną i chciał ją opuścić. Wyjaśnienie czystości. Narodziny Jezusa. Pokłon pasterzy i trzech króli. Dzieciństwo Jezusa. Cuda. Opis postaci. Do okresu publicznej działalności Jezusa.

Ks. III (405 czczeń)

Publiczna działalność Jezusa. Jego nauki. Cuda. Skupianie Apostołów. Do momentu pojmania i pasji, urywa sioę na scenie rozmowy z Piłatem.

Drobiazgowy opis ciała Marii, sposobu poruszania się, głosu. Podobnie u Jezusa (17 rozdziałów opisu ciała).

Motyw compassio.

Źródła

Ks. I - vita rythmica

Ks. II - vita rythmica + Historia scholastica + Ewangelie

Ks. III - różne

Żywot Pana Jezu Krysta XVIw. Baltazar Opec

Wpierw rękopisy, potem ukazała się drukiem w oficynie Hieronima Wietora, a po paru miesiącach, wzbogacona o 14 pieśni i obficie ilustrowana, w konkurencyjnej oficynie Jana Hallera (więc książka ta musiała być bardzo popularna).

Przebieg akcji

Ks. I (5 rozdziałów)

Dzieje Marii i Jezusa do wskrzeszenia Łazarza.

Ks. II (107 rozdziałów)

Historia pasji.

Ks. III (22 rozdziały)

Zmartwychwstanie i Wniebowstąpienie Jezusa. Zaśnięcie i Wniebowzięcie Marii. Zakończenie to wizja Sądu Ostatecznego.

O człowieczeństwie Marii i Jezusa. Wymiar ludzki i realistyczny. Ich relacja to wzruszająca naturalność.

Komentarze z odwołaniami do pism Bernarda z Clairvaux.

Idea ascetycznego ubóstwa i bezgranicznego poświęcenia dla wiary.

Kazania gnieźnieńskie

Zbiór 10 polskich homilii z pocz. XVw. + 95 kazań łacińskich (w tym 70 utworów Peregryna z Opola, a także wypisy z Legenda aurea Jakuba de Voraigne). Autorem tych 10 polskich kazań jest być może Łukasz z Wielkiego Koźmina.

Tematyka

1, 2 - o Bożym Narodzeniu

3 - o św. Janie Chrzcicielu

4 - o św. Marii Magdalenie

5 - o św. Wawrzyńcu

6 - o św. Bartłomieju

7, 8 - o Bożym Narodzeniu

9. 10 - o św. Janie Ewangeliście

2 i 10 to przekłady łacińskich kazań Peregryna z Opola.

7 zostało zaczerpnięte od Hieronima z Pragi.

Wszystkie teksty zaczynają się od zwrotu: Dziatki miłe (…)

Układy trójkowe: teza - arg1 - arg2 - arg3

pyt - odp1 - odp2 - odp3

ale też układy czwórkowe i in.

Nauki moralne w formie opowiadań, np.

O dwóch braciach, co rozdali swe dobra kościołom i ubogim, ale wkrótce zaczęli tego żałować. Zrozumiawszy to, św. Jan Ewangelista pomógł im cudownie odzyskać majątek, ale z zastrzeżeniem, że nie wejdą do Królestwa Niebieskiego. Wkrótce do św. Jana przyprowadzono zmarłego młodzieńca, którego na prośbę jego matki i przyjaciół przywrócił do życia. Młodzieniec opowiedział braciom, iż przebywając w zaświatach widział, jak ich aniołowie stróże płaczą nad ich losem, a szatani cieszą się, że zdobyli ich dusze. Bracia przebłagali św. Jana, ten wniwecz obrócił ich majątki i wyznaczył im pokutę.

Lub np.

O wskrzeszeniu przez św. Jana pewnej dobrej i nabożnej niewiasty imieniem Druzyjana.

Symbolika

Do objaśnienia nauki moralnej płynącej z żywota św. Bartłomieja, odartego ze skóry przez pogan, których nawracał w Indiach, posłużył wąż.

Wąż jest symbolem

mądrości przemiany i odrodzenia nieuchronnej śmierci

W niebezpieczeństwie chroni Zmienia okresowo skórę. Ze względu na zachowanie.

głowę , a nie resztę ciała.

Każdy człowiek ma mieć Boga Zrzućmy starą skórę, tj. Pamiętajmy o śmierci i o skromności

na uwadze. grzechy. Bartłomiej porzucił bo wszyscy jesteśmy z tej samej ziemi.

bogactwo (- jego strata).

Inne kazania

- Kazanie na dzień Wszech Świętych (o wersetach z Ew. Mateusza)

- Kazania augustiańskie (moralizujące; np. kazanie o królu, który popadł w niemoc po śmierci jedynego syna. Po naradzie Arystoteles postanowił zwrócić mu utracone bogactwo, Platon - zdrowie, Cyceron - syna)

- Kazania o Maryi Pannie Czystej Jana z Szamotuł zw. Paterkiem (adoracja Marii Panny, głównie Niepokalane Poczęcie)

Proza świecka

W zbiorach wzorcowych np. w Retoryce Marcina z Międzyrzecza znaleziono pięć listów miłosnych z XVw.

Miłość jako choroba lub wielka troska. Ostrzeżenie przed „sokami” czyli oszczercami pragnącymi rozdzielić kochanków. Brak sensualizmu, idealizacja uczuć i wizerunku ukochanej.

Powiastki włosko-polskie

- o muzułmańskim niewolniku, co zabił żonę i synów swego nieludzkiego pana

- o złym księdzu, zabitym za zdradzenie tajemnicy spowiedzi

- o złym księdzu, co morduje podstępnie swego pana, po którym miał dostać majątek, zabija też jego służącą i chłopca na pożytki, ale zostaje sprawiedliwie ukarany

Powieść o papieżu Urbanie

Grzeszny papież na łożu śmierci wyznaje strach przed Sądem Bożym. Kapłan zostaje przez trzy godziny przy papieżu i modli się trzykrotnie. Oblicze papieża jaśnieje, te modlitwy pomogły.

Gesta Romanum zebrał Jan z Koszyczek

Zbiór exemplów.

O rycerzu, co rozgniewał króla. Przyjaciele wstawiają się zań, król daruje winę, jeśli ten przybędzie do pałacu jednocześnie jezdno i pieszo, prowadząc przyjaciela, nieprzyjaciela i „krotofilnika”. Więc: rycerz upozorował przed żoną, że zabił pielgrzyma, ale nakazał jej milczeć. W wyznaczonym dniu przyszedł z psem trzymając na nim nogę (pieszo+jezdno), krotofilnikiem jest syn, a wrogiem żona, bo wydała go, że niby zabił mnicha.

część kanoniczna

---