Neurofizjologia emocji

Emocje w psychologii to procesy psychiczne, silne odczucia pobudzające nadające wrażeniom subiektywne wartości i jakości.
Są to zwykle automatyczne, dość krótkie i złożone reakcje organizmu.
Emocje są zwykle widoczne na zewnątrz, mają swoje korelaty fizjologiczne nawet jeśli są skrywane, np:

• Strach wiąże się z szybszym biciem serca, często falą gorąca, zwiększonym napięciem mięśni;

• Wstyd wiąże się z rozszerzeniem naczyń krwionośnych twarzy (rumieńce) i górnej części ciała.

• Szczęśliwość związana jest z uczuciem unoszenia, ekspansji płuc.

• Smutek związany jest z rozluźnieniem mięśni nóg i rąk, napięciem mięśni gardła i okolic oczu.

Emocje powstały w wyniku rozszerzenie mechanizmów zachowania homeostazy, by przygotować organizm do odpowiedniej reakcji.

Pierwsze systematyczne obserwacje emocji u zwierząt zrobił już Darwin, opisując wyniki w książce "O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt" .
Funkcje podstawowych emocji podobne są u ludzi jak i u zwierząt.

Następnie James uważał, że emocje to postrzegane reakcje organizmu, postrzeżenie prowadzi do reakcji fizjologicznych a te są analizowane świadomie i "postrzegane" jako stany emocjonalne. Potykając się lub odskakując przed pędzącym pojazdem najpierw reagujemy, łapiemy równowagę, pojawia się reakcja fizjologiczna a dopiero potem uświadomienie emocji strachu.

Teoria Cannona-Barda odwraca sytuację: najpierw czujemy emocje a potem zmiany fizjologiczne.Za reakcje emocjonalne odpowiedzialne jest podwzgórze, w którym dokonuje się ocena emocjonalnego znaczenia dochodzącej informacji; sygnały przechodzą najpierw przez wzgórze a stąd do kory i do podwzgórza, które z jednej strony przesyła je po modyfikacji również do kory (dzięki czemu mamy świadome odczucie emocji), a z drugiej wysyła sygnały do pnia mózgu odpowiadając za reakcje fizjologiczne, występujące jednocześnie z emocjami.

Emocje związano bardziej precyzyjnie z działaniem mózgu w pracach Jamesa Papeza. Powstawanie emocji zachodzi w pętli (zwanej obecnie kręgiem Papeza) zaczynającej się od tylnej części wzgórza, przez którą sygnały zmysłowe docierają do kory czuciowej i podwzgórza. Kora czuciowa wpływa na zakręt obręczy, który przesyła je przez korę około węchową do hipokampa, stąd przez jądra przegrody do ciał suteczkowatych i innych jąder podwzgórza odpowiedzialnego za reakcje fizjologiczne organizmu. Informacja wraca z ciał suteczkowatych do przedniej części wzgórza i znowu do kory zakrętu obręczy.
Odczuwanie emocji miało się wiązać z integracją sygnałów z kory czuciowej z sygnałami z podwzgórza.

Joseph LeDoux krytykuje samo pojęcie układu limbicznego, jest to mgliste pojęcie, synonim większości ośrodków podkorowych powyżej pnia mózgu.
Hipokamp nie bierze udziału w reakcjach emocjonalnych, chociaż pierwotnie uważano go za część układu limbicznego.

Przyjemność wywołuje pobudzanie elektryczne bocznej części podwzgórza.

Strach łatwo jest warunkować, stąd mechanizmy strachu są najlepiej poznane.
Lęk, niepokój to strach bez wyraźnego powodu.
Główna struktura analizująca emocje tego typu to ciało migdałowate, składające się z około 10 jąder.
Odbieranie pobudzeń: bezpośrednio z wzgórza (12 ms u szczura) lub przez korę (25 ms, nieco wolniej).
Wzgórze rozdziela ogólne cechy bodźca, przyspieszając reakcję.
Kora sensoryczna analizuje złożone aspekty bodźca, reakcja jest nieco późniejsza.
Kora przyśrodkowa przedczołowa hamuje niewłaściwe zachowania, jeśli zostaną wywołane pomyłkowo.
Hipokamp i kora przejściowa (węchowa) pozwalają zapamiętać epizod, w tym kontekst reakcji emocjonalnych.

Ekspresja emocji negatywnych: jądro środkowe (centralne) ciała migdałowatego pobudza wyspecjalizowane struktury odpowiedzialne za różne formy zachowań.

Jądro migdałowate uczy się reakcji warunkowych, tworząc pamięć emocjonalną. Pamiętanie sytuacji emocjonalnie pobudzających stwarza wrażenie istnienia pamięci "błyskowa" , przywoływanej jako epizod, niemal fotograficznej. Jest to związane z wydzielaniem dużej ilości adrenaliny przez nadnercza, która przez pień mózgu zwiększa plastyczność hipokampa i ciała migdałowatego, prowadząc do zapamiętania zdarzenia.

Dokładniejsze badania pokazują, że szczegółowa pamięć takich zdarzeń to tylko pozory, mamy po prostu silne wrażenie pamiętania, ale dorabiamy sobie szczegóły.

Inne struktury silnie zaangażowane w analizę, ekspresję i kontrolę emocji to:

• Podwzgórze i kora wyspy, których działanie tworzy autonomiczne składowe emocji.

• Brzuszna część prążkowa, sterujące stereotypowymi zachowaniami emocjonalnymi.

• Brzuszno-przyśrodkowa kora przedczołowa kontrolująca i hamująca zachowania społecznie naganne

Czy procesy poznawcze i afektywne tak zasadniczo się od siebie różnią?
Interpretacja subiektywna jest bardzo różna.
Procesy poznawcze są bardziej precyzyjne, zlokalizowane.
Procesy afektywne są mało precyzyjne, zdelokalizowane, mobilizujące mózg/organizm do określonego działania.
Ewolucyjnie procesy poznawcze rozwinęły się później, modyfikując działanie układu emocjonalnego i w pewnym stopniu go kontrolując.

Układ nagrody działa jeśli nie jest hamowany przez negatywne emocje.
Rozwiązywanie zdań umysłowych pozbawionych emocjonalnych składowych hamuje działanie jądra migdałowatego, w efekcie pojawia się uczucie przyjemności.

Układ nagrody jest zaangażowany we wszystkie zasadnicze zachowania: pobiera-nie pokarmu, wody, aktywność seksualną, agresję, itp. Brak pożywienia, a właściwie obniżenie poziomu glukozy wywołuje głód, który silnie motywuje zwierzę do poszukiwana pokarmu, w tym bowiem stanie jedzenie silnie pobudza układ nagrody i staje się przyjemnością. Brak picia, a właściwie odpowiednie zmiany jonowe, powodują pragnienie, które na tej samej zasadzie silnie motywuje zwierzę do poszukiwania płynu. Kiedy jednak zwierzę pobierze odpowiednio dużo pokarmu, ośrodek sytości zacznie tłumić układ nagrody związany z pobieraniem pożywienia, a kiedy pragnienie zostanie zaspokojone, zahamowaniu ulegnie pobudzające działanie picia na ośrodek nagrody. Również popęd seksualny w warunkach normalnych pobudza układ nagrody tylko do pewnego stopnia, tak że po aktywności seksualnej zapewniającej dużą szansę na sukces reprodukcyjny przyjemność znika. O tym, jak subtelna jest taka regulacja, świadczy tzw. efekt Coolidge'a, polegający na tym, że samiec, już nie podejmujący dalszych prób kopulacji z tą samą partnerką, z chęcią podejmie kopulację z nową, co oczywiście zwiększa szansę na sukces reprodukcyjny. Właśnie dlatego, że system nagrody składa się z systemu przyjemności i systemu kary, działa on sprawnie i poszukiwanie przyjemności nie przeszkadza w naturalnej adaptacji do środowiska Jak większość układów w żywym organizmie, zwłaszcza u człowieka, układ nagrody może jednak ulec zaburzeniom. Wówczas pojawiają się poważne zaburzenia behawioralne - bulimia lub anoreksja, zaburzenia psychoseksualne czy nadmierna agresywność.

Konieczna jest równowaga: nadaktywność brzuszno-przyśrodkowej kory przedczołowej prowadzi do manii; niska aktywność jąder migdałowatych wzmaga skłonności psychopatyczne.

Układ "motywacji", nadający napęd do działania, związany jest z podsystemem dopaminergicznym.

Do powstania emocji konieczna jest interpretacja przez płaty czołowe.
Uszkodzenia wybranych szlaków łączących ośrodki podkorowe z korą czołową i przedczołowa upośledza możliwości interpretacji stanu mózgu, powodując różne zaburzenia emocjonalne:

• Anhedonia to niemożność odczuwania przyjemności powodująca zaprzestanie wykonywania czynności dających uprzednio przyjemność.

• Aleksytymia to niemożność wyrażenia za pomocą słów swoich stanów emocjonalnych.

• Paratymia to braku związku między uczuciami a ich ekspresją.
  
  
  

Literatura

• J. LeDoux „Mózg emocjonalny”

• Oatley „Zrozumieć emocje”

• „Świat Wiedzy”

• http://www.fizyka.umk.pl/~duch/Wyklady/Mozg/07-3-limbiczny.htm

• http://en.wikipedia.org/wiki/Joseph_LeDoux

• notatki z wykładów i ćwiczeń

---