Temat:  ZNACZENIE KONTRAKTU W PRACY SOCJALNEJ - na podstawie:

• Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 roku, Art. 6, pkt. 6.

• Charles D. Garvin, Brett A.Seabury, Działania interpersonalne w pracy socjalnej. Procesy i procedury, Katowice, 1998, s. 291- 299.

Kontrakt socjalny- pisemna umowa zawarta z osobą ubiegającą się o pomoc, określająca uprawnienia i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie podejmowanych działań zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny.

W kontrakcie należy unikać zawodowego żargonu i terminologii prawniczej, stosować pojęcia jasne, prosty język- używać słownictwa klienta. Wszystko to minimalizuje sprzeczności i nieporozumienia między stronami.

Posługiwanie się pisemną wersją kontraktu nie zawsze jest potrzebna, bywa też zbędna lub niemożliwa. W pewnych przypadkach porozumienie osiąga się ustnie. Jednych klientów kontrakt onieśmiela lub straszy, dla innych nie ma żadnego znaczenia lub nie da się go opracować ( w przypadku małych dzieci, psychotyków, osób głęboko upośledzonych czy analfabetów). Dla klientów impulsywnych kontrakt socjalny stanowi tzw. złoty środek- są odpowiedzialni za podjęte decyzje.

Kontrakt musi być zrozumiały dla stron ale i przez nie akceptowany.

Składa się punktów, które zawierają informacje:

• pomiędzy kim zawierany jest kontrakt;

• warunki po spełnieniu, których zostanie zrealizowany cel;

• czynności za które wykonanie są odpowiedzialni klient jak i pracownik socjalny;

• określenie terminu do kiedy mają być wypełnione czynności;

• podpisy stron zawierających kontrakt;

• data kiedy kontrakt został zawarty.

Kontrakt w pracy socjalnej jest dynamiczny i elastyczny- ustalenia można renegocjować w miarę rozwoju usługi. W odróżnieniu od kontraktu prawnego kontrakt socjalny przedstawia raczej plany niż zbiór ścisłych zasad. Punkty kontraktu mogą ulec zmianie jeżeli strony dojdą do wniosku, że ustalone warunki są nieuczciwe, nie do przyjęcia, nieproduktywne, czy też nie obejmują osób lub działań, które powinny być uwzględnione w kontrakcie.

Skrajne zaburzenia, niedorozwój, uszkodzenia mózgu lub stany intoksykacji wykluczają możliwość uczestniczenia w opracowywaniu kontraktu. Zwykle w takich przypadkach negocjuje się kontrakt z członkiem najbliższej rodziny albo przyjacielem, którzy reprezentują klienta.

Temat: METODYCZNE DZIAŁANIA W PRACY SOCJALNEJ - na podstawie:

• C. Robertis, Metodyka działania w pracy socjalnej, Śląsk, Katowice, 1998, s. 85-244.

Metoda w pracy socjalnej - „jest sposobem postępowania pracownika socjalnego, począwszy od pierwszego spotkania z podopiecznym aż do zakończenia działania z tym samym podopiecznym.”

Metody są to uporządkowane procedury celowego wywoływania zmian w jednostkach, grupach, które są zgodne z założonymi celami pracy socjalnej. „ W pracy socjalnej metoda jest sposobem działania, lecz nie definiuje celów ani wartości, do których się odnosimy. Metoda jest instrumentem służącym do osiągnięcia wcześniej określonych celów i musi być podporządkowana tym wartościom i celom.”

Metodyczne działania w pracy socjalnej możemy podzielić na:

1. Działania bezpośrednie - są to bezpośrednie działania, które zachodzą w obecności klienta i pracownika socjalnego a przede wszystkim przy ich współudziale, podopieczny i pracownik socjalny angażują się wspólnie w proces, który powoduje zmiany u obu partnerów.

1. Wyjaśnianie - wspieranie: Wyjaśnianie - pracownik socjalny skupia się na słuchaniu, obserwacji oraz umiejętnym zadawaniu pytań, które pomogą klientowi spojrzeć na swoją sytuacje pod różnymi kontami, celem jest zrozumienie natury problemu, treści życzenia, sytuacji podopiecznego. Wyjaśnianie polega zatem na nakłonieniu podopiecznego do mówienia o swoim położeniu i problemach. Wspieranie - ma na celu wzmocnienie podopiecznego, zmniejszenie jego udręki oraz wyzwolenie w podopiecznym sił, które mogą zmobilizować go do zmiany swojej sytuacji. Wspieranie opiera się na zbudowaniu ponownego zaufania i szacunku do siebie przez klienta. Jednak najważniejsze jest rozumienie siebie przez samego klienta tak aby dostrzegł i zrozumiał swoje własne funkcjonowanie w relacji z innymi, by zdał sobie sprawę, jakie jego zachowanie wywiera wrażenie i jakie budzi uczucia.

2. Informowanie - postępowanie wychowawcze: „pracownik socjalny posługuje się przede wszystkim swoimi wiadomościami i wiedzą w celu zaspokojenia potrzeb podopiecznego.” Mamy tu do czynienia z trzema działaniami tj. informowaniem, pomocą materialną i postępowaniem edukacyjnym. W informowaniu głównie chodzi o to, iż pracownik socjalny przekazuje klientowi informacje dotyczące jego życzenia, typu problemów, które klient napotyka i usiłuje rozwiązać. Informacja dotyczy przepisów prawa i administracji, wynikających z tego praw i obowiązków oraz działalności różnych instytucji, w tym społecznych. Pracownik socjalny udziela pomocy materialnej, której celem jest doraźne naprawienie trudnej sytuacji finansowej bądź możliwość skorzystania z usług zarezerwowanych dla osób i rodzin w trudnej sytuacji ( zasiłek, dodatek np. mieszkaniowy, odzież, wyprawki itp.). Postępowanie wychowawcze to przekazanie wiedzy i umiejętności służących przysposobieniu do pełnienia ról społecznych, np. matki, gospodyni domowej oraz uspołecznienie, zyli wpojenie zachowań zgodnych z przyjętymi w danym społeczeństwie normami społecznymi.

3. Perswazja - wpływanie: porada „polega na wpływaniu na podopiecznego, aby zabrał się do organizowania swojego życia, pobudzenie swojej aktywności, w sposób z punktu widzenia pracownika socjalnego i społeczeństwa, które reprezentuje, jak najbardziej odpowiedni.” Pracownik socjalny występuje tutaj w roli eksperta. Konfrontacja jest to metoda, w której ukazywane są klientowi następstwa jego czynów, ukazywanie ich skutków, konsekwencji, które mogą pociągnąć za soba takie, czy inne zachowania. Natomiast perswazja służy do przekonywania, wykładania argumentów, które są pomocne w celu nakłonienia podopiecznego do przyjęcia propozycji pracownika socjalnego.

4. Nadzorowanie - wpływanie przy użyciu autorytetu: sa to działania, których celem jest zastosowanie wobec podopiecznego pewnych środków przymusu oraz sprawowanie nad nim kontroli poprzez kontynuowanie pracy, narzucanie wymogów i ograniczeń i nadzorowanie. „Przez kontynuację pracy rozumiemy spotkania i wizyty domowe u podopiecznych, z którymi pracowni socjalny nie prowadzi już regularnej pracy, ale których niestabilna sytuacja stwarza obawy o pojawienie się okresowych trudności lub wręcz kryzysu.” Narzucanie wymagań i ograniczeń za pomocą autorytetu przez pracownika socjalnego: narzucanie wymagań - mobilizuje klienta do działania; narzucanie ograniczeń - to tworzenie pewnych ram, w których praca jest możliwa oraz ustalenie reguł, które należy szanować. Nadzór to działania kontrolne, które mają na celu sprawdzanie czy klient nie wrócił do poprzedniego stylu życia, działania nadzorujące mają na celu normalizację, czyli doprowadzenie do tego, aby podopieczny respektował normy społeczne.

5. Rozszerzanie kontaktów - tworzenie nowych możliwości: pomoc podopiecznemu w nawiązaniu kontaktów z ludźmi podobnymi do siebie; stymulowanie klienta do samodzielnego poszukiwania w otoczeniu nowych możliwości; zachęcanie podopiecznego, by brał udział w życiu społecznym i korzystał z infrastruktury socjalnej.

6. Strukturyzacja relacji pracy z podopiecznym: ustalenie z klientem częstotliwości i czasu spotkań, wyboru miejsca spotkań, wybór najpilniejszego problemu.

2. Działania pośrednie - są to takie działania, które są prowadzone bez klienta tylko przy udziale pracownika socjalnego.

1. Organizacja - dokumentacja: - są tp działania pracownika socjalnego, które obejmują zarządzanie jego czasem, przestrzenią i wiedza w taki sposób, aby jak najlepiej obsłużyć podopiecznego. Organizacja przestrzeni to przygotowanie pomieszczeń, organizacja czasu pracy to ustanowienie granic i dokonanie wyboru czynności, tworzenie dokumentacji - aktualnej i kompletnej, co wymaga nieustannego aktualizowania wiedzy oraz śledzenia na bieżąco wszystkich modyfikacji prawnych i administracyjnych .

2. Programowanie i planowanie metodycznych działań bezpośrednich: sa to wszystkie działania poprzedzające opracowanie programu działania dotyczącego podopiecznego, w szczególności w pracy z grupą. Sa to faza wstępna tworzenia się grupy podopiecznych, organizowanie poszczególnych działań grupy i wybór aktywności wspierającej program grupy.

3. Metodyczne działania kierowane do otoczenia podopiecznego: „mają na celu modyfikację jego sytuacji zewnętrznej, zwiększenie jego możliwości włączania się w życie społeczne oraz zmianę postawy wobec niego osób znaczących w jego otoczeniu.”

4. Współpraca z innymi pracownikami socjalnymi: wymiana informacji na temat podopiecznego; koordynacja, współpraca pracowników służb społecznych, wspólne opracowanie analizy sytuacji podopiecznego, oceny i planu działania; praca zespołowa pracowników jednej instytucji; konsultacje pracowników socjalnych o różnym statusie zawodowym w celu wymiany doświadczeń.

5. Metodyczne działania na poziomie instytucji społecznych: pracownik socjalny występuje w imieniu klienta w celu uzyskania jakiegoś należnego podopiecznemu prawa, świadczenia w naturze lub swiadcze3nia pieniężnego. Pracownik przyjmuje na siebie rolę mediatora, pośrednika pomiędzy podopiecznymi a instytucjami.

Temat : PROFILAKTYKA UZALEŻNIEŃ - na podstawie

• Profilaktyka uzależnień, Zbigniew B. Gaś, Warszawa 1993 (Rozdział I)

Uzależnienie wg WHO to psychiczny i fizyczny stan wynikający z interakcji między żywym organizmem a substancja chemiczną (alkohol, nikotyna, leki, narkotyki) charakteryzujący się zmianami zachowaniami innymi rekcjami do których należy konieczność przyjmowania danej substancji w sposób ciągły lub okresowy, w celu doświadczenia jej wpływu na psychikę lub by uniknąć przykrych objawów towarzyszących brakowi substancji (EP XXI W, s. 11630)

Używanie różnorodnych środków odurzających powoduje nieobliczalne szkody we wszystkich sferach życia człowieka. Rosnące koszty społeczne tego rodzaju zjawisk sprawiają, ze coraz intensywniejsze stają się działania zmierzające do ograniczenia rozmiarów używania środków odurzających we wszystkich grupach wiekowych. Szczególny nacisk kładzie się na profilaktykę uzależnień w grupie dzieci i młodzieży.

Profilaktyka jako zapobieganie przez redukcję dostępności i zapotrzebowania - mamy trzy jej ujęcia: Gormann, druga Gold i Stewart, a trzecia Floyda.

1) Gorman - profilaktyka stanowi kombinację przepisów i strategii zmierzających do eliminowania lub redukcji potencjalnych czynników predysponujących do rozwoju uzależnienia. Przepisy są to reguły prawne, które mają ograniczać dostęp do środków odurzających. Strategie to programy bądź też pojedyncze działania, które zorganizowane są wokół trzech czynników, tj. substancja, środowisko w którym dana substancja jest używana, osoby które tych substancji używają.

2) Gold, Stewart -, profilaktyka jest ciągłym procesem, który zmierza do redukcji dostępności jak i zapotrzebowania. Ten proces skoncentrowany jest na trzech elementach tj. środki odurzające, koszty (czyli jednostki, grupy i ich szczególnej podatności na problemy związane z odurzeniem się, ich wiedzy i postawach), środowisko.

Środki odurzające - celem jest redukcja dostępności tych środków (elementy oddziaływania - reklama, podaż, cena, wielkość dawek, etykiety)

Koszty - strategie skoncentrowane na kosztach mają na celu pomagać jednostkom rozwijać się i zachowywać zdrowy styl życia, poczucie kompetencji (poprawa percepcji, wzrost odpowiedzialności, umiejętność podejmowania decyzji)

Środowisko - strategie powinny uwzględniać różnorodne czynniki środowiskowe (prawne, ekonomiczne, rodzinne, kulturowe, polityczne, religijne, etniczne).

Podstawowe cele działań profilaktycznych to:

• Inicjowanie aktywności całego społeczeństwa, które wspiera pełne zdrowie i dobre samopoczucie

• Ujawnianie nielegalnego odurzania się i wyciąganie pełnych konsekwencji prawnych i społecznych

• Wspieranie abstynencji jako społecznie akceptowanego wzorca,

• Opóźnianie wieku inicjacji tytoniowej i alkoholowej

• Zapobieganie rozwijaniu się problemów związanych z używaniem prawne dozwolonych środków odurzających

3) Floyd - profilaktyka ma charakter ciągłego procesu, który dostarcza jednostkom, grupom społecznym i organizacjom sposobności do:

• Wzbogacania wiedzy lub świadomości osobistych i grupowych możliwości

• Rozwijania umiejętności wykorzystywania osobistych potencjałów

• Twórczego wykorzystywania pomocy z zewnątrz w celu nabywania zdolności do skutecznego radzenia sobie z problemami życiowymi

Profilaktyka jako zapobieganie uzależnieniom przez koncentracje na kontekście społecznym (Wallach)

• Ważnym elementem działań profilaktycznych jest przejście z poziomu wyjaśnień indywidualnych na poziom uwarunkowań społecznych, ponieważ koncentracja na jednostce powoduje utratę z pola widzenia uwarunkowań społecznych, które wyzwoliły bądź rozwinęły problemy osoby uzależnionej.

• Koncepcja ta nadal dotyczy jednostki, ale w kontekście węższego i szerszego środowiska, w którym ona żyje.

• Koncentracja na jednostkach dysfunkcyjnych, która powinna stanowić moralno - etyczną odpowiedzialność całego społeczeństwa (społeczeństwo powinno wyciągać młode osoby z miejsc patologicznych).

• Głównym mechanizmem instytucjonalnych inicjatyw powinny być obowiązujące normy i przepisy społeczne.

• Realizacja badań społecznych dotyczących prawidłowości i skutków odurzania się, badania te mają być punktem wyjścia dla działań profilaktycznych, muszą dotyczyć życia społecznego i uwarunkowań ekonomicznych polityki

To pojęcie profilaktyki uwzględnia założenie, że aby dokonywać zmian w człowieku, należy wzbogacać jego środowisko. Dlatego też działania profilaktyczne należy kierować zarówno na jednostkę jak i na społeczeństwo, ponieważ system społeczny wraz ze swoją siecią wsparcia stanowi tę strukturę, która warunkuje zdrowy rozwój i życie jednostek.

Powinna ta profilaktyka dokonywać się na poziomie społeczności lokalnej, ponieważ wówczas możliwe staje się wykorzystanie właściwych, skutecznych sposobów do działania, które byłyby dostosowane do indywidualnych potrzeb jednostki.

Profilaktyka jako zapobieganie uzależnieniom przez wspieranie rozwoju pełnego zdrowia.

Profilaktyka to:

• aktywny proces tworzenia warunków, które wspierają dobre samopoczucie ludzi

• celowe działania przeznaczone do wspierania osobistego (emocjonalnego, intelektualnego, fizycznego, duchowego i społecznego) rozwoju jednostek oraz usprawnienia tych aspektów środowiska społecznego, które odgrywają istotna rolę w ograniczaniu zjawiska używania środków odurzających

• działanie ukierunkowane na redukcję zaburzeń związanych z używaniem środków odurzających i zdrowiem psychicznym, cel ten osiągany jest przez wsparcie rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego człowieka.

Profilaktyka (Duffy) to proces wspierający zdrowie przez:

• udzielanie ludziom pomocy potrzebnej do konfrontacji ze złożonymi, stresującymi warunkami życia,

• umożliwienie jednostkom osiągnięcia subiektywnie satysfakcjonującego, społecznie akceptowanego, bogatego życia.

W ramach tego procesu działania profilaktyczne muszą uwzględniać dwa nurty:

• Celowy i konstruktywny proces nakierowany na promowanie rozwoju jednostek, tak aby mogły realizować swoje potencjalne możliwości;

• Przeciwdziałanie czynnikom destrukcyjnym (ryzyko utraty zdrowia i bezpieczeństwa, stresy rodzinne i zawodowe, izolacja społeczna, przemoc, trudności finansowe, niewłaściwe warunki mieszkaniowe, zła opieka lekarska, brak pomocy w opiece nad małym dzieckiem).

Aby realizować tę profilaktykę, osoby prowadzące ją muszą spełniać dwa wymagania:

1. Posiadanie bogatej wiedzy o czynnikach wspierających zdrowie i rozwój jednostek;

2. Umiejętność identyfikacji czynników etiologicznych: dziedzicznych, środowiskowych (np. przebywanie w określonych miejscach), zachowaniowych (np. oddziaływanie subkultur).

W profilaktyce uzależnień wyróżnia się profilaktykę:

1) Pierwszorzędowa - są to działania, które maja z jednej strony, promować zdrowie a z drugiej strony mają zapobiegać pojawieniu się problemom związanych z używaniem i nadużywaniem alkoholu. Kładzie się tu szczególny nacisk na rozwijanie różnego typu umiejętności życiowych, umiejętności związanych z radzeniem sobie z wymogami życia. Deficyty w zakresie tych umiejętności powodują zachowania dysfunkcyjne. Ważne jest dostarczanie rzetelnej informacji dotyczących określonych zagrożeń i zaburzeń rozwoju, ten przekaz informacji musi być dostosowany do potrzeb i możliwości adresata.

Profilaktyka pierwszorzędowa ma charakter proaktywny i przedterapeutyczny, a wiec uprzedza pojawienie się problemów i jest ukierunkowana na te wszystkie osoby, które mogą być zagrożone negatywnymi wpływami czynników destrukcyjnych.

2) profilaktyka drugorzędowa - inaczej wczesna identyfikacja, ma na celu ujawnienie osób o najwyższym ryzyku popadnięcia w uzależnienie oraz pomaganie im w redukcji tego ryzyka, a więc zapobieganie popadaniu w używanie zależne. Profilaktyka drugorzędowa ma charakter paraaktywny i paraterapeutyczny, jest ukierunkowana na osoby, które nie tylko mogą znaleźć się w sytuacji ryzyka, ale które już w tej chwili mogą potrzebować pomocy.

3) profilaktyka trzeciorzędowa- rozumiana jest jako interwencja po wystąpieniu uzależnienia. Ma ona na celu przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu chorobowego oraz umożliwienie osobie leczącej się powrotu do społeczeństwa, prowadzenia w nim satysfakcjonującego i społecznie akceptowanego trybu życia, wolnego od środków odurzających. Profilaktyka trzeciorzędowa ma charakter reaktywny i terapeutyczny, dotyczy osób, które znajdują się w kryzysie i są rozbite psychicznie, potrzebują więc psychoterapii zorientowanej na kryzys.

Cele zapobiegania wspólne dla trzech poziomów:

• promowanie zdrowia i dobrego samopoczucia, a tym samym wydłużanie życia jednostek

• redukowanie w ogólnej populacji liczby osób przejawiających zachowania dysfunkcjonalne

• redukowanie zachorowalności i śmiertelności w środowisku osób przejawiających zachowania dysfunkcjonalne

• obniżanie prawdopodobieństwa ich długoterminowej niezdolności do pracy zawodowej i odpowiedzialnego wywiązywania się z innych obowiązków społecznych

Podstawowe strategie profilaktyczne

• podejście skoncentrowane na poziomie społecznym - koncentracja na społeczeństwie pozwoli na globalne rozwiązywanie problematyki np. uzależnień. Akcentuje się tu dobrą identyfikację problemów w społeczności lokalnej, określenie potrzeb (merytorycznych i finansowych) w zakresie profilaktyki, dostosowanie do nich właściwych strategii, stworzenie sieci wsparcia społecznego do działań zapobiegawczych. Problemy nie są tylko problemem rodziny ale są problemem większej zbiorowości np. społeczeństwa.

• podejście skoncentrowane na poziomie jednostkowym - pomaganie poszczególnym osobom przez działania edukacyjne, rozwijanie umiejętności, samorealizację i działania alternatywne, które umożliwią rozwój poczucia własnej kompetencji. Odwołujemy się tu na możliwościach jednostki, na ich potencjałach, jakie ona ma deficyty i z tymi deficytami (ich uzupełnieniem) należy pracować. Przygotowanie do stresujących warunków życia. Stawiamy na podwyższenie kompetencji życiowych.

• podejście skoncentrowane na opracowaniu i wprowadzaniu w życie przepisów prawnych i rozporządzeń administracyjnych - ich znaczenie dla profilaktyki polega na tym, że mogą ograniczać dostępność, kontrolować poziom konsumpcji, odpowiednio organizować środowisko społeczne zagrożone uzależnieniami

• podejście skoncentrowane na włączaniu środków masowej informacji - ich celem powinno być dostarczanie rzetelnych informacji o patologiach społecznych oraz przeciwdziałanie rozpowszechnianiu nieprawdziwych informacji czy też sensacyjnym, które zamiast zniechęcać, będą inspirowały np. do używania środków odurzających. Powinny propagować zdrowy styl życia, wzorce zachowań trzeźwości i abstynencji

Sposoby prowadzenia profilaktyki:

• bezpośrednie działania na wybranej populacji

• działania pośrednie, tj. wspieranie programów uświadamiających skierowanych do całej społeczności

• działania polegające na kreowaniu zmian instytucjonalnych, np. kampanie na rzecz przepisów o charakterze profilaktycznym, na rzecz egzekwowania określonych przepisów (np. prowadzenie pod wpływem alkoholu), zachęcanie władz szkolnych do formułowania jasnych przepisów dotyczących np. konsumpcji środków toksycznych na terenie szkoły

• działania ukierunkowane na zmianę warunków środowiskowych, które mogą przyczyniać się do np. nadużywania substancji odurzających

Temat: POJĘCIE ROZWOJU I ZMIANY ROZWOJOWEJ - na podstawie

• Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnienia ogólne, Tom I, Maria Przetacznik-Gierowska, Maria Tyszkowa, Warszawa 2000, s. 45- 57.

• Psychologia. Podręcznik akademicki, Tom I Podstawy psychologii, Jan Strelau (red), Gdańsk 2008,

rozdział pt. Wprowadzenie do psychologii rozwoju, Anna Brzezińska, Janusz Trempała, s. 232, 257,

Rozdzial pt. Rozwój człowieka w pełnym cyklu życia, Maria Kielar -Turska,
s. 285-287.

Zagadnieniem rozwoju i zmiany rozwojowej zajmuje się psychologia rozwoju człowieka. celem poszukiwań wyznaczonym przez psychologie rozwoju człowieka jest badanie i wyjaśnienie różnych obserwowanych u ludzi, wzorów rozwoju. Koncepcje czy teorie powstające na gruncie psychologii rozwoju usiłują rozwikłać zagadkę pod wpływem czego i jak kształtują się losy życiowe człowieka. (J. Strelau)

Pojecie rozwoju: (J. Strelau i M. P-G, M. Tyszkowa)

• Arystoteles - rozwój jest procesem nadawania materii formy, a więc jest zmianą zmierzającą w określonym kierunku, zmianą celową, polegającą na przechodzeniu od form niższych do wyższych.

• Darwin - ujmował rozwój w aspekcie filogenetycznym jako funkcje zdeterminowana przez dziedziczność i środowisko, a w aspekcie ontogenetycznym jako funkcje dojrzewania i środowiska. W koncepcji tej zarówno wzrastanie (progres) jak i spadek sprawności (regres) były interpretowane jako serie zmian.

• Herbert Spencer - rozwój to z jednej strony wzrastające zróżnicowanie danego układu, z drugiej zaś wzrastające uporządkowanie i integracja. W takim ujęciu rozwój może być kojarzony z postępem, a miara postępu jest osiągnięcie równowagi przez zmieniający się układ. Po osiągnięciu przez układ równowagi, rozwój zatrzymuje się , co może zapoczątkować cofanie się (regres), co może spowodować stopniowy rozpad tego, co wcześniej się ukształtowało. Traktuje on zmiany rozwojowe jako jako zmiany o charakterze jednolitym i ilościowym

• Hegel - źródła rozwoju upatrywał w ścieraniu się sprzeczności wewnętrznych i powstających przy tym napięć. Uważał, że rozwój zmierza ku określonemu celowi, jakim jest przekształcenie form wcześniejszych w wyższe w wyniku syntezy przeciwstawnych form wyjściowych traktowanych jako teza i antyteza.

• Krajewski S. - rozwój to nieodwracalny, spontaniczny, monotoniczny ciąg zmian

• Katarzyna Zamiara - o rozwoju mówi się wtedy, gdy obserwowane zmiany maja charakter stały, stopniowy, jednokierunkowy, nieodwracalny oraz prowadzą ku większej złożoności i integracji wewnętrznej

• Hans Tomae - rozwój to ciąg zmian pozostających miedzy sobą we wzajemnym związku i występujących w sposób uporządkowany w określonych miejscach na continuum czasowym biegu życia jednostki.

Pojecie zmiany i rozwoju nie są tożsame. Pojedyncza zmiana nie jest bowiem przejawem rozwoju. Aby zmianę można było nazwać rozwojem (zmianą rozwojową) musi to być zmiana:

• jednokierunkowa (monotoniczna) - np. stale rośnie lub stale maleje

• nieodwracalna

• trwała - czyli nie może być to zmiana jednorazowa, krótkotrwała

• autonomiczna - tzn. spowodowana działaniem czynników tkwiących w całości lub dominującej części wewnątrz układu ewoluującego

• mają charakter jakościowy i ilościowy

Zmiana rozwojowa - ujmowana jest jako różnica w całości lub organizacji struktury charakteryzowanego podmiotu, zaznaczająca się w czasie i prowadząca do jego trwałych strukturalnych lub funkcjonalnych przekształceń.

Zmiany rozwojowe mają zwykle charakter progresywny i prowadzą do coraz lepszego uporządkowania struktury układu lub do wywołania pozytywnych przeżyć u rozwijającej się jednostki.

Zmiany rozwojowe można podzielić na różne kategorie, zależnie od kryterium, jakie się bierze pod uwagę. (M. P-G, M. Tyszkowa)

1. Przyjmując za kryterium czas, w jakim się dokonują, wyróżnia się:

• Filogeneza - droga rozwoju rodowego, pochodzenie i zmiany ewolucyjne grupy organizmów, zwykle gatunków

• Antropogeneza - czyli pochodzenie, droga rozwojowa i procesy biologiczne, które doprowadziły do powstania anatomicznie nowoczesnego człowieka rozumnego, wyjaśnienia na drodze teorii ewolucji

• Ontogeneza - przebieg rozwoju osobniczego organizmu. Ontogeneza w znaczeniu psychologicznym obejmuje całokształt zmian dokonujących się w psychice i zachowaniu się człowieka w toku życia indywidualnego. Mogą zachodzic zmiany jakościowe, ilościowe, progresywne i regresywne

• Geneza aktualna czy mikrogeneza - to proces powstawania nowych zjawisk (czynności, funkcji, cech) w psychice i zachowaniu człowieka.

• Psychologia rozwoju człowieka to przede wszystkim ontogeneza i geneza aktualna

przyjmując za kryterium cechy charakterystyczne przebiegu (procesu) zmian i następstwa , jakie one powodują wyróżniamy:

• ilościowe - to stopniowe wzrastanie danego procesu psychicznego, cechy czy zachowania (np. wzrastanie, większy zasób słownictwa u dziecka, zmiana wagi i wzrostu, spadek sprawności).

• Jakościowe - to reorganizacja naszych umiejętności, pojawiają się nowe zdolności. Dzięki temu zaczynamy mówić o stadiach i okresach rozwojowych występujących w ciągu życia (np. myślenie logiczne u dziecka)

3. biorąc za kryterium to, kogo te zmiany dotyczą, a więc czy maja one wymiar jednostkowy czy ponadjednostkowy wyróżnia się:

• intraidywidualne - zachodzą w psychice i zachowaniu się danej jednostki

• inerindywidualne - zmiany są wspólne ludziom i występują w sposób mniej lub bardziej podobny u większości z nich

Temat: SYSTEM ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO - na podstawie

• M. Księżpolski, M. Magnuszewska - Otulak, R. Gierszewska, Zabezpieczenia społeczne, w: Polityka społeczna. Materiały do studiowania, red. A. Rajkiewicz, J. Supińska, M. Księżpolski, Katowice 1998, s. 245-250.

Zabezpieczenie społeczne jest ideą - czyli pewnym pomysłem na pokonanie problemów społecznych, idee ma otwarte przestrzenie, dlatego że sytuacja społeczna jest płynna i zawsze się zmienia.

Idee zgodnie z którą, państwo poprzez swoje agendy ma zabezpieczyć obywatelom minimum egzystencji w sytuacjach, gdy oni nie mogą sami sobie tego zapewnić poprzez własną pracę.

Agenda - ministerstwo pracy i zabezpieczeń społecznych.

Definicje zabezpieczenia (socjalnego, społeczne):

1. pierwsza grupa kładzie naciska przede wszystkim na wyodrębnienie przedsięwzięć, podejmowanych dla zagwarantowania odpowiedniego poziomu życia członków danego społeczeństwa. - co należy zrobić by zabezpieczyć.

• Zabezpieczenie społeczne - System świadczeń, do których obywatele mają prawo lub z których mają możliwość korzystania w wypadkach i na warunkach określonych odpowiednimi przepisami - Antonii Rajkiewicz

• Całokształt środków i działania instytucji publicznych, za pomocą których społeczeństwo stara się zabezpieczyć swoich obywateli przed niezawinionym przez nich niedostatkiem, przed groźbą niemożności zaspokojenia podstawowych społecznie uznanych za ważne potrzeb - Jerzy Piotrowski

druga grupa definicji wychodzi od traktowania zabezpieczenia społecznego jako pewnego stanu pożądanego, jako wartości, której realizacji podporządkowane byłyby określone działania - koncentruje się na skutkach

• rezultat osiągnięty za pomocą całego szeregu kompleksowych i uwieńczonych powodzeniem przedsięwzięć publicznych, mających na celu ochronę ludności (lub jej dużych grup) przed niedostatkiem środków materialnych, który w razie braku takich przedsięwzięć mógłby być spowodowany utratą dochodów w razie choroby, bezrobocia, inwalidztwa, starości lub zgonu, oraz przedsięwzięć zapewniających dostęp do opieki zdrowotnej w razie potrzeby i pomagającym rodzicom wychowującym małe dzieci. - nie jest to każdy skutek ale taki uwieńczony powodzeniem czyli taki, który zabezpieczy potrzeby lub pokaże możliwości skutecznego ich wykorzystania aby zabezpieczał byt. (Międzynarodowa Organizacja Pracy, autleiner)

Jednym z podstawowych celów polityki współczesnych państwa jest zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa socjalnego obywateli.

Realizacją zadań wynikających z tego celu zajmuje się system zabezpieczenia społecznego.

Ma on gwarantować bezpieczeństwo socjalne - zwłaszcza ekonomiczne- poprzez działania nakierowane na zmniejszenie i kompensowanie następstw zaistnienia ryzyka socjalnego.

Bezpieczeństwo socjalne:

• stan wolności od niedostatku materialnych środków utrzymania i istnienie realnych gwarancji pewnego rozwoju jednostki czyli stan wolności od tych zagrożeń, których głównym skutkiem jest brak lub niedostatek środków utrzymania tzn. pieniędzy, rzeczy, opieki.

Bezpieczeństwo socjalne jest podstawowym celem systemu zabezpieczenia społecznego, obejmującego:

• ubezpieczenie społeczne

• ubezpieczenia wzajemne

• ochrona zdrowia, rehabilitacja inwalidów, pomoc społeczna i inne środki socjalne

bezpieczeństwo socjalne ma aspekt materialny i społeczny

Zabezpieczenia społeczne

• W węższym ujęciu to prewencja i łagodzenie skutków ubóstwa

• W szerszym znaczeniu to całokształt środków i działań za pomocą, których państwo stara się zabezpieczyć obywateli przed niezawinionym przez nich niedostatkiem i dzięki systemowi świadczeń zagwarantować im minimum egzystencji.

Techniki zabezpieczenia społecznego:

Możemy wyróżnić trzy rodzaje technik, lub zasad zabezpieczenia społecznego

• Ubezpieczeniowa,

• opiekuńcza

• zaopatrzeniowa

Różnią się między sobą metodami finansowania oraz prawami i obowiązkami podmiotów uprawnionych, a także zobowiązań do świadczeń.

Technika ubezpieczeniowa

• Świadczenia udzielane na jej podstawie mają charakter roszczeniowy (obligatoryjny)

• Do nabycia uprawnień wymagane jest opłacanie składek dostosowanych do rozmiarów ryzyka i wysokości dochodów, powstały w ten sposób fundusz jest źródłem pokrycia wydatków na świadczenia

• Wysokość i warunki przyznawania świadczeń są określone ustawowo przy użyciu zobiektywizowanych kryteriów, a same świadczenia są zróżnicowane zależnie od wysokości opłacanych składek (osiąganych dochodów)

Technika zaopatrzeniowa:

• Ma charakter roszczeniowy, z tym jednak, że prawo do świadczeń wynika wyłącznie z woli ustawodawcy, nie jest związane z uprzednim opłacaniem składek

• System zaopatrzenia obejmuje na ogół całą ludność kraju bez względu na aktywność zawodową, udzielając pomocy osoba, które znalazły się w potrzebie

• Świadczenia finansowane są z funduszy publicznych (podatków), a wysokość i warunki ich otrzymywania określa ustawa

• Świadczenia są w zasadzie jednolite i mają zapewniać każdemu w jednakowym stopniu zaspokojenia podstawowych potrzeb, uznanych za niezbędne minimum utrzymania (zasiłki, zapomogi, dodatki)

• Podstawowym warunkiem jest spełnianie warunków ustawowych, niezależnie od rzeczywistej potrzeby - w zaopatrzeniowej i ubezpieczeniowej

Technika opiekuńcza:

• To najstarsza forma realizacji idei zabezpieczenia społecznego o wielowiekowych korzeniach filantropijno-charytatywnych, która współcześnie występuje jako forma uzupełniająca dla obu poprzednich technik.

• Świadczenia udzielane na podstawie tej techniki mają charakter uznaniowy (fakultatywny)

• Przyznawane sa indywidualnie, po uprzednim zbadaniu warunków życiowych danej osoby i stosownie do jej potrzeb

• Źródłem finansowania świadczeń sa fundusze publiczne, zarówno lokalne jaki i centralne

DODATKOWO

ubezpieczenia dzielą się na społeczne, komercyjne i wzajemnościowe

ubezpieczenia społeczne

• są przymusowe, powszechne i działają dla zysku

• są gwarantowane ustawowo

• mają charakter roszczeniowy i wypłacane są z racji zdarzenia losowego, których lista jest sztywna i określona.

• Ubezpieczenia społeczne opierają się na zasadzie solidarności.

Ubezpieczenia komercyjne - apliko, allianz, warta:

• Są dobrowolne i nastawione na zysk ubezpieczyciela. Ubezpieczony sam ustala składkę z ubezpieczycielem i zakłada własne konto, z którego wypłaca się określoną kwotę, w przypadku zdarzeń losowych, od następstw których się ubezpieczył

• Ubezpieczenia komercyjne oparte są na zasadzie ekwiwalentności świadczenia do wpłacanej kwoty składek.

Ubezpieczenia wzajemne:

• Są dobrowolne i działają na rynku, ale nie sa nastawione na zysk ubezpieczyciela

• Podstawową zasadą jest tu zasada wzajemności

• Grupa osób decyduje się na ubezpieczenie się od jakiegoś zdarzenia (może być dowolne i nietypowe) i w przypadku nastąpienia tego zdarzenia losowego, ubezpieczony otrzymuje określona kwotę

• Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe

• Do SKOK-ów należą grupy ludzi, którzy albo pracują w tym samym miejscu, albo należą do tego samego stowarzyszenia społecznego czy zawodowego. Osoby stowarzyszone w SKOK-u wspólnie oszczędzają i pożyczają sobie pieniądze. SKOK-i działają dla dobra swoich członków, a nie dla zysku.

• TUW Rejent Life, Bezpieczny DOM TUW

Temat: PROFILAKTYKA SPOŁECZNA W SYSTEMIE POMOCY SPOŁECZNEJ - na podstawie:

• H. Radlińska, Pedagogika społeczna, Wrocław - Warszawa - Kraków, 1961, str.370

• B. Wojnarowska, Profilaktyka w: EP XXI w, s. 943-945.

• M. Szpringer, Profilaktyka społeczna. Rodzina. Szkoła Środowisko lokalne, Kielce, 2004, str. 63-65, 76-78.

• J. Szymańska, Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej profilaktyki, Warszawa, 2000, str. 16 -18

Profilaktyka - to inaczej zapobieganie, prewencja. Są to wszystkie działania podejmowane w celu zapobiegania pojawieniu się lub/i rozwojowi niepożądanych zachowań, stanów lub zjawisk w danej społeczności. Działania profilaktyczne mają na celu zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia tych zagrożeń i służą utrzymaniu stanu dotychczasowego status quo. (EP XXIw)

A. Kamiński definiuje profilaktykę jako działania polegające na zapobieganiu tym wszystkim sytuacjom, które powodują wyłonienie się potrzeb z zakresu opieki społecznej, a więc i kompetencji społecznej. (M. Szpringer)

L. Pytka i T. Zacharuk definiują profilaktykę jako system działań racjonalnych, zapobiegających występowaniu i rozpowszechnianiu się różnych odmian wykolejenia społecznego (nieprzystosowania społecznego (M. Szpringer)

W pedagogice wyróżnić można m. in. koncepcje profilaktyki społecznej - jest to systemowe (instytucjonalne) podejście do zapobiegania różnym przejawom nieprzystosowania i patologii społecznej. Prekursorką tej koncepcji była Helena Radlińska, która traktowała profilaktykę społeczną jako dziedzinę z pogranicza opieki socjalnej, pedagogiki, medycyny zapobiegawczej oraz polityki społecznej. W tym ujęciu profilaktyka polegałaby na oddziaływaniu społecznym o kompleksowym i systemowym charakterze tzn. do działań należałoby włączyć opiekę zdrowotną, instytucje wychowania oraz organizację życia społecznego. (EP XXI w)

„Profilaktyka społeczna obejmuje zapobieganie klęskom społecznym i wykolejeniom jednostek, łączy się częstokroć z profilaktyką lekarska (medycyną zapobiegawczą). Najważniejszymi dziedzinami profilaktyki są: zwalczanie pijaństwa, nierządu (prostytucji), przestępczości, chorób zakaźnych, bezdomności.” (H. Radlińska)

Profilaktyka społeczna w systemie pomocy społecznej odznacza się w bardzo wyraźny sposób. Działa ona w zakresie zapobiegania ujemnym wpływom środowiska ma rozwój intelektualny, społeczny i emocjonalny jednostek. Jednak by nie dopuścić do takiego stanu rzeczy pomoc społeczna stosuje profilaktykę, która zapobiega degradacji wartości wychowawczych w rodzinie oraz w środowisku lokalnym.

Celami profilaktyki społecznej są (Duffy):

• Rozpowszechnianie prawdziwych i rzetelnych informacji o zjawisku, którego profilaktyka dotyczy;

• Kształtowanie umiejętności interpersonalnych, a w szczególności: samoświadomości, samooceny i samodyscypliny;

• Rozwijanie umiejętności interpersonalnych, a w szczególności: umiejętności empatycznych, współpracy, komunikowania się oraz rozwiązywania konfliktów;

• Rozwijanie umiejętności podejmowania decyzji oraz rozwiązywania problemów;

• Kształtowanie między innymi zdolności do wybierania pozytywnych, Anie negatywnych stylów życia;

• Rozwijanie związków z grupą społeczną i poczucia odpowiedzialności za grupę, do której jednostka należy (rodzina, lokalna społeczność, ogół społeczeństwa);

• Rozwijanie dojrzałej odpowiedzialności jako właściwego wzorca ról do naśladowania przez innych (obejmującej między innymi: styl życia, postawy wobec używania środków odurzających, podejmowanie decyzji);

• Rozwijanie środowiska rodzinnego, społecznego i środowiska pracy, które podnosiłyby jakość życia wszystkich jego członków;

• Kształtowanie reguł prawnych i publicznych w taki sposób, by były zgodne z ludzkimi potrzebami i wspierały pozytywne style życia;

• Umożliwienie wczesnego rozpoznawania, diagnozowania zagrożeń oraz rozwijania strategii przeciwdziałania, bazujących na znajomości przyczyn szkodliwych uwarunkowań. (M. SZpringer)

Pomoc społeczna opiera się na tych cela by skutecznie realizować profilaktykę w rodzinie, szkole i środowisku lokalnym. Jednak najważniejsze w tej działalności jest odpowiednie kształtowanie uczniów w szkołach, to właśnie tam pomoc społeczna powinna szerzej działać. Takie właśnie założenie daje podstawy do pomyślnego przeprowadzenia zapobiegania m.in. zażywaniu środków odurzających przez nieletnich. Aby profilaktyka była skuteczna, musi posiadać cechy całościowe, kompleksowe działania. Pod tym określeniem kryją się takie czynności, jak: ustalenie pochodzenia danego zjawiska patologicznego, prawidłowości tego rozwoju, określenie istoty zmian, a nawet niezbędne jest oszacowanie zasięgu występowania niekorzystnych zjawisk, jak również diagnoza właśnie tego zjawiska w jak najwcześniejszym stopniu, co zwiększa potencjalne szanse profilaktyki.

Profilaktyka działa dwufazowo może eliminować lub redukować czynniki ryzyka, bądź wzmacniać czynniki chroniące. (J. Szymańska)

J.F. Frencz i N. J. Kauffman wyróżniają w ramach profilaktyki 6 podstawowych rodzajów programów działania:

• Programy informacyjne - dostosowanie aktualnych i adekwatnych informacji o wszystkich formach pomocy, niebezpieczeństwach niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży, wpływie na ich zachowanie, prawidłowości oraz istoty zaburzeń i możliwości identyfikacji tych zjawisk (środki masowej informacji, ulotki, plakaty, broszury, wykłady czy seminaria)

• Programy edukacyjne- pomagają jednostkom w rozwijani podstawowych umiejętności życiowych. Zazwyczaj realizowane są w szkołach bądź innych instytucjach społecznych np. domy kultury, ogniska, kościoły, zakłady pracy. ważnym elementem tych programów jest uwzględnienie przygotowania zawodowego i planowanie kariery zawodowej oraz korzystanie z aktywności rodziców

• Programy alternatywne -działania te wspomagają pozytywną świadomość siebie osób biorących udział w tych programach i innych, oferują możliwość osiągnięcia zadowolenia i uzyskania pozytywnych wzmocnień bez uciekania się w zachowania destrukcyjne, dostarczają możliwości rywalizowania w pozytywnym rozwoju, stwarzają możliwość rozszerzenia zakresu swoich doświadczeń, uczenia się zaradności. Młodzi ludzie mają realną możliwość współtworzenia i uczestniczenia w tych programach

• Programy interwencyjne - zmierzają do pomagania jednostkom w identyfikowaniu swoich problemów i poszukiwaniu możliwości ich rozwiązania. Obejmują wspieranie ludzi w krytycznych momentach ich życia

• Programy zmian środowiskowych - nakierowane są na identyfikację i zmianę tych czynników środowiska społecznego i fizycznego, które sprzyjają zachowaniom patologicznym. Zmiany te mogą

- środowiska, w których występują zachowania patologiczne

- miejsca, w których przebywają osoby nieprzystosowane społecznie

- zabezpieczenie społeczeństwa przed groźnymi zachowaniami osób nieprzystosowanych społecznie

- zmienienie postaw społecznych wobec osób nieprzystosowanych społecznie

• Zmiany przepisów społecznych - ukierunkowane są zazwyczaj na całą lokalna społeczność dotyczą zmiany przepisów prawnych, zmiany rozporządzeń lokalnych, ograniczenie dostępności do źródeł patologii społecznych, reklamy zachowań patologicznych (M. Szpringer)

Temat: REINTEGRACJA RODZINY - TEORIA I PRAKTYKA. Na podstawie:

• U.Kazubowska, Reintegracja jako nowy kierunek pracy z rodziną oraz najdoskonalsza droga zapobiegania sieroctwu, [w:] K. Gąsior, T. Sakowicz (red.), Pedagogika Społeczna w służbie rodzinie, Kielce 2005, s. 94 -97

Reintegracja rodziny jest nowym kierunkiem pracy z dzieckiem i jego rodziną oraz drogą do zapobiegania sieroctwu społecznemu jak i duchowemu. Działania zorientowane na wspieranie i reintegrację rodziny są kluczowym elementem polityki społecznej w większości krajów posiadających bogate doświadczenie w zakresie opieki nad dzieckiem. (Holandia, Belgia).

Reintegracja rodziny oznacza planowy proces odbudowania więzi w rodzinach, w których na skutek kryzysu więzi te zostały zerwane lub nadwyrężone. Działania na rzecz rodziny rozpoczyna się od udzielenia informacji poprzez nawiązywanie i utrzymywanie kontaktu aż do faktycznego powrotu dziecka na łono rodziny biologicznej.

Reintegracja wiąże się z następującymi założeniami:

1. Rodzina biologiczna jest najlepszym środowiskiem wychowawczym dla dziecka.

2. Większość rodzin jest w stanie wychowywać swoje dzieci, jeśli jest właściwie wspierana.

3. Separacja dzieci od rodziców ma negatywny wpływ na dzieci i rodziców.

4. W proces reintegracji trzeba zaangażować wszystkich członków rodziny, a także osoby z poza rodziny bliskie jej.

5. Praktyka reintegracyjna jest realizowana w perspektywie ekologicznej i uwzględnia kompetencje rodziny. Wiąże się z upełnomocnieniem rodziny, włączeniem jej w akcje społeczne z uwzględnieniem sił, potencjału rodziców i zapewnieniem podstaw materialnych.

6. Ważną kwestią jest respektowanie różnic kulturowych oraz stylów życia i metod wychowawczych.

Tradycyjną praktykę reintegracyjną oparto na założeniu, że dzieci umieszczone poza domem powinny wrócić do rodziny naturalnej, albo jak najszybciej umieszczone w innej rodzinie. Redefiniując tradycyjne pojmowanie Reintegracji proponuje się zwrócenie uwagi na elastyczny i dynamiczny charakter tego procesu. Jest to przemyślany proces, indywidualne podejście do dziecka i jego rodziny.

Reintegracja to planowy proces nawiązywania więzi między dziećmi umieszczonymi w placówce opieki całkowitej a ich rodzinami poprzez wieloaspektową pomoc świadczoną dzieciom, ich rodzinom i opiekunom, jak i innym osobom bądź służbom zaangażowanym w ów proces. Pokazuje to wartość utrzymania i wzmocnienia już istniejących lub odbudowania utraconych więzi pomiędzy dziećmi umieszczonymi poza domem a rodzinami, a także, że nie zawsze rodzice mogą sprawować stałą opiekę nad dzieckiem i że rodziny, które nie mogą żyć wspólnie, mogą utrzymywać satysfakcjonujące więzi rodzinne. Zasada reintegracji odnosi się do charakteru więzi rodzinnych, a nie miejsca zamieszkania dziecka.

Celem reintegracji w konwencji teoretyczno-praktycznej jest:

• umożliwienie i utrzymanie w odniesieniu do każdego dziecka i jego rodziny optymalnego poziomu kontaktów potwierdzających przynależność dziecka do danej rodziny,

• udoskonalanie i korygowanie w miarę możliwości sytuacji dziecka i rodziny,

• ustawiczne budowanie tożsamości dziecka, jego identyfikacja z rodziną własną

• indywidualizacja pracy z dzieckiem i rodziną oraz kreowanie możliwie najbardziej optymalnego systemu wsparcia i pomocy dziecku i jego rodzinie.

Rodzina to niepowtarzalna struktura, system ról, władzy i kontroli. Każda rodzina ma swoje sposoby i drogi porozumiewania się. Ważna jest jej wewnętrzna mikrostruktura, sposób przekazu międzypokoleniowego, jak i mity rodzinne. Niezmiernie istotne są wzorce i normy rodzinne, które w nieuchwytny sposób determinują przebieg życia rodzinnego. Każda rodzina ma także własne i specyficzne dla siebie strategie działaniowe, jawne i te ukryte. Podejście strategiczne zmierza do określenia, zrozumienia oraz próby rozwikłania problemów zgłaszanych przez poszczególnych członków rodziny, zaś ustawiczne dążenie do ich rozwiązywania to jeden z filarów procesu wzmacniania więzi rodzinnych, czyli reintegracji.

Działania na rzecz reintegracji rodzin rozdzielonych na wskutek umieszczenia dzieci poza domem i niedopuszczenia do ponownej separacji są podobne do działań skierowanych na zapobieganie umieszczeniu dzieci poza naturalnym środowiskiem życia. Najbliższe podobieństwo to wspólny cel, umocnienie i dowartościowanie rodziny oraz udzielenie jej zarówno pomocy rzeczowej, jak i wsparcia duchowego w jej własnym domu. Istnieją jednak także różnice miedzy reintegracją rodziny a działaniami zapobiegającymi umieszczeniu dzieci poza naturalnym środowiskiem a są to:

• praca z rodziną, której członkowie zostali rozdzieleni,

• Pracownik socjalny musi koncentrować się zwykle na traumatogennym wpływie utraty i separacji zarówno na dzieci i rodziców, jak i na pozostałych członków rodziny,

• Aby więzi rodzinne zostały umocnione, trzeba najpierw nawiązać kontakt pomiędzy rodzicami a dziećmi,

• Kiedy dzieci przebywają poza domem Pracownik socjalny i rodzina napotykają różne trudności w nauczaniu i uczeniu się umiejętności rodzicielskich, gdyż nie ma dostatecznych możliwości obserwacji i interwencji w interakcje rodzic-dziecko. Dlatego spotkania muszą być umiejętnie planowane i aranżowane,

• reintegracja najczęściej nie powoduje bezpośredniego kryzysu,

• rodzina która doświadczyła umieszczenia dzieci poza domem, może być postrzegana przez siebie jak i innych jako nieudolna, dlatego odzyskanie nadziei, wiary we własne możliwości i szansy na sukces ma większe znaczenie w pracy z rodzinami, które doświadczyły rozstania z dziećmi,

• dzieci przebywając poza domem przywiązują się uczuciowo do swych opiekunów, musi to być właściwie rozpoznane, aby rodzice i dzieci mogły sobie z tym poradzić,

• działania zapobiegające umieszczeniu dzieci poza rodziną własną zakładają, że rodzice chcą i są wstanie sprawować opiekę nad swoimi dziećmi. W praktyce reintegracyjnej natomiast, ocena możliwości rodzicielskich i funkcjonowania rodziny może wykazać, że w niektórych przypadkach dziecko nie może wrócić do rodziców lub krewnych, lecz więzi rodzinne mogą być utrzymywane dzięki innym formom kontaktów.

• okres udzielania pomocy. Pomoc reintegracyjna w zależności od przypadku może być bardziej lub mniej intensywna , zwykle jest konieczna przez dłuższy okres czasu. Może być także tak, że rodzina aby pozostać razem, będzie potrzebować pewnych form stałej pomocy.

Z. Stelmaszuk jako pierwsza zaczęła diagnozować przebieg procesu reintegracji w Polsce w latach 90- tych. Prowadząc badania nad reintegracją wyodrębniła 2 strategie reintegracji:

I. Strategia podporządkowująca obejmuje następujące elementy:

• paternalizm placówki

• sprawowanie nadzoru nad rodziną i podporządkowanie jej wymogom placówki

• udowadnianie rodzicom niewydolności, niezdolności do radzenia sobie z sytuacją

• oczekiwanie aprobaty a nawet wdzięczności ze strony rodziców

• podejmowanie decyzji dotyczących rodziny, informowanie rodziny

• podporządkowanie dziecka do wymogów i oczekiwań placówki

• bierne przyjmowanie przez rodziców wszelkich ofert pomocy kierowanych przez placówkę

Ta strategia według Z. Stelmaszuk pozwalała zachować więź z rodziną i prawo do własnej historii rodziny. Gwarantowała także określone świadczenia rzeczowe i aprobatę placówki. Niestety osłabiała poczucie własnej wartości, sprawczości i ograniczała aktywność rodziców w przyszłości.

II. Strategia upełnomocniająca: uruchamiała aktywność rodziców, motywację do zmiany. Gotowość do zmiany przejawiali rodzice, którzy:

• nie doświadczyli w przeszłości opieki państwowej,

• interwencja w ich rodzinie nastąpiła wcześnie, a okres zaniedbywania dziecka był bardzo krótki,

• interwencja była bardzo szybka, zdecydowana, konsekwentna.

• zaangażowane służby prezentowały takie samo stanowisko.

• były jasno określone oczekiwania, czyli warunki, jakie rodzina musi spełnić, aby dzieci do niej wróciły.

Ta strategia uruchamia siły drzemiące w rodzinie, buduje jej poczucie własnej wartości i sprawia, że będzie ona sobie radziła z problemami w przyszłości.

Z. Stelmaszuk stwierdziła, że szanse na reintegrację zwiększają się wtedy, gdy:

• wszystkie dzieci w rodzinie umieszczone są w placówce

• ma miejsce natychmiastowa interwencja sądu

• przyczyny i kryteria umieszczenia dziecka poza domem są jasno określone

• stanowisko sądu jest wnikliwie i dobrze uzasadnione

• występuje natychmiastowa współpraca z rodziną

• rodzina jest włączana w proces reintegracji

3. Praca socjalna a inne dyscypliny naukowe

1. Socjologia a praca socjalna

Socjologia wg Warda to nauka o społeczeństwie, Giddens definiuje ją jako naukowe badanie społeczeństwa, Small natomiast uważa że socjologia to nauka o ludziach mających wpływ na otoczenie i będących pod wpływem otoczenia.

Socjologia jest to nauka o społeczeństwie. Zarówno socjolog jak i pracownik socjalny interesują się ludźmi oraz interakcjami między nimi i starają się te interakcje zrozumieć.

Socjolog zadaje sobie pytania jak? Kiedy? I dlaczego? Ludzie zachowują się tak a nie inaczej w stosunkach z innymi. Próbuje uchwycić problemy społeczne, prowadzi badania i stara się zrozumieć interakcje zachodzące w ludzkich zbiorowościach. Spędza większą część czasu na dociekaniach i badaniach faktu.

Pracownik socjalny chce zrozumieć ludzi i ich zachowania wobec innych, ale szczególnie zależy mu na niesieniu pomocy ludziom w rozwiązywaniu problemów i polepszaniu ich funkcjonowania społecznego. Usiłuje on zrozumieć klienta i społeczność, postawić diagnozę, przystąpić do działania, aby zaradzić problemom, zmienić sytuację, ułatwić przystosowanie klienta do warunków.

Socjologia dostarcza pracownikowi socjalnemu ogólnych ram pojęciowych, pozwalających na dokonanie analizy zjawisk społecznych, takich jak: struktury, instytucje, normy.

2. Psychiatria a praca socjalna

Psychiatria to dział medycyny zajmujący się przyczynami, przebiegiem, objawami i leczeniem takich zaburzeń i niepożądanych zachowań, które zakłócają subiektywnie pojęte życie jednostki albo jej stosunek z innymi osobami lub społeczeństwem.

Psychiatra zajmuje się leczeniem choroby i medycznym modelem człowieka, postępuje zgodnie z zasadami medycyny i skupia się na podświadomości, czynnikach wewnątrzpsychicznych, zajmuje się reorganizacją indywidualnej psychiki. Koncentruje się na patologiach i leczeniu, interesuje się wewnętrzną dynamiką zachowań grupowych lub indywidualnych

Pracownik socjalny wykorzystuje zasoby środowiska i społeczności i działa zwykle na poziomie zachowań świadomych. Poszukuje mocnych stron klienta i pobudza ich rozwój. Troszczy się przede wszystkim o społeczne funkcjonowanie jednostki.

Cechy wspólne - obie te dziedziny zajmują się pracą z ludźmi borykającymi się z problemami osobistymi lub społecznymi, obie pomagają ludziom poprawić swoje stosunki z innymi, wyrażają tez zainteresowanie, wrażliwość i zrozumienie dla uczuć, emocji, którymi potrafią również pokierować.

3. Psychologia a praca socjalna

Psycholog historycznie interesuje się naturą pojedynczego człowieka usiłując odkryć procesy jego przystosowania do środowiska, mechanizm i procesy uczenia się. Silvermen twierdzi, że psychologia jest nauką która ma na celu mierzenie, wyjaśnianie i czasem zmianę zachowań człowieka.

Psycholog panuje niepodzielnie na danym obszarze w dziedzinie pomiaru i testów, w zakres jego pracy wchodzi także badanie czynników biologicznych i społecznych odnoszących się do zachowań jednostek. Przygląda się on indywidualnym cechom osób chcąc zrozumieć ich charakter i zachowanie.

Pracownik socjalny zwraca uwagę na funkcjonowanie społeczne swojego klienta oraz na sposoby wykorzystania zasobów społeczności dla rozwikłania jego problemów osobistych i społecznych.

Cechy wspólne - obie dziedziny zajmują się zachowaniami ludzi, a zwłaszcza wzorami interakcji, choć psycholog kładzie większy nacisk na zachowania indywidualne a pracownik socjalny na funkcjonowanie społeczne. Obie dziedziny interesują się procesami myślowymi i emocjonalnymi ludzi.

18. Metoda grupowa w pracy socjalnej

Metoda ta definiowana jest jako metoda, która poprzez celowe doświadczenia grupowe pomaga jednostkom uzyskać poprawę ich społecznego funkcjonowania i lepiej sobie radzić z ich indywidualnymi, grupowymi lub społecznymi problemami. (G. Konpka)

Małe grupy wykorzystywane w pracy socjalnej dzielą się na naturalne (rodzina, grupa rówieśnicza czy sąsiedzka) oraz tworzone sztucznie dla określonego celu lub zadania. Mała grupa może być zarówno tłem jak i środkiem wykorzystywanym w pracy socjalnej do wywoływania zmian w jednostkach, organizacjach i w społeczności lokalnej. Pracownik socjalny posługujący się tą metodą musi mieć elementarną wiedzę z zakresu psychologii społecznej: znać prawidłowości rządzące zachowaniem człowieka w grupie, stadiów rozwoju grupy, źródeł konfliktów i nieporozumień między jej członkami, lęków i obaw spowodowanych wymuszoną bliskością innych osób.

Zanim podejmiemy pracę z grupą, musimy odpowiedzieć na kilka ważnych pytań. Pierwsze i najważniejsze z nich dotyczy celów, do których grupa ma być wykorzystana. M. E. Hartford zaproponowała następującą klasyfikację grup, ze względu na cele jakie sobie stawiają:

1. Grupy, których podstawowe cele związane są z konkretnymi potrzebami lub oczekiwaniami ich uczestników, np. terapeutyczne, edukacyjne, socjalizacyjne;

2. Grupy, w których najważniejszym celem jest kształtowanie wzajemnych relacji pomiędzy uczestnikami a środowiskiem, w którym funkcjonują jej członkowie, np. poprawa funkcjonowania w stosunkach rodzinnych, koleżeńskich;

3. Grupy stawiające sobie określone zadania lub problemy, tworząc zespoły robocze;

4. Grupy podejmujące działania na rzecz najbliższego otoczenia;

5. Grupy podejmujące akcje o szerszym, ponadlokalnym charakterze.

Grupa tworzona od podstaw podlega pewnym prawidłowościom. M Hartford wyodrębniła trzy stadia rozwoju grupy:

Stadium I - planowanie poprzedzające tworzenie grupy.

Stadium II - nowo powstała grupa konsoliduje się i integruje, ale także dezintegruje np. z powodu konfliktów. Jeśli uda się pozytywnie rozwiązać konflikt, następuje reintergacja, reorganizacja i synteza.

Stadium III - planowanie zakończenia pracy z grupą, przejście do fazy podsumowania i oceny osiągniętych efektów.

Stadia rozwoju grupy wg L. C. Johnson:

1. Stadium orientacyjne - członkowie spotykają się po raz pierwszy, wzajemnie się poznają, dyskutują.

2. Stadium autorytetu - pojawiają się konflikty, część nieusatysfakcjonowanych osób wycofuje się.

3. Stadium negocjacji - grupa różnicuje się wewnętrznie, krystalizują się role i zadania, zwiększa się spoistość grupy.

4. Stadium funkcjonalne - grupa osiąga wysoki stopień integracji, radzi sobie z konfliktami i realizuje swoje zadania.

5. Stadium dezintegracji - słabnie więź, zmniejsza się intensywność interakcji i maleje wpływ grupy na członków.

Jednym z podstawowych warunków dobrego funkcjonowania grupy jest swoboda i otwartość dyskusji. Pracownik socjalny powinien tworzyć klimat sprzyjający swobodnej wymianie zdań, uczyć szacunku i tolerancji dla osób mających odmienne zdanie, pobudzać do samodzielnego myślenia, ułatwiać grupie werbalizowanie celów i analizowanie problemów, tonować osoby zbyt agresywne, a wspierać zbyt nieśmiałe.

K. Wódz, Praca socjalna w środowisku zamieszkania, Katowice 1998, s. 144-149.

20. Superwizja w pracy socjalnej

Superwizja to forma sprawowania kontroli nad pracownikami, mająca na celu podniesienie jakości i efektywności ich pracy. To także metoda szkolenia i doskonalenia kompetencji, a także umiejętności praktycznych osób, które profesjonalnie zajmują się pomaganiem innym ludziom (psychoterapeuci, psycholodzy, mediatorzy, doradcy rodzinni i zawodowi, pedagodzy, kuratorzy, pracownicy socjalni i in.). Polega na kontaktach interpersonalnych, podczas których superwizor pomaga dokonać oglądu swojej pracy, co doprowadzić ma do doskonalenia podejmowanych działań zawodowych.

Niezbędnym warunkiem powodzenia superwizji jest zgoda na ujawnienie swoich problemów zawodowych i ich analiza.

Superwizja jest również wykorzystywana jako forma wsparcia (merytorycznego, emocjonalnego, metodycznego), udzielanego przez starszych, bardziej doświadczonych pracowników - koleżankom i kolegom w celu ułatwienia adaptacji do zawodu oraz w celu utrzymania wysokiego poziomu świadczonych usług, jak i przeciwdziałania zjawisku wypalenia zawodowego.

Superwizja sprzyja rozwojowi zawodowemu a także podnosi efektywność podejmowanych działań.

Przydatność superwizji można określić w wymiarze jednostkowym i instytucjonalnym. Przede wszystkim pozwala ona przeanalizować własne działania i emocje. Pozwala uświadomić sobie obecność kierujących działaniem uprzedzeń. W trakcie działań grupowych, pracownicy socjalni budują zaufanie, kształcą w sobie otwartość, umiejętne udzielanie wsparcia oraz posługiwanie się konstruktywną krytyką. Uczą się pozytywnych relacji społecznych, opartych na jasnej komunikacji, tolerancji, wykorzystywaniu informacji zwrotnej i asertywnym wyrażaniu swoich opinii. Korzystając z doświadczenia superwizora oraz innych uczestników sesji, poznają nowe sposoby i metody rozwiązywania problemów.

Korzyści zawodowe z superwizji odnosi się nie tylko dzięki omawianiu własnych trudności, ale także dzięki analizie pracy innych osób, która pokazuje że mają one podobne problemy. Wyciągnięcie tego wniosku zmniejsza poczucie niekompetencji i niepewności w pełnionej roli zawodowej oraz powoduje wzrost poczucia własnej wartości. Wyższa samoocena, wzmocnione kompetencje oraz pozytywne relacje zawodowe, przyczyniają się do świadczenia lepszej i skuteczniejszej pomocy klientom. Do pozytywnych aspektów superwizji należy także zaliczyć przeciwdziałanie stresowi, który jest najczęstszą przyczyną wypalenia zawodowego.

W wymiarze instytucjonalnym superwizja wspomaga przede wszystkim realizację celów organizacji poprzez działanie zgodne z przyjętymi standardami, przepisami i normami zawodowymi. Prawidłowo prowadzona superwizja zapobiega konfliktom i sprzyja dobrym relacjom między pracownikami.

Wyróżnia się superwizję menedżerską (w zarządzaniu placówką), edukacyjną (doskonalenie zawodowe), wspierającą (pomoc w pokonywaniu psychologicznych trudności związanych z pracą).

Superwizja jako działalność adresowana do pracowników socjalnych pełni następujące funkcje:

• Edukacyjną - aktualizacja wiedzy i umiejętności;

• Wspierającą - pomoc w pokonywaniu psychologicznych trudności, ochrona przed nadmiernym stresem i wypaleniem zawodowym;

• Konsultacyjną - pomoc w rozwiązywaniu problemów zawodowych w oparciu o kompetencje innych specjalistów.

Superwizja jako metoda zwiększająca efektywność placówek pracy socjalnej pełni funkcje:

• Administracyjno-zarządzającą - utrzymanie działalności pracowników w granicach wyznaczonych przez przepisy; służy planowaniu, podziałowi i ocenie pracy;

• Zawodową - kontrola i korekta pracy socjalnej z punktu widzenia norm i standardów zawodowych.

Ze względu na miejsce superwizora w procesie superwizyjnym wyróżnia się następujące typy superwizji:

• Autorską - superwizor jako indywidualny opiekun pracownika;

• Szkoleniową - superwizor jako odpowiedzialny za przebieg i rezultaty kształcenia praktycznego stażysty;

• Menedżerską - s. jako bezpośredni zwierzchnik superwizanta;

• Konsultancką - s. nie ponosi odpowiedzialności za osoby superwizowane i ich pracę, służy jedynie poradą.

Superwizja to nie to samo co konsultacje. Superwizję charakteryzuje ciągłość, systematyczność, określona struktura, ustalone ramy czasowo - przestrzenne. Ma także charakter obowiązkowy. Konsultacja zaś jest działaniem okazjonalnym i doraźnym, a jej celem jest rozwiązanie problemu bieżącego.

Modele (rodzaje) superwizji:

• Indywidualna

• Grupowa (w grupach, w zespołach, koleżeńska)

• Bezpośrednia

• Pośrednia

• Formalna

• Nieformalna

Etapy superwizji:

Na początku ważne jest określenie w kontrakcie założonych celów, treści, oczekiwanych efektów, składu grupy, roli poszczególnych uczestników, zasad i metod oraz podstawowych informacji organizujących spotkania (dogodny dla wszystkich czas, częstotliwość, czas trwania, miejsce), a także ustalenie formy spotkań (indywidualne lub grupowe). Następnie przedstawia się temat oraz przygotowuje związane z nim dokumenty. Superwizor powinien także zgromadzić informacje rozszerzające zgłaszany temat.

Faza I - Opis problemu (relacja pracownika socjalnego)

Faza II - Wyjaśnianie sytuacji i problemu

Faza III - Analiza zebranych informacji i ich możliwych interpretacji

Faza IV - Wskazanie kierunków działań

Faza V - Uogólnienia dotyczące przypadku

Faza VI - Wprowadzenie zagadnień rozszerzających temat

Faza VII - Planowanie i przygotowanie działań, które powinny być podjęte na podstawie wyciągniętych wniosków

Faza VIII - Ewaluacja proponowanych działań oraz spraw ważnych do omówienia na kolejnej sesji

Sesja superwizyjna:

Ramy czasowe: regularne, umiejscowione na stałe w planie pracy placówki spotkania (ok. 1 godz. Tygodniowo dla pracowników).

Forma: indywidualna, z tym samym superwizorem; grupowa, z tym samym superwizorem, dla tej samej grupy (3-7 os.).

Zadania do przygotowania przed sesją: temat; protokół/notatki (z interwencji, sesji socjoterapeutycznych); formalne dokumenty (wywiady, opinie specjalistów, arkusze obserwacji itd.).

Dla superwizora: przegląd tematu, przygotowanie ważnych spraw rozstrzygających temat superwizowanego, przygotowanie koniecznych materiałów.

Przebieg sesji:

- temat superwizowanego i jego problemy,

- analiza pracy w oparciu o zapisy przedstawione przez superwizowanych,

- zagadnienia rozszerzające temat sesji, uznane za ważne przez superwizora,

- podsumowanie wynikających z sesji spraw do zrobienia przez obydwie strony (zmiany, nowe działania),

- podsumowanie spraw do omówienia na następnej sesji.

Struktura sesji: kontrakt, opis sytuacji, klasyfikacja (koncentracja na wyjaśnieniu znaczenia opisanej sytuacji, próba zrozumienia jej, tak jak ją definiuje superwizowany), analiza, implementacja (przygotowanie działań, praktycznych wniosków).

Organizowanie superwizji wymaga również pisemnych ustaleń: omawiane tematy, decyzje, wnioski, twierdzenia ewaluacyjne, zalecenia i zadania do wykonania.

Metody działań superwizyjnych:

Metoda dyskusji - rozmowa posiadająca określony cel. Dyskusja może przybierać formę swobodnej lub wysoce sformalizowanej i ustrukturyzowanej rozmowy. Każda dyskusja musi przebiegać wg ściśle określonych reguł: musi posiadać program, mieć określony czas trwania, sposób dokumentacji oraz realizacji wniosków.

Metoda planowania - służy wsparciu emocjonalnemu, edukacji oraz jest formalną kontrolą pracowników. Metoda ta może być używana m. in. do planowania i kierowania obciążeniem przypadkami poszczególnych pracowników; systematycznej oceny potrzeb mieszkańców pomocy instytucjonalnej, określania celów i zadań pracy socjalnej i metod jej ewaluacji.

Metoda rozwiązywania problemów - metoda ta służy rozwojowi zawodowemu i społecznemu pracowników socjalnych. Odmiany tej metody to burza mózgów, technika grupy nominalnej (każdy pracuje samodzielnie, następnie wspólnie omawia się wszystkie pomysły)oraz praca nad projektem.

Metoda stymulacji - oparta jest na zasadach uczenia eksperymentalnego i zawiera w sobie techniki takie jak: gry symulacyjne, odgrywanie ról, technika odwróconych ról.

Metoda bezpośredniego nadzoru - metoda ta jest realizowana podczas pracy zawodowej. Opiera się na teorii uczenia się i polega na naśladowaniu działań i postaw innych uczestników spotkań, w tym przed wszystkim superwizora. Uczenie się nie zawsze musi mieć charakter świadomy i zamierzony, ale kiedy opiera się na działaniu intencjonalnym, wymaga od superwizora umiejętności komunikacyjnych i przygotowania dydaktycznego.

K. Wódz, E. Leśniak-Berek, Superwizja w pomocy społecznej, w: Praca socjalna wobec współczesnych problemów społecznych, red. S. Pawlas-Czyż, Toruń 2007, s. 31-45.

32. Zagrożenia społeczne we współczesnym świecie

Do współczesnych zagrożeń społecznych można zaliczyć:

1. Uzależnienia - człowiek robi świadomie coś co jest dla niego szkodliwe. Najczęściej wyróżnia się uzależnienia od alkoholu, narkotyków, leków, elektronicznych środków przekazu.

Z rozległej problematyki uzależnień dokonano wyboru dwu najważniejszych, uzależnienia od alkoholu i narkotyków. Pierwsze z nich jest w naszym kraju uwarunkowane historycznie, alkohol bowiem traktowany był jako lekarstwo na wszelkie schorzenia, forma zapłaty za świadczenia, symbol poddaństwa czy antidotum.

Uzależnienie od alkoholu

Wg Pospiszyl jest to nieprawidłowy wzorzec picia prowadzący do klinicznie znaczących uszkodzeń somatycznych lub zaburzeń psychicznych, manifestujących się w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy przynajmniej trzema spośród wymienionych objawów:

• Wzrost tolerancji definiowany na dwa sposoby: potrzeba znacząco wyższych dawek alkoholu dla wywołania pożądanego efektu jego spożycia; zmniejszenie efektu działania alkoholu przy piciu tej samej dawki.

• Zespół abstynencyjny manifestujący się dwojako: występowanie zespołu abstynencyjnego po przerwaniu picia lub jego zredukowaniu, manifestującego się takimi objawami jak: hiperaktywność układu wegetatywnego, nasilone drżenie rąk, nudności lub wymioty, podniecenie psychomotoryczne, zaburzenia snu, omamy lub złudzenia wzrokowe, dotykowe, lub słuchowe, napady drgawkowe, lęk itp.; picie alkoholu lub przyjmowanie leków lub innych substancji o działaniu podobnym do alkoholu w celu złagodzenia objawów lub uniknięcia zespołu abstynencyjnego.

• Częste picie alkoholu w większych ilościach i dłużej niż zakładano przed rozpoczęciem picia.

• Uporczywe próby lub nieudane postanowienia przerwania picia lub ograniczenia ilości wypijanego alkoholu.

• Przeznaczanie znacznej ilości czasu na zdobywanie alkoholu lub dochodzenie do siebie po wypiciu.

• Znaczne zredukowanie aktywności społecznej, zawodowej i rekreacyjnej z powodu picia alkoholu.

• Kontynuowanie picia alkoholu pomimo wiedzy, że nawracające, lub przewlekłe problemy zdrowotne lub psychiczne są spowodowane przez picie alkoholu.

Uzależnianie od alkoholu jest procesem długotrwałym i zindywidualizowanym. W trakcie jego rozwoju w życiu osoby z problemem alkoholowym pojawiają się różne jego symptomy. Do podstawowych symptomów lub sygnałów ostrzegawczych uzależnienia od alkoholu zalicza się:

• odkrycie, że alkohol odpręża, daje ulgę oraz redukuje napięcie i niepokój,

• poszukiwanie i inicjowanie okazji do picia oraz powtarzające się przypadki upijania się,

• picie alkoholu w miejscach, gdzie nie wolno tego robić,

• pojawienie się „mocnej głowy", tj. możliwości wypijania coraz to większych ilości alkoholu,

• pojawianie się palimpsestów alkoholowych, tj. „urywanie się filmu",

• picie alkoholu w samotności,

• podejmowanie prób ograniczania picia,

• unikanie rozmów na temat picia, lub reagowanie agresją na sugestie jego ograniczania,

• reagowanie rozdrażnieniem na brak alkoholu,

• picie alkoholu mimo zakazów lekarskich

Uzależnienie obejmuje zarówno elementy somatyczne, jak i psychiczne. Uzależnienie

fizjologiczne lub fizyczne określa stan biologicznej adaptacji do alkoholu. Bez jego stałego przyjmowania niemożliwe jest normalne funkcjonowanie ludzkiego organizmu. Przerwanie lub ograniczenie spożycia alkoholu powoduje występowanie istotnych zaburzeń funkcjonowania organizmu określanych mianem zespołu odstawiennego. Z uzależnieniem fizycznym wiąże się konieczność zwiększania dawki spożywanego alkoholu, z czasem zmienia się bowiem tolerancja organizmu na jego działanie. Powtarzanie tej samej dawki alkoholu daje coraz słabszą reakcję, zaś uzyskanie takiego samego efektu działania alkoholu na organizm wymaga zwiększenia jego dawki.

Uzależnienie psychiczne wiąże się z kolei ściśle z utratą kontroli nad piciem. Związane jest z subiektywną potrzebą stałego lub częstego przyjmowania alkoholu dla powtórzenia przeżyć związanych z jego spożyciem.

Uzależnienie od narkotyków

Jest to zjawisko powszechne, stanowi skutek określonych przejawów rozwoju cywilizacyjnego, który powiązany jest z nadużywaniem środków psychotropowych przyjmowanych w różnych celach.

Podgórecki- narkomania to stan okresowej lub przewlekłej dysfunkcjonalności organizmu szkodliwej dla jednostki i społeczeństwa, wywołanej powtarzającym się zażywaniem, nie w celach terapeutycznych leku naturalnego lub syntetycznego, albo jego zamiennika.

Według ustawy o zapobieganiu narkomanii, jest to stałe lub okresowe przyjmowanie w celach niemedycznych środków odurzających lub psychotropowych, albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstała zależność.

Do najczęściej używanych środków narkotycznych należą:

• leki nasenne i uspokajające (środki tłumiące), efekt: uspokojenie, odprężenie.

• środki wziewne- najczęściej zażywają dzieci i młodzież ze względu na ich powszechną dostępność. Efekt: zaburzenia koordynacji ruchowej, zaburzenia mowy i oceny sytuacji, zawroty głowy.

• amfetaminy- środek o działaniu pobudzającym, wywołującą euforię narkotyczną, silne podniecenie.

• amfetaminy halucynogenne np. ekstazy

• kokaina - środek uzależniający psychicznie i fizycznie w dość krótkim czasie. Efekt: pobudzenie, niwelowanie zmęczenia, nudności, wymioty.

• Marihuana- naturalny halucynogen otrzymywany z konopi indyjskich.

Wyróżnia się narkotyki:

• Naturalne - substancje roślinne (susz z liści, łodyg, korzeni, sok i wywar z roślin, a także niektóre grzyby, owoce, kaktusy), działają one antydepresyjnie, pobudzająco, halucynogennie.

• Sztuczne - powstają w wyniku reakcji chemicznej, działają znacznie silniej i szybciej niż narkotyki naturalne

2. Przestępczość nieletnich - obecnie zmienia się styl życia młodzieży, ich wymagania wobec innych (dorosłych) i wobec świata są coraz większe, a niezaspokojone potrzeby i niespełnione oczekiwania kończą się agresywnością zachowań i brutalnością życia.

Przyczyny:

• Endogenne - związane z osobą nieletnią

• Somatyczne - zdrowie fizyczne, wygląd

• Psychiczne - właściwości psychiczne, zaburzenia psychiczne, stan psychiczny

• Egzogenne - znajdują się na zewnątrz nieletniego i wywierają na niego wpływ

• Środowiskowe

• Sytuacyjne

Do przyczyn można zaliczyć również: wiek, płeć, status społeczno-ekonomiczny, tryb życia.

3. Przestępczość zorganizowania - rodzaj sprzysiężenia o rozbudowanej, wieloczłonowej strukturze, opartego na wewnętrznej hierarchii, dyscyplinie i „żelaznych regułach” postępowania.

Dziedziny działalności przestępczości zorganizowanej:

• Przestępczość przeciwko mieniu (kradzieże, przemyt)

• Przestępczość związana z użyciem przemocy (rozboje, wymuszenia pieniędzy)

• Przestępstwa związane z życiem nocnym (prostytucja, handel żywym towarem, sutenerstwo i stręczycielstwo, sprzedaż narkotyków)

• Przestępczość związana z fałszerstwami (pieniędzy, papierów wartościowych, dokumentów, dzieł sztuki)

• Nielegalny handel bronią

• Przestępczość związana ze środkami odurzającymi, wytwarzanie, przetwarzanie, handel, przemyt narkotyków

• Przestępczość gospodarcza i finansowa (nielegalne „przeprowadzenie” cudzoziemców, zakładanie fałszywych firm i pozorne bankructwa, piractwo towarowe, oszustwa podatkowe)

Najgroźniejszą formą przestępczości zorganizowanej jest mafia- najwyższy szczebel przestępstwa zorganizowanego.

Do podstawowych cech przestępczości zorganizowanej należą:

• Międzynarodowa kooperacja u specjalizacja;

• Stosowanie nowoczesnych metod planowania i wykonania operacji przestępczych;

• System „uszczelnień” utrudniających wykrycie form i taktyki w dążeniu do maksymalizacji zysku i zapewnieniu bezpiecznej działalności organizacji przestępczych.

4. Terroryzm - system rządów opartych na terrorze, stosowanie terroru w celu zdobycia władzy lub utrzymania się przy niej. Jest to stosowanie przemocy przez niepaństwowe podmioty polityki. Jest to metoda walki, w której przypadkowe albo symboliczne ofiary występują w charakterze instrumentalnych celów przemocy.

Celem ataku terrorystycznego są: władze rządowe, ich pracownicy i mienie; policja i wojsko; członkowie społeczeństwa; konkretny biznes.

Cechy współczesnego terroryzmu:

• Działalność planowo i dobrze zorganizowana;

• Uzasadniona z reguły źle pojęta ideologią lub filozofią;

• Ma charakter wymuszający;

• Działalność ta jest realizowana w formie popełnienia przestępstwa;

• Często narusza prawa osób postronnych;

• Obliczona jest na wywołanie szerokiego, maksymalnie zastraszającego rozgłosu w opinii publicznej;

• Polega na użyciu przemocy w postaci zastosowania często niezwykle brutalnych środków fizycznych, do morderstwa włącznie.

5. Prostytucja - zaspokajanie potrzeb seksualnych przygodnych partnerów za opłatą, bez zaangażowania uczuciowego i w zasadzie bez wyboru. Jako zjawisko społeczne rozwija się w wielkich aglomeracjach miejskich, gdzie popyt na usługi prostytucyjne i warunki uprawiania nierządu są szczególnie korzystne.

Według Michała Antoniszyna i Andrzeja Marka czynnikami decydującymi o koncentracji prostytucji w wielkich aglomeracjach miejskich są:

• Stały popyt na usługi seksualne;

• Anonimowość, która sprzyja przełamywaniu oporów moralnych, zwłaszcza u młodych, początkujących prostytutek;

• Osłabienie kontrolnej funkcji grupy społecznej, co wynika z wielości środowisk i różnorodności wzorów postępowania;

• Sprzyjające warunki uprawianie nierządu, stwarzane przez liczne lokale gastronomiczne, zwłaszcza nocne lokale rozrywkowe, ułatwiające nawiązywanie kontaktów prostytutek z klientami, a także hotele, pensjonaty i wreszcie wynajmowane dla tych celów pokoje sublokatorskie i mieszkania;

• Rozwój marginesu społecznego w wielkich aglomeracjach, który stanowi zaplecze i oparcie, zwłaszcza dla tej części prostytutek, które mają konflikty z prawem, bądź są powiązane ze środowiskiem przestępczym. Według Świętochowskiej prostytucja to utrzymywanie przypadkowych stosunków seksualnych, bez zaangażowania emocjonalnego i pobieranie za świadczone usługi określonych opłat.

Dominującą formą prostytucji jest:

• prostytucja heteroseksualna, polegająca

na świadczeniu przez kobiety-prostytutki usług seksualnych mężczyznom

w zamian za korzyści materialne.

• prostytucja biseksualna i transwestytyczna, polegająca na świadczeniu odpłatnie usług seksualnych osobom obojga płci,

• prostytucja homoseksualna - polegającą na odpłatnym utrzymywaniu stosunków seksualnych z osobami tej samej płci.

Stosunkowo nowym zjawiskiem jest prostytucja dziecięca. O jej rozwoju zadecydowały formy patologii społecznej takie jak: porzucenie i zaniedbanie dziecka przez rodziców, analfabetyzm czy bieda. Można ją podzielić, wyróżniając następujące grupy dzieci:

• dzieci skupione wokół stacji kolejowych( bezdomne, zarabiające na chleb), dzieci w wieku 8-10 lat, klienci to zwolnieni więźniowie czy przygodni podróżni,

• dzieci zapraszane na wakacje, klienci pedofile,

• nieletnie dziewczyny dostarczane do domów publicznych

• dzieci skupione przy drogach( prostytucja drogowa),

• chłopcy będący przedmiotem międzynarodowego handlu chłopcami, dzieci przyjeżdżające w czasie ferii i weekendów, w wieku 9-14 lat,

• dzieci wykorzystywane do produkcji kaset pornograficznych.

Skutki psychiczne prostytucji to: utrudnione życie z jednym partnerem, labilność emocjonalna, skłonność do nadużywanie alkoholu i narkotyków, przyjmowanie typowych dla prostytutek zachowań, problemy z dostosowaniem się do otoczenia po zakończeniu okresu prostytuowania się. Do skutków fizycznych należą: HIV, choroby weneryczne, choroby płuc, oskrzeli, gruźlica czy choroby narządów kobiecych.

6. Samobójstwo - świadome i intencjonalne pozbawienie się życia. Według Durkheima samobójstwem nazywa się każdy przypadek śmierci będący bezpośrednim lub pośrednim wynikiem działania lub zaniechania, przejawianego przez ofiarę zdającą sobie sprawę ze skutków swego zachowania".

Zjawisko samobójstw sprzężone jest m.in. z:

• płcią,

• wiekiem,

• wykształceniem,

• wykonywanym zawodem,

• stanem cywilnym,

• warunkami ekonomicznymi,

• miejscem i regionem zamieszkania,

• rasą.

Durkheim wyróżnia trzy główne typy samobójstw i jeden pochodny:

• Samobójstwo egoistyczne - wynik słabej integracji jednostki z grupą i społecznością,

• Samobójstwo altruistyczne - wynik zbyt silnej integracji jednostki ze społeczeństwem,

• Samobójstwo anomiczne - wynik zakłócenia ładu społecznego, dezintegracji społecznej,

• Samobójstwo fatalistyczne - związane z sytuacja jednostkową, wynikające ze znalezienia się w sytuacji bez wyjścia, bez perspektyw.

7. Eutanazja

Jest to szczególnego rodzaju odebranie życia, w którym konieczna jest pomoc innej osoby lub osób. Wyróżnia się eutanazję niedobrowolną, gdy decyzja o zakończeniu podtrzymywania życia jest podejmowana przez osoby trzecie oraz eutanazję dobrowolną, gdy lekarz może postąpić zgodnie z pragnieniem śmierci nieuleczalnie chorego lecz świadomego pacjenta.

8. Bezrobocie

Bezrobocie jako zjawisko ekonomiczne i zarazem społeczne polega na tym, że większa lub mniejsza liczba osób zdolnych do pracy i jej poszukujących nie znajduje zatrudnienia, ma ono charakter przymusowy, a nie dobrowolny. (Rajkiewicz)

Przyczyny:

• Transformacja systemowa

• Zaniedbania rozwojowe wielu przedsiębiorstw

• Opóźnienia w rozwoju gospodarczym całych regionów i dominacja przemysłów schyłkowych w niektórych województwach

• Przekształcenie bezrobocia ukrytego w jawne

• Prywatyzacja

• Bariery mieszkaniowe

• Słabość systemu pośrednictwa pracy, szczupłość środków na aktywną walkę z bezrobociem,

• Pasywność postaw znaczącej części bezrobotnych, niska skłonność do podniesienia lub zmiany kwalifikacji,

• Dość szeroki zakres świadczenia pracy zawodowej przez emerytów(zbyt niskie emerytury).

Rodzaje bezrobocia:

ze względu na przyczynę:

• koniunkturalne - związane z cyklicznymi zmianami produktywności gospodarki (w okresie recesji wzrasta, a w okresach koniunktury maleje)

• sezonowe - uwarunkowane porą roku i związane ze zmianami pogodowymi, wegetacją roślin

• frykcyjne - jest efektem naturalnego ruchu na rynku osób zatrudnionych (dotyczy osób pozostających bez pracy przez krótki okres z powodu zmiany miejsca pracy, zmiany zawodu, wchodzenia absolwentów na rynek)

• strukturalne - ze względu na przekształcenia gospodarcze, upadek całych gałęzi przemysłu a także niedostosowania kwalifikacji i umiejętności do oferowanych miejsc pracy

• technologiczne - wynika z postępu technicznego oraz unowocześnienia produkcji. Występuje przy mechanizacji i modernizacji procesów produkcji przy jednoczesnym ograniczeniu zatrudnienia

ze względu na czas pozostawania bezrobotnym:

• krótkookresowe - do 3 miesięcy

• średniookresowe - 3 do 6 miesięcy

• długookresowe - 6-12 miesiecy

• długotrwałe - powyżej 12 miesięcy

ze względu na fakt rejestracji

• jawne

• ukryte

9. Bezdomność - sytuacja osób, które w obecnym czasie nie posiadają i nie potrafią sobie zapewnić schronienia nad głową, które określałoby podstawowe warunki mieszkalne.

Przyczyny:

• Rozpad rodziny

• Eksmisja

• Powrót z zakładu karnego

• Brak stałych dochodów

• Przemoc w rodzinie

• Brak tolerancji społecznej

• Uzależnienia

• Likwidacja hoteli pracowniczych

• Opuszczenie domu dziecka

• Powrót ze szpitala psychiatrycznego

10. Konflikty zbrojne

Od zakończenia zimnej wojny w latach 90. ubiegłego stulecia, USA dominuje w świecie pod względem militarnym i gospodarczym. Świat współczesny stał się równocześnie wielobiegunowy pod względem politycznym i obecnie charakteryzuje się brakiem równowagi, niestabilnością i napięciami międzynarodowymi. W licznych przypadkach przyczyną konfliktów są bunty i powstania wewnętrzne. Dość często konflikty pierwotnie wewnętrzne ulegają umiędzynarodowieniu przez włączenie się strony trzeciej, przede wszystkim w formie różnorodnej pomocy ekonomicznej i wojskowej, a nawet bezpośredniej interwencji zbrojnej. Równie często nie przestrzega się międzynarodowych konwencji dotyczących reguł walki zbrojnej, stosuje się zakazane metody i środki walki. Nadużywa się zasady konieczności obrony zbrojnej i bezprawnie podejmuje wojenne działania prewencyjne.

Część konfliktów ma podłoże religijne, trwają też konflikty narodowo-wyzwoleńcze, secesyjne i intergracyjne.

Do najważniejszych cech charakterystycznych współczesnych konfliktów zbrojnych należą:

• Szybkie zmiany rozmieszczenia konfliktów zbrojnych na świecie,

• Wzrost liczby konfliktów w krajach słabo rozwiniętych,

• Umiędzynarodowienie wojen domowych,

• Wzrost liczby wojen domowych,

• Wzrost liczby konfliktów, w których obok regularnej armii uczestniczą partyzanci, milicje, oddziały paramilitarne i cywile,

• Wzrost udziału dzieci i kobiet w oddziałach podejmujących działania zbrojne,

• Transfer nowoczesnej broni i uzbrojenia na terenie walk,

• Wzrost znaczenia telekomunikacji w prowadzeniu konfliktów zbrojnych,

• Równoczesne stosowanie uzbrojenia o różnym poziomie zaawansowania technologicznego,

• Stosowanie metod terrorystycznych,

• Wzrost udziału osób cywilnych wśród ofiar konfliktów,

• Wzrost liczby przypadków, zasięgu i rozmiarów zbrodni wojennych,

• Zwiększenie się znaczenia globalnych mediów, propagandy i opinii publicznej w powstawaniu i przebiegu konfliktów.

N. Sypion, Globalne zagrożenia społeczne. Materiały dydaktyczne dla nauczycieli geografii i historii liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, Toruń 2003, s.9-12.

11. Choroby cywilizacyjne

Współcześnie występuje wiele groźnych chorób, które są konsekwencją rozwoju cywilizacyjnego. Wymienia się wśród nich przede wszystkim choroby układu krążenia i nowotwory. W krajach wysokorozwiniętych są one przyczyną większości zgonów. Do chorób cywilizacyjnych zalicza się także alkoholizm, narkomanię, nikotynizm, AIDS i chorobę Alzheimera. U podstaw większości chorób cywilizacyjnych leży nieprawidłowe odżywianie się: wysokie spożycie białek i tłuszczów zwierzęcych, cukru i używek. Rozwój motoryzacji i mechanizacja pracy ogranicza wysiłek fizyczny. Coraz większa liczba mieszkańców krajów bogatych cierpi na nadciśnienie tętnicze, otyłość oraz wysoki poziom cholesterolu i cukru we krwi. Nadmierne spożycie alkoholu i używanie tytoniu oraz narkotyków również sprzyja szerzeniu się chorób cywilizacyjnych i innym patologiom społecznym.

N. Sypion, Globalne zagrożenia społeczne. Materiały dydaktyczne dla nauczycieli geografii i historii liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, Toruń 2003, s. 45.

35. Aktywizacja społeczności lokalnych

Synonimem aktywizacji jest animacja. Oznacza ona „metodę działania polegającą na stymulacji do aktywnego zachowania zarówno zbiorowości terytorialnej (społeczności lokalnej), jak i małej grupy, do działania mającego na celu ulepszenie życia społecznego środowiska poprzez ukazywanie wizji owych ulepszeń i stymulowanie ludzi do ich realizacji, bądź też działania wydobywające występujące potrzeby, zainteresowania, motywacje wśród członków danej grupy społecznej, indywidualnych osób.” (Kargul)

Animację społeczną można rozumieć w dwojaki sposób, w perspektywie mikro i makro. W ujęciu makro animacja jest oparta zarówno na formalnych działaniach na rzecz poprawy funkcjonowania różnych aspektów życia jednostek, grup i społeczności lokalnych, jak i na nieformalnych i nieprofesjonalnych inicjatywach pozainstytucjonalnych podejmowanych spontanicznie i incydentalnie. W węższym znaczeniu animację realizują instytucjonalni aktorzy społeczni, intencjonalnie aktywizujący różne środowiska społeczne, w oparciu o profesjonalne programy animacji. (Jedlewska)

Animacja to metoda działania wsparta na trzech podstawowych procesach:

1. Odkrywaniu (braków w środowisku, problemów do rozwiązania, celów do zrealizowania, potencjału do wykorzystania, posiadanych możliwości),

2. Tworzeniu związków (między jednostkami, grupami, społecznościami lokalnymi, animatorami, liderami-amatorami, mieszkańcami, itp.),

3. Kreacji (twórczych działań i sprzężenia zwrotnego między jednostkami, grupami i środowiskiem lokalnym, animatorami i aktywizowanymi). (Żebrowski)

Istotną cechą animacji jest ulokowanie profesjonalisty-animatora wewnątrz środowiska bez przyznawania mu roli lidera.

Zasady animacji zwracają uwagę m. in. na:

- odkrywanie tkwiącego w jednostkach, grupach i środowiskach społecznych potencjału, który nie zawsze jest uświadomiony, a w związku z tym wykorzystany,

- zachęcanie do aktywnego uczestnictwa w działalności kulturalnej i życiu społecznym.

Funkcje animacji społecznej:

• Adaptowanie do zmian społecznych, ekonomicznych, kulturowych,

• Dostarczanie informacji niezbędnych do zachowania sprawności komunikacyjnej i kompetencji społecznej,

• Integrowanie z grupą i środowiskiem społecznym,

• Budowanie porozumienia z innymi ludźmi, umiejętnej komunikacji swoich racji, negocjowania kompromisów, radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych,

• Branie udziału w życiu społecznym, angażowanie się w działalność na rzecz swojego środowiska.

Typy animacji społecznej:

1. Społeczno-kulturalna - posługuje się kulturą jako zjawiskiem kluczowym dla swoich działań, realizowana jest przez instytucje i organizacje kulturalne. Może wiązać się z organizowaniem przedstawień teatralnych, występów muzycznych, jarmarku, festynu itp.

2. Społeczno-wychowawcza - związana z działaniami edukacyjnymi, opiekuńczymi i wychowawczymi, podejmowanymi w placówkach oświatowych, kulturalnych i itp. Obejmuje wycieczki, wykłady, panele, pokazy audiowizualne, dyskusje w grupach.

3. Animacja współpracy środowiskowej - polega na aktywizowaniu aktorów społecznych reprezentujących triadę: szkoła-rodzice-środowisko lokalne, stymulowaniu ich współpracy, wzajemnym oddziaływaniu i budowaniu wspólnoty.

Wybór odpowiedniego typu animacji zależy od wielu czynników. Można do nich zaliczyć takie jak: cel animacji, specyfikę środowiska i beneficjentów, możliwości i umiejętności profesjonalistów i liderów-amatorów oraz zasoby materialne i finansowe.

Etapy animacji:

1. Preanimacja - diagnoza społeczna. Faza ta obejmuje czynności diagnostyczne. W okresie tym dokonuje się ilościowego i jakościowego opisu środowiska oraz ocenia się możliwości realizacyjne projektu. Podstawowe informacje dotyczą cech społeczno-demograficznych mieszkańców, struktury społecznej, kapitału społecznego i kulturowego oraz zasobów materialnych. Ważna jest wiedza o deficytach i potencjale środowiska.

2. Planowanie - sformułowanie celu, określenie treści i formy.

3. Informowanie - publiczne prezentowanie koncepcji animacji i przekonywanie do udziału w realizacji.

4. Realizowanie - wykonywanie zaplanowanych zadań, koordynacja, korekta, stymulacja.

5. Ewaluacja - ocena poszczególnych etapów animacji oraz osiągnięcia zamierzonego celu, na podstawie wybranych wskaźników.

Aby animacja spełniła pokładane w niej oczekiwania niezbędny jest profesjonalizm osób zajmujących się animacją zawodowo. Animator to ten, który spontanicznie, bądź z racji pełnionych funkcji ożywia środowisko, przekazuje inicjatywę innym osobom, rozbudza pożądanie wiedzy, wpływa na rozwój różnorodnych zainteresowań, rozumie wagę nauczania i wychowania w życiu jednostki i społeczeństwa, oraz rolę jaką winien spełniać.

Wykorzystując animację do dokonywania zmian społecznych można osiągnąć następujące efekty:

• W zakresie doświadczeń jednostkowych: wzrost (samo)- wiedzy, nabycie konkretnych umiejętności, zmiana postaw, systemu wartości, preferowanych wzorców kulturowych;

• W zakresie doświadczeń środowiska lokalnego możemy mówić o jego rozwoju, integrowaniu i budowaniu więzi, tworzeniu wspólnoty i kształtowaniu tożsamości społecznej oraz zapobieganiu czy też niwelowaniu zjawisk patologicznych.

J. Klimczak-Ziółek, Animacja społeczna w teorii i praktyce. Wybrane zagadnienia, w: Praca socjalna wobec współczesnych problemów społecznych, red. S. Pawlas-Czyż, Toruń 2007, s. 85-92.

38. Ogólna charakterystyka patologii społecznych

Patologia społeczna wg Adama Podgóreckiego to „ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego czy ten rodzaj struktury, który pozostaje w zasadniczej, niedającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane.” Wielu autorów proponuje, aby dodatkowo uwzględnić w definicjach patologii takie kryteria, jak:

• Występowanie zjawiska w większej zbiorowości,

• Brak społecznej akceptacji dla tego rodzaju zachowań,

• Konieczność wykorzystania siły całej społeczności, aby sobie z tym problemem poradzić.

Ostatecznie patologię społeczną definiuje się najczęściej jako negatywne zjawisko społeczne, które musi uwzględniać następujące warunki:

• Naruszenie norm i wartości,

• Destruktywność zachowania mierzoną skalą potępienia społecznego,

• Występowanie w większej zbiorowości lub w skali masowej,

• Konieczność wykorzystania zbiorowej siły w celu przeciwstawienia się tego rodzaju problemom.

J. Malc definiuje patologię społeczną jako ogół przypadków śmierci, obniżenia poziomu moralnego, pogorszenia samopoczucia i strat materialnych spowodowanych naruszeniem reguł prakseologicznych, moralnych i prawnych oraz postępowaniem autodestrukcyjnym.

W pracach poświęconych zjawiskom patologii społecznej istnieje kilka pojęć kluczowych: patologia, dewiacja, dezintegracja, dezorganizacja. Pojęcia patologia i dewiacja stosowane są najczęściej zamiennie. Dezorganizacja dotyczy zaburzenia struktur, dezintegracja zaś - zaburzeń w stosunkach międzyludzkich, jednak związanych z funkcjonowaniem w grupach.

Do patologii społecznych współcześnie zalicza się:

• Terroryzm

• Samobójstwa

• Agresję

• Uzależnienia (alkoholizm, narkomania, uzależnienie od elektronicznych środków przekazu, hazard)

• Patologie seksualne (prostytucja, pedofilia, dziecięca pornografia, kazirodztwo)

• Handel ludźmi

• Wykluczenie społeczne (mobbing, bezdomność, dzieci ulicy)

• Patologie instytucji (korupcja)

I. Pospiszyl, Patologie społeczne, Warszawa 2008, s. 5-18.

Wyróżnia się trzy odmiany patologii społecznej:

1. Patologia indywidualna - jej istotę stanowi zawsze cierpienie mające swoje własne fazy, prowadzi głównie i bezpośrednio do destrukcji osobowej (alkoholizm, narkomania, samobójstwa, hazard);

2. Patologia grupowa - jej istotą jest rozpad więzi grupowych (dezorganizacja rodziny, konflikty, przemoc, kazirodztwo, przestępczość zorganizowana- mafijna, polityczna, religijna);

3. Patologia instytucjonalna - występuje głównie w ośrodkach izolacyjnych, penitencjarnych, korekcyjno-wychowawczych, a także w szerszych strukturach społecznych (korupcja, przemyt, biurokracja, podkultury młodzieżowe- sataniści, anarchiści; ideologie i działania z nich wynikające- systemy totalitarne takie jak faszyzm, staliznizm)

A. Nowak, E. Wysocka, Problemy i zagrożenia społeczne we współczesnym świecie, Katowice 2001.

13. Poradnictwo-mediacja-rzecznictwo w pracy socjalnej

1. Mediacja

Mediacja jest dobrowolnym a także poufnym i niesformalizowanym postępowaniem w momencie gdy zawarcie umowy nie jest już możliwe. Prowadzone mediacje są przez osobę trzecią, która nie jest w żaden sposób spokrewniona z żadną ze stron sporu. Podstawowymi zasadami mediacji są:

• Dobrowolność- każda ze stron musi wyrazić zgodę na udział w postępowaniu mediacyjnym. Na uczestników nie mogą być stosowane jakiekolwiek formy nacisku a także presja.

• Poufność- całkowity przebieg mediacji między uczestnikami a mediatorem musi być objęty tajemnicą.

• Neutralność- wszelkiego rodzaju rozwiązanie sporu musi zostać wypracowane przez uczestników mediacji. Mediator jako osoba neutralna nie może narzucać rozwiązania sporu.

• Akceptowalność- osoby biorące udział w mediacji powinny ustalić na początku reguły i zasady obowiązujące podczas spotkań i następnie w całym toku ich przestrzegać.

Do najważniejszego celu mediacji należy wypracowanie rozwiązania sporu, które będzie zadowalające dla obydwu stron. Strony odpowiedzialne są za wynik mediacji

Mediacja ma zapewnić harmonię i ustabilizować relacje między ludźmi. Strony mają swoje potrzeby i oczekiwania i dlatego mediacja pozwala na wypracowanie im odpowiedniego rozwiązania problemu.

A.Rękas, Informator o alternatywnych sposobach rozwiązania sporów, Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w Ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Warszawa 2010.

O mediacji mówi się, że jest to negocjacja we troje, w której trzecia osoba jest moderatorem w procesie wyjaśniania kwestii spornych, pomocnikiem w szukaniu przez nich obustronnie satysfakcjonującego rozwiązania konfliktu, a przeciwstawianiu się dążeniom typu „wygrany -przegrany”.

Do zadań mediatora należy:

• Zawarcie kontraktu mediacyjnego;

• Ustalenie programu rozmów;

• Uzyskanie akceptacji obu uczestników sporu;

• Tworzenie klimatu sprzyjającego poszukiwaniom rozwiązań;

• Kontrolowanie komunikacji między stronami;

• Rozpoznawanie problemów;

• „Sprzedawanie rozwiązań”;

• Wywieranie presji przez narzucenie arbitralnego rozwiązania;

• Wyjaśnienie, iż niektóre sesje mogą odbywać się bez udziału jednej strony, pod warunkiem, że druga wyraża na to zgodę.

Etapy mediacji:

1. Poznanie stanowiska każdej ze stron (najlepiej oddzielnie). Na tym etapie rola mediatora jest bierna, co pozwala ocenić, kto jest faktycznym inicjatorem konfliktu.

2. Badanie gotowości zwaśnionych stron do kompromisu (także najlepiej osobno z każdą ze stron).

3. Przygotowywanie przez wszystkich uczestników swojej propozycji rozwiązań wraz z alternatywnymi sposobami rozstrzygnięcia sporu i ustępstwami.

4. Konsultowanie przez mediatora propozycji rozwiązań - oddzielnie z każdą ze stron.

5. Zaproszenie obu stron do wspólnego negocjowania ostatecznej wersji porozumienia.

Podstawowe strategie mediacyjne: integracja (cel to znalezienie twórczego rozwiązania), wywieranie nacisku (ograniczenie dążeń jednej lub obu stron), łagodzenie (uzyskanie dodatkowych zysków w zamian za pójście na kompromis lub wprowadzenie narzuconych zmian) i bierny udział (pozostawienie negocjatorom samodzielnego kierowania konfliktem po to, aby w przyszłych sporach strony nie musiały korzystać z usług mediatora).

Sposoby działania mediatora: dyrektywny, zorientowany na zadanie, niedyrektywny zorientowany na emocje i komunikację stron negocjujących.

Pracownik socjalny stosujący mediację winien pamiętać, że: zakres mediacji może być bardzo szeroki; poznanie uczuć, zachowań i siły każdej strony konfliktu, to zdobycie podstawowych informacji, pomocnych na różnych etapach procesu mediacyjnego; ustalenie zasad proponowanych stronom winno być ostrożne i z wyczuciem podawane; rozpoczęcie mediacji musi być poprzedzone jej przygotowaniem; poszukiwanie rozwiązań konfliktu wymaga twórczej postawy od pracownika socjalnego; pozostawanie w roli mediatora wymaga opiekuńczości i empatii.

A. Pietrzyk, Praca w zespole. Rozwiązywanie problemów i konfliktów grupowych, w: Praca socjalna wobec współczesnych problemów społecznych, red. K. Wódz, Toruń 2007, s. 25-27.

2. Rzecznictwo

Pracownik socjalny działa dla dobra klienta. Pomaga mu w rozwiązaniu problemu, gdy ten sam nie potrafi sobie z nim poradzić. Pracownik ma kontakt z wieloma instytucjami o różnym charakterze i dlatego właśnie występuje on w roli rzecznika klienta, który z natury jest słabszy
i samodzielnie nie potrafi odnaleźć się w kontakcie z instytucjami. Ośrodki Pomocy Społecznej współpracują ściśle z policją, Urzędami Miasta, Urzędami pracy, szpitalami czy też Powiatowymi Centrami Pomocy Rodzinie. Pracownik socjalny jest ekspertem dlatego dla klienta niezwykle ważna jest jego pomoc.

M. Granosik, Profesjonalny wymiar pracy socjalnej, Katowice 2006

3. Poradnictwo

W pracy socjalnej poradnictwo polega na tym, aby pracownik socjalny wspomagał klienta w rozwiązywaniu jego problemów. Praca pracownika socjalnego polega na tym, że wpływa on na beneficjenta, aby ten podjął działania dla organizowania swojego życia i pobudzenia aktywności. Pracownicy socjalni często stają się ekspertami dlatego też klienci często korzystają z ich porad. Pracownik socjalny nie powinien wywierać żadnego wpływu na klienta, aby ten zgodził się koniecznie z radą i działaniem jakie zaproponował. Warto już na samym początku uprzedzić beneficjenta, że niekoniecznie jego zdanie musi być słuszne, a udzielone rady nie nakazują ściśle ich przestrzegać.

C. de Roberts, Metodyka działania w pracy socjalnej, Katowice 1998

7. System pomocy społecznej w wybranych krajach UE

Pomoc socjalna Niemcy :

Rodzaje świadczeń:

• bezrobotny i wcześniej nigdy nie pracujący w Niemczech (Arbeitslosengeld II)

• niezdolny do wykonywania pracy zarobkowej (Sozialgeld)

• bezrobotny po okresie pracy na terenie Niemiec (Arbeitslosengeld I)

• niewiele zarabiający (Wohngeld)

• studentka/student

• uczący się zawodu (Auszubildende)

• posiadający dzieci (Kindergeld)

• dzieci w pierwszym roku życia (Elterngeld)

• ulgi dla bezrobotnych

• pomoc dla kobiet w ciąży i dla małych dzieci

• dla samotnie wychowujących dzieci

Do pojęć kluczowych w ramach systemu świadczenia usług pomocy społecznej w Niemczech

należą: pomoc społeczna pomoc dla dzieci i młodzieży, służby społeczne i usługi społeczne

.Istotne są ponadto pojęcia: podmiot prowadzący pomocy społecznej oraz wykonawca świadczeń

System socjalny w Niemczech opiera się na trzech filarach:

1.Ubezpieczenia społeczne;

2. Zaopatrzenie;

3. Pomoc społeczna.

System ubezpieczeń społecznych finansowany jest z obowiązkowych składek pracodawców i pracobiorców i obejmuje obecnie następujące rodzaje ubezpieczeń: zdrowotne, pielęgnacyjne, emerytalne, od bezrobocia tzw. wypadkowe.

System zaopatrzenia obejmuje świadczenia publiczne w dużej mierze analogiczne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, obejmujące osoby nie odprowadzające składek na ubezpieczenia społeczne ze względu na szczególne relacje z paostwem (urzędnicy służby cywilnej, sędziowie i żołnierze), a także szczególne świadczenia w stosunku do poborowych, do osób pełniących służbę zastępczą, do ofiar wojny, do osób o wysokim stopniu niepełnosprawności, poszkodowanych wskutek szczepieo a także ofiar czynów przemocy.

System pomocy społecznej opiera się na wpływach podatkowych i jest finansowany z budżetów publicznych, głównie z budżetów jednostek samorządu terytorialnego (w przeważającej mierze z budżetów powiatów ziemskich i grodzkich). W sensie prawnym chodzi tu zespół różnych, formalnie wyodrębnionych systemów, takich jak: pomoc społeczna (w tym pomoc na bieżące koszty utrzymania i pomoc w szczególnych sytuacjach życiowych), pomoc dla dzieci i młodzieży, pomoc mieszkaniowa etc. .

Niemcy jako państwo opiekuńcze przywiązują wielką wagę do opieki socjalnej i wydają na nią prawie najwięcej w całej Europie. Nakładami na świadczenia socjalne przewyższa ich tylko Szwecja.

Niemcy dysponują jedną z najgęstszych sieci świadczeń socjalnych: 26,7 proc. produktu krajowego brutto przeznacza się na publiczne wydatki socjalne. Dla porównania średnia dla krajów członkowskich OECD wynosi 20,5 proc. Do rozległego systemu złożonego z ubezpieczenia chorobowego, emerytalnego, wypadkowego, pielęgnacyjnego i ubezpieczenia na wypadek bezrobocia dochodzi jeszcze siatka socjalna obejmująca świadczenia finansowane z podatków. Należą do nich zasiłki, od tych dla bezrobotnych począwszy, a skończywszy na zasiłkach rodzinnych czy rodzicielskich. Niemcy uważają się za państwo socjalne, którego nadrzędnym zadaniem jest zabezpieczenie społeczne wszystkich obywateli.

Komu przysługuje zasiłek dla bezrobotnych (Arbeitslosengeld I-ALG I) ?

Aby się o niego ubiegać należy spełnić określone warunki. Podstawowym jest brak zatrudnienia i posiadanie nie więcej niż 65 lat. Jednocześnie trzeba się zarejestrować w odpowiednim dla miejsca zamieszkania urzędzie pracy (Agentur für Arbeit ). Przy tym nie można zapominać, że warunkiem do otrzymania zasiłku dla bezrobotnych jest opłacanie w ciągu ostatnich 2 lat, co najmniej przez 12 miesięcy, obowiązkowych składek ubezpieczeniowych. Do czasu zatrudnienia wliczane są także: służba wojskowa oraz okresy pobierania zasiłku chorobowego i wychowawczego. Ważne: pełne świadczenia otrzymuje tylko ten, kto stracił pracę nie z własnej winy i niezwłocznie zgłosił się w urzędzie pracy.

Wysokość, zasady i okres wypłacania zasiłku dla bezrobotnych ALG I

Wysokość tego świadczenia wynosi 60% bądź 67% wynagrodzenia netto. Wypłata zasiłku w wysokości 67% następuje w przypadku, gdy ubiegający się o zasiłek ma dziecko. Okres wypłacanego zasiłku uzależniony jest od okresu opłacanych składek na ubezpieczenie. Bezrobotni poniżej 45 roku życia, którzy przepracowali minimum 12 miesięcy bez przerwy, otrzymują ALG I przez 6 miesięcy, przy 16 miesiącach zatrudnienia dostają zasiłek przez 8 miesięcy, itd. Najdłuższy okres wynosi 32 miesiące i przysługuje bezrobotnym powyżej 57 roku życia, którzy pracowali przynajmniej przez 64 miesiące w ostatnich 7 latach. Jednocześnie urzędy pracy oczekują od bezrobotnych inicjatywy w poszukiwaniu nowego zajęcia. Może pomóc im w tym nawet prywatny pośrednik, bowiem urzędy pracy przejmują koszty takiej pomocy.

Arbeitslosengeld II (potocznie zasiłek dla bezrobotnych Harz IV)

Osoby w Niemczech, które nie mogą zapewnić sobie tzw. minimum socjalnego (nie są w stanie zaspokoić podstawowych potrzeb, jak mieszkanie, wyżywienie), ale są zdolne do pracy i nie ukończyły 65 roku życia mają od 1.01.2005 status długotrwale bezrobotnych i otrzymują zasiłek Arbeitslosengeld II, zwany potocznie Harz IV. Stawka podstawowa dla samotnych i samotnie wychowujących dzieci wynosi 359 euro miesięcznie i wzrośnie do 2012 roku o 8 euro. Dzieci do 6 roku życia dostają 215 euro, a od 6 do 15 roku życia 251 euro. Natomiast dzieciom w grupie wiekowej od 14 do 25 lat, pod warunkiem, że mieszkają z rodzicami, przysługuje 287 euro. Do świadczeń tych dochodzą jeszcze dodatki na opłacenie czynszu (Wohngeld) i kosztów ogrzewania. Przy tym ich wysokość jest różna i zależy od liczby członków rodziny i wysokości czynszu. W Niemczech stawki czynszów są bardzo zróżnicowane i zależą od regionu (landu), w którym się mieszka. Na południu Niemiec czynsze są wyższe, niż np. w Zagłębiu Ruhry. Natomiast bezrobotni, którzy nie mogą podjąć pracy ze względu na wiek, stan zdrowia czy dzieci, mieszkający w jednym gospodarstwie domowym z pobierającym ALG II, otrzymają tzw. Sozialgeld.

Zasiłek macierzyński (Mutterschaftsgeld)

W przypadku urodzenia dziecka przysługuje również urlop macierzyński. Wynosi on osiem tygodni, natomiast dla ciąż mnogich i przedwczesnych wydłuża się nawet do dwunastu. W tym czasie fundusz zdrowia wypłaca zasiłek macierzyński w wysokości odpowiadającej zasiłkowi chorobowemu. Młode matki mogą również się ubiegać o wyprawkę dla dziecka z ARGE (Arbeitsgemeinschaft), choć tu finansowa pomoc różni się w zależności od landu i miasta (od 200 do 500 euro przyp. red.), oraz w Caritasie (około 400 euro).

Wspieranie i promocja rodziny przy odpowiednim udziale państwa odgrywa w Niemczech ważną rolę. Aby w większym stopniu zachęcić pary do posiadania potomstwa, w miejsce dotychczasowego zasiłku wychowawczego wprowadzono w 2007 roku finansowany z podatków zasiłek rodzicielski, którego wysokość zależy od dochodów. Rodzic, który przerywa pracę zawodową, aby poświęcić się wychowywaniu dziecka, otrzymuje przez rok 67 proc. ostatnich poborów netto - minimalnie 300 i maksymalnie 1800 euro.

Otrzymywanie zasiłku przedłuża się do 14 miesięcy, jeżeli także i drugi rodzic przerwie pracę zawodową, przynajmniej na okres dwóch miesięcy. Ma to zachęcić ojców do korzystania z urlopu rodzicielskiego. Równocześnie w ten sposób poszerza się możliwości opieki nad dziećmi.

Zasiłek na dzieci

przyznawany jest przez Niemiecki Urząd Rodzinny (Familienkasse). Zasiłek można otrzymywać także na dzieci przysposobione i na dzieci współmałżonka, jeżeli tylko należą do gospodarstwa domowego osoby, która złożyła wniosek. Zasiłek na dzieci wynosi 184,- miesięcznie na pierwsze i drugie dziecko, na trzecie 190,- , natomiast na czwarte i każde kolejne dziecko jest to kwota w wysokości 215,- miesięcznie. Podanie o pieniądze dla dzieci rozpatruje Niemiecki Urząd Rodzinny tylko po przesłaniu wszystkich wymaganych dokumentów, tzw. Antrag auf Kindergeld.

Dodatek na dzieci

Osoby samotnie wychowujące, jak również małżeństwa, mogą starać się o dodatek rodzinny na dziecko, które mieszka razem z rodzicami i nie ukończyło 25 lat. Wysokość dodatku obliczana jest na podstawie dochodów rodziców oraz majątku rodziców i dzieci. Maksymalnie może wynieść 140 euro miesięcznie. Ponadto od 2009 roku rodzice samotnie wychowujący dzieci otrzymują dodatkowe świadczenie na dzieci uczące się w wys. 100 euro. Aby otrzymywać to świadczenie dziecko musi uczęszczać do szkoły ogólnokształcącej lub zawodowej i nie pobiera wynagrodzenia podczas nauki zawodu.

Dodatek na dzieci jest wypłacany co miesiąc wraz z zasiłkiem rodzinnym.

Zasiłek chorobowy

Każdy pracownik w Niemczech opłaca składkę ubezpieczenia chorobowego w wysokości 13,5 % swoich dochodów (połowę opłaca pracownik, drugą połowę pracodawca). Dlatego kiedy zachoruje, przysługuje mu zasiłek chorobowy przez 42 dni (6 tygodni). Kasa chorych wypłaca zasiłek najdłużej przez 78 tygodni w ciągu 3 lat. Jego wysokość wynosi 70 proc. ostatniego wynagrodzenia brutto, ale nie więcej niż 90 proc. Chory musi w ciągu trzech dni poinformować pracodawcę o tym, że jest niezdolny do pracy i złożyć w kasie chorych zaświadczenie od pracodawcy o zarobkach.

System pomocy społecznej - Francja:

System pomocy społecznej we Francji opiera się na zasadzie subsydiarności. Społeczeństwo lub państwo nie powinno wykonywać tego, co jednostka może zdziałać dzięki własnej inicjatywie oraz własnymi siłami. Celem tej zasady jest umożliwienie podejmowania decyzji w jak największym zakresie już na najniższych poziomach instytucjonalnych. Zasada ta mobilizuje jednostki do troszczenia się o samych siebie, a nie zdawanie się na społeczeństwo lub państwo.

Zabezpieczenie społeczne jest realizowane przez trzy kasy:

- kasę ubezpieczenia chorobowego, macierzyństwa, inwalidztwa, zgonów, ubezpieczenia od wypadków przy pracy i chorób zawodowych

- kasę zasiłków rodzinnych

- kasę zabezpieczenia na starość

Zarząd finansowy sprawuje nad nimi Centralna Agencja Kas Zabezpieczenia Społecznego, a na szczeblu centralnym są powoływane: dyrekcja zabezpieczenia społecznego, generalna inspekcja spraw społecznych oraz organizacje konsultacyjne i koordynacyjne.

Pomoc społeczna we Francji charakteryzuje się dostępem do gwarantowanych świadczeń, które są na wysokim poziomie. Pomoc społeczna jest jednym z elementów systemu zabezpieczenia społecznego, jest ona uzupełnieniem świadczeń pochodzących z ubezpieczeń społecznych. Świadczenia z pomocy społecznej dzielą się na pomoc środowiskową ( udzielana w miejscu zamieszkania ), oraz pomoc instytucjonalna ( w placówkach pomocy społecznej ). Celem francuskiej polityki społecznej jest wypracowywanie lokalnej polityki we współpracy z różnymi partnerami i stałe zaznajamianie z lokalnymi potrzebami. Przez decentralizację Francja przeniosła duży zakres świadczeń na niższy poziom administracji, dzięki czemu wydawane na ten cel środki finansowe poddawane są większej kontroli społecznej przez co są bardziej akceptowane.

Pomoc rodzinie:

We Francji obowiązuje powszechny system świadczeń na rzecz rodziny, który obejmuje wszystkich obywateli z dziećmi oraz osoby legalnie przebywające w kraju, posiadające dzieci na utrzymaniu. Francuska polityka prorodzinna jest uznawana jako jedna z najskuteczniejszych. Wspiera rodzinę i promuje wielodzietność.

Systemy świadczeń:

Zasiłki rodzinne - to świadczenia wypłacane bez warunkowania ich dochodem rodziny wszystkim tym osobom, które posiadają na utrzymaniu przynajmniej dwoje dzieci aż do uzyskania przez nie 18 lub 20 lat - jeśli dziecko kontynuuje naukę lub niskopłatną pracę zarobkową. Kwota zasiłków wzrasta wraz z liczbą dzieci, jest też zróżnicowana w zależności od wieku dziecka - w momencie uzyskania przez nie wieku 11 i 16 lat jest automatycznie podwyższana.

Dodatek rodzinny - wypłacany jest rodzinom posiadającym na utrzymaniu przynajmniej 3 dzieci

Zasiłek na rozpoczęcie roku szkolnego - wypłacany jest rodzinom, które posiadają choć jedno dziecko w wieku 6 - 18 lat uczęszczające do szkoły. Uzależniony jest od wysokości dochodów rodziny.

Zasiłek obecności rodzicielskiej - skierowany jest do osób pracujących, niepracujących i bezrobotnych, które redukują swój czas pracy bądź zaprzestają wykonywania pracy zawodowej z powodu ciężkiej choroby jednego ze swych dzieci i konieczności opieki nad nim; jest łączony z innymi oferowanymi zasiłkami rodzinnymi

Bezpłatne ubezpieczenie na starość - w przypadku osób z dzieckiem do lat 3 lub mających minimum troje dzieci i otrzymującym inne formy

Świadczenia na dziecko do lat 3 - wysokość uzależniona jest od dochodów, dodatkowo wypłacane jest jednorazowo ,, becikowe `' związane z urodzeniem lub adoptowaniem dziecka. Premia ta wypłacana jest jeszcze w ciąży ( od 6 miesiąca ).

Świadczenie dodatkowego wolnego wyboru typu aktywności - przysługuje w wypadku zaprzestania lub ograniczenia pracy zawodowej. W przypadku pierwszego dziecka uzyskiwanie jest przez 6 miesięcy, zaś w przypadku dzieci kolejnych - do miesiąca poprzedzającego osiągnięcie przez dziecko wieku 3 lat.

Urlopy rodzinne - w momencie przyjścia dziecka na świat matce przysługuje urlop macierzyński - 16 tygodni, z czego 3 - 6 tygodni przed porodem. Ojcu przysługują dni wolne z tytułu urodzenia dziecka ( 14 dni do 21 )

Dodatek mieszkaniowy o charakterze rodzinnym - skierowany jest do młodych małżeństw oraz do rodzin, które wspólnie zamieszkują z osobami wymagającymi stałej opieki

Pomoc w uzyskaniu świadczenia alimentacyjnego - w przypadku posiadania wyroku zasądzającego alimenty, osobie nie przysługuje zasiłek wsparcia dziennego.

Pomoc rodzinie obejmuje także:

- technikę interwencji socjalnej ( pomoc w trudnościach socjalnych i wychowawczych )

- asystenta życia społecznego ( pomoc socjalna i wsparcie w życiu codziennym )

- usługi osobiste w formie prac gospodarskich

- doradztwo w sprawach ekonomii społecznej i rodzinnej

- działania edukacyjne w miejscu zamieszkania

- mediacje rodzinne

Opieka zdrowotna jest odpłatna, ale pacjent otrzymuje częściowy zwrot kosztów z kasy ubezpieczeniowej. W przypadku leczenia szpitalnego wynosi on 96%. Zasiłki chorobowe są wypłacane od 4 dnia niezdolności do pracy do 1 roku, a w wyjątkowych przypadkach np. choroby społecznej - do 3 lat.

Pomoc osobom bezrobotnym:

- poradnictwo

- prace społecznie użyteczne

- roboty publiczne

- kształcenie połączone z pracą

- wolontariat osób bezrobotnych

Pomoc osobom niepełnosprawnym:

- poradnictwo

- świadczenia wyrównawcze ( zaspokojenie potrzeb związanych z utratą sprawności )

- pomoc w podstawowych czynnościach życiowych

- pomoc techniczna ( zwierzę - pomocnik )

- placówki pobytu

- telealarm

- dostarczanie posiłków

Pomoc świadczona osobą starszym i przechodzącym na emeryturę:

W ramach systemu emerytalnego minimum emerytalne mają zapewnione wszystkie osoby powyżej 65 roku życia. Prawo do pełnej emerytury uzyskuje się po przepracowaniu 37, 5 lat. Granicą wieku emerytalnego jest ukończenie 66 lat. Świadczenia: emerytury, renty, zasiłki.

Funkcjonują kluby trzeciego wieku, które działają w ośrodkach socjalnych poszczególnych dzielnic i organizują odczyty, spotkania, tańsze bilety do teatrów, kin, wycieczki, wczasy po zniżonych cenach, a także pomoc lekarską, w zajęciach domowych, umieszczeniu w domu opieki. Francja na rzecz osób starych świadczy również usługi takie jak:

- poradnictwo, informacja

- zasiłek osobisty

- usługi o charakterze gospodarskim, pielęgnacyjnym

- specjalistyczne usługi opiekuńcze

- dzienne ośrodki wsparcia

- rodzinne domy opieki

- telealarm ( całodobowa łączność ze służbami medyczno - socjalnymi )

- dostarczanie posiłków do domu

- hospitalizacja domowa.

10. pomoc społeczna- organizacja, świadczenia:


Prawo do świadczeń z pomocy społecznej przysługuje osobom i rodzinom, których dochód na osobę nie przekracza (art.8 p.1 ustawy o pomocy społecznej):

• osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty 542 zł;

• osobie w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza kwoty 456 zł;

• rodzinie, której dochód nie przekracza sumy kwot kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.

ART.36 . USTAWA O POMOCY SPOLECZNEJ : ( dział II świadczenia z pomocy społecznej, rozdział 1: zasiłki i usługi)

Świadczeniami z pomocy społecznej są:

1) świadczenia pieniężne:

a) zasiłek stały( maksymalna kwota 529 zł)

b) zasiłek okresowy,

c) zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy,

d) zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie,

e) (uchylona),

f) pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki,

g) świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych

z nauką języka polskiego dla cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej

Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą,

h) wynagrodzenie należne opiekunowi z tytułu sprawowania opieki przyznane

przez sąd;

2) świadczenia niepieniężne:

a) praca socjalna,

b) bilet kredytowany,

c) składki na ubezpieczenie zdrowotne,

d) składki na ubezpieczenia społeczne,

e) pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie,

f) sprawienie pogrzebu,

g) poradnictwo specjalistyczne,

h) interwencja kryzysowa,

i) schronienie,

j) posiłek,

k) niezbędne ubranie,

l) usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach

Przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednego z powodów wymienionych w art. 7 pkt. 2-15 lub innych okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy społecznej:

• ubóstwa,

• sieroctwa,

• bezdomności,

• bezrobocia,

• niepełnosprawności,

• długotrwałej lub ciężkiej choroby,

• przemocy w rodzinie,

• potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności,

• bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych,

• braku umiejętności przystosowania do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze,

• trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy,

• trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego,

• alkoholizmu lub narkomanii,

• zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej,

• klęski żywiołowej lub ekologicznej.

 

Należy zaznaczyć, że samo ubóstwo nie jest podstawą do przyznania świadczeń. Kryteria dochodowe podlegają weryfikacji co 3 lata z uwzględnieniem wyniku badań progu interwencji socjalnej. Badania progu interwencji socjalnej dokonuje Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. W świetle ustawodawstwa dotyczącego pomocy społecznej przez rodzinę rozumie się osoby spokrewnione lub nie spokrewnione, pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące. Natomiast za dochód rodziny uważa się sumę miesięcznych dochodów osób w rodzinie z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, pomniejszoną o miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych, składki z tytułu ubezpieczeń: zdrowotnego, emerytalnego, rentowych i chorobowego oraz o kwotę w wysokości alimentów świadczonych na rzecz innych osób, jednorazowe pieniężne świadczenia socjalne oraz wartości świadczeń w naturze.

Rodzaj, forma i rozmiar świadczenia dostosowywane są nie tylko do okoliczności uzasadniających przyznanie pomocy, ale także do celów i możliwości pomocy społecznej.

Osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są zobowiązane do współdziałania z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej. Brak takiego współdziałania, odmowa zawarcia kontraktu socjalnego niedotrzymanie jego postanowień, nieuzasadniona odmowa podjęcia pracy przez osobę bezrobotną lub nieuzasadniona odmowa podjęcia leczenia odwykowego w zakładzie lecznictwa odwykowego przez osobę uzależnioną, mogą stanowić podstawę do odmowy świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej. W przypadku stwierdzenia przez pracownika socjalnego marnotrawienia przyznanych świadczeń, ich celowego niszczenia lub korzystania w sposób niezgodny z przeznaczeniem bądź marnotrawienia własnych zasobów finansowych może nastąpić ograniczenie świadczeń, odmowa ich przyznania albo przyznanie pomocy w formie świadczenia niepieniężnego. W przypadku stwierdzonych przez pracownika socjalnego dysproporcji miedzy udokumentowaną wysokością dochodu a sytuacją majątkową osoby lub rodziny, wskazującą, że osoba ta lub rodzina jest w stanie przezwyciężyć trudną sytuację życiową, wykorzystując własne zasoby majątkowe, w szczególności w przypadku posiadania znacznych zasobów finansowych, wartościowych przedmiotów majątkowych lub nieruchomości, można odmówić przyznania świadczenia.

Osoby i rodziny korzystające ze świadczeń pomocy społecznej są obowiązane niezwłocznie poinformować organ, który przyznał świadczenie, o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń.

Decyzje o przyznaniu świadczeń wydawane są w formie pisemnej. Od decyzji wydanej przez Ośrodek przysługuje Klientowi prawo do odwołania do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Koninie.

Jak ubiegać się o świadczenia z pomocy społecznej?

 Podstawą przyznania świadczenia z pomocy społecznej jest wywiad środowiskowy przeprowadzony przez pracownika socjalnego - w ciągu 14 dni od daty otrzymania informacji o potrzebie przyznania świadczenia lub o zmianie sytuacji osobistej czy też majątkowej osoby lub rodziny korzystającej z pomocy - w miejscu zamieszkania bądź w innym miejscu stałego lub czasowego pobytu osoby zainteresowanej.

Zasiłek stały

Prawo do świadczenia posiada osoba całkowicie niezdolna do pracy z powodu wieku (mężczyźni lat 65, kobiety lat 60) lub niepełnosprawności, jeżeli dochód osoby ubiegającej się jak i rodzinie jest niższy od kryterium dochodowego.

Wymagana dokumentacja:

• wniosek strony,

• aktualne orzeczenie o stopniu niepełnosprawności (stopień znaczny bądź umiarkowany),

• udokumentowanie sytuacji materialnej.

 

Zasiłek okresowy

Może być przyznany osobom i rodzinom, jeżeli dochód osoby samotnie gospodarującej lub dochód rodziny nie przekracza kryterium dochodowego osoby lub rodziny, w szczególności na:

• długotrwałą chorobę,

• niepełnosprawność,

• bezrobocie.

Wymagana dokumentacja:

• wniosek strony,

• dokumenty obrazujące całokształt sytuacji materialnej, zawodowej, zdrowotnej (historia bezrobotnego z PUP oraz dokumenty potwierdzające własną aktywność w kierunku uzyskania zatrudnienia, zaświadczenie o zarobkach wg wzoru wystawione z miesiąca poprzedzającego datę złożenia wniosku, odcinek od emerytury, renty w przypadku posiadania dofinansowania do czynszu - kserokopia decyzji, w przypadku ponoszenia kosztów leczenie- zaświadczenie lekarskie oraz rachunki za leki lub kserokopie wycenionych recept.

 

Zasiłek celowy

Prawo do świadczenia posiada osoba bądź rodzina, której dochód nie przekracza kryterium dochodowego oraz spełniona jest jedna z w/w okoliczności.

Wymagana dokumentacja:

• wniosek strony,

• dokumenty obrazujące całokształt sytuacji materialnej, zawodowej, zdrowotnej (aktualna historia bezrobotnego z PUP, dokumenty potwierdzające własną aktywność w kierunku uzyskania zatrudnienia, zaświadczenie o zarobkach z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku, w przypadku posiadania dofinansowania do czynszu kserokopia decyzji, w przypadku ponoszenia wydatków leczenia udokumentowanie tego faktu (zaświadczenie lekarskie, rachunki za leki lub kserokopie wycenionych recept).


Zasiłek celowy na żywność - Pomoc państwa w zakresie dożywiania":

• osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza 150 % z kwoty 542 zł;

• osobie w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza 150 % z kwoty 456 zł;

• posiłki dla dzieci w szkołach i stołówce tut. Ośrodka;

 

Zasiłek celowy specjalny

Może być przyznany w szczególnie uzasadnionych okolicznościach przy przekroczonym kryterium dochodowym, w szczególności na pokrycie części lub całości leczenia.

Wymagana dokumentacja:

• wniosek strony,

• dowody odzwierciedlające szczególnie trudną sytuację materialną, zawodową, zdrowotną osoby bądź rodziny,

• potwierdzenie sytuacji materialnej.

 Usługi opiekuńcze

Wymagana dokumentacja:

• wniosek strony,

• zaświadczenie o stanie zdrowia oraz zaświadczenie, ze dana osoba wymaga opieki osoby drugiej,

• udokumentowanie sytuacji materialno - bytowej (decyzja ZUS, odcinek od renty lub emerytury, zaświadczenie o zarobkach).

 

Usługi specjalistyczne dla osób z zaburzeniami psychicznymi

Wymagana dokumentacja:

• wniosek strony,

• zaświadczenie o stanie zdrowia wydane przez lekarza psychiatrę oraz zaświadczenie, że dana osoba wymaga opieki osoby drugiej,

• udokumentowanie sytuacji materialno-bytowej rodziny lub osoby.

 

Umieszczenie w Domu Pomocy Społecznej

Wymagana dokumentacja:

• wniosek osoby ubiegającej się umieszczenie w placówce lub przedstawiciela ustawowego,

• zaświadczenie lekarskie(druki do pobrania w MOPR pokój nr 1),

• zaświadczenie psychologa w przypadku upośledzenia umysłowego,

• aktualne badania,

• pisemna zgoda osoby ubiegającej się o umieszczenie i wyrażenie zgody na potrącanie odpłatności za pobyt z renty, emerytury,

• kserokopia decyzji z ZUS + aktualny odcinek od renty, emerytury,

• kserokopia dowodu osobistego.

Organizacje pomocy społecznej : ( Ustawa o pomocy społecznej i ministerstwo pracy i polityki społecznej ).

Jednostki organizacyjne

Działania z zakresu pomocy społecznej z mocy ustawy wykonują organy administracji rządowej i samorządowej. Współpracują w tym zakresie z organizacjami społecznymi, Kościołem katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi, fundacjami, stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi.

Do jednostek organizacyjnych pomocy społecznej należą:

• regionalne ośrodki polityki społecznej

• powiatowe centra pomocy rodzinie

• ośrodki pomocy społecznej

• domy pomocy społecznej

• placówki specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego

• ośrodki wsparcia

• ośrodki interwencji kryzysowej

Ośrodek pomocy społecznej

Ośrodki pomocy społecznej są to jednostki organizacyjne wykonujące zadania z zakresu pomocy społecznej w gminie.

Powiatowe centra pomocy rodzinie

Powiatowe centra pomocy rodzinie są to jednostki organizacyjne wykonujące zadania powiatu w zakresie pomocy społecznej. Zadania powiatowych centrów pomocy rodzinie w miastach na prawach powiatu realizują miejskie ośrodki pomocy społecznej (miejskie ośrodki pomocy rodzinie).

Regionalne ośrodki polityki społecznej

Na szczeblu województwa istnieją dwie odrębne struktury organizacyjne - administracji rządowej i samorządowej.

Zadania rządowe na szczeblu województwa wykonuje wojewoda. Zadania wojewody w zakresie pomocy społecznej realizowane są przez wydziały polityki społecznej urzędów wojewódzkich..

Natomiast zadania samorządowe wykonuje marszałek województwa przy pomocy regionalnego ośrodka polityki społecznej - jednostki organizacyjnej powołanej do realizacji zadań pomocy społecznej w województwach samorządowych..

Domy pomocy społecznej

Dom pomocy społecznej świadczy, na poziomie obowiązującego standardu, osobom wymagającym całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności usługi: bytowe, opiekuńcze, wspomagające, edukacyjne w formach i zakresie wynikających z indywidualnych potrzeb.

Domy, w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone dzielą się na domy dla:

1. Osób w podeszłym wieku

2. Osób przewlekle somatycznie chorych

3. Osób przewlekle psychicznie chorych

4. Dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie

5. Dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie

6. Osób niepełnosprawnych fizycznie

 

Ośrodki wsparcia

Ośrodek wsparcia jest środowiskową formą pomocy pół stacjonarnej służącą utrzymaniu osoby w jej naturalnym środowisku i przeciwdziałaniu instytucjonalizacji, a w szczególności:

1. środowiskowe domy samopomocy

2. dzienne domy pomocy

3. noclegownie

4. ośrodki opiekuńcze

Ośrodki interwencji kryzysowej

Rolą ośrodków interwencji kryzysowej jest świadczenie specjalistycznych usług, zwłaszcza psychologicznych, prawnych, hotelowych, które są dostępne przez całą dobę - osobom, rodzinom i społecznościom będącym ofiarami przemocy lub znajdującym się w innej sytuacji kryzysowej - w celu zapobieżenia powstawania lub pogłębiania się dysfunkcji tych osób, rodzin lub społeczności

16. Zasady pracy socjalnej.

1.Zasada akceptacji klienta Fundamentalna zasada pracy socjalnej. Oznacza tolerancyjne rozumienie klientów. Pracownik socjalny znając wartości, potrzeby i cele, którymi kierują się klienci, odnosi się do nich w sposób rozważny i ludzki. Pracownik socjalny postępujący w sposób akceptujący to osoba, która jest w stanie dostrzec i zrozumieć wszystkie okoliczności, w jakich funkcjonuje klient, co obejmuje zarówno słabości jak i silne jego strony, jego pożądane jak i nieatrakcyjne cechy, konstruktywne oraz destrukcyjne aspekty działania. Pracownicy socjalni przyznają klientom prawo do godności i wartości. Akceptacja klienta oznacza budowanie na cechach stanowiących jego siłę oraz rozpoznawanie i uznawanie jego potencjalnych możliwości rozwoju i wyzwań w tym zakresie istniejących. Akceptacja w relacji zawodowej objawia się w formie szczerego zainteresowania, uważnego słuchania, intencjonalnego reagowania uznającego punkt widzenia drugiej osoby, tworzenia klimatu wzajemnego zaufania. Czynniki mogące stanowić wyzwanie dla komunikowania, akceptacji przez pracownika socjalnego to: - brak samoświadomości, - niewystarczający poziom wiedzy na temat zachowań, - projekcja własnej sytuacji pracownika socjalnego na klienta, - uprzedzenia i tendencyjna percepcja, - zapewnienia nie mające żadnych gwarancji i pomylenie akceptacji z aprobatą. 2. Afirmacja indywidualności oznacza uznanie i docenianie wyjątkowych cech jednostki. Pracownicy socjalni pracują z konkretnym klientem indywidualnym w konkretnej sytuacji. Akceptowanie indywidualności klienta oznacza rozpoczynanie w tym miejscu, gdzie znajduje się klient. Klienci powinni być traktowani jako indywidualności mające swoje prawa i potrzeby nie zaś jako przedmioty czy przypadki. Klienci oczekują osobistego zrozumienia oraz uwagi (niepodzielnej) na nich skierowanej. Indywidualizacja wymaga: - wolności od nastawień czy uprzedzeń, przyklejanie tzw. etykietek, unikania czy też stereotypowego podejścia, -wiedzy na temat ludzkich zachowań 3. Zasada kontrolowanej swobody ekspresji emocjonalnej (celowe wyrażanie uczuć i odczuć) Klienci muszą mieć możliwość nieskrępowanego wyrażania swoich odczuć w relacji z pracownikiem. Pracownik socjalny natomiast powinien namawiać swoich klientów do wyrażania swoich odczuć w sposób celowy. Mogą to robić np. uważnie słuchając, zadając istotne pytania, wykazując tolerancję i wstrzymując się od ocen. Wyrażanie uczuć musi być celowe, czyli uzasadnione samym procesem rozwiązywania problemów. Celem tym może być np. ulżenie napięciu, co pozwoli klientowi na podejmowanie działań o charakterze konstruktywnym i pozytywnym. Dla niektórych klientów wyrażanie uczuć wobec zatroskanego słuchacza może mieć charakter katharsis czyli oczyszczenia, co pozwala na ustawienie problemu w odpowiedniej perspektywie. 4. Zasada neutralności (postawa nieoceniająca) Zasada powstrzymywania się od ocen oparta jest na przekonaniu, że funkcja pracy socjalnej wyklucza przypisywanie winy lub niewinności, czy też odpowiedzialności za wywołanie problemów czy potrzeb, choć z drugiej strony zawiera elementy wartościujące postawy, standardy lub też działania klienta. Pracownicy socjalni nie oceniają klientów, jako osoby wartościowe czy też bezwartościowe natomiast dokonują profesjonalnych ocen dotyczących alternatywnych sposobów rozwiązań czy sposobów szukania tych rozwiązań. Zasada powstrzymywania się od ocen oparta jest na założeniu poszanowania godności i wartości jednostek. Powstrzymanie się od oceniania jest szczególnie ważne w fazach początkowych, ma zasadnicze znaczenie dla zbudowania efektywnej, trwałej relacji z klientem. Badania wykazują, że najważniejsze są pierwsze wrażenia gdyż mają trwałe skutki i działają jak ekran, przez który filtrowane są następujące później interakcje. W praktyce stosowanie tej zasady mogą utrudniać osobiste preferencje pracownika socjalnego, który zobowiązany jest do analizy prezentowanych przez siebie wartości i przekonań osobistych, które mają niekorzystny wpływ na interakcje z klientami. 5. Zasada obiektywizm Jest to zasada praktyczna badania sytuacji bez osobistych preferencji. Obiektywizm jest powiązany ściśle z powstrzymaniem się od oceniania. Aby być obiektywnym w prowadzonych obserwacjach i analizie sytuacji, pracownicy socjalni muszą unikać wprowadzania odczuć osobistych i uprzedzeń do swoich relacji z klientami. Cechy wpływające na obiektywizm: - doświadczenie edukacyjne pracowników socjalnych, - rozumienie przez nich świata zachowań, - doświadczenia życiowe, - przekonania intelektualne oraz wartości, - predyspozycje fizyczne 6.Zasada ograniczonego zaangażowania emocjonalnego Są trzy komponenty składające się na kontrolowane reakcje emocjonalne na sytuacje klienta: - wrażliwość na odczucia i uczucia wyrażane lub niewyrażalne, - zrozumienie oparte na wiedzy o zachowaniach ludzkich, - reakcja kierująca się zasadą celowości i wiedzy. Niekontrolowana reakcja emocjonalna może być umieszczona w układzie, z którego z jednej strony znajduje się brak zainteresowania klientem, z drugiej zaś nadmierne identyfikowanie się z nim i z jego punktem widzenia. Brak zainteresowania daje w efekcie obojętność wobec klienta a obojętność może prowadzić do przedwczesnego zakończenia relacji udzielania pomocy. Natomiast nadmierne identyfikowanie się z klientem oznacza, że pracownik socjalny nie jest w stanie przeprowadzić granicy między swoimi obowiązkami a obowiązkami klientów w zakresie rozwiązywania problemów. Nadmierna identyfikacja emocjonalna kłóci się z zasadą obiektywności i neutralności. Kontrolowane zaangażowanie emocjonalne osiąga się przez empatię. Pracownik współodczuwa z klientem tj. wyczuwa i reaguje na jego uczucia i odczucia powodując rozróżnienie pomiędzy współczuciem a użalaniem się nad kimś. Ma działanie wzmacniające klienta, aby dążył do osiągania celów z poczuciem kompetencji, efektywności i odpowiedzialności. Konieczne jest utrzymanie równowagi między akceptowaniem klienta a wybaczeniem niewłaściwego zachowania. 7. Zasada samostanowienie Zasada ta oparta jest na uznaniu prawa i potrzeb klientów, co do wolności wykonywania wyborów i podejmowania decyzji. Pracownicy socjalni są odpowiedzialni za budowanie takich relacji roboczych z klientem, w których możliwe jest dokonywanie wyborów. Zasadniczym celem nawiązania relacji udzielania pomocy jest umożliwienie aktywnego i dobrowolnego wyboru. Obejmuje to również pomoc klientom w perspektywicznym spojrzeniu na trapiące ich problemy, przed którymi stoją, zapewnienie informacji umożliwiających zdobycie środków oraz działanie na zasadzie partnerstwa z klientem z zamiarem osiągnięcia wspólnie określonych celów. Samostanowienie sugeruje wolność lub swobodę dokonywania wyborów, jeśli jest dostęp do odpowiednich środków. Istnieją jednak bariery mogące utrudniać relacje roboczą między pracownikiem socjalnym a klientem, m. in. tendencja do narzucania rozwiązań, traktowania klientów, jako podwładnych, manipulowania klientem i traktowania go w sposób przymusowy. 8. Zasada udostępnienia zasobów Wszyscy potrzebują dostępu do zasobowi i możliwości by moc sprostać wyzwaniom, jakie stawia przed nimi życie a zaspokoić potrzeby. Pracownicy socjalni zobowiązani są do: - działania na rzecz zapewnienia wszystkim potrzebnych zasobów, usług - zwiększenia zakresu możliwości i wyborów stojących przed osobami uciskanymi i upośledzonymi, - występowania w charakterze rzeczników zmian w polityce i legislacji, które poprawiałyby warunki socjalne i działały na rzecz sprawiedliwości społecznej. 9. Zasada poufność Poufność lub też prawo do prywatności oznacza, że klienci muszą wyrazić swoją zgodę zanim jakiekolwiek informacje dotyczące ich tożsamości, treści prowadzonych z nimi rozmów, opinii profesjonalistów na ich temat czy też zgromadzone o nich dane zostaną ujawnione. Rzadko, kiedy poufność ma charakter absolutny, przeważnie związana jest z konkretnymi okolicznościami. Nakazy, które stwarza konieczność zachowania poufności dotyczą również kartotek danych. Informacji chronić można tylko do pewnej granicy m.in. na wniosek sądu udostępnia się informacje o kliencie w sytuacji, gdy jest zagrożenie zdrowia lub życia innych osób).

1. Zasada pomocniczości

Wyraża się w poszukiwaniu oraz w uaktywnianiu sił społecznych w środowisku. Zasada ta nazywana również zasadą subsydiarności oznacza, że bez względu na podmiot udzielający pomocy lub wsparcia, tego typu pomoc powinna mieć miejsce tylko w sytuacjach, gdy niewystarczające są działania osób czy wspólnot, z którymi potrzebujący ma kontakt. Chodzi tutaj głównie o to, iż na ogół jednostki i grupy potrzebujące pomocy pragną żyć na własny rachunek, czy w oparciu o własne zasoby i siły. W tym kontekście zasada ta ujawnia się poprzez dwie różne strategie w ujęciu negatywnym oraz w aspekcie pozytywnym. W ujęciu negatywnym chodzi o to aby władze oraz instytucje, grupy czy osoby nie przeszkadzały, utrudniały czy blokowały inicjatywy podejmowane przez podopiecznych w celu rozwiązywania problemów, wyjścia z trudnej sytuacji. W aspekcie pozytywnym realizacja zasady pomocniczości polega na wysiłkach oraz dążeniach (władzy, instytucji, osób lub grup) do podtrzymywania oraz wspierania inicjatywy pomocowych, w sytuacji gdy mogą one nie być samowystarczalne. Tak zatem zasada pomocniczości wyznacza zarówno granice ingerencji w formy, obszary czy zakres postaw pomocy (lub samopomocy) jak i zobowiązuje różne podmioty do wspierania wszelkiej w tym zakresie inicjatywy, energii i wysiłków gdy nie są one samowystarczalne.

2. Zasada komplementarności

Ukierunkowana jest na wzajemne dopełnianie się różnych podmiotów środowiska w organizowaniu, tudzież dostarczaniu pomocy podopiecznym. Podmioty różnych kręgów oraz szczebli mogą określone formy oraz zakres pomocy, bądź to intensyfikować, redukować, bądź nawet wymuszać- tak, aby w ten sposób wzmacniać indywidualną lub grupową zaradność, uaktywniać system środowiskowego wsparcia, czy też poprawiać wspólnotowe interakcje i więzi.

3. Zasada interwencjonizmu

Polega na konieczności stosowania pomocy o charakterze ratowniczym, doraźnym. Choć stosowanie tej zasady powinno mieć miejsce tylko w sytuacjach krytycznych, krańcowych, pomoc taka musi być udzielana szybko oraz sprawnie. Jej elementarnym celem jest nierzadko ratowanie życia oraz zdrowia podopiecznych, a w mniej drastycznych sytuacjach przywrócenie im względnie normalnego funkcjonowania.

17. Praca z indywidualnym przypadkiem. To też jest odpowiedz do pytania 15

Definicje pracy z przypadkiem

Mary Richmond uważa, że praca z przypadkiem to procesy, które rozwijają osobowość poprzez "świadome dokonywanie indywidualnych aktów dostosowania się jednostek do otoczenia".

Według Jeannette Regensburg praca z przypadkiem to metoda porównania umiejętności klienta do radzenia sobie z problemami do jego faktycznych działań. W tym procesie rolą pracownika socjalnego jest pomoc klientowi w określeniu problemu i obmyśleniu różnych sposobów jego rozwiązania.

Gordon Hamilton sądzi, że pracę z przypadkiem stanowi takie zastosowanie doradztwa oraz świadczeń socjalnych, aby stymulować oraz zachować energię psychiczną klienta, a także nakłonić go do wzięcia aktywnego udziału w działaniach dążących do poradzenia sobie z problemem.

Pośród polskich przedstawicieli nurtu pedagogiki społecznej, używając metody pracy z indywidualnym przypadkiem są Helena Radlińska w przedstawianym przez siebie zamyśle pracy społecznej prezentuje wizję wrażliwego oraz wszechstronnego opiekuna angażującego się w rozwiązywanie problemów swego podopiecznego. Dla Radlińskiej praca z przypadkiem oznaczała budzenie, mobilizowanie, uaktywnianie oraz ukierunkowywanie danej jednostki na system określonych działań naprawczych.

Aleksander Kamieński sądził, iż praca z przypadkiem to sztuka, która opiera się na nauce. Uważa, że stanowi ona zdolność twórczego komponowania i interpretowania wiedzy w stosunku do określonej jednostki oraz środowiskowych uwarunkowań jej sytuacji, służących mobilizowaniu jej sił oraz stymulowaniu aktywności instytucji opieki, ratownictwa, oraz wspierania rozwoju. Praca nad przypadkiem ma polegać również na pobudzaniu wzajemnego dostosowania się jednostki oraz środowiska. Interpretując pracę z przypadkiem Kamieński podkreśla stanowisko pracownika socjalnego, który prócz wiedzy z dziedziny nauki o środowisku i człowieku oraz umiejętności współżycia z ludźmi, powinien posiadać również wiedzę życiową, przejawiającą się w postaci pewnej dojrzałości psychospołecznej.

T. Pilch twierdzi, że metoda indywidualnego przypadku to sposób badań, polegający na analizie poszczególnych losów ludzkich zaangażowanych w pewne sytuacje wychowawcze, albo na analizowaniu konkretnych zjawisk dotyczących natury wychowawczej przez pryzmat poszczególnych biografii jednostek z ukierunkowaniem na sporządzenie diagnozy przypadku albo zjawiska, celem podjęcia określonych działań terapeutycznych.

Definiując pracę z przypadkiem natrafiamy na kilka kluczowych elementów. Przede wszystkim jest to metoda pomocy, która bazuje na wiedzy, świadomości oraz właściwym wykorzystaniu technik pomocy podczas rozwiązywania problemów. Innymi słowy stanowi ona sposób pomocy realizowany przez pracownika socjalnego, podczas którego przez analizę sytuacji osoby, której dotyczy jakiś problem w kontekście środowiskowym, doprowadza się do stworzenia diagnozy przypadku wraz w planem postępowania oraz podjęcia działań o charakterze profilaktycznym i kompensacyjnym, angażując jednostkę dla jej dobra a także dla dobra społecznego w kompletny proces pomocy.

Fazy pracy z przypadkiem

Według założeń działania metodycznego pracę z przypadkiem obejmują pewne procedury postępowania nazywane etapami, są to: diagnoza przypadku i określenie planu postępowania oraz prowadzenia przypadku.

Wedle współczesnej metodyki działań socjalnych, pracę z przypadkiem charakteryzują przynajmniej dwa główne komponenty:

1. Studium przypadku, przez niektórych nazywane rozpoznawaniem, które obejmuje charakterystykę losów a także sytuacji zewnętrznej i wewnętrznej jednostki w odniesieniu do problemu. Rozpoznawanie ma na celu doprowadzić do stworzenia diagnozy społecznej, która stanie się podstawą do opracowania planu działania.

2. Praca z przypadkiem, która opiera się na stworzonym razem z klientem planie pomocy, który obejmuje działania ratownicze, kompensacyjne lub terapeutyczne.

Na pracę z przypadkiem, bez względu jaki model (koncepcja, podejście) zostanie zastosowany, składają się trzy etapy:

1. Etap polegający na rozpoznaniu, prowadzącym do zdiagnozowania przypadku. Etap ten skoncentrowany jest na identyfikacji oraz analizie sytuacji w odniesieniu do problemu, z którym boryka się dana jednostka. Materiał potrzebny do stworzenia diagnozy przypadku, pracownik socjalny uzyskuje z rozmaitych źródeł, przy pomocy różnorodnych narzędzi i technik, a dotyczy on przeważnie następujących sytuacji klienta:

• bytowej (mieszkaniowo-materialnej)

• osobistej (rodzinnej)

• społecznej (zawodowej)

• zdrowotnej (psychofizycznej)

Podczas zbierania danych oraz kompletowania historii danego przypadku powinno się ograniczyć do faktów, które są istotne dla konkretnego problemu. Podczas rozpoznania należy przeprowadzić wnikliwą analizę informacji (potwierdzonych z różnych źródeł oraz opartych na kilku narzędziach diagnostycznych), aby określić ewentualną przyczynę konkretnej sytuacji i wskazać te elementy jednostki oraz jej najbliższego otoczenia, które mogą wspomóc proces pomocy.

Diagnozę najczęściej przeprowadza się przy pomocy standardowego kwestionariusza wywiadu środowiskowego, dotyczącego klienta i członków jego rodziny, który uzupełniany jest zwykle wywiadami (rozmowami), analizą dokumentów (np. kart pracy, kart zdrowia, kwestionariuszy ocen) oraz obserwacją uczestniczącą.

Etyka pracy socjalnej nakazuje, aby źródłem informacji był sam podopieczny (klient), jednak w sporej liczbie przypadków, takie informacje powinny być zweryfikowane przez najbliższe otoczenie, bądź osoby, które miały wcześniej fachowy kontakt z klientem. W oparciu o zgromadzone dane, poddane krytycznej analizie, pracownik socjalny formułuje wioski diagnostyczne stanowiące o jakości przeprowadzonej diagnozy.

Diagnoza oparta na rzeczowym rozpoznaniu zawiera zwykle różnicujące ujęcie terapii, opartej na indywidualnym studium przypadku (potrzeby, cechy), nie tracąc spojrzenia na niepowtarzalność każdej sytuacji i konieczność zaplanowania pracy z konkretnym przypadkiem zależnie od danego problemu. Diagnoza stawia sobie za cel zrozumienie konkretnego problemu oraz ocenę silnych punktów oraz ograniczeń zdolności danej jednostki do stawiania czoła trudnym sytuacjom (motywacje, ograniczenia, możliwości). Od diagnozy zależne jest planowanie i praca z przypadkiem.

Fazy diagnozy oraz interwencji oceniane są czasami mylnie, twierdząc, iż mają one miejsce w jakimś konkretnym momencie, a dokładniej po rozpoznaniu, czyli fazie wstępnej.

Praktyka pracy socjalnej pokazuje, że praca z przypadkiem zaczyna się na etapie pierwszego kontaktu z klientem.

2. Określenie planu działania z przypadkiem powinno precyzować: co, jak i kiedy ma robić pracownik socjalny w aspekcie klienta oraz jego rodziny, by we właściwy sposób zainicjować procesy terapii, pomocy i rewalidacji. Plan ten powinien być skierowany na umacnianie istniejących metod wsparcia w społecznym otoczeniu klienta, korygowanie jego niekorzystnych elementów, zapewnianie instytucjonalnej formy pomocy oraz modelowanie korzystniejszych w kontekście pomocy postaw oraz zachowań podopiecznego. Plan ten powinien zawierać określone aspekty zmian, będących efektem zabiegów pomocowych.

3. Prowadzenie przypadku stosownie do opracowanego planu. Metoda prowadzenia danego przypadku wynika bezpośrednio z potrzeb podopiecznego. Jednak sama instytucja reprezentowana przez pracownika socjalnego, nie zapewnia odpowiednich świadczeń czy rodzajów usług socjalnych, zadaniem pracownika jest wskazanie klientowi zasobów, które mogłyby zostać przez niego wykorzystane. Prowadzenie przypadku winno być działaniem elastycznym, uwzględniającym korygowanie diagnozy w celu uzyskania najlepszego skutku, czyli właściwej rewalidacji.

Modele: psychospołeczny, funkcjonalny oraz modyfikacji zachowań

Model psychospołeczny

Model ten był pierwszym, jaki stworzono oraz użyto w pracy socjalnej. Psychologiczne korzenie owego modelu sięgają początków lat 20-tych XX wieku, kiedy zastosowano zasady oraz teorię psychoanalizy do zdominowanego przez socjologię podejścia do pracy socjalnej. Autorką tego modelu jest Mary Richmond.

Prace Gordon Hamilton oraz jej współpracowników doprowadziły do ulepszenia tego modelu. Profesor Hamilton określiła swoją pracę jako "organiczne" podejście do pracy z przypadkiem. Uważała, że pomiędzy otoczeniem jednostki a samą jednostką zachodzą relacje przyczynowo-skutkowe, a nauki behawioralne oraz psychologia "ego", dostarczają potrzebnej podbudowy teoretycznej do wyjaśniania tych związków oraz formułowania prawidłowej diagnozy przypadku, planu postępowania oraz dalszych działań terapeutyczno-resocjalizacyjnych.

Podejście psychospołeczne uwzględnia z jednej strony psychologiczną strukturę człowieka, z drugiej natomiast społeczny kontekst życia danej jednostki. Kontekst ten podczas pracy z przypadkiem powinien być szeroko postrzegany, więc powinien obejmować oprócz rodziny również sąsiadów, przyjaciół, pracodawców oraz instytucje o lokalnym i globalnym wymiarze, a także różne instytucje państwowe. Terapia społeczna i psychoterapia to formy stosowane w celu zmobilizowania sił jednostki oraz otoczenia społecznego w celu stworzenia dogodniejszych warunków rozwoju osobowości danej jednostki oraz realizowania się w otoczeniu społecznym.

Takie pojmowanie pracy socjalnej bliższe jest koncepcjom polskiej szkoły pedagogiki społecznej opracowanym w latach międzywojennych przez Helenę Radlińską, która poddawała krytyce nazbyt indywidualistyczny stosunek do pracy z przypadkiem prezentowany pierwotnie przez Mary Richmond, upatrując powodów ludzkich kłopotów życiowych przede wszystkim w niewłaściwym układzie środowiska. Radlińska uważała, iż ludzie mogą zmienić warunki swej egzystencji poprzez odwołanie się do swych doświadczeń, ale również środowiska lokalnego, jego instytucji oraz tradycji. Praca z przypadkiem powinna z jednej strony inspirować, edukować oraz stymulować jednostkę poprzez przekazywanie jej impulsu oraz wiedzy na temat kreowania siebie i kierowania własnym życiem, z drugiej zaś przyczyniać się do zmiany warunków społecznych, albowiem to one mają decydujący wpływ na funkcjonalność lub dysfunkcję środowiska.

Model funkcjonalny

Model ten narodził się w latach 30-tych XX wieku w Szkole Pracy Socjalnej w Pensylwanii. Współtwórcami tego podejścia byli Jessie Taft oraz Virginia Robinson.

W podejściu tym nacisk położono na zachodzące pomiędzy jednostką a jej otoczeniem relacje oraz na dynamiczne wykorzystywanie czasu podczas pracy z przypadkiem. Starano unikać kategorii diagnostycznych (przyczyna-skutek), ponieważ miały one zwykle ograniczoną przydatność dla praktyki pracy socjalnej. Ogromny wkład do modelu funkcjonalnego miało zastosowanie w pracy socjalnej niektórych elementów psychologii, której autorem był Otto Rank. Była to pewna odmiana psychoanalizy, która przypisywała "ego" znacznie większy udział w funkcjonowaniu i rozwoju osobowości.

Podstawowymi założeniami kierunku były:

1. Rozumienie ludzkiej natury w taki sposób, w jaki widzi ją psychologia rozwojowa, skoncentrowane na akcentowaniu własnej roli, jaką jednostki odgrywają w rozwoju oraz dokonywaniu wyborów, a także w nawiązywaniu takich stosunków z otoczeniem (w tym z pracownikiem socjalnym), które sprzyjają promowaniu samego siebie.

2. Traktowanie metody indywidualnego przypadku nie jak formę psychospołecznej pomocy jednostkom i rodzinom, ale jako metodę administracji usługami społecznymi w taki sposób, aby wykorzystać je w najlepszy możliwy sposób dla dobra społeczeństwa i jednostki

3. Traktowanie case-worku jak procesu, podczas którego świadczenia społeczne oraz zasoby udostępniane są jednostce (pracownik socjalny odpowiada w takim przypadku jedynie za kontrolowanie tego procesu, a nie za osiągnięcie pewnego, z góry określonego celu)

Podejście funkcjonalne akcentuje wartość instytucji społecznej w przebiegu procesu zaspokajania potrzeb danej jednostki. Funkcjonalność instytucji pomocy społecznej w aspekcie problemów życiowych klientów ukazuje kierunek rozwoju w rozumieniu kategorii pracy socjalnej. Zgodnie z tym modelem, rozwiązywanie problemów jednostek powinno odbywać się w ramach wyspecjalizowanych agencji, podejmujących określone działania pomocowe, dotyczące pewnej klasy zjawisk (przemocy, bezrobocia, samotnego rodzicielstwa). Środki, zadania oraz funkcje takiej agencji powinny być jasno sprecyzowane wraz z jednorodna ofertą socjalną. Osoba pracująca w takiej instytucji powinna posiadać specjalistyczne umiejętności z określonej dziedziny, stając się częścią oferty danej instytucji.

Charakterystyczną cechą modelu funkcjonalnego jest tendencja do stosowania rozwiązań całościowych, usprawniających funkcjonowanie jednostki w środowisku, minimalizowanie wpływu pracownika socjalnego na działania naprawcze podczas procesów pomocy, w które zaangażowane są określone agencje, w zależności od kryterium funkcjonalnego.

Model modyfikacji zachowań

Model ten rozwinięty został w pracy socjalnej w latach 60-tych, szczególnie przez Edwina Thomasa, w oparciu o założenia psychologii behawioralnej.

Podejście to bazuje na efektach badań Ekinnera, Gantta, Eyesencka przyjmując, że:

1. Zachowanie jednostki przypada głównie na sferę reakcji bądź działań operacyjnych

2. Zachowanie zostało wyuczone w trakcie procesu wytwarzania odruchów, więc podlega temu samemu procesowi uczenia się (zachowanie normalne)

3. Zachowanie jednostki jest podatne na modyfikacje przez staranne użycie tego, co jest wiadome na temat uczenia się i modyfikacji

Praca z przypadkiem w odniesieniu się to tego modelu skupia się na różnorodnych formach terapii, która wzmacnia pożądane oraz osłabia niepożądane zachowania a także zorientowana jest zadaniowo. Zmiana zachowań oraz praca z problemem skupia się naokoło zadań bądź czynności problemowych będących efektem wspólnej pracy klienta i pracownika socjalnego. Zadanie może wyznaczyć ogólny kierunek działania klienta (np. poprawa kontaktów w rodzinie), bądź charakteryzować zachowania dotyczące pewnych sytuacji (np. zatelefonowanie do żony i zawiadomienie jej o późniejszym terminie powrotu do domu). Pracownik socjalny skupia swe wysiłki na pomocy klientowi w realizacji określonych zadań, wykorzystując do tego kombinację pewnych działań interwencyjnych - począwszy od rozwoju wewnętrznego aż do przekazania wzmacniających czynników zewnętrznych.

Diagnozowanie indywidualnego przypadku.

Procedura diagnozowania indywidualnego przypadku jest skomplikowana i obejmuje poszczególne fazy działania, określone w metodologii pracy z indywidualnym przypadkiem, analizując określone elementy. Opracowywanie diagnozy to nieustanne działania, w którą angażują się pracownik oraz system kliencki podczas całego procesu udzielania pomocy. Pomimo ciągłości, diagnozowanie ulega zmianie w kolejnych fazach. Na etapie rozpoczynania interwencji, służy ona wstępnemu rozpoznaniu sytuacji klienta oraz stwierdzeniu, czy poprosił o pomoc właściwą placówkę. W tym stadium najważniejszą decyzję stanowi dobór właściwego rodzaju pomocy, odpowiadającego problemom klienta, dlatego nie jest przydatne szczegółowe badanie danych diagnostycznych. Najwłaściwsza jest tutaj strategia przesiewu, wymagająca dwóch kluczowych decyzji klienta: zadecydowania, jaki rodzaj problemu chce przerabiać oraz zaakceptowania pomocy placówki. Dopiero po podjęciu powyższych decyzji klient oraz pracownik socjalny mogą zacząć rozpatrywać zgłaszany problem bardziej szczegółowo. Tutaj zaczyna się drugi etap usług, w którym system kliencki i pracownik socjalny gromadzą najwięcej danych na temat bieżącej sytuacji klienta. Informacje te należy zbierać w taki sposób, aby pracownik wraz z klientem mogli podjąć pozostałe istotne decyzje: ustalenie celu usługi oraz planu działania prowadzącego do ich realizacji. Także w późniejszych etapach diagnozowania istotną rzeczą jest monitorowanie zastosowanej strategii oraz jej modyfikacji, gdy zaistnieje taka potrzeba. W końcowej fazie diagnoza staje się szczególnie ważna. Pracownik wraz z klientem oceniają rezultaty swojej pracy. Istotne jest tu również zaplanowanie późniejszego samodzielnego życia podopiecznego, aby zmiany, które zachodziły podczas współpracy pracownika i klienta nie zanikały. Istotę diagnozowania stanowi gromadzenie danych, pracownicy socjalni zdobywają informacje na temat klientów i ich sytuacji w oparciu o bezpośrednie wywiady. Informacje gromadzone przy pomocy więcej niż tylko jednej metody (oraz z większej ilości źródeł) stwarzają większe szanse na uniknięcie zniekształcenia poglądów klienta. Pracownicy socjalni wykorzystują wiele metod gromadzenia informacji: przez wywiady bezpośrednie, tabelki, przy udziale tłumacza (kiedy barierą jest język) oraz listownie, gdy analfabetyzm klienta nie stanowi przeszkody. Pracownicy socjalni powinni, oprócz zbierania informacji werbalnie, być dobrymi obserwatorami. Dane mogą być gromadzone również przy pomocy kwestionariuszy. Najważniejszym źródłem danych zawsze jest system kliencki, gdyż klient będąc ośrodkiem problemów jest jednocześnie głównym źródłem informacji. Klient przekazuje informacje w zniekształconej postaci, a jednym z zadań pracownika socjalnego jest identyfikowanie zniekształceń wymagających kontroli. Ważne źródło informacji stanowią osoby z otoczenia klienta, orientujące się w jego problemach, jak krewni, sąsiedzi, przyjaciele czy współpracownicy. Klient dysponuje prawem do kontrolowania informacji jakie są na jego temat gromadzone i ujawniane. Informacje podzielić można na dwa zasadnicze typy:

• obserwacyjne - reprezentujące świat doświadczeń

• dedukcyjne - reprezentujące subiektywny świat obserwatora

Poprawne informacje dedukcyjne należy wesprzeć dowodami (obserwacja, fakty). Punkt wyjścia do diagnozy jednostki stanowią jej funkcjonowanie oraz problemy społeczne. Aby zrozumieć, jak problemy społeczne uwidaczniają się w życiu danej jednostki trzeba zrozumieć, iż są one produktem dwóch głównych procesów oraz mogą zostać scharakteryzowane jako zmiany zachodzące w jednostce ludzkiej lub jako zmiany miejsc. Jednostka od urodzenia aż do śmierci podlega ciągłym zmianom i na każdym etapie swego życia powinna utrzymywać równowagę pomiędzy nią samą a środowiskiem. W warunkach behawioralnych istnieje kilka modeli rozwojowych wyjaśniających systematyczne zmiany, które maję miejsce podczas rozwoju jednostki, przykładowo: model rozwoju poznawczego dzieci (Piagot), model rozwoju psychologicznego (Freud). Użytecznym sposobem definiowania rozwoju jest nieustający proces zmienności ról społecznych. We wczesnych latach swego życia człowiek uczy się roli syna, córki, siostry lub brata, przyswajając jednocześnie szereg rój organizacyjnych i kulturowych. W późniejszym okresie ujawniają się nowe role, niektóre związane są z płcią przeciwną (narzeczony, sympatia), jednocześnie dotychczasowe ulegają rewizji (rola syna, córki). W okresie wchodzenia w wiek dorosły pojawiają się nowe role: rola rodzica, rola pracownika. W wieku dojrzałym następuje kolejna zmiana ról, jednostka dąży do podnoszenia swojej pozycji głównie w życiu zawodowym. W okresie później dorosłości może nastąpić odwrócenie roli rodzicielstwa, gdy jednostki zaczynają opiekować się swoimi rodzicami. Wiek starczy przynosi kolejna zmianę ról, gdy jednostka traci swoją niezależność bądź staje się bardziej zależna od swoich dorosłych dzieci. Każda zmiana roli życiowej oznacza stres towarzyszący temu procesowi, niektóre zmiany ról, mogą powodować zakłócenia życia społecznego jednostki, gdyż nie zawsze odbywają się bez przeszkód. Powodów zakłóceń może być wiele:

• jednoczesne zmiany zbyt dużej ilości ról

• brak umiejętności w radzeniu sobie z odpowiedzialnością

• za dużo zobowiązań wiążących się z poszczególnymi rolami

Stres występuje nie tylko podczas pojawiających się zmian, ale również podczas kontaktu jednostki z otaczającym ją środowiskiem. Aby jednostka mogła się rozwijać konieczna jest równowaga w trzech głównych rodzajach wymiany:

• potrzeby muszą być równoważone przez zasoby środowiskowe

• aspiracje i pragnienia muszą równoważyć możliwości środowiskowe pozwalające na ich zaspokojenie

• umiejętności i zdolności powinny równoważyć zewnętrzne wymagania i oczekiwania

19. Metoda organizowania środowiska w pracy socjalnej: TO też jest odpowiedz do pytania 15.

Metoda ta wywodzi się ze Stanów Zjednoczonych.

Metoda środowiskowa w pracy socjalnej wynika z potrzeby aktywizowania mieszkańców w celu rozwiązywania bolesnych często problemów socjalnych. Polega ona na ulepszaniu sytuacji społeczności lokalnej zjednoczonymi wysiłkami organizacji publicznych i społecznych, mobilizowanie wszelkich sił społecznych do działań opartych na wspólnym planie wypracowanym na podstawie kompleksowych badań. Współcześnie organizowanie społeczności wykorzystuje się jako sposób wspomagania rozwoju społeczności lokalnej poprzez aktywizowanie i organizowanie środowiska. Metoda ta może być rozumiana jako:

a) proces edukacyjny dążący do upodmiotowienia ludzi i samopomocy

b) metoda koncentracji na efektach

c) program liderów, reformatorów i instytucji

d) ruch społeczny niosący często niezadowolenie i bunt ale będący jednocześnie formą partycypacji obywatelskiej i alternatywnym sposobem samoorganizacji

Metoda środowiskowa - jej celem jest doprowadzenie do zespołowej aktywności całej społeczności poprzez ożywienie sił społecznych tkwiących w środowisku, aby dzięki nim dokonywać celowych i racjonalnych przeobrażeń; stymulowanie przemian w systemie wartości i wzorach zachowań prowadzące do przeorientowania postaw eko - w socjocentryczne.

E. Kantowicz, Koncepcje i praktyka działania społecznego w pracy socjalnej, Olsztyn, 2011.

• Szerokie i wąskie rozumienie metody środowiskowej:

a) wąskie - gdy na użytek głównie pomocy socjalnej uruchamiamy jakąś akcję cykliczną lub stałą; gdy przedmiotem oddziaływań jest jedna grupa społeczna lub wybrane zjawisko np. czas wolny młodzieży. Gdy działania prowadzone są przez jedną grupę osób lub jedną instytucję. Działanie te nie usuwają problemu w sposób trwały lub rozwiązują tylko część problemów.

b) szerokie - oznacza całościowe rozumienie środowiska lokalnego, pełną znajomość jego problemów, całościowy i kompletny system działań, podejmowanie pracy z zamiarem stałego działania i trwałego usuwania zagrożeń i niepożądanych zjawisk. Chodzi o to by zapobiegać negatywnym zjawiskom przez tworzenie warunków rozwojowych - „świata bez zagrożeń i bez zła” ( rozwijać środowisko ku celom pożądanym i idealnym) , a nie tylko ratować od zagrożeń.

Szerokie rozumienie metody środowiskowej jest skuteczniejsze, wartościowsze i bardziej użyteczne. Nadaje pedagogice społecznej i pracy socjalnej optymistyczny sens

Praca ze społecznością w pracy socjalnej:

Opiera się na pewnych przesłankach: ( M. Ross):

1. Społeczności ludzkie wypracowują umiejętności radzenia sobie ze swoimi problemami

2. Ludzie chcą i potrafią , zmieniać siebie i otoczenia

3. Ludzie powinni mieś swój udział w przygotowaniu i nadzorowaniu zmian wprowadzonych w ich społeczności

4. Samodzielne, podmiotowe zmiany w życiu społeczności mają większe znaczenie i żywotność niż zmiany narzucone

5. Podejście całościowe może uporać się z problemami, którym działania cząstkowe nie są w stanie zaradzić

6. Demokracja wymaga współudziału w sprawach społeczności i ludzie muszą posiąść odpowiednie umiejętności

7. Społeczności ludzkie często potrzebują pomocy w zorganizowaniu się do zaspokajania swoich potrzeb tak samo jak jednostki potrzebują pomocy w zaspokojeniu swoich

Cele metody organizowania środowiska ( T. Pilch):

a) wspomaganie rozwoju- odnosi się zarówno do ludzi jak i ich otoczenia, które powinno dawać warunki i możliwości do rozwoju jednostki,

b) cele opiekuńcze,

c) wyrównywanie braków (kompensacja),

d) tworzenie wspólnoty- przełamywanie izolacji, budowanie więzi międzyludzkich. Cel ten jest sposobem na realizację większości zadań i funkcji, które można osiągnąć za pomocą metody środowiskowej.

Warunkiem powodzenia i skuteczności tej metody jest rozbudzenie sił społecznych. Metoda jest znacznie efektywniejsza jeśli realizuje się ją według określonych reguł i jeśli towarzyszą jej określone warunki( siły społeczne, zaangażowanie przedstawicieli wszystkich grup wchodzących w skład danej społeczności lokalnej).

Etapy metody organizowania środowiska ( T. Pilch):

1. Rozpoznanie, diagnoza potrzeb, braków, zagrożeń. Rozpoznanie sił społecznych oraz instytucji i organizacji zdolnych do prowadzenia samodzielnie pracy społecznej i we współpracy z innymi. Odkrycie idei, która przyświecałaby wspólnej pracy i do niej motywowała.

2. Organizowanie zespołu i pracy. Podział zadań pomiędzy zespoły instytucje i osoby oraz stworzenie sprawnego systemu informacji.

3. Planowanie i koordynacja działań opiekuńczo-wspomagająco-rozwojowych. Etap rejestrowania potrzeb środowiska, wspólnego ich omawiania, namysłu nad sposobem ich zaspokojenia, ocena posiadanych przez zespół sił i środków, dzielenie się zadaniami.

4. Wtórnego pobudzania. Polega na przełamaniu zniechęcenia pojawiającego się w trakcie pracy i napotykanych trudności, przez podjęcie przedsięwzięcia, którego użyteczność publiczna jest oczywista.

5. Systematyczne ulepszanie, poprawianie warunków życia w najszerszym rozumieniu. Przez wyeliminowanie uciążliwości publicznych do działalności ratowniczo-opiekuńczej wobec najbardziej potrzebujących i wreszcie zgromadzenie ludzi wokół działań publicznych i zbiorowych. Polepszanie warunków życia powinno mieć na celu każdego, nie tylko najbardziej potrzebujących i dotyczyć zarówno infrastruktury jak i poczucia więzi i bezpieczeństwa.

6. Kontrola i doskonalenie. Konieczna jest stała rejestracja zjawisk, potrzeb i zagrożeń oraz ocena możliwości ich rozwiązania, a także tworzenie nowych pomysłów i rozwiązań, które będą podnosić motywację osób działających, wzbudzać nowe siły społeczne i budzić przychylność społeczności lokalnej.

Podsumowując metoda środowiskowa oznacza całościowe rozumienie środowiska lokalnego, pełną rejestrację jego problemów, kompleksowy i komplementarny system działań społecznych, zakładający dominację perspektywistycznego ich sensu ( rozwój ku celom pożądanym i idealnym ) nad doraźnym sensem aktywności społecznej ( ratownictwo, usuwanie zagrożeń ).

Celem nadrzędnym tej metody jest tworzenie wspólnoty poprzez współdziałanie i aktywność wielu sił społecznych.

36. Opieka paliatywna.

Słowo „ paliatywny” pochodzi od łacińskich słów: „palliato” - uśmierzenie, łagodzenie; „palliatvum” - środek paliatywny, uśmierzający, łagodzący. Opieka paliatywna oznacza szczególną filozofię - sposób opiekowania się chorymi, uznając ich autonomie i godność. Medycyna paliatywna to aktywność medyczna mająca na celu podnoszenie jakości życia nieuleczalnie chorego człowieka i jego rodziny i doprowadzenie chorego do łagodnej śmierci.

Opieka paliatywna:

- ceni życie, uznając umieranie za proces naturalny;

- ani nie przyśpiesza, ani nie opóźnia zgonu;

- łagodzi ból i inne bolesne objawy;

- integruje psychologiczne i duchowe aspekty opieki nad chorym;

- ofiarowuje system wsparcia umożliwiający choremu prowadzenie, aż do zgonu, życia tak czynnego, jak to jest możliwe;

- ofiarowuje system wsparcia pomagający rodzinie radzić sobie z chorobą bliskiego członka i wspomagający ją w okresie osierocenia.

Opieka paliatywna oznacza poszanowanie dla życia i jest przeciwna eutanazji, uznając jednak śmierć za naturalną część życia, sprzeciwia się intensywnej i uporczywej terapiizmierzającej do przedłużenia życia za wszelką cenę. Całościowa opieka paliatywna zakłada ciągłość i jest oferowana choremu wszędzie tam, gzie on przebywa. Tylko złożone i wspólne działanie zespołu wielodyscyplinarnego przy współudziale rodziny może zapewnić uśmierzenie cierpienia i zaspokojenie potrzeb ciągle jeszcze żyjącego człowieka.

Według definicji zaproponowanej prze J.R. Cavanaghe: „ umieranie to czas w toku nieuleczalnej choroby, w którym leczenie nie ma już na nią wpływu”. Takim właśnie czasem człowieka nieuleczalnie chorego zajmuje się opieka paliatywna- udzielanie integralnej pomocy ( działania medyczne, opiekuńcze, psychologiczne i socjalne) nieuleczalnie choremu człowiekowi. Wyróżnia się stadia w t trakcie, gdy sprawowana jest opieka paliatywna. Są to: stan preterminalny, terminalny i umierania.

Stan preterminalny to stan daleko zaawansowanej choroby, w którym ustała już możliwość przedłużania życia za pomocą środków powstrzymujących rozwój choroby. Stan terminalny to radykalne pogorszenie się stanu ogólnego pacjenta, nasilenie dolegliwości fizycznych. Okres umierania to ostatni okres egzystencji człowieka. We wszystkich tych stadiach nad chorym sprawuje się opiekę paliatywną poprzez bycie z nim, dodawanie mu otuchy, łagodzenie cierpienia fizycznego. Opieka paliatywna polega głównie na skupieniu się „ na człowieku” a „ nie na chorobie”

Opieka paliatywna sprawowana jest w różnych formach i zalicza się do nich: ośrodki pomocy dziennej, opiekę paliatywną w domu, specjalistyczne poradnie medycyny paliatywnej oraz oddziały całodobowe (hospicja stacjonarne).

Opieka paliatywna opiera się na 7 zasadach:

1 zasada - leczenie ukierunkowane jest na wielorakie objawy choroby, a celem opieki paliatywnej jest zmniejszenie tych cierpień. Należy pamiętać, że zasada wielokierunkowej pomocy oznacza holistyczne podejście do chorego.

2 zasada- każe traktować pacjenta podmiotowo, co zapewnia jego nienaruszalność godności ludzkiej. Nacisk kładzie się na godne warunki socjalno- bytowe, personalistyczne traktowanie umierającego i respektowanie prawa chorego do własnej tożsamości i przekonań.

3 zasada- wspomina o tym, że integralną częścią opieki hospicyjnej jest opieka nad rodziną osoby umierającej przed i po jego śmierci.

4 zasada- dotyczy włączania rodziny do opieki nad chorym i traktowanie tego jako obowiązku środowiska rodzinnego.

5 zasada- dotyczy zespołu pracowników hospicyjnych i w myśl tej zasady opieka paliatywna powinna być działaniem zespołowym i skoordynowanym, aby zaspokoić wszystkie potrzeby umierającego.

6 zasada- zapewnia ciągły charakter opieki paliatywnej (towarzyszenie choremu)

7zasada- wskazuje na dostępność opiekującego się chorym personelu( powinien być dostępny w każdej chwili).

Opieka paliatywna, której celem jest łagodzenie cierpienia w końcowym stadium choroby i zapewnienie pacjentowi potrzebnego mu ludzkiego wsparcia.

Opieka paliatywna jest aktywną, całościową, opieką nad chorymi i ich rodzinami, sprawowaną przez wielodyscyplinarny zespół w okresie, kiedy wyleczenie nie jest możliwe. Celem opieki paliatywnej jest osiągnięcie jak najwyższej jakości życia zarówno chorego

jaki i jego rodzinny, przez zaspokojenie potrzeb fizycznych, psychicznych, duchowych, a także socjalnych. Opieka paliatywna ukierunkowana jest także na szeroko pojętą rehabilitację chorego. Poszukuje sposobu, jak można pomóc pacjentowi osiągnąć i podtrzymać maksymalne na danym etapie choroby możliwości fizyczne, psychiczne, duchowe.

Opieka paliatywna jest to rozwiązanie, które zmierza wprost do uśmierzenia bólu fizycznego i różnego rodzaju cierpień człowieka, rozwiązanie, które zapewnia optymalną jakość życia, szanuje godność cierpiącego człowieka i jego najbliższych; sprawia, że nie prosi on o eutanazję, ale chce żyć i odchodzić godnie. W opiece paliatywnej śmierć przyjmuje się jako naturalny kres życia., z którą medycyna przecież nie walczy. Opieka paliatywna zmierza do utrzymania pacjenta w jak najlepszej kondycji fizycznej, przez uśmierzenie bólu i innych dokuczliwych objawów towarzyszących chorobie oraz troszczy się o zaspokojenie potrzeb chorego. Ponadto tworzy system wsparcia umożliwiający choremu prowadzenie aż do zgonu, życie na tyle czynnego, na ile jest to możliwe, a nawet pomaga rodzinie radzić sobie z chorobą bliskiego człowieka i wspiera ją w okresie osierocenia i żałoby. Opieka paliatywna jest zarazem przejawem cywilizacji miłości, która pozwala do końca żyć z godnością i umierać również godnością.

37. Wieloaspektowe podejście do problemu starości i starzenia się

1.Defnicja

W literaturze gerontologicznej zwraca się uwagę na potrzebę rozgraniczenia pojęć starzenie się i starość. Starzenie się według Józefa Rembowskiego jest naturalnym, stopniowo rozwijającym się procesem, w wyniku którego z jednej strony, zachodzą zmiany atroficzne, przejawiające się w stopniowym osłabieniu funkcji życiowych wszystkich narządów wewnętrznych, a z drugiej strony - powstają nowe mechanizmy przystosowawcze i zachowywane są kompensacyjne możliwości organizmu. Starzenie się rozumiane, jako proces rozwojowy ma charakter dynamiczny i można je analizować na płaszczyźnie biologicznej, społecznej i psychicznej. Wojciech Pędich podkreśla, iż starzenie się „jest naturalnym, długotrwałym procesem fizjologicznym, który zachodzi w osobniczym rozwoju żywych organizmów.

Z kolei Jerzy Piotrowski twierdzi, że starzenie się jest procesem zmian zachodzących w ustroju wszystkich żywych organizmów w ciągu całego ich życia, doprowadzając- wraz z upływem lat - do osłabienia funkcji poszczególnych organów i ostatecznie do śmierci.

W potocznym rozumieniu ze starością kojarzą się takie deficyty jak brak urody, zaburzenia funkcji integralnych, utrata sprawności fizycznej, nierozumienie młodych. Starość jest naturalną fazą życia, następująca po młodości i dojrzałości, wieńcząca dynamiczny proces starzenia się. Określana mianem „końcowej tercji życia”, jest utożsamiana ze spadkiem wydajności organizmu, utratą mobilności osłabieniem wszelkich sił immunologicznych, ograniczeniem zdolności przystosowywania się do wszelkich zmian, a w kontekście socjoekonomicznym, nierzadko też z samotnością, odrzeczeniem przez bliskich i społeczeństwo, koniecznością korzystania z pomocy instytucjonalnej.

Joanna Staręga- Piasek i Adam Lisowski zdefiniowali starość jako „etap życia, w którym procesy psychiczne (objawiające się rezygnacją i poczuciem braku szans) oraz społeczne (polegające na odrzuceniu, zgodnie z istniejącym rytuałem kulturowym) oddziałują synergicznie z procesami biologicznymi, prowadząc do naruszenia homeostazy a tym samym do ograniczenia możliwości substytucji. Nie ma już obiektywnych szans na powrót do stanu poprzedniego.

W literaturze gerontologicznej starość rozpatrywana jest z punktu widzenia liczby przeżytych lat - wiek emerytalny, kalendarzowy. Badacze i pracodawcy uznają, że przejście osoby na emeryturę wyznacza wiek podeszły. Okres ten przypada na 60 lub 65 rok życia. W Polsce powszechnie stosuje się rozgraniczenie wieku starczego ze względu na płeć - dla kobiet przyjmuje się 60 rok życia, dla mężczyzny zaś 65 rok życia.

Obecnie coraz większe znaczenie ma następująca periodyzacja okresu starości:

• ,,młodzi starzy” (starość wczesna, wiek trzeci) - od 60 do 74 roku życia - w większości przypadków charakteryzuje się dobrą sprawnością fizyczną i umysłową oraz samodzielnością społeczną i ekonomiczną. Są to osoby, które stopniowo przechodzą na emeryturę

• „starzy” (starość późna, starość właściwa) - około 75 do 89 roku życia - grupa ludzi szczególnie narażonych na różnego rodzaju urazy fizyczne, psychiczne i środowiskowe występujące w procesie starzenia się;

• „długowieczność” (wiek sędziwy) - powyżej 90 roku życia - nie liczna grupa osób, będących wzorem optymalnego starzenia się. Odznaczają się zwykle dobrą sprawnością fizyczną i psychiczną.

2. starzenie się jest rozumiane jako proces rozwojowy, ma charakter dynamiczny, i można je rozpatrywać na płaszczyźnie biologicznej, psychologicznej, społecznej .

Starość rozpatrywana jest z punktu

- liczby przeżytych lat / wiek emerytalny i kalendarzowy

- zmian biologicznych, które zaszły w organizmie / wiek biologiczny

- zmian psychicznych / wiek psychologiczny

Biologiczny proces starzenia się prowadzi do obniżenia czynności organizmu w konsekwencji zmian we wszystkich układach i pogarszania się funkcji poszczególnych narządów.

Biologiczne starzenie się organizmu bez względu na sposób rozpatrywania, jest powszechne dotyczy bowiem każdego, destrukcyjne - upośledzające funkcje komórek, a przez to narządów i tkanek.

Starość biologiczna może stanowić efekt starzenia zwyczajnego, pomyślnego bądź patologicznego.

Starzenie się psychiczne:

W obliczu zbliżającej się nieuchronnie śmierci oraz wobec licznych zmian wpływających na jakość codziennego życia starsi ludzie stają wobec konieczności uporania się z kryzysem rozwojowym.

Starzenie - aspekt społeczny

Aspekt społeczny, omawiany w każdym prawie podręczniku socjologii, to dziś przede wszystkim odchodzenie na emeryturę, będące dla jednych „błogosławieństwem”, a dla innych „przekleństwem”. Jak jednak wiemy, wejście w tak zwany „trzeci wiek” jest społecznie konstruowane i dokonuje się w różnych społeczeństwach w różnym czasie (w Polsce bardzo wcześnie) i niewiele ma często wspólnego z biologicznym okresem starzenia się organizmu. Emerytura oznacza jednak poważną zmianę typu aktywności, obniżenie dochodów, nowy typ interakcji społecznych. Społeczny aspekt starzenia to też wzrost agresji przeciw ludziom starszym, na ogół będących łatwym celem ataków (i do przemocy wobec ludzi starych wrócimy), często fizycznych, ale też symbolicznych. Starość nie jest bowiem zjawiskiem pozytywnie wartościowanym w kulturze młodości.

Rozpatrując proces starzenia się należy skoncentrować się na wieloaspektowości tego procesu:

Współcześnie możemy się spotkać z dwoma obrazami przeżywania starości. Pierwszy z nich odnosi się do pozytywnego przeżywania starzenia się natomiast drugi do negatywnego obrazu starości. Pozytywny obraz reprezentowany przez osoby starsze oznacza nabycie poczucia integralności, czyli skłonności doświadczenia ładu, harmonii sensu w odniesieniu do całego otaczającego świata, ludzi i własnego życia zarówno przeszłego jak i teraźniejszego. Negatywny zaś oznacza rozpacz, która wiąże się z niemożnością pogodzenia się z faktem, że kończy się cała własna egzystencja; żal za bezpowrotnymi, utraconymi szansami, a jednocześnie doświadczenie poczucia, że zostało zbyt mało czasu, aby miało sens dokonywanie w swoim życiu jakichkolwiek zasadniczych zmian.

Pozytywne przeżywanie starości ( przejawy poczucia integralności ):

- życzliwe, pełne troski i akceptacji odnoszenie się do innych osób, wysokie poczucie własne wartości

- zadowolenie z aktualnego życia, z tego co niesie każdy nowy dzień

- pozytywny bilans, własnego przeszłego życia

- pogodzenie się z faktami o nieuchronności śmierci

- otwartość na innowacje, ciekawość wobec świata, zainteresowania nowinkami technologicznymy ( senior w sieci itd. )

- chęć dzielenia się własnymi przemyśleniami i doświadczeniami z osobami młodszymi ( wnuków i dzieci )

- gotowość to zawierania nowych znajomości w poszczególnych grupach wiekowych

- poszerzanie wiedzy i umiejętności poprzez aktywne uczestnictwo w kołach, klubach seniora, Uniwersytetach Trzeciego Wieku

- prowadzenie aktywnego trybu życia

Negatywne przeżywanie starości ( przejawy poczucia rozpaczy ):

- poczucie chaosu, przypadkowości i doraźności wszelkich zdarzeń, pogardliwy stosunek wobec innych i wobec samego siebie, niskie poczucie własnej wartości

- zadowolenie z życia, duży krytycyzm wobec rzeczywistości, tendencja do narzekania i zrzędliwości

- poczucie niespełnienia, dominujący lęk przed śmiercią, rozpacz, unikanie rozmów na temat śmierci

- przekonanie, że jest się zbyt absorbującym, ograniczenie lub unikanie kontaktów z innymi, preferowanie kontaktów w swoim wieku

- unikanie kontaktów z młodszymi

Człowiek mający taką postawę życiową najczęściej jest zamknięty w sobie i jest bardziej narażony na depresję.

Znaczącą rolę w negatywnym obiorze starości odgrywają stereotypy.

Negatywne określenia w stosunku do osób starszych:

- niedołęga, staruch

- stary piernik, stara pierdoła

- sklerotyk

- facet w kapeluszu

- moherowy beret

Złośliwe uprzedzenia wiekowe kształtują się w wyniku procesu stereotypizacji, który prowadzi do przekonania, że ludzie starzy są bezwartościowi.

Pozytywne uprzedzenia wiekowe opierają się na założeniu, że ludzie starzy wymagają specjalnej troski, wyjątkowego traktowania lub pomocy ekonomicznej i tak na przykład zniżki, zasiłki, przywileje dostępne ludziom starszym są przejawem dyskryminacji wiekowej. Łagodne uprzedzenia wiekowe to uprzedzenia subtelne, które powstają w skutek świadomych i nieświadomych obaw oraz lęku przed śmiercią.

Podsumowując mówiąc o podejściu wieloaspektowym mamy na myśli okres starzenia się, który jest indywidualny dla każdego człowieka, ale jest nieuniknionym procesem, z którym każdy musi się zmierzyć. Na przełomie lat zmienia się podejście do starości i starzenia się społeczeństwa. Kiedyś byłoby nie do pomyślenia żeby oddać starszego członka rodziny pod opiekę instytucji prywatnych lub państwowych. Współcześnie powstaje coraz więcej domów pomocy społecznej, domów spokojnej starości i hospicjów, z których usług coraz więcej ludzi korzysta. Dawniej nie poruszano tak często kwestii starości jak dziś. Zjawisko starzenia się jest obiektem zainteresowań i badań m.in. wielu socjologów, pedagogów oraz psychologów i psychiatrów. Naturalnie, że starzy ludzie zawsze istnieli, ale ich obecność nie zawsze odczuwano w jednakowy sposób. Świadomość istnienia starych ludzi w społeczeństwach europejskich zrodziła się niewątpliwie w połowie XVIIII stulecia. Jest to przełomowe wydarzenie w dziejach ludzkości. Przed połową XVIII wieku wizerunek starości był zawsze teoretyczny: społeczeństwo tworzyło obraz starych ludzi zgodnie ze swymi normami i ideałami. […] Pomiędzy połową XVIII wieku a pierwszą wojną światową […] starość przestała być zjawiskiem marginalnym” (Bois 1996: 314).

Zmieniające się relacje rodzinne polegać będą na ich dalszej indywidualizacji i akceptacji instytucjonalizacji opieki. Choć wielu starych ludzi cierpi z powodu samotności, i w Polsce istnieją sieci społeczne, rodzinne, przyjacielskie i zinstytucjonalizowane, ułatwiające aktywność społeczną. Starsi ludzie w coraz większej mierze podejmują aktywność, dotąd wiązaną z „kulturą młodości”. Choć starsi ludzie mają trudności z obsługą coraz bardziej niezbędnych nowoczesnych urządzeń technicznych, to wchodzenie w wiek emerytalny coraz lepiej wykształconych kohort przyzwyczajonych do technologicznej nowoczesności każe ograniczać pesymizm. Co więcej, otwiera się tu kolejna sfera prefiguratywności i potrzeby zacieśniania relacji międzygeneracyjnych.

• Związek pedagogiki społecznej i specjalnej z pracą socjalną.

Definicje pracy socjalnej

• Międzynarodowe Zrzeszenie Pracy Socjalnej (2000r.): praca socjalna jest profesją wspierającą zmianę społeczną, rozwiązywanie problemów powstających w relacjach międzyludzkich oraz wzmacnianie i wyzwalanie ludzi dla wzbogacania ich dobrostanu. Wykorzystując teorię ludzkich zachowań i systemów społecznych, praca socjalna interweniuje w miejscach, gdzie ludzie wchodzą w interakcje ze swoim środowiskiem. Fundamentalnymi dla pracy socjalnej są zasady praw człowieka i sprawiedliwości społecznej.

• Międzynarodowe Stowarzyszenie Szkół Pracy Socjalnej - praca socjalna wspiera zmiany społeczne, rozwiązywanie problemów w stosunkach międzyludzkich oraz wydobywanie z ludzi sił i wolności aby mogli osiągnąć dobrobyt. Używając teorii zachowań ludzkich i systemów społecznych praca socjalna oddziałuje tam, gdzie ludzie wchodzą w interakcje ze środowiskiem. Fundamentem pracy socjalnej są zasady praw człowieka i sprawiedliwości społeczne

• Ustawa o pomocy społecznej z 2004r. - interdyscyplinarna działalność zawodowa mająca na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celów.

Definicje pedagogiki społecznej:

• Helena Radlińska

To nauka praktyczna, rozwijająca się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem (teorią i historią kultury), dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom poprzez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału.

• Aleksander Kamiński:

To dyscyplina praktyczna, usiłująca bada

rzeczywistość instytucji i procesów wychowawczych po to, aby rozważać możliwość ich celowego przekształcania i tworzenia nowej rzeczywistości ulepszającej wychowanie, starają się przy tym zachować należytą ostrożność i nie głosić, jak być powinno, lecz jak być może.

• Wroczyński

Jest nauką o środowiskowych uwarunkowań procesów wychowawczych i problemów wychowania poza szkołą.

Pedagogika społeczna a praca socjalna

- Olubiński: źródła teorii i praktyki pracy socjalnej w naszym kraju wiążą się z faktem, iż jej podstawy naukowe tworzyli pedagodzy społeczni (np. Radlińska)

- Kawula: w praktyce pracy socjalnej poszukuje się inspiracji teoretycznych z myśli pedagogów społecznych, pedagogika stanowi zatem teoretyczną, niejako filozoficzną podstawę do pracy socjalnej

- pedagogika społeczna traktuje pracę socjalną jako istotny obszar praktyki społecznej i szuka w treści działań socjalnych pobudek (podstaw) do własnych poszukiwań badawczych

- Kamiński dostrzegał w pracy socjalnej elementy wychowawcze, które są podstawą oddziaływań pedagogów społecznych

- Szatur - Jaworska: teoria pracy socjalnej zaliczana jest do pedagogiki społecznej

- Kamiński uważał, że pedagogika społeczna jest teorią wychowawczej funkcji pracy socjalnej odnoszonej do wszystkich generacji wieku

- zdaniem Jacka Piekarskiego są to odrębne dyscypliny, jednak są teoretycznie tożsame z uwagi na zbieżność ich przedmiotu zainteresowań

- Urbaniak - Zająć: pedagogika społeczna pozostaje teorią, a nie działaniem praktycznym, praca socjalna zaś jest refleksyjną praktyką (chociażby dlatego że zawód pedagoga społecznego de facto nie istnieje)

- Lepalczyk: zarówno pracownik socjalny jak i pedagog społeczny powinni być otwarci na niesprawiedliwość oraz rozwój, wrażliwi na zmiany w praktyce życia społecznego, kreatywni w poszukiwaniu metod i form optymalizujących rozwój jednostek, grup i środowisk (społeczne sumienie)

- Kantowicz: praca socjalna nie powinna być traktowana jako osobna dyscyplina naukowa, lecz jako integralna część pedagogiki społecznej.

- obie dyscypliny bazują na wydobywaniu sił społecznych, tkwiących w środowisku

- wsparcie społeczne jest istotnym elementem zarówno pracy socjalnej jak i pedagogiki społecznej

- łączy je podejmowanie pracy w i z środowiskiem lokalnym i dostrzeganie w nim dużego potencjału.

Definicja pedagogiki specjalnej:

To nauka szczegółowa pedagogiki, jej przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy, najczęściej jednostek mniej sprawnych lub niepełnosprawnych, bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyn zaistniałych anomalii, zaburzeń, trudności lub ograniczeń (Władysław Dykcik, Pedagogika specjalna).

Niepełnosprawność:

Różne ograniczenia funkcjonalne jednostek ludzkich w każdym społeczeństwie, wynikające z uszkodzenia zdolności wykonywania jakiejś czynności w sposób uważany za normalny, typowy dla życia ludzkiego. Ograniczenia te mogą mieć charakter stały lub przejściowy, całkowity lub częściowy, mogą dotyczyć sfery sensorycznej, fizycznej i psychicznej (W. Dykcik).

Osoba niepełnosprawna:

Osoba, której stan fizyczny lub/i psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia wypełnienia zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z normami prawnymi i społecznymi (Kurzynowski).

Praca socjalna a pedagogika specjalna

- obie dyscypliny mają na celu niesienie pomocy osobom niepełnosprawnym lub mniej sprawnym (pedagogika specjalna jednak zajmuje się rewalidacją społeczną dzieci upośledzonych, chorych, niedostosowanych społecznie, a praca socjalna opiera się na pomocy doraźnej - materialnej, finansowej i usługowej, pomocy w wypełnianiu pism, w staraniach np. o rentę czy o wózek inwalidzki, pracownik socjalny może zorganizować grupy wsparcia, powinien także kierować do specjalistycznych służb i współpracować z nimi, a także orientować się w zakresie udzielanego przez nie wsparcia.)

- zarówno pedagog specjalny jak i pracownik socjalni mogą (z zachowaniem granic kompetencyjnych) przeprowadzić diagnozę stanu klienta opartą na rozpoznaniu ograniczeń związanych z niepełną sprawnością, jej objawów, dolegliwości, upośledzeń funkcji narządów itp.

- pedagogika specjalna dostarcza pracownikowi socjalnemu wiedzy odnośnie sposobów komunikowania się z osobą z niepełną sprawnością, nawiązywania z nim pierwszego kontaktu, interpretowania jego specyficznych zachowań.

- wsparcie społeczne dzieci i osób niepełnosprawnych, a także ich rodzin jest jednym z elementów zarówno pracownika socjalnego jak i pedagoga specjalnego.

- obie dyscypliny interesują się uwarunkowaniami środowiskowymi przyczyn niektórych typów niepełnej sprawności (zaniedbania środowiskowe) i mogą podejmować działania profilaktyczne.

- zarówno pracownik socjalny jak i pedagog specjalni mogą pracować z rodziną osób z niepełnosprawnością w celu zapobiegania pogłębianiu się ich dysfunkcji (pracownik socjalny ma ku temu jednak więcej możliwości, ponieważ pracuje bezpośrednio z rodziną i ma z nią stały kontakt).

- pedagogika specjalna czyni przedmiotem swojego zainteresowania sieroctwo społeczne, które jeszcze szczególnie istotne dla pracy socjalnej prowadzonej w placówkach opiekuńczych i w przypadku współpracy z rodzinami zastępczymi i adopcyjnymi.

Pracownik socjalny powinien mieć orientację w zakresie następujących zagadnień podejmowanych na gruncie pedagogiki specjalnej:

• Definicji, skali i dynamiki zjawiska niepełnosprawności

• Istotny danego rodzaju dysfunkcji

• Przyczyn niepełnosprawności

• Wpływu niepełnosprawności na sytuację życiową osób niepełnosprawnych i ich rodzin

• Specyfiki kontaktu i sposobu dotarcia do osób niepełnosprawnych

• Wielu aspektów rehabilitacji stosowanej w przypadku różnych dysfunkcji

• Kształcenia oraz specjalistycznych placówek świadczących pomoc osobom niepełnosprawnym i ich rodzinom

2. Geneza zachowań pomocowych

I Decyzyjny model interwencji kryzysowej - pomoc jako konsekwencja licznych decyzji osoby pomagającej

• Warunki udzielenia pomocy:

• Zauważenie zdarzenia

• Ocena zdarzenia jako sytuacji kryzysowej (jeśli sytuacja jest niejasna - szukamy wytłumaczenia poza kryterium sytuacji kryzysowej, jeśli uznamy, że nie jest to sytuacja kryzysowa - nie pomagamy)

• Przejęcie osobistej odpowiedzialności

• Ocena własnych kompetencji do udzielenia pomocy

• Decyzja o podjęciu działania

II Teoria pobudzenia - pomaganie jako konsekwencja redukowania własnego pobudzenia emocjonalnego wywołanego cierpieniem ofiary sytuacji kryzysowej.

• Pobudzenie emocjonalne rośnie wraz z natężeniem, jednoznacznością i czasem trwania problemów osoby w trudnej sytuacji, a maleje wraz z rosnącym dystansem oddzielającym nas od problemu.

• Pobudzenie wywołane cudzymi problemami jest tym silniejsze, im bardziej nieprzyjemne doznania towarzyszą tej sytuacji.

• Obserwator krytycznego wydarzenia wybiera taki sposób redukcji emocjonalnego pobudzenia, który działa najszybciej i wywołuje największy jego spadek przy stosunkowo najkorzystniejszym bilansie zysków i trat:

6. Koszty związane z udzieleniem pomocy:

4. Czas

5. Środki finansowe

6. Niewłaściwe udzielanie pomocy

7. Narażanie własnego życia

8. Wykluczenie z grupy

7. Koszty zaniechania pomocy:

4. Odpowiedzialność karna

5. Wyrzuty sumienia, uczucie cierpienia

6. Negatywne reakcje innych

8. Połączenie kosztów zaniechania z kosztami udzielenia pomocy:

12. Małe koszty udzielenia i zaniechania: różne zachowanie warunkowane normami

13. Duże koszty udzielenia i małe zaniechania: obniżenie wagi sytuacji, redefinicja

14. Małe koszty udzielenia i duże zaniechania: udzielenie pomocy np. przez lekarza

15. Duże koszty udzielenia i zaniechania pomocy: pomoc pośrednia, np. podczas wypadku.

III Teorie ewolucyjne, socjobiologia.

• Teoria dostosowania łącznego:

Pomaganie krewnym/bliskim z poświęceniem własnego życia jest zachowaniem pośrednio propagującym rozwój własnych genów - pomaganie jest instynktowną reakcją sprzyjania jednostkom podobnym do nas pod względem genetycznym.

• Hipoteza empatii - altruizmu

Zachowania pomocowe traktuje się jako przejaw altruizmu motywowanego empatią i współczuciem, odczuwana empatia skłania do udzielania pomocy bez względu na konsekwencje podjętych działań i ilości włożonego wysiłku.

Altruizm - bezinteresowność + możliwe straty; szczególny rodzaj pomocy, który nie przynosi korzyści, natomiast może przynieść straty.

3 rodzaje altruizmu:

• Uczestniczący -altruizm wyzwalany w trakcie klęski, ludzie pomagają, ponieważ czują się zjednoczeni we wspólnocie, altruizm ten ma na celu utrzymywanie więzi społecznych.

• Powierniczy - pomaganie jest potwierdzeniem człowieczeństwa

• Normatywny - pomaganie jest rezultatem ulegania normom społecznym, takim jak:

• Odpowiedzialności społecznej: oczekiwania i nakaz pomagania innym osobom, których losy zależą od nas.

• Wzajemności - nakaz pomagania osobom, które pomogły nam w przeszłości.

• Działalność pożytku publicznego i wolontariat.

Art. 3. 1. Działalnością pożytku publicznego jest działalność społecznie użyteczna, prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych określonych w ustawie.

2. Organizacjami pozarządowymi są:

1) niebędące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu ustawy o finansach publicznych,

2) niedziałające w celu osiągnięcia zysku osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, w tym fundacje i stowarzyszenia, z zastrzeżeniem ust. 4.

3. Działalność pożytku publicznego może być prowadzona także przez:

1) osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego;

2) stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego;

3) spółdzielnie socjalne;

4) spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami działającymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników.

Sfera zadań publicznych wypełnianych przez organizacje pożytku publicznego obejmuje zadania w zakresie:

1) pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób;

1a) wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;

2) działalności na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym;

3) działalności charytatywnej;

4) podtrzymywania i upowszechniania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej;

5) działalności na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego;

6) ochrony i promocji zdrowia;

7) działalności na rzecz osób niepełnosprawnych;

8) promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy;

9) działalności na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn;

10) działalności na rzecz osób w wieku emerytalnym;

11) działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości;

12) działalności wspomagającej rozwój techniki, wynalazczości i innowacyjności oraz rozpowszechnianie i wdrażanie nowych rozwiązań technicznych w praktyce gospodarczej;

13) działalności wspomagającej rozwój wspólnot i społeczności lokalnych;

14) nauki, szkolnictwa wyższego, edukacji, oświaty i wychowania;

15) wypoczynku dzieci i młodzieży;

16) kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego;

17) wspierania i upowszechniania kultury fizycznej;

18) ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego;

19) turystyki i krajoznawstwa;

20) porządku i bezpieczeństwa publicznego;

21) obronności państwa i działalności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;

22) upowszechniania i ochrony wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, a także działań wspomagających rozwój demokracji;

23) ratownictwa i ochrony ludności;

24) pomocy ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą;

25) upowszechniania i ochrony praw konsumentów;

26) działalności na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami;

27) promocji i organizacji wolontariatu;

28) pomocy Polonii i Polakom za granicą;

29) działalności na rzecz kombatantów i osób represjonowanych;

30) promocji Rzeczypospolitej Polskiej za granicą;

31) działalności na rzecz rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa, upowszechniania i ochrony praw dziecka;

32) przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym;

33) działalności na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3, w zakresie określonym w pkt 1-32.

Art.5. Zadania te są wypełniane przez organizacje pozarządowe we współpracy z organami administracji publicznej oraz podmiotami wymienionymi w art. 3. ust. 3. Współpraca ta odbywa się na zasadach: pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności.

Art.5a. 1. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego uchwala, po konsultacjach z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 roczny program współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3. Roczny program współpracy jest uchwalany do dnia 30 listopada roku poprzedzającego okres obowiązywania programu.

3. Do dnia 30 kwietnia każdego roku należy złożyć sprawozdanie z realizacji programu współpracy. Zostanie ono opublikowane w Biuletynie Informacji Publicznej. (Zawartość rocznego programu współpracy Art. 5a, ust.4)

Dział II, rozdział I

Art. 6. Działalność pożytku publicznego nie jest, z zastrzeżeniem art. 9 ust. 1, działalnością gospodarczą, w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, i może być prowadzona jako działalność nieodpłatna lub jako działalność odpłatna.

Art. 7. Działalnością nieodpłatną pożytku publicznego jest działalność prowadzona przez organizacje pozarządowe i podmioty wymienione w art. 3 ust. 3, w sferze zadań publicznych, o której mowa w art. 4, za które nie pobierają one wynagrodzenia.

Art. 8. 1. Działalnością odpłatną pożytku publicznego jest:

1) działalność prowadzona przez organizacje pozarządowe i podmioty wymienione w art. 3 ust. 3, w sferze zadań publicznych, o której mowa w art. 4, za które pobierają one wynagrodzenie;

2) ⁽⁷⁾ sprzedaż towarów lub usług wytworzonych lub świadczonych przez osoby bezpośrednio korzystające z działalności pożytku publicznego, w szczególności w zakresie rehabilitacji oraz przystosowania do pracy zawodowej osób niepełnosprawnych oraz reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

2. Przychód z działalności odpłatnej pożytku publicznego służy wyłącznie prowadzeniu działalności pożytku publicznego.

Art. 9. 1. Działalność odpłatna pożytku publicznego organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 stanowi działalność gospodarczą, w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, jeżeli:

1) wynagrodzenie, o którym mowa w art. 8 ust. 1, jest w odniesieniu do działalności danego rodzaju wyższe od tego, jakie wynika z kosztów tej działalności, lub

2) przeciętne miesięczne wynagrodzenie osoby fizycznej z tytułu zatrudnienia przy wykonywaniu statutowej działalności odpłatnej pożytku publicznego, za okres ostatnich 3 miesięcy, przekracza 3-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni.

Art. 10. 1. Prowadzenie przez organizacje pozarządowe i podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 pkt 2-4:

1) nieodpłatnej działalności pożytku publicznego,

2) odpłatnej działalności pożytku publicznego lub

3) działalności gospodarczej

- wymaga rachunkowego wyodrębnienia tych form działalności w stopniu umożliwiającym określenie przychodów, kosztów i wyników każdej z tych działalności, z zastrzeżeniem przepisów o rachunkowości.

Rozdział II

Art. 11. 1. Organy administracji publicznej:

1) wspierają w sferze, o której mowa w art. 4, realizację zadań publicznych przez organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3, prowadzące działalność statutową w danej dziedzinie;

2) powierzają w sferze zadań publicznych, o której mowa w art. 4, realizację zadań publicznych organizacjom pozarządowym oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3, prowadzącym działalność statutową w danej dziedzinie.

2. Wspieranie oraz powierzanie odbywa się po przeprowadzeniu otwartego konkursu ofert, chyba że przepisy odrębne przewidują inny tryb zlecania.

2a. Obsługa konkursu może być zlecona organizacjom pozarządowym lub podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3.

Art. 11a. W razie wystąpienia klęski żywiołowej, katastrofy naturalnej lub awarii technicznej w kraju lub poza jego granicami organ administracji publicznej, w celu zapobieżenia ich skutkom, może zlecać organizacjom pozarządowym oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3 realizację zadania publicznego z pominięciem otwartego konkursu ofert. Także wtedy, gdy jest to na ważny interes społeczny lub ważny interes publiczny.

Otwarty konkurs ofert - art. 13. - 15.

Rozdział 2a. Inicjatywa lokalna

Art. 19b. 1. W ramach inicjatywy lokalnej mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego bezpośrednio, bądź za pośrednictwem organizacji pozarządowych, lub podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 mogą złożyć wniosek o realizację zadania publicznego do jednostki samorządu terytorialnego, na terenie której mają miejsce zamieszkania lub siedzibę, w zakresie:

1) działalności, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 13, obejmującej w szczególności budowę, rozbudowę lub remont dróg, kanalizacji, sieci wodociągowej, budynków oraz obiektów architektury stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego;

2) działalności, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 3, 4, 5, 16 i 27;

3) edukacji, oświaty i wychowania, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 14;

4) działalności w sferze kultury fizycznej i turystyki, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 17 i 19;

5) ochrony przyrody, w tym zieleni w miastach i wsiach, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 18;

6) porządku i bezpieczeństwa publicznego, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 20.

Rozdział 3 - organizacje pożytku publicznego

Art. 20. 1. Organizacją pożytku publicznego może być organizacja pozarządowa oraz podmiot wymieniony w art. 3 ust. 3 pkt 1 i 4, z zastrzeżeniem art. 21, która spełnia łącznie następujące wymagania:

1) prowadzi działalność pożytku publicznego na rzecz ogółu społeczności, lub określonej grupy podmiotów, pod warunkiem że grupa ta jest wyodrębniona ze względu na szczególnie trudną sytuację życiową lub materialną w stosunku do społeczeństwa;

2) może prowadzić działalność gospodarczą wyłącznie jako dodatkową w stosunku do działalności pożytku publicznego;

3) nadwyżkę przychodów nad kosztami przeznacza na działalność, o której mowa w pkt 1;

4) ma statutowy kolegialny organ kontroli lub nadzoru, odrębny od organu zarządzającego i niepodlegający mu w zakresie wykonywania kontroli wewnętrznej lub nadzoru, przy czym członkowie organu kontroli lub nadzoru:

a) nie mogą być członkami organu zarządzającego ani pozostawać z nimi w związku małżeńskim, we wspólnym pożyciu, w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa lub podległości służbowej,

b) nie byli skazani prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe,

c) mogą otrzymywać z tytułu pełnienia funkcji w takim organie zwrot uzasadnionych kosztów lub wynagrodzenie w wysokości nie wyższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw ogłoszone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni;

5) członkowie organu zarządzającego nie byli skazani prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe;

6) statut lub inne akty wewnętrzne organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 pkt 1 i 4, zabraniają:

a) udzielania pożyczek lub zabezpieczania zobowiązań majątkiem organizacji w stosunku do jej członków, członków organów lub pracowników oraz osób, z którymi członkowie, członkowie organów oraz pracownicy organizacji pozostają w związku małżeńskim, we wspólnym pożyciu albo w stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa w linii prostej, pokrewieństwa lub powinowactwa w linii bocznej do drugiego stopnia albo są związani z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli, zwanych dalej "osobami bliskimi",

b) przekazywania ich majątku na rzecz ich członków, członków organów lub pracowników oraz ich osób bliskich, na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, w szczególności, jeżeli przekazanie to następuje bezpłatnie lub na preferencyjnych warunkach,

c) wykorzystywania majątku na rzecz członków, członków organów lub pracowników oraz ich osób bliskich na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, chyba że to wykorzystanie bezpośrednio wynika z celu statutowego,

d) zakupu towarów lub usług od podmiotów, w których uczestniczą członkowie organizacji, członkowie jej organów lub pracownicy oraz ich osób bliskich, na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich lub po cenach wyższych niż rynkowe.

2. W przypadku stowarzyszeń działalność, o której mowa w ust. 1 pkt 1, nie może być prowadzona wyłącznie na rzecz członków stowarzyszenia.

Art. 22. 1. Organizacja pozarządowa oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 pkt 1 i 4 mogą uzyskać status organizacji pożytku publicznego pod warunkiem, iż działalność prowadzona jest nieprzerwanie przez co najmniej 2 lata.

2. Organizacja pozarządowa oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 pkt 4 podlegające obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego uzyskują status organizacji pożytku publicznego z chwilą wpisania do tego Rejestru informacji o spełnieniu wymagań, o których mowa w art. 20, na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym.

Art. 23. 1. Organizacja pożytku publicznego sporządza roczne sprawozdanie merytoryczne i finansowe ze swojej działalności, z zastrzeżeniem przepisów odrębnych (do dnia 15 lipca)

Art. 24. 1. Organizacji pożytku publicznego przysługuje, na zasadach określonych w przepisach odrębnych, zwolnienie od:

1) podatku dochodowego od osób prawnych,

2) podatku od nieruchomości,

3) podatku od czynności cywilnoprawnych,

4) opłaty skarbowej,

5) opłat sądowych

- w odniesieniu do prowadzonej przez nią działalności pożytku publicznego.

2. Organizacja pożytku publicznego może, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, nabywać na szczególnych warunkach prawo użytkowania nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

Dział III - Wolontariat

Wolontariusz - osoba fizyczna, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie;

Art. 42. 1. Wolontariusze mogą wykonywać, na zasadach określonych w niniejszym rozdziale, świadczenia na rzecz:

1) organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 w zakresie ich działalności statutowej, w szczególności w zakresie działalności pożytku publicznego, z wyłączeniem prowadzonej przez nie działalności gospodarczej,

2) organów administracji publicznej, z wyłączeniem prowadzonej przez nie działalności gospodarczej,

3) jednostek organizacyjnych podległych organom administracji publicznej lub nadzorowanych przez te organy, z wyłączeniem prowadzonej przez te jednostki działalności gospodarczej,

4) podmiotów leczniczych w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej w zakresie wykonywanej przez nie działalności leczniczej

- zwanych dalej "korzystającymi".

3. Członek stowarzyszenia może również wykonywać świadczenia, jako wolontariusz, na rzecz stowarzyszenia, którego jest członkiem.

Art. 43. Wolontariusz powinien posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń, jeżeli obowiązek posiadania takich kwalifikacji i spełniania stosownych wymagań wynika z odrębnych przepisów.

Art. 44. 1. Świadczenia wolontariuszy są wykonywane w zakresie, w sposób i w czasie określonych w porozumieniu z korzystającym. Porozumienie powinno zawierać postanowienie o możliwości jego rozwiązania.

2. Na żądanie wolontariusza korzystający jest obowiązany potwierdzić na piśmie treść porozumienia, o którym mowa w ust. 1, a także wydać pisemne zaświadczenie o wykonaniu świadczeń przez wolontariusza, w tym o zakresie wykonywanych świadczeń.

3. Na prośbę wolontariusza korzystający może przedłożyć pisemną opinię o wykonaniu świadczeń przez wolontariusza.

4. Jeżeli świadczenie wolontariusza wykonywane jest przez okres dłuższy niż 30 dni, porozumienie powinno być sporządzone na piśmie.

Rozdział 2

Art. 45. 1. Korzystający ma obowiązek:

1) informować wolontariusza o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa związanym z wykonywanymi świadczeniami oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami;

2) zapewnić wolontariuszowi bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania przez niego świadczeń, w tym odpowiednie środki ochrony indywidualnej;

3) pokrywać koszty podróży służbowych i diet.

2. Korzystający może pokrywać także inne niezbędne koszty ponoszone przez wolontariusza, związane z wykonywaniem świadczeń na rzecz korzystającego, np. koszty szkoleń.

4. Wolontariusz może, w formie pisemnej pod rygorem nieważności, zwolnić korzystającego w całości lub w części z obowiązków wymienionych w ust. 1 pkt 3.

Art. 46. 1. Wolontariuszowi mogą przysługiwać świadczenia zdrowotne na zasadach przewidzianych w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

2. Wolontariuszowi przysługuje zaopatrzenie z tytułu wypadku przy wykonywaniu świadczeń.

3. Wolontariuszowi, który wykonuje świadczenia przez okres nie dłuższy niż 30 dni, korzystający zobowiązany jest zapewnić ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków.

4. Jeżeli porozumienie zawarte między korzystającym a wolontariuszem dotyczy delegowania wolontariusza do wykonywania świadczeń na terytorium innego państwa, na obszarze którego trwa konflikt zbrojny, wystąpiła klęska żywiołowa lub katastrofa naturalna, korzystający jest obowiązany zapewnić wolontariuszowi ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków oraz ubezpieczenie kosztów leczenia podczas pobytu za granicą, jeżeli kosztów tych nie pokrywa się z innego tytułu, w szczególności na podstawie przepisów o koordynacji.

6. Korzystający może zapewnić wolontariuszowi ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej, w zakresie wykonywanych świadczeń.

Art. 47. Korzystający ma obowiązek poinformować wolontariusza o przysługujących mu prawach i ciążących obowiązkach oraz zapewnić dostępność tych informacji.

4. Projekt socjalny - istota i struktura.

Opracowanie: Ewa Kantowicz, Projektowanie w pracy socjalnej, w: Koncepcje i praktyka działania społecznego w pracy socjalnej, Poznań 2010.

Definicje projektu socjalnego:

• Opracowanie założeń programowo - realizacyjnych oczekiwanych zmian opartych na podejściu systemowym oraz wstępnej oceny ich aplikacji (koncepcja pracownika socjalnego jako nosiciela zmian indywidualnych, grupowych i środowiskowych),

• Profesjonalne i świadome formy aktywności, które nastawione są na pozytywną modyfikację sytuacji, w jakiej znajduje się klient/podopieczny.

• Ograniczone w czasie i przestrzeni społecznej przedsięwzięcie o charakterze pomocowym. Zwykle jest kojarzony z określonym programem pomocy, zmian lub akcją socjalną w ramach danej instytucji czy środowiska.

W odniesieniu do pracy socjalnej projekt socjalny odnosi się do: inicjowania, opracowywania i wdrażania koncepcji działań polepszania bytu i funkcjonowania ludzi w oparciu o ocenę problemu oraz analizę możliwości celów i dostępnych wariantów.

Podstawę działań stanowią problemy społeczne, a głównym celem projektów jest dokonywanie zmian jednostkowych, grupowych i środowiskowych, które są ściśle związane z realizacją zadań pomocy społecznej. Zmiana oznacza modyfikację, przekształcenie, przemieszczenie, przesunięcie odnoszące się do jakiejś struktury lub procesu.

Fazy projektu:

• konceptualizacji - spojrzenie na projekt z punktu widzenia racjonalnego działania;

• operacjonalizacji - konkretyzacja, czyli zdefiniowanie celu głównego oraz celów szczegółowych;

• ewaluacji - ocena celów i metod realizacji projektu, a także ocena zmian, na które działanie zostało ukierunkowane.

Etapy projektu:

• Określenie przedmiotu działania objętego projektem socjalnym - wyłonienie problemu społecznego, który stanowi swoisty przedmiot troski pracownika socjalnego w ramach jego profesjonalnej działalności, a z którym nie może sobie poradzić, stosując rutynowe procedury i strategie.

• Wstępna analiza problemu i diagnoza.

• Usytuowanie problemu w kontekście teorii społecznych - uzasadnienie projektowanych zmian.

• Określenie celów projektu (głównych i szczegółowych) oraz zdefiniowane zadań/działań i form związanych z ich realizacją.

• Opracowanie założeń metodologicznych:

4. związanych z diagnozowaniem potrzeb jednostek, grup, zbiorowości, które są podmiotem działań socjalno - wychowawczych (metod, technik i narzędzi badawczych, służących analizie sytuacji, procesu poddawanego zmianie) w celu opracowania diagnoz środowiskowych;

5. związanych z realizacją projektu metod pracy z indywidualnym przypadkiem, metod pracy grupowej, metod organizowania środowiska oraz technik pracy adekwatnych do wybranych w projekcie metod/

• Analiza założeń metodologicznych w kontekście potrzeb jednostkowych i społecznych oraz możliwości realizacyjnych.

• Opracowanie planu (harmonogramu) pracy

• zdefiniowanie kolejnych etapów,

• przyjęcie i uzgodnienie z osobami i instytucjami biorącymi udział w projekcie form i metod realizacji,

• określenie kompetencji i zadań osób oraz instytucji,

• sprecyzowanie materialnych i strukturalnych aspektów projektu,

• określenie ram czasowych projektowanych działań.

• Wdrażanie projektu.

• Analiza recepcji projektu przez jego uczestników.

• Opracowanie wniosków (recepcja projektu, czynniki sprzyjające i utrudniające realizację, rekomendacje praktyczne).

Struktura projektu

4. Podstawowe informacje:

6. instytucja,[osoba(y)] realizująca projekt

7. beneficjenci projektu.

5. Identyfikacja projektu, ocena przyczyn, skali, skutków w wymiarze indywidualnym, rodzinnym, środowiskowym (opis sytuacji).

6. Uzasadnienie projektu, sformułowanie celów interwencji, ocena potrzeb i zasobów klienta oraz określenie kierunków działania i oczekiwanej zmiany.

7. Szczegółowy plan realizacji projektu:

• Cel główny i cele szczegółowe

• Rezultaty

• Działania z podaniem wskaźników osiągania celów

• Mierniki - źródła informacji pozwalające na weryfikację wskaźnika (ewaluacja)

• Uwarunkowania zewnętrzne realizacji działań

• Czas trwania projektu (terminy osiągania celów)

• Harmonogram realizacji wszystkich działań (kto, co, kiedy, gdzie)

8. Informacje dodatkowe

9. Budżet projektu

10. Ewaluacja:

6. Określenie celu, przedmiotu ewaluacji

7. Kto przeprowadzi -||-

8. Wybór metod i technik zdobywania informacji

9. Wybór technik opracowania danych

10. Określenie sposobu wykorzystania rezultatów ewaluacji

5.Diagnoza społeczna - rodzaje, etapy, znaczenie.

Definicja: to rozpoznanie zdarzeń lub sytuacji społecznych ze względu na ich dotkliwość i potrzebę zmian. (Zbigniew Bokszański)

Bezpośrednim rezultatem przeprowadzenia diagnozy społecznej jest ekspertyza bądź raport, który stanowi podstawę do przeprowadzenia prognoz przyszłych wydarzeń oraz działań ekspertów, m.in. z zakresu polityki społecznej i oświatowej, socjologii i psychologii stosowanej oraz socjotechniki.

Najważniejsze przedmioty diagnozy społecznej w polityce społecznej (Ziemski):

6. poziom (standard) życia - stopień zaspokojenia potrzeb materialnych

7. jakość życia - zaspokojenie pozostałych potrzeb (niematerialnych), związanych z zadowoleniem z życia

8. typy stosunków społecznych - relacje np.: pracodawca - pracownik (stosunki pracy), mieszkaniec - społeczność lokalna (badania samorządności), obywatel - państwo (zagadnienia bezpieczeństwa socjalnego), bogaci - biedni (nierówności społeczne)

9. funkcjonowanie polityki społecznej, w tym jej instytucji,

10. sfery życia społecznego, które są ważnym kontekstem dla prowadzenia polityki społecznej, np.: sytuacja ludnościowa, gospodarka i zachodzące w niej procesy, kultura i wartości 

(1.2. do etapów)

Etapy:

I etap: opracowanie koncepcji badawczej:

• określenie problemu badawczego - zadanie pytania „jak jest?”

• określenie przedmiotu badawczego (co chcemy badać)

• określenie grupy badanych

• wybór metod, technik i narzędzi badawczych

• określenie źródeł, z których będą czerpane informacje do badań.

II etap: realizacja badań - zbieranie materiału empirycznego

III etap: opracowanie danych

• uporządkowanie i interpretacja wyników

• wnioski z badań.

• opracowanie ekspertyzy.

Rodzaje:

1.historyczno - genetyczna: opisuje czynniki i mechanizmy powodujące powstanie problemu społecznego.

2. poznawcza: zmierza do uzyskania nowej wiedzy teoretycznej, opisania obserwowanych relacji i funkcji na tle szerszych lub równoległych zbiorowości i procesów.

3. kreatywna: jej warunkiem jest dysponowanie pewną wizją stanu pożądanego, podejmuje próbę wskazania czynników społecznych, które mogą stać się zalążkiem pożądanych zmian.

Znaczenie:

Diagnoza społeczna ukazuje, z jakimi problemami boryka się społeczeństwo, umożliwiając tym samym wprowadzenie odpowiednich zmian. Jest ona zatem podstawą do dalszych działań. Ilustruje np., jaki jest poziom czy standard życia, dążąc tym samym do optymalizacji warunków życia.

• Istota zmiany społecznej.

Definicje:

• proces pojawiania się i/lub zaniku istniejących w społeczeństwie elementów, części składowych oraz relacji. (Gorlach).

• Zespół nieuchronnych procesów, dzięki którym społeczeństwo przechodzi na kolejny szczebel rozwoju. (Radziewicz - Winnicki)

• Zmiana, która wiążę się z przekształceniem istniejącej struktury społecznej.

• Jest to różnica pomiędzy stanem systemu społecznego w pewnej chwili a jego stanem po upływie określonego czas (Sztompka)

Ad. def. 4. (Sztompka)

Możliwe różnice między stanem wcześniejszym i późniejszym:

1) może nastąpić zmiana składu systemu, np.: migracje, rekrutacja do grup, reforma organizacyjna.

2) zmiana struktury systemu: modyfikacja czworakich sieci powiązań między elementami: interakcjami, interesami, normami i ideami. W ten sposób wyłaniają się nowe struktury:

a) interakcyjne: nawiązywanie nowych kontaktów, wchodzenie w nowe stosunki.

b) interesów: ludzie się bogacą albo biednieją, zyskują lub tracą władzę, uwalniaja się spod podporządkowania albo popadają w zależność.

c) normatywne: ludzie zaczynają wyznawać nowe wartości, kierować się nowymi normami, odgrywać nowe role, karać i nagradzać za co innego niż dawniej.

d) idealne: ludzie zaczynają wierzyć w nowych bogów, akceptować nowe ideologie, zyskiwać nową wiedzę o świecie, widzieć samych siebie w nowym świetle.

Sztompka: Społeczeństwo nie pozostaje zastygłe w starych, odwiecznych formach, lecz ulega stale przekształceniom.

.

3) zmiana funkcji pełnionych przez elementy społeczeństwa, np.:

Rodzina tradycyjna pełniła wiele różnych funkcji: ekonomiczną, socjalizacyjną, prokreacyjną, religijną itd. Z czasem niektóre funkcje zostały przejęte przez wyspecjalizowane instytucje, np. zakład pracy, szkołę, Kościół. Może to być także poszerzenie się funkcji jako kompetencji np. dyrektora w fabryce czy premiera w rządzie.

4) zmiana granicy systemu, np.: dwie partie łączą się w jedną, dwie rodziny łączą się przez małżeństwo dzieci.

5) zmiany w otoczeniu systemu, np.: powódź niszczy sieć dróg i odcina miasteczko, urbanizacja pochłania podmiejskie wioski.

W skład zmiany społecznej wchodzą (Radziewicz - Winnicki)

• przeobrażenia przypadkowe i drobne, zachodzące głównie w postawach jednostki (np. styl życia, gwara językowa)

• zmiany trwałe, przekształcające radykalnie dotychczasowe funkcje jednostek i grup społecznych w danej strukturze (np. zmiana systemu politycznego, ekonomicznego).

Zmiana społeczna a inne pojęcia pochodne:

Zmiana społeczna jest pojęciem szerszym od rozwoju społecznego, który jest pewną ukierunkowaną zmianą polegającą na wzroście określonych cech^. Rozwój społeczny ukierunkowany na pewien całościowy, pozytywny stan społeczeństwa to postęp społeczny. Gwałtowna i znacząca zmiana w systemie społecznym to rewolucja.

Istota zmiany społecznej:

Zmiana społeczna przyczynia się do postawania nowych, lepiej odpowiadających zmieniającym się potrzebom, warunkom i oczekiwaniom form życia społecznego. Tym samym umożliwia społeczeństwu przejście na kolejny szczebel rozwoju. To wiążę się z modernizacją i unowocześnieniem życia. Zaletą zmiany społecznej są także większe możliwości poszerzania wiedzy oraz większy zakres tolerancji, które istnieją dzięki większej otwartości społeczeństwa

Jednak zmiana społeczna często jest związana z powstawaniem lub pogłębianiem różnych problemów społecznych. Gorlach jako szczególny przypadek zmiany społecznej podaje transformację ustrojową. Polega ona na przeobrażeniu się instytucji ekonomicznych i politycznych naszego społeczeństwa, dążeniu w kierunku ładu instytucjonalnego, właściwego społeczeństwu opartemu na gospodarce rynkowej i demokratycznym systemie politycznym. Gorlach zauważa jednak, że transformacja ustrojowa przyczyniła się do powstania wielu problemów społecznych, takich jak bezrobocie czy ubóstwo. Także przemiany tradycyjnej rodziny, proces indywidualizacji i zaniku więzi są skutkiem zmiany społecznej. Do wad niektórzy zaliczą także zmiany zachodzące w systemie wartości. Niektórzy jednak uznają to za zaletę. Zatem zmiana społeczna posiada zarówno wady i zalety, jest jednak nieodłącznym elementem życia społecznego.

• Etyczne aspekty pracy socjalnej.

Wprowadzenie:

Obecnie żyjemy w świecie w którym tępo życia jest bardzo szybkie. Wiele zmian dokonuje się na naszych oczach. W wielu zawodach konieczne jest dostosowywanie kodeksu etyki zawodowej do aktualnych sytuacji, przypadków, problemów pojawiających się w danym obszarze działalności. Dzięki wprowadzanym zmianom i ich weryfikacji do aktualnych sytuacji, przypadków, problemów kodeks etyki zawodowej staje się bardziej szczegółowy i lepiej odpowiada do współczesnej rzeczywistości danego zawodu.

Pracownicy wszelkiego rodzaju instytucji niosących pomoc osobom tej pomocy wymagających i oczekujących muszą w szczególności dobrze znać oraz rzetelnie i z wielkim zaangażowaniem stosować się do własnej etyki zawodowej

Etyka zawodowa to zespół zasad i norm określających, jak z moralnego punktu widzenia powinni zachowywać się przedstawiciele danego zawodu (Mały słownik języka polskiego).

Etyka pracy socjalnej przedstawia sobą oczekiwania zachowań lub preferencji, które są związane z odpowiedzialnością w pracy socjalnej.

Etyczna praktyka pracy socjalnej obejmuje składniki indywidualne, instytucjonalne oraz społeczne. Pracownicy socjalni powinni być odpowiedzialni za wszystkie dające się przewidzieć rezultaty swoich działań

Ogólnokrajowe Stowarzyszenie Pracowników Socjalnych dokonało kodyfikacji przekonań związanych z etycznym postępowaniem swoich członków. Kodeks ten wytycza zasady działań zawodowych i służy do rozstrzygania tych przypadków, w których miały miejsce nieetyczne zachowania pracowników. Po wprowadzeniu kodeksu rozpoznano jego braki wprowadzono stosowne poprawki.

Ostateczna wersja powstała w 1979 roku i tak powstał Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Pracowników Socjalnych, który reguluje zasady postępowania pracowników socjalnych ich odpowiedzialności etycznej wobec klienta, współpracowników, pracodawcy, społeczeństwa.

Wartości pracy socjalnej

Praktyka pracy socjalnej nasycona jest wartościami, przede wszystkim humanistycznymi, sięgającymi do korzeni ludzkości. Na poziomie podstawowym wartości te muszą obejmować:

• równość

• sprawiedliwość społeczną

• swobodę stylu życia

• odpowiedni dostęp do zasobów społecznych

• wyzwalanie wewnętrznych sił w człowieku.

Wartości te wymagają do pracowników socjalnych, aby występowali w charakterze wybawców, ratujących z ludzi opresji i z sytuacji uciążliwych.

Szereg głównych wartości zostało określonych przez Radę do Spraw Wartości w zakresie pracy socjalnej jako fundamentalne, na każdym szczeblu edukacji pracowników socjalnych.

Wartości powszechnie obowiązujące w zawodzie pracownika socjalnego zostały usystematyzowane w Kodeksie Etycznym zbiorowo określającym wymagania sprawiedliwości społecznej oraz zasady stosowania etyki w tym zawodzie. Kodeks Etyczny służy różnym funkcjom zawodowym włączając w to dostarczanie wskazówek co do podejmowania decyzji, ocenę kompetencji, regulowanie zachowań oraz ocenę jakości wykonywania zawodu.

Cele jakie pełni kodeks etyczny wg Loewenberg i Dolgott:

2. Kodeks Etyczny służy praktykującym pracę socjalną jako przewodnik w zakresie dylematów napotykanych w praktyce, a obejmujących kwestie etyczne.

3. Ponieważ klienci nie są w stanie określić uczciwości zawodowej i kompetencji pracownika socjalnego, Kodeks Etyczny pozwala bronić się im przed niekompetencją.

4. Kodeks etyczny reguluje wykonywanie zawodu pracownika socjalnego oraz ich relacje z współpracownikami, klientami, pracodawcą oraz ze społecznością.

5. Kodeks zapewnia osobom nadzorującym prace, konsultantom i innym profesjonalistom podstawę do dokonywania oceny działań podejmowanych przez osoby zawód ten uprawiający.

Wartości oraz zachowania etyczne powszechne dla praktyki pracy socjalnej na całym świecie określiła Międzynarodowa Federacja Pracowników Socjalnych (1976r.)

Zasady pracy socjalnej dotyczące pracowników socjalnych:

• zasada akceptowania klientów

• zasada afirmacji indywidualności

• zasada działania na rzecz celowego wyrażania swych uczuć i odczuć

• zasada zachowywania postawy wstrzymywania się od ocen.

• zasada zachowywania obiektywizmu

• zasada kontrolowania swego zaangażowani emocjonalnego

• zasada potwierdzania prawa klienta do samostanowienia, promowania dostępu do środków.

• zasada respektowania zasady zachowani zaufania i prywatności

Gdy zasady te są przestrzegane - klienci zyskują siły do dokonywania zmian,. Odwrotnie zaś, gdy zasad tych nie potrafi się zastosować w praktyce przynosi to skutki w postaci wiktymizacji - ucisku klientów.

Akceptacja klienta - jest fundamentalną zasadą pracy socjalnej oznaczającą tolerancyjne rozumienie klienta. Akceptacja klienta oznacza budowanie na cechach stanowiących jego siłę oraz rozpoznawanie i uznawanie jego potencjalnych możliwości rozwoju i wyzwań w tym zakresie istniejących.

W relacji zawodowej akceptacja objawia się w formie szczerego zainteresowania, uważnego słuchania, intencjonalnego reagowania uznającego punkt widzenia drugiej osoby oraz tworzenia klimatu wzajemnego zaufania.

Afirmacja indywidualności - afirmacja indywidualności klienta oznacza uznanie i docenienie jego wyjątkowych cech. Indywidualizacja wymaga wolności od przyklejania etykietek i podejścia stereotypowego, a także uznania i doceniania różnorodności, jak też wiedzy na temat zachowań ludzkich.

Postawa nieoceniająca - okazywanie postawy wstrzymującej się od oceniania jest czymś zasadniczym dla nawiązania konstruktywnych relacji z jakimkolwiek klientem. Wstrzymywanie się od ocen zakłada podejście wolne od obwiniania i takiegoż zachowania się. Zasada ta jest oparta na założeniu szanowania wartości i godności jednostek, zakłada ich akceptację. Zwłaszcza wstrzymywanie się od oceniania w początkowych kontaktach ma znaczenie zasadnicze dla zbudowania efektywnej, trwałej relacji z klientem.

Obiektywizm - zasada praktyczna badania sytuacji bez osobliwych preferencji jest powiązana ściśle z powstrzymywaniem się od oceniania. Aby być obiektywnymi pracownicy socjalni muszą unikać wprowadzania odczuć osobistych i uprzedzeń od relacji z klientem.

Kontrolowanie zaangażowania emocjonalnego - komponenty składające się na kontrolowane reagowanie emocjonalne na sytuacje klienta to:

• wrażliwość na odczucia i uczucia wyrażane lub niewyrażane

• zrozumienie oparte na wiedzy o zachowaniach ludzkich

• reakcja kierująca się zasadą celowości i wiedzy.

Kontrolowane zaangażowanie emocjonalne osiąga się przez empatię. Pracownik socjalny współodczuwa z klientem tzn. wyczuwa i reaguje na jego odczucia i uczucia. Empatia jest antytezą obwiniania, jest „aktem miłującej wyobraźni” , wzmacniającym klienta, aby dążył do osiągania celów z poczuciem kompetencji, efektywności i odpowiedzialności.

Poufność lub też prawo do prywatności - oznacza, że klienci muszą wyrazić swoją zgodę zanim jakiekolwiek informacje dotyczące ich tożsamości, treści prowadzonych z nimi rozmów czy też zgromadzone od nich dane zostaną ujawnione. Pracownicy socjalni muszą być zaznajomieni z obowiązującymi prawami dotyczącymi poufałości oraz z własnymi ograniczeniami natury prawnej.

Samostanowienie - oparta jest ta zasada na uznaniu praw i potrzeb klientów, co do wolności dokonywania wyborów i podejmowania decyzji. Pracownicy socjalni są odpowiedzialni za budowanie takich relacji z klientami, w których możliwe jest dokonywanie wyborów.

Obejmuje to również:

• pomoc klientom w perspektywicznym spojrzeniu na trawiące ich problemy

• zapewnienie informacji o możliwościach zdobycia środków

• działanie na zasadzie partnerstwa z klientem z zamiarem osiągnięcia wspólnie określonych celów.

Nacisk kładzie się na samostanowienie z tej przyczyny, że rozumiane jest ono jako podstawa zdrowego i solidnego rozwoju wewnętrznego.

Hollis przez pojęcie samostanowienia rozumie to, że klient rzeczywiście ma możliwość korzystania z wolności kierowania własnymi myślami i zachowaniami.

Funkcja pracy socjalnej polega na prowadzeniu procesu udzielania pomocy nie zaś klienta.

Wartości i zasady zawodowe w działaniu praktycznym.

Położenie nacisku na samostanowienie pozwala na budowanie alternatywnych rozwiązań, zachęca do uczestnictwa w rozwiązywaniu problemów, potwierdza silne strony klientów i ich kompetencje, pozwala odkrywać i tworzyć środki oray możliwości. Przynosi to w efekcie poczucie, ze człowiek jest na tyle silny, by zmian dokonywać samodzielnie.

Wartości pracy socjalnej i jej zasady dadzą się przełożyć na strategie wzmacniające i promujące kompetencje. Jeżeli takiego przełożenia nie potrafi się osiągnąć, to dokonywane zmiany mogą być nieefektywne a nawet mogą czynić z ludzi ofiary i to z osób, które już postrzegają siebie jako jednostki nieefektywne i niezdolne do niczego.

Efekty działania - operacjonalizacji - wartości i zasad pracy socjalnej.

wzmocnienie		Wartości i zasady pracy socjalnej		Wiktymizacja - ucisk
Potencjalne Skutki	Pozytywne objawy				bariery		Potencjalne skutki
* Afirmacja osobowości	* Afirmacja indywidualności * docenienie różnorodności		1) podtrzymywanie unikalności i wartości		* Stereotypowość * oczernianie * naznaczanie		* Niezaradność * samospełniające się proroctwa
* Efektywność * kompetencja * partnerstwo	* Przygotowanie alternatyw * określenie ról		2) działanie na rzecz samostanowienia		* Kontrola * doradzanie * manipulacja		* Niekompetencja * niepowodzenia w dokonywaniu zmiany * uzależnienie
* Otwartość * obniżone reakcje obronne	* Perspektywa wzmacniająca, * aktywne słuchanie * empatia		3) komunikowanie wolne od oceniania, pełne akceptacji		* Obwinianie * litość i współczucie * koncentrowanie się na brakach		* Defensywność * bezradność
* Afirmacja racjonalności	* Uzyskiwanie perspektywicznego spojrzenia		4) zagwarantowanie obiektywności		* Nadmierne identyfikowanie się * oziębłość * dystansowanie się		* Tendencyjne postrzeganie * zniekształcenie
* zaufanie	* Respektowanie prywatności		5) zapewnienie poufności		* Niewłaściwa komunikacja,		* Naruszenie zaufania * brak zaufania
* Zwiększone możliwości	* Budowanie więzi * tworzenie polityki i programów * koordynacja świadczeń		6) zapewnienie dostępu do zasobów		* Zbędna nadmierna biurokracja opóźniająca działanie (zasady i przepisy) *dyskryminowanie		* Naznaczenie (stygma) * brak możliwości
* Sankcje * budowanie teorii	* Ocena procesu interwencji - badania - powtórzenie badania		7) osiąganie odpowiedzialności		* Brak oceny * wypalenie		* Wycofywanie się * brak poczucia odpowiedzialności

Wartości i zasady pracy socjalnej powinny być stosowane powszechnie wobec wszystkich klientów w praktyce pracy socjalnej.

Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Pracowników Socjalnych 

Ogólna postawa i sposób postępowania pracownika socjalnego.

1. Pracownika socjalnego powinno cechować wysokie morale zawodowe i osobiste.
2. Obowiązkiem pracownika socjalnego jest posiadanie i doskonalenie kwalifikacji zawodowych.
3. Pracownik socjalny powinien wykorzystywać w swej pracy zawodowej wiedzę, umiejętności   i wartości leżące u podstaw pracy socjalnej.
4. Pracownik socjalny zobowiązany jest kierować się w działalności zawodowej zasadą dobra klienta.
5. Pracownik  socjalny zobowiązany jest przeciwstawiać się praktykom niehumanitarnym lub dyskryminującym osobę czy grupę osób.
6. Pracownik socjalny powinien ponosić ostateczną odpowiedzialność za jakość i zakres świadczeń, do których się zobowiązuje, które zleca lub wykonuje.
7. Pracownik socjalny nie może wykorzystywać kontaktów służbowych dla własnych korzyści.
8. Pracownik socjalny powinien przestrzegać zasady, że podstawowym jego obowiązkiem zawodowym jest pomoc w rozwiązywaniu trudności życiowych klienta.

 

Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec klienta.

1. Pracownik socjalny zobowiązany jest do poszanowania godności klienta i jego prawa do samostanowienia;
2. Pracownik socjalny jest zobowiązany do równego traktowania klientów bez względu na wiek, płeć, stan cywilny, orientację seksualną, narodowość, wyznanie, przekonania polityczne, stan zdrowia, rasę, kolor skóry oraz inne preferencje i cechy osobiste;
3. Pracownik socjalny powinien uznać zasadę spolegliwej opiekuńczości za podstawową regułę określającą kontakty z klientem;
4. Pracownik socjalny zobowiązany jest wykazać zaangażowanie na rzecz pomocy klientowi w rozwiązywaniu jego trudności życiowych oraz wykorzystać w tym celu swoją wiedzę, umiejętności zawodowe i kompetencje;
5. Pracownik socjalny powinien - stosownie do możliwości klienta - wzmacniać jego wysiłki na rzecz życiowego usamodzielnienia;
6. Pracownik socjalny zobowiązany jest do udzielenia klientowi pełnej informacji na temat dostępnych świadczeń;
7. Pracownik socjalny powinien udzielić klientowi precyzyjnej informacji na temat uprawnień do świadczeń i wynikających stąd zobowiązań.
8. Pracownik socjalny winien zasięgnąć konsultacji współpracowników i zwierzchników w przypadku, gdy leży to w żywotnym interesie klienta;
9. Pracownik socjalny za zgodą klienta ma prawo zaprzestać świadczenia pomocy, gdy wyczerpane zostały przewidziane prawem świadczenia lub gdy takie świadczenia nie są już potrzebne;
10. Pracownik socjalny ma prawo do zmiany formy udzielanej pomocy w przypadku stwierdzenia wykorzystania świadczeń niezgodnie z przeznaczeniem;
11. Pracownik socjalny zobowiązany jest do zachowania w tajemnicy informacji uzyskanych od klienta w toku czynności zawodowych;
12. Pracownik socjalny ma prawo bez zgody klienta przekazywać poufne informacje wyłącznie wówczas, gdy przemawiają za tym ważne względy zawodowe.

Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec współpracowników.

1. W swych kontaktach ze współpracownikami pracownik socjalny powinien:

- respektować wiedzę i doświadczenie;

- przestrzegać zasady lojalności zawodowej;

- w ocenach współpracowników kierować się obiektywizmem;

- w przypadku współpracowników naruszających zasady niniejszego kodeksu zajęć krytyczne   

  stanowisko w odpowiednim miejscu i czasie;

2. Pracownik socjalny powinien współpracować z innymi pracownikami socjalnymi w celu wykonywania obowiązków zawodowych;

3. Pracownik socjalny winien rozstrzygać konflikty ze współpracownikami bez uszczerbku dla klienta. 

Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec pracodawcy.

1. Pracownik socjalny powinien przestrzegać zobowiązań podjętych wobec instytucji zatrudniającej;
2. Pracownik socjalny powinien dążyć do usprawnienia funkcjonowania macierzystej instytucji i poprawy efektywności świadczeń;
3. Pracownik socjalny powinien w sposób racjonalny dysponować środkami finansowymi i rzeczowymi przeznaczonymi na świadczenia społeczne.

 

Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec własnego zawodu.

1. Obowiązkiem pracownika socjalnego jest rzetelne wykonywanie zawodu oraz pogłębianie wiedzy zawodowej;
2. Obowiązkiem pracownika socjalnego jest dbałość o integralność zawodową i właściwą rangę zawodu.

 

  Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec społeczeństwa.

1. Pracownik socjalny zobowiązany jest działać na rzecz dobra ogólnego;
2. Pracownik socjalny zobowiązany jest zapewnić osobom uprawnionym dostęp do niezbędnych świadczeń i szans życiowych;
3. Pracownik socjalny powinien domagać się zmian w ustawodawstwie sprzyjających poprawie warunków życia społeczeństwa i propagować idee sprawiedliwości społecznej;
4. Pracownik socjalny powinien wspierać działania społeczności lokalnych na rzecz samopomocy społecznej oraz zachęcać do współudziału w kształtowaniu instytucji społecznych i tworzeniu polityki społecznej.

30. Biomedyczne podstawy życia społecznego

Są one ukierunkowane na treści związane z fizyczną stroną rozwoju człowieka. Wiedza o rozwoju somatycznym i zdrowiu nieodzowna jest rodzicom, pedagogom, pracownikom socjalnym, albowiem to oni są odpowiedzialni za stwarzanie dzieciom i młodzieży optymalnych warunków rozwoju. Biomedyczne podstawy rozwoju są skoncentrowane w swoich treściach teoretycznych na formowaniu się „biologicznej osobowości” człowieka i wszechstronnymi uwarunkowaniami tego procesu. Najbardziej rozbudowany dział stanowi rozwój fizyczny człowieka, a zwłaszcza pierwsze okresy tego rozwoju. Inne przydatne tutaj treści związane są z układami wewnętrznymi człowieka, układem nerwowym, hormonalnym. Biomedyczne podstawy rozwoju obejmują także zagadnienia odporności i choroby, zdrowia psychicznego, uzależnień, itp. Wiedza ta jest bardzo obszerna i można ją czerpać z wielu podstawowych gałęzi nauk. Można powiedzieć, że poziom wiedzy medycznej danego społeczeństwa czy określonych grup będzie bardzo silnie wpływał na jakość życia. Dzieci i młodzież z rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej mają gorsze szanse rozwoju w porównaniu z dziećmi z rodzin o wyższych dochodach. Złe warunki rozwojowe pogłębia zaniedbywanie funkcji opiekuńczej przez placówki szkolne. W rezultacie po zajęciach szkolnych duża grupa młodzieży pozostaje bez opieki rodziców lub nauczycieli, a czas wolny zdominowany jest przez oglądanie telewizji, filmów, granie w gry komputerowe itp. Aktywność fizyczna dzieci i młodzieży, przynależność do klubów sportowych, udział w treningach maleją. W rezultacie pogarsza się poziom sprawności fizycznej i poziom zdrowotny.

1. Uwarunkowania pracy socjalnej w Polsce

„Nowa”, wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej, ustawa o pomocy społecznej z

12 marca 2004 roku (Dz.U.04.64.953 z późniejszymi zmianami) podkreśla, że pomoc

społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mająca na celu umożliwienie osobom i

rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie

pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości, a pomoc tę organizują

organy administracji rządowej, samorządowej, współpracując w tym zakresie, na zasadzie

partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi

kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.

Pośród zadań pomocy społecznej ważne miejsce zajmuje „praca socjalna”.

Praca socjalna przedstawiona jest w ustawie jako „działalność zawodowa, mająca na celu

pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w

społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków

sprzyjających temu celowi”.

W pracy socjalnej chodzi, więc o profesjonalną pomoc w kierunku wzmocnienia lub

odzyskania zdolności adresatów pomocy w optymalnym funkcjonowaniu oraz tworzeniu

sprzyjających ku temu warunków społecznych.

W art.45 ustawodawca szczegółowo reguluje kwestie pracy socjalnej i jej cele.

Praca socjalna świadczona jest na rzecz poprawy funkcjonowania osób i rodzin w ich środowisku społecznym. Praca socjalna prowadzona jest:

1) z osobami i rodzinami w celu rozwinięcia lub wzmocnienia ich aktywności i

samodzielności życiowej;

2) ze społecznością lokalną w celu zapewnienia współpracy i koordynacji działań

instytucji i organizacji istotnych dla zaspokojenia potrzeb członków społeczności

Warto tu podkreślić, ze obok osób i rodzin przepis wymienia społeczność lokalną jako

podmiot, do którego kierowana jest praca socjalna.

Przepis art. 45 odwołuje się również do metod i technik właściwych dla pracy socjalnej,

zwracając uwagę na to, że:

1) Praca socjalna może być prowadzona w oparciu o kontrakt socjalny (ustawodawca

usankcjonował tu dawno oczekiwaną technikę pracy socjalnej - technikę kontraktu);

2) W pracy socjalnej wykorzystuje się właściwe tej działalności metody i techniki,

stosowane z poszanowaniem godności osoby i jej prawa do samostanowienia.

Szczególne znaczenie pracy socjalnej ustawodawca podkreśla w art. 36 i art. 119 cytowanej

ustawy, gdzie na pierwszych miejscach pośród świadczeń niepieniężnych i zadań

pracownika socjalnego wymienia pracę socjalną.

Takie ujęcie pracy socjalnej powoduje, że w Polsce, praca socjalna to, z jednej strony

działalność zawodowa wykonywana przez posiadających odpowiednie kwalifikacje

pracowników socjalnych, z drugiej zaś, świadczenie niepieniężne z pomocy społecznej,

udzielane niezależnie od dochodu osoby bądź rodziny.

Trudno dzisiaj mówić o pracy socjalnej w Polsce w/g wskazanego wyżej modelu

partycypacyjnego. Decydującym czynnikiem okazuje się czynnik ludzki, przyzwyczajenia,

wiedza oraz umiejętności pracowników socjalnych.

Do czynników określających profesjonalny charakter pracy socjalnej, jako zorganizowanego i

celowego działania o charakterze prospołecznym zaliczyć należy w takim samym stopniu:

1) Wiedzę dotyczącą jednostek, grup i społeczności, budowaną na określonych

teoretycznych orientacjach;

2) Wiedzę i umiejętności z zakresu różnych perspektyw praktyki socjalnej;

3) Systemy wartości i oparte na nich standardy etyczne zawodu;

4) Badania naukowe dotyczące obszaru praktyki pracy socjalnej.

Dodatkowymi uwarunkowaniami dla wprowadzenia takiego modelu pracy socjalnej są bariery organizacyjne pomocy społecznej na poziomach samorządów lokalnych, a dotyczą one w szczególności:

1) Nieprzestrzegania przez samorządy wskaźnika zatrudnienia pracowników socjalnych,

przy jednoczesnym wzroście zadań;

2) Postrzegania pracownika socjalnego jako „zawodu od wszystkiego”

3) Złych warunków pracy pracowników socjalnych;

4) Ilości klientów, którymi zajmuje się pracownik socjalny;

5) Wielkości rejonów przy braku lub ograniczeniu środków lokomocji;

6) Postrzeganiu pomocy społecznej jako miejsca wypłaty zasiłków;

7) Niewystarczającego wsparcia metodycznego, w tym specjalistycznego;

8) Niewystarczającej współpracy z partnerami społecznymi;

9) Niskich kompetencji decyzyjnych pracownika socjalnego;

10) Słabej ochrony bezpieczeństwa pracownika socjalnego.

Pomimo, ze sprawy te regulują przepisy prawa są to jeszcze często zapisy martwe.

27. Pozarządowe organizacje lokalne

Termin ten obejmuje fundacje, stowarzyszenia i inne związki niezależne od państwa i nie prowadzące działalności nastawionej na zysk, czyli organizacje niedochodowe, zakładane i kierowane przez własnych członków, bez ingerencji z zewnątrz. Działają w zakresie oświaty i pomocy społecznej, a także w sferze ochrony środowiska i respektowania praw człowieka. Do kategorii organizacji niedochodowych należy również wiele instytucji sektora uspołecznionego, np. biblioteki, muzea, służby socjalne i organizacje służby zdrowia.

W rejonie zamieszkania funkcjonują przeważnie organizacje i stowarzyszenia:

• Lokalne, jak : komitet osiedlowy, rada sołecka, komitet rodzicielski, samorządy dziecięce i młodzieżowe, rada parafialna itd.

• Ponadlokalne, np. Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Społeczne Towarzystwo Oświatowe, Towarzystwo Wiedzy Powszechnej itd.; organizacje te obejmują swoim zasięgiem cały kraj i posiadają swoje centralne organy, w rejonie zamieszkania funkcjonują jedynie koła terenowe tych organizacji.

Ze względu na wiek członków organizacje można podzielić na dziecięco-młodzieżowe oraz zrzeszające dorosłych.

Do podstawowych funkcji organizacji należą:

• Funkcja afiliacyjna, realizująca potrzebę przynależności człowieka do określonej grupy społecznej, z którą mógłby się utożsamić

• Funkcja ekspresyjna, polegająca na umożliwieniu ludziom realizacji ich potrzeb najwyższego rzędu, tj. potrzeb samorealizacji

• Funkcja pomocowa (świadczenia usług), realizująca zaspokajanie najbardziej podstawowych potrzeb człowieka, takich jak: potrzeba bezpieczeństwa, wolność od lęków i zagrożeń spowodowanych niemożnością utrzymania siebie i swojej rodziny

• Funkcja integracyjna, polegająca na budowaniu więzi społecznych, zbliżaniu jednostek i społeczności lokalnych, a także całych narodów

• Funkcja opiekuńczo-wychowawcza, ukierunkowana na formowanie osobowości dzieci i młodzieży, pomoc w wyrównywaniu braków w ich sferze psychofizycznej, warunkach życia, oraz na tworzeniu optymalnych możliwości rozwoju

• Funkcja „grupy nacisku”, związana z obroną podstawowych wartości społeczeństwa demokratycznego: wolności, pluralizmu, poszanowania interesów wszystkich grup społecznych i wspólnego dobra

• Funkcja uspołeczniania państwa i normalizacyjna

• Funkcja innowacyjna

• Funkcja rzecznictwa

Głównymi zadaniami organizacji powinno być: zaspokajanie potrzeb indywidualnych i społecznych w małej grupie, w szczególnej atmosferze życzliwości i solidarności; przyjęcie postawy obywatelskiej w zakresie spraw ludzkich i lokalnych, wymagających załatwienia w poczuciu wspólnego dobra; propagowanie pluralizmu i różnorodności życia społecznego; tworzenie sektora realizacji zadań indywidualnych i społecznych wobec rządowego, swoboda w wyborze metod pracy dająca dużą elastyczność w zaspokajaniu potrzeb indywidualnych klientów; tworzenie mechanizmów współudziału społecznego w podejmowaniu decyzji dotyczących różnych problemów i poziomów funkcjonowania nowoczesnego społeczeństwa oraz duże poczucie niezależności i podmiotowości.

Do podstawowych źródeł finansowania należą: zbiórki publiczne, aukcje, darowizny, zapisy, spadki, środki uzyskane z prowadzenia działalności gospodarczej, składki członkowskie, fundusze z programów wsparcia, fundusze z budżetu państwa i gminy.

29. Teorie rozwoju osobowości społecznej

Rozwój społeczny można traktować jako:

• Ciąg przekształceń zachodzących wewnątrz jednostek, wywołanych ich włączaniem się w życie społeczne,

• Oddziaływanie procesów społecznych szczególnego rodzaju, pod których wpływem ludzie zdobywają doświadczenie społeczne, a tym samym ich rozwój ukierunkowany jest zgodnie z zapotrzebowaniem cywilizacyjnym (kulturowym)

• Zmiany polegające na utrzymywaniu przez ludzi coraz liczniejszych i bardziej złożonych więzi interpersonalnych, co umożliwia zajmowanie coraz wyższych pozycji społecznych.

Intrapsychiczne zmiany socjalizacyjne polegają na nabywaniu:

• Zachowań społecznych

• Kompetencji społecznych

• Wiedzy społecznej.

Dzięki tym zmianom dochodzi do stopniowego uniezależniania się ludzi od wpływów otoczenia społecznego. W pierwszej fazie rozwoju społecznego dzieci ze szczególną intensywnością poszerzają repertuar zachowań społecznych. W kolejnej fazie rozwijane są przede wszystkim kompetencje społeczne. W życiu dorosłym ludzie wzbogacają i reorganizują poznawczą reprezentację świata, odnoszącą się szczególnie do różnych rodzajów praktyk społecznych, w które zostają włączeni.

Wpływ społeczeństwa na przebieg socjalizacji dokonuje się za pośrednictwem następujących procesów makrospołecznych:

• Adaptowania się ludzi do wymagań społecznych,

• Wyszukiwania takich nisz społecznych, które będą w największym stopniu dopasowane do posiadanego potencjału rozwojowego,

• Przyjmowania specjalnych wytworów kultury (cywilizacji), pośredniczących w przekazywaniu wzorców kulturowych (wartości, norm, ról, postaw społecznych)

• Kształcenia i wychowania w rodzinie i placówkach edukacyjnych.

Do procesu rozwoju społecznego należy również przygotowanie dzieci i młodzieży do włączenia się w podstawowe formy życia społecznego. Jednostki stopniowo poszerzają i organizują reprezentację poznawczą świata, w ramach której wyraźne miejsce zajmuje wiedza odnosząca się do takich rodzajów praktyki społecznej, jak: funkcjonowanie w rodzinie, działalność ekonomiczna, działalność polityczna, itd. Uporządkowany system wiedzy na temat istniejącego ładu społecznego wchodzi w skład światopoglądu człowieka.

Na podstawie zdobywanych umiejętności i wiedzy społecznej człowiek uzyskuje możliwość zajęcia coraz wyższej pozycji społecznej. Mechanizmem społecznym, dzięki któremu dochodzi do zmiany położenia społecznego socjalizowanej jednostki są interakcje zachodzące między ludźmi. Proces socjalizacji przygotowuje jednostkę do poszerzenia i pogłębiania kontaktów społecznych z innymi ludźmi. Inni, dzięki rozpoznaniu poziomu rozwoju społecznego jednostek i wynikających z niego możliwości, oferują nowy typ kontaktów, satysfakcjonujący dla obu podmiotów interakcji.

Rozwój osobowości można rozpatrywać na poziomie:

9. Cech

10. Motywów, czyli charakterystycznego stylu adaptacji

11. Systemu osobistej narracji i tożsamości.

Na każdym z tych poziomów wiodącą rolę zdaje się odgrywać jeden z trzech głównych czynników w rozwoju człowieka - dziedziczność, środowisko, aktywność własna podmiotu - oraz inaczej ujmuje się stałość i zmianę. Osobowość funkcjonuje jako integralna całość, stąd wiedzę o rozwoju osobowości, uzyskaną na każdym z trzech poziomów, można traktować jako komplementarną.

Rozwój osobowości ujmowany z perspektywy cech (temperament i wymiary osobowości) przebiega na zasadzie ciągłości i ewolucyjnych zmian kierowanych w dużym stopniu procesami biologicznymi, co wyraża się względną stałością cech i rosnącą lub zmieniającą się różnorodnością ich przejawów. Główne wymiary osobowości są wrodzone, i stąd wynika ich stabilność w ciągu życia człowieka. Zmiany są pochodną procesów biologicznych i oddziaływań środowiskowych.

Rozwój osobowości rozważany z punktu widzenia kształtowania się określonego stylu adaptacji uwarunkowany jest wczesnodziecięcymi doświadczeniami w kontaktach z otoczeniem, kształtowaniem się funkcji ego (teorie psychodynamiczne), przystosowaniem (socjobiologia), albo polega na doskonaleniu zdolności do przetwarzania informacji, na modelowaniu (psychologia poznawcza i teoria uczenia się), lub też wynika z tendencji do samo aktualizacji (psychologia humanistyczna) i przejawia się w coraz bardziej złożonych potrzebach, różnorodnych motywach, w dążeniu ku dojrzałości i pełni; a wszystko to pod wpływem dawnych, aktualnych i oczekiwanych oddziaływań ze strony środowiska. Na tym poziomie stałość tłumaczy się poczuciem bezpieczeństwa albo istnieniem traum wyniesionych z dzieciństwa, obecnością tych samych konstruktów poznawczych, potrzeb, motywów, wartości i postaw, czy innych czynników ukierunkowujących zachowanie; natomiast zmiany tłumaczy się obecnością nowych czynników poznawczo-motywacyjnych, przetwarzaniem informacji albo zanikiem motywów, które wcześniej odgrywały istotną rolę.

Rozwój osobowości rozumianej w kategoriach systemu znaczeń lub tożsamości narracyjnej bazuje na autokreacyjnej aktywności podmiotu („Ja” podmiotowego), czyli zdolności do nadawania znaczeń, do autorefleksji, formułowania celów, dążeń i zadań, do transgresji, oraz wolnego wyboru. Tworzenie tożsamości i nadawanie sensu własnemu życiu odbywa się w określonym kontekście socjokulturowym. Na poziomie tworzenia znaczeń i tożsamości, zarówno stałość jak i zmiana są pochodną intencjonalnej aktywności podmiotu. Stałość wynika z określonego sposobu rozumienia świata, a zmiana z reinterpretacji i zdolności do przekraczania stanów aktualnych na rzecz stanów pożądanych i wykreowanych przez jednostkę.

Przekonanie o zmianach osobowości w czasie jest wspólne dla różnych teorii, pomimo różnic dotyczących znaczenia dziedziczności, środowiska i aktywności własnej podmiotu w powstawaniu tych zmian. Przyjęcie perspektywy rozwojowej w poszukiwaniu integracji różnych stanowisk pozwala zauważyć, że na trzech kolejnych poziomach przedstawionej analizy zmian rozwojowych badacze akcentują w coraz większym stopniu udział własnej aktywności podmiotu w kształtowaniu osobowości, tak poprzez autorefleksję i świadomy wysiłek, jak również pośrednio, poprzez realizację dalekosiężnych i uspołecznionych zadań. Ponadto, kolejne poziomy analizy, akcentując coraz większą rolę własnej aktywności w rozwoju indywidualnym, w coraz szerszym zakresie motywów i konstruktów poznawczych wydają się być większe niż w zakresie podstawowych wymiarów osobowości, a w przypadku znaczeń przypisywanych światu i innym ludziom oraz narracyjnej tożsamości, mają wyraźnie charakter różnic jakościowych, np. treści związane z sensem życia.

Teoria przywiązania

Przywiązanie jest to pierwotne zjawisko, w którym to co biologiczne jest przekształcone dzięki środowisku społecznemu, czyli drugiemu człowiekowi w psychiczne więzi. H.R. Schafler przywiązanie traktuje jako najprostsze i zarazem najbardziej fundamentalne zachowanie społeczne, którego celem jest zawsze znalezienie się w bliskości z innymi osobnikami tego samego gatunku. K. Lorenz stwierdził, że istnieje okres krytyczny dla przywiązania, to znaczy więź musi być nawiązana między dzieckiem a matką krótko po narodzinach, dopiero z niej rozwija się przywiązanie, a z niego w późniejszym okresie, następne więzi z innymi ludźmi. Wykorzystując stopień dostępności matki oraz stopień jej wrażliwości na sygnalizowane potrzeby przez dziecko wyodrębniono następujące style przywiązania:

• Bezpieczny, ufny (B) - cechuje się zaufaniem dziecka do obiektu przywiązania, oparty jest na doświadczeniu jego dostępności, ujawnianiu przez obiekt wrażliwości w sytuacjach zagrażających poczuciu komfortu.

• Lękowo-ambiwalentny (C) - kształtuje się w toku doświadczania przez dziecko niepewności, co do dostępności obiektu przywiązania; kształtuje u dziecka „wzmożoną czujność”, obniżone poczucie bezpieczeństwa, silny lęk przed rozstaniem a także złość z powodu braku pewności, co do dostępności obiektu.

• Unikający (A) - kształtuje się w toku doświadczania przez dziecko niedostępności obiektu przywiązania w sytuacjach zagrożenia, wzbudzonej potrzeby bądź niewrażliwości obiektu na sygnalizowane potrzeby. Doświadczenie niedostępności utrzymuje system przywiązania dziecka w stanie aktywnym, uruchamia mechanizmy obronne; konsekwencją może być unikanie przez dziecko bliskiego kontaktu - forma ochrony przed zranieniem.

• Zdezorganizowany, zdezorientowany (D) - objawia się brakiem widocznego celu czy intencji w zachowaniu. Zachowania są niekompletne, cechują je przerywane ruchy, zastyganie, bezpośredni wyraz lęku/obawy przed rodzicem, dezorientacja, zmieszanie, ruchy stereotypowe. U dziecka występują trudności w zbudowaniu spójnych wewnętrznych roboczych modeli. Dzieci o tym wzorcu więzi to często dzieci źle traktowane przez rodziców. Więź D jest więzią patologiczną, może być czynnikiem ryzyka dalszej patologii rozwoju dziecka.

W zależności od doświadczonego przywiązania przebiega rozwój społeczny dziecka:

• (B) - pozwala na wykształcenie się u dziecka pozytywnej samooceny, poczucia sprawstwa, empatii, zdolności społecznych. Dziecko lepiej radzi sobie z trudnymi sytuacjami (frustracją, zmianą otoczenia, odroczeniem gratyfikacji, itp.); ma większą odporność psychiczna, w znaczeniu zdolności do psychicznego radzenia sobie z trudnymi doświadczeniami. Jest bardziej autonomiczne i niezależne.

• (A) - dziecko jest bardziej zależne od innych, bardziej lękowe, nadmiernie czujne/ostrożne, mało „odporne” na frustracje. Nie docenia swoich możliwości, mało pewne siebie, z poczuciem małej sprawczości i niską samooceną.

• (C) - dziecko mało autonomiczne, z niską samooceną, często kontrolujące. Przejawia złość w sytuacjach frustracji, rozczarowania, zranienia, lęku. Jest bardziej lękowe i czujne z małą „odpornością” psychiczną.

• (D) - osoba w sytuacjach frustracji odczuwa gniew, może reagować agresją. Często przejawia zachowania agresywne w stosunku do rówieśników i dorosłych. Może stać się niezwykle kontrolujące, wręcz tyranizujące. W późniejszym okresie życia mogą pojawić się trudności z odraczaniem gratyfikacji. Mogą rozwinąć się zaburzenia osobowości.

Teoria rozwoju psychospołecznego według Eriksona.

Erik Erikson wysunął koncepcję, że każda jednostka musi pomyślnie pokonać różne stadia rozwoju psychospołecznego, z których każde niesie ze sobą określony konflikt i kryzys. Erikson wyróżnił osiem stadiów w cyklu życia. W każdym stadium centralną pozycję zajmuje określony kryzys. Chociaż żaden z tych konfliktów nigdy całkowicie nie zanika, musi zostać w danym stadium rozwiązany w wystarczającym stopniu, jeśli jednostka ma sobie skutecznie radzić z konfliktami w stadiach późniejszych.

W pierwszym stadium niemowlę musi rozwinąć w toku interakcji ze swoimi opiekunami podstawowe poczucie ufności wobec otoczenia. Zaufanie w sposób naturalny towarzyszy silnej relacji przywiązania do rodzica, który dostarcza pożywienia, ciepła i ukojenia w fizycznej bliskości. U dziecka, którego podstawowe potrzeby nie są zaspokojone, które doświadcza niekonsekwentnego traktowania, braku fizycznej bliskości i ciepła oraz częstej nieobecności troskliwego dorosłego, może rozwinąć się trwałe poczucie nieufności, braku bezpieczeństwa i lęk.

Wraz z rozwojem chodzenia i początkiem mowy następuje ekspansja dziecięcej eksploracji i manipulacji przedmiotami (a czasami ludźmi). Z tymi działaniami powinno nadejść poczucie autonomii oraz poczucie bycia osobą zdolną i wartościową. Nadmierne ograniczenia lub krytycyzm w tym stadium mogą natomiast doprowadzić do zwątpienia w siebie, zaś wymagania przekraczające zdolności dziecka, jak zbyt wczesny lub zbyt surowy trening czystości, mogą zniechęcić dziecko do wytrwałości w opanowywaniu nowych zadań.

Pod koniec okresu przedszkolnego dziecko, które wykształciło podstawowe poczucie ufności najpierw wobec najbliższego otoczenia, a potem wobec samego siebie, może teraz inicjować działania zarówno intelektualne, jak i motoryczne. Sposób, w jaki rodzice reagują na samodzielne działanie działania dziecka może albo stymulować poczucie wolności i wiary w siebie, potrzebne w następnym stadium, albo wywoływać poczucie winy i bycia niekompetentnym intruzem w świecie dorosłych.

W okresie szkoły podstawowej dziecko, które pomyślnie rozwiązało kryzysy poprzednich stadiów jest gotowe do wykroczenia poza przypadkowe eksplorowanie i sprawdzanie świata zewnętrznego w kierunku systematycznego rozwijania kompetencji. Szkoła i sport stanowią arenę, na której można uczyć się intelektualnych i motorycznych sprawności, a interakcje z rówieśnikami stwarzają okazje do rozwijania umiejętności społecznych. Niektórzy młodzi ludzie stają się jednak raczej obserwatorami niż uczestnikami wydarzeń, lub doznają tylu niepowodzeń, że wytwarza się u nich poczucie niższości, czyniące ich niezdolnymi do sprostania wymogom następnych etapów życia.

Erikson uważał, że podstawowy kryzys okresu adolescencji polega na odkrywaniu przez jednostkę jej prawdziwej tożsamości, wśród zamętu, będącego rezultatem pełnienia wielu różnych ról w różnych kręgach w rozszerzającym się świecie społecznym. Rozwiązanie tego kryzysu pomaga jednostce w ukształtowaniu spójnego poczucia Ja (self), a brak zadowalającego rozwiązania może spowodować powstanie obrazu siebie pozbawionego centralnego, stabilnego rdzenia.

Podstawowy kryzys u młodej osoby dorosłej wymaga rozwiązania konfliktu między intymnością a izolacją - rozwinięcia zdolności do budowania głębokich emocjonalnych, moralnych i seksualnych więzi z innymi ludźmi. Tworzenie tego rodzaju więzi wymaga od jednostki rezygnacji z niektórych swoich osobistych preferencji, przyjęcia pewnych zobowiązań i częściowego zrezygnowania ze swojej prywatności i niezależności. Niepowodzenie we właściwym rozwiązaniu tego kryzysu prowadzi do izolacji i niezdolności tworzenia psychologicznie głębokich więzi z innymi.

Następna poważna okazja do rozwoju występuje w okresie średniej dorosłości. Ludzie po trzydziestce i czterdziestce wykraczają poza zainteresowanie sobą samym i swoim partnerem, rozszerzając swoje zaangażowanie na sprawy związane z rodziną, pracą, społeczeństwem i przyszłymi pokoleniami. Jednak te osoby, które nie rozwiązały wcześniejszych zadań rozwojowych, nadal zajmują się swoimi własnymi przyjemnościami, kwestionują wcześniejsze decyzje i cele oraz dążą do swobody kosztem bezpieczeństwa.

Kryzys późnej dorosłości polega na konflikcie między integralnością ego a rozpaczą. Rozwiązanie kryzysów ze wszystkich poprzednich stadiów przygotowuje starszą osobę do patrzenia na przeszłość bez żalu i do cieszenia się poczuciem pełni. Jeżeli jednak poprzednie kryzysy nie zostały rozwiązane, a aspiracje pozostają niespełnione, jednostka doświadcza poczucia daremności, rozpaczy i pomniejszenia własnej wartości.

34. Demograficzne uwarunkowania polityki społecznej

Sytuacja demograficzna powinna obiektywnie wyznaczać zakres przyszłych zadań w polityce społecznej państwa. W szczególności to dotyczy szkolnictwa, zatrudnienia, ochrony zdrowia, ochrony pracy, ubezpieczeń społecznych i zabezpieczenia społecznego, mieszkalnictwa. Jednocześnie procesy i zjawiska demograficzne stanowią najbardziej obiektywny, syntetyczny sprawdzian osiągnięć i zaniechań polityki społecznej.

W ostatnich latach demografowie sygnalizują występowania w Polsce szeregu niepokojących zjawisk i procesów ludnościowych. Stanowić one mogą:

6. Główną przesłankę polityki ludnościowej państwa eliminującą (lub ograniczającą) zagrożenia prawidłowego przebiegu procesów ludnościowych (mogą stanowić podstawę konstruowania programów doraźnych),

7. Narzędzie oceny skuteczności zastosowanych dotychczas w polityce ludnościowej środków,

8. Instrument syntetycznej oceny rezultatów wieloletniej polityki społecznej,

9. Podstawowy czynnik wyznaczający długofalowe zadania polityki społecznej państwa.

Z punktu widzenia polityki społecznej państwa, zjawiska i procesy demograficzne stanowią ważne narzędzie zarówno oceny skutków podejmowanych działań, jak i programowania działań długofalowych. Ocena skutków polityki społecznej na podstawie wskaźników demograficznych jest wprawdzie możliwa dopiero po dłuższym czasie, lecz jej zasadniczym walorem jest mierzalność i obiektywny charakter ocen. Dzięki tym cechom zjawiska i procesy demograficzne stanowić powinny zasadniczą przesłankę konstruowania długofalowych programów polityki społecznej państwa.

W Polsce utrzymują się (i pogłębiają) niekorzystne tendencje zmian wskaźników: umieralności, przeciętnego trwania życia, zachorowalności, urodzeń i migracji.

Współczesną sytuację demograficzną Polski charakteryzują następujące zjawiska i procesy:

• Osłabienie tempa rozwoju ludności - spada liczba urodzeń, wzrasta liczba zgonów,

• Systematyczne skracanie się przeciętnego dalszego trwania życia mężczyzn i kobiet,

• Wzrastająca liczba zgonów, przy utrzymywaniu się głównych czterech przyczyn zgonów (choroby układu krążenia, nowotwory, urazy i zatrucia, choroby układu oddechowego), narastające w Polsce terytorialne zróżnicowania umieralności ogólnej oraz zróżnicowania umieralności według podstawowych przyczyn,

• Zwiększa się odsetek pracujących w warunkach szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia,

• Utrzymuje się ujemne saldo migracji zagranicznych,

• Obniża się dynamika przemieszczeń ludności wewnątrz kraju.

25. Innowacyjne metody rozwiązywania problemów społecznych

Strategia rozwiązywania problemów społecznych ma stanowić podstawę do realizacji

względnie trwałych wzorów interwencji społecznych, podejmowanych w celu zmiany (poprawy) tych stanów rzeczy (zjawisk) występujących w obrębie danej społeczności, które oceniane są negatywnie. Dokument charakteryzuje w szczególności działania publicznych i prywatnych instytucji rozwiązujących kwestie społeczne, podejmowane dla poprawy warunków zaspokojenia potrzeb przez wybrane kategorie osób i rodzin.

Obowiązek opracowania Strategii wynika wprost z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca

2004 r. o pomocy społecznej. Różnorodność problemów społecznych powoduje konieczność wzięcia pod uwagę także innych aktów prawnych, które mają istotny wpływ na konstrukcję dokumentu i realizację zadań społecznych w przyszłości. Są to m.in.:

• ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie,

• ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym,

• ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,

• ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi,

• ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,

• ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych,

• ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii,

• ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

Oprócz wspomnianych aktów prawnych przy realizacji Strategii może zachodzić

potrzeba odwołania się również do ustaw i aktów wykonawczych z zakresu ochrony zdrowia,

oświaty i edukacji publicznej, budownictwa socjalnego.

Europejska polityka społeczna została określona w głównej mierze podczas Szczytu

Lizbońskiego w 2000 roku, na którym kraje członkowskie Unii Europejskiej uznały, że

zwalczanie ubóstwa i wykluczenia społecznego będzie centralnym elementem w procesie

modernizacji europejskiego modelu społecznego. W roku 2001 uzgodniony został przez Radę, Parlament i Komisję Europejską „Wspólnotowy program na rzecz walki z wykluczeniem społecznym na lata 2002 - 2006”. Jego celem jest wsparcie współpracy pomiędzy krajami Unii Europejskiej i zwiększenie skuteczności przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.

Polska zgłosiła gotowość przystąpienia do programu, w efekcie czego podjęła prace nad

przygotowaniem Memorandum w sprawie Integracji Społecznej (Joint Inclusion Memorandum - JIM), Narodowej Strategii Integracji Społecznej oraz Krajowego Planu Działania na rzecz Integracji Społecznej. Powołany przez Prezesa Rady Ministrów w roku 2003 Zespół Zadaniowy do spraw Reintegracji Społecznej opracował dokument pt.: „Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski”. Autorzy tego dokumentu podjęli próbę dokonania całościowej analizy sytuacji społecznej w Polsce, wskazania priorytetowych problemów oraz dobrych praktyk na rzecz inkluzji osób i grup.

Opracowując lokalną Strategię rozwiązywania problemów społecznych, uwzględniono

dokumenty programowe, w których akcentuje się konieczność zapewnienia dialogu

i partnerskiej współpracy instytucji rządowych, samorządowych, organizacji pozarządowych

oraz biznesu. Uznaje się także za niezbędną partnerską współpracę z osobami podlegającymi

wykluczeniu społecznemu.

Wspomniane dokumenty to przede wszystkim:

• Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004 - 2006 oraz założenia do Narodowych

Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007 - 2013,

• Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego,

• Sektorowy Program Operacyjny Rozwoju Zasobów Ludzkich.

Polityka społeczna Unii Europejskiej opiera swoje założenia na działaniach związanych

z polepszeniem warunków życia, pracy i kształcenia, zapewnieniem powszechności prawa

do zatrudnienia i wykształcenia, a wreszcie stworzeniem systemu zabezpieczenia społecznego.

Z uwagi na przystąpienie naszego kraju do tej struktury społeczno-gospodarczej jest rzeczą

oczywistą i zrozumiałą, że właśnie te wartości i zasady stanowią fundament budowy dokumentu wskazującego lokalne problemy społeczne i metody ich rozwiązywania.

W polityce społecznej terminem „problemy społeczne” oznacza się wszelkiego rodzaju

dolegliwości, zakłócenia, niedogodności występujące w życiu zbiorowym. Natomiast

określeniem „kwestia społeczna” wyróżnia się wśród nich te, które:

• odznaczają się szczególną dolegliwością dla potencjału osobowego społeczeństwa;

• są następstwem niedostosowania sposobu, w jaki funkcjonuje społeczeństwo, do podstawowych potrzeb indywidualnych i zbiorowych;

• nie są możliwe do rozwiązania siłami pojedynczych grup ludzkich.

W węższym znaczeniu termin „kwestia społeczna” oznacza konkretny problem

o szczególnie wysokim stopniu dotkliwości dla życia i współdziałania członków społeczności.

W szerszym znaczeniu termin ten oznacza natomiast sprzeczność pomiędzy zasadami

obowiązującymi w danym społeczeństwie, formacji ustrojowej czy nawet cywilizacji,

a dążeniami jednostek i zbiorowości do godnego życia. Przyjmuje się, że źródła kwestii

społecznych tkwią wewnątrz społeczeństwa, w mechanizmach życia zbiorowego i mogą być

- jak każdy problem społeczny - ograniczane i rozwiązywane we wszystkich skalach

współżycia: od rodziny, poprzez środowiska lokalne i zawodowe, po skalę ogólnopaństwową

czy międzynarodową.

Mechanizmów powstawania problemów społecznych i kwestii społecznych upatrywać

należy w funkcjonowaniu społeczeństwa. Są nimi przede wszystkim:

• dezorganizacja społeczeństwa;

• gwałtowna zmiana społeczna;

• opóźnienia kulturowe;

• przemiany gospodarcze wyprzedzające przemiany w sposobie myślenia i działania;

• złe funkcjonowanie instytucji politycznych czy administracyjnych;

• niekompetencja polityków czy urzędników państwowych;

• dysfunkcjonalność instytucji społecznych;

• dominacja grup społecznych, eksploatacja, wyzysk;

• nierówności społeczne, niesprawiedliwość społeczna;

• złe funkcjonowanie instytucji edukacyjnych;

• nieprzystosowanie do pełnienia określonych ról społecznych.

Funkcjonujące w środowisku lokalnym kwestie i problemy społeczne prowadzą

do wykluczenia społecznego, czyli sytuacji uniemożliwiającej lub znacznie utrudniającej

jednostce lub grupie zgodne z prawem pełnienie ról społecznych, korzystanie z dóbr

publicznych i infrastruktury społecznej, gromadzenie zasobów i zdobywanie dochodów w godny sposób. Środkiem umożliwiającym przeciwdziałanie tej sytuacji jest integracja społeczna oparta na zasadach dialogu, wzajemności i równorzędności. Podejmowane w tym celu działania wspólnotowe służą budowie społeczeństwa opartego na demokratycznym współuczestnictwie, rządach prawa i poszanowaniu różnorodności kulturowej. W społeczeństwie tym obowiązują i są realizowane podstawowe prawa człowieka i obywatela oraz skutecznie wspomaga się jednostki i grupy w realizacji ich celów życiowych.

Cele polityki integracji społecznej w Polsce wynikają przede wszystkim z priorytetów

określonych w przyjętej w czerwcu 2004 r. Narodowej Strategii Integracji Społecznej. Wynikają również z założeń w zakresie zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego przyjętych w grudniu 2000 r. przez Radę Europejską w Nicei. Polska w pełni zaakceptowała ich zasadność, co zostało oficjalnie potwierdzone poprzez przyjęcie w grudniu 2003 r. Wspólnego Memorandum Polski i Unii Europejskiej o Integracji Społecznej (Joint Inclusion Memorandum). Zarówno Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej, jak i Wspólne Memorandum są elementami realizacji Strategii Lizbońskiej, która została przyjęta przez piętnaście krajów członkowskich w marcu 2000 roku. Polskie priorytety wpisują się także w podstawowe założenia Zrewidowanej Strategii Spójności Społecznej Rady Europy, której inauguracja odbyła się w lipcu 2004 r. w Warszawie. Jednym z tych założeń jest budowanie integracji i spójności społecznej w oparciu o prawa człowieka, a zwłaszcza te prawa, które zostały zawarte w Zrewidowanej Europejskiej Karcie Społecznej.

Priorytety Narodowej Strategii Integracji Społecznej stworzone zostały z perspektywą ich

realizacji do 2010 roku. Krajowy Plan Działania uwzględnia te priorytety, których realizacja jest szczególnie pilna. Wynikają one także z przedstawionej analizy sytuacji ekonomiczno-społecznej ilustrującej podstawowe przyczyny ubóstwa i zagrożenia wykluczeniem społecznym.

Priorytety zawarte w NSIS w zakresie realizacji prawa do edukacji są następujące:

• wzrost uczestnictwa dzieci w wychowaniu przedszkolnym;

• poprawa jakości kształcenia na poziomie gimnazjalnym i średnim;

• upowszechnienie kształcenia na poziomie wyższym i jego lepsze dostosowanie

do potrzeb rynku pracy;

• rekompensowanie deficytów rozwoju intelektualnego i sprawnościowego dzieci;

• upowszechnienie kształcenia ustawicznego.

W zakresie realizacji prawa do zabezpieczenia socjalnego:

• radykalne ograniczenie ubóstwa skrajnego, którego poziom jest obecnie

nieakceptowany i wymaga podjęcia zdecydowanych działań;

• ograniczenie tendencji wzrostowych rozwarstwiania dochodowego, tak aby różnice

te nie odbiegały od przeciętnego poziomu w krajach UE.

Bezrobocie jest jedną z form wykluczenia społecznego silnie powiązaną z innymi jego

przejawami, np. ubóstwem, w warunkach niskiej skuteczności systemu zabezpieczenia

socjalnego dla osób bezrobotnych i ich rodzin. Dlatego też w Narodowej Strategii Integracji

Społecznej cztery z dwudziestu priorytetów odnoszą się do sfery działań dotyczących realizacji prawa do pracy:

• ograniczenie bezrobocia długookresowego;

• zmniejszenie bezrobocia młodzieży;

• zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród niepełnosprawnych;

• zwiększanie liczby uczestników aktywnej polityki rynku pracy.

W zakresie realizacji prawa do ochrony zdrowia:

• wydłużenie przeciętnego trwania życia w sprawności;

• upowszechnienie dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków

publicznych;

• zwiększenie zakresu objęcia kobiet i dzieci programami zdrowia publicznego.

W zakresie realizacji innych praw społecznych:

• zwiększenie dostępu do lokali (mieszkań) dla grup najbardziej zagrożonych

bezdomnością;

• zapewnienie lepszego dostępu do pracowników socjalnych;

• rozwinięcie pomocy środowiskowej i zwiększenie liczby osób objętych jej usługami;

• zwiększenie zaangażowania obywateli w działalność społeczną;

• realizacja Narodowej Strategii Integracji Społecznej przez samorządy terytorialne;

• zwiększenie dostępu do informacji obywatelskiej i poradnictwa.

Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej to program poprawy dostępu do praw

społecznych i zwiększania poziomu ich realizacji. Jest to również zasadniczy instrument osiągania integracji społecznej w europejskim modelu społecznym. Realizacja praw społecznych wymaga oczywiście poniesienia określonych kosztów, tak samo jak realizacja wszystkich innych kategorii praw człowieka zawartych w prawie międzynarodowym i krajowym. Należy więc zapewnić w sposób trwały zasoby finansowe, kadrowe, lokalowe, rzeczowe i inne instytucjom odpowiedzialnym za realizację tych praw.

Prawa społeczne powinny mieć obecnie priorytet w wydatkach publicznych. Ich

realizacja znacznie się pogorszyła w ostatnich latach, a więc zmniejsza się poziom integracji

społecznej i zwiększa się skala i zasięg procesów wykluczenia społecznego. W Krajowym

Planie Działań na rzecz Integracji Społecznej za najważniejsze uznano:

• działania edukacyjne, socjalne i zdrowotne zapobiegające wykluczeniu oraz

wspierające grupy zagrożone;

• budowę systemu bezpieczeństwa socjalnego i przeciwdziałanie ubóstwu

i wykluczeniu społecznemu;

• realizację prawa do pracy dla każdego, w tym szczególnie dla grup

defaworyzowanych na rynku pracy poprzez odpowiednią politykę

makroekonomiczną i politykę zatrudnienia;

• rozwój systemu instytucjonalnego z jasnym podziałem odpowiedzialności instytucji

rządowych i samorządowych, otwierającego przestrzeń dla aktywności obywatelskiej

i upodmiotowienia osób korzystających z usług społecznych, świadczonych zarówno

przez państwo, jak i przez organizacje pozarządowe.

Na poziomie operacyjnym ważne jest, że polska polityka integracji społecznej musi być

realizowana we współpracy z szeroko rozumianymi partnerami społecznymi. Szczególnie

chodzi tu o związki zawodowe i związki pracodawców, organizacje pozarządowe, samorządy

lokalne oraz odpowiednie charytatywne instytucje Kościołów i związków wyznaniowych.

Niezależnie od osiągniętego poziomu zamożności oraz stanu koniunktury gospodarczej

państwo nie jest w stanie zrealizować celów tej polityki bez partnerstwa z innymi instytucjami.

W tym kontekście ustalono następujące priorytety na najbliższe dwa lata:

• zaangażowanie obywateli w działalność społeczną, głównie poprzez zwiększenie

ich uczestnictwa w działalności organizacji pozarządowych i innych formach pracy

społecznej oraz samopomocy;

• wzrost liczby samorządów, które z pełną wrażliwością i zaangażowaniem podejmą

się tworzenia lokalnych strategii przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu

społecznemu, a następnie zrealizują ich założenia.

Celem Strategii Polityki Społecznej na lata 2007 - 2013 jest zbudowanie zintegrowanego systemu polityki państwa prowadzącej do ułatwienia wszystkim obywatelom

równego dostępu do praw społecznych, poprawy warunków powstawania i funkcjonowania

rodzin oraz wsparcia grup i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym przy zapewnieniu

demokratycznego współuczestnictwa obywateli.

Powyższa Strategia wyznacza następujące priorytety i kierunki działania na lata 2007 - 2013:

1) Poprawa warunków powstawania i funkcjonowania rodzin. Wsparcie rodzin

w wychowaniu i edukacji dzieci.

11. Tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi młodego pokolenia w rodzinie i środowiskach pozarodzinnych jako czynnika poprawy jakości kapitału ludzkiego.

12. Tworzenie i wzmacnianie rozwiązań służących godzeniu pracy zawodowej i wychowywania dzieci, celem podniesienia aktywności zawodowej oraz umożliwienia pełniejszej realizacji planów prokreacyjnych.

13. Zbudowanie sytemu wsparcia dla rodzin mających trudności opiekuńczo-wychowawcze.

14. System pomocy celowej dla rodzin z dziećmi, celem wyrównywania deficytów rozwojowych u dzieci uczących się.

15. Rozwijanie placówek świadczących usługi edukacyjne i kulturalne.

16. Kształtowanie pozytywnego klimatu wobec rodziny, małżeństwa i dzietności.

17. Wsparcie dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi, celem wyrównania szans dzieci i młodzieży podejmujących i kontynuujących naukę.

18. Stworzenie kompleksowego systemu zapobiegania przestępczości, demoralizacji i nadużywania substancji psychoaktywnych przez młodzież.

2) Wdrożenie aktywnej polityki społecznej.

8. Wspieranie aktywności zawodowej i edukacyjnej poprzez system pomocy społecznej.

9. Rozwój zatrudnienia socjalnego, celem przywrócenia możliwości zatrudnienia osobom podlegającym wykluczeniu społecznemu.

10. Rozwój form ekonomii społecznej, celem pobudzenia aktywizacji zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

11. Rozwój budownictwa mieszkaniowego, celem wsparcia gmin w budowie mieszkań dla osób wymagających pomocy socjalnej.

12. Stworzenie kompleksowego systemu probacyjnego.

13. Likwidacja pułapki dochodowej, celem ograniczenia zachęt do dezaktywizacji zawodowej oraz zwiększenie szans zatrudnienia dla osób o niskich kwalifikacjach

3) Kompleksowa rehabilitacja i aktywizacja osób niepełnosprawnych.

• Rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych.

• Tworzenie warunków do większej aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych jako podstawy społecznej integracji i poprawy warunków ich życia.

• Zapewnienie osobom niepełnosprawnym dostępu do usług społecznych.

• Kształtowanie pozytywnych postaw wobec niepełnosprawności.

• Reforma systemu rentowego.

• Usprawnienie systemu rehabilitacji, celem utrzymania możliwości aktywności zawodowej.

• Rozwijanie całościowych systemów pomocy dla osób obarczonych nietypowymi rodzajami niepełnosprawności, wymagających kompleksowych i systemowych działań ze strony państwa.

4) Tworzenie warunków sprzyjających integracji w starzejącym się społeczeństwie.

11. Rozwijanie systemu opieki pielęgnacyjnej, celem zbudowania środowiskowego modelu integracji ludzi starszych i wymagających pomocy.

12. Specjalizacja stacjonarnej opieki, celem budowy systemu specjalistycznego wsparcia dla osób wymagających szczególnej opieki.

13. Aktywizacja i integracja lokalna osób w wieku poprodukcyjnym, celem wykorzystania potencjału osób starszych w środowisku lokalnym.

14. Zapewnienie odpowiednich świadczeń emerytalnych na starość.

15. Prowadzenie spójnej polityki wobec starości i na rzecz osób starszych.

5) Aktywizacja i mobilizacja partnerów lokalnych.

11. Wdrożenie strategicznego planowania lokalnej i regionalnej polityki społecznej, celem stworzenia metody koordynacji krajowej polityki społecznej.

12. Profesjonalizacja służb społecznych jako czynnika integracji lokalnej, celem zwiększenia samodzielności i aktywizacji zawodowej osób wymagających pomocy socjalnej.

13. Wdrożenie systemu informacji i poradnictwa obywatelskiego oraz dostępu do lokalnych środków przekazu i Internetu.

6) Partnerstwo publiczno-społeczne podstawą rozwoju usług społecznych.

• Aktywizacja i mobilizacja partnerów lokalnych, regionalnych i krajowych.

• Budowa partnerstwa publiczno-społecznego w zakresie działalności pożytku publicznego.

• Wspieranie instytucji społeczeństwa obywatelskiego.

• Wsparcie postaw obywatelskich.

• Wzmocnienie partycypacji społecznej.

7) Integracja społeczna i zawodowa imigrantów.

• Wdrożenie polityki integracji społecznej i zawodowej imigrantów, celem prowadzenia kompleksowych działań wszystkich instytucji publicznych.

• Wdrożenie polityki antydyskryminacyjnej, celem ograniczenia postaw ksenofobicznych wobec środowisk imigranckich.

• Ustawiczne szkolenie kadr administracji publicznej oraz partnerów społecznych, celem przygotowania do pracy z uchodźcami.

• Zaprojektowanie spójnego systemu współpracy z uchodźcami.

Poniżej przedstawione zostały problemy społeczne oraz strategiczne kierunki działań:

1) Osoby bezdomne

• Zapobieganie dalszemu rozwojowi zjawiska bezdomności w powiecie.

• Udzielanie pomocy osobom bezdomnym.

2) Opieka nad rodziną i dzieckiem

• Zapewnienie opieki i wychowania dzieciom pozbawionym częściowo lub całkowicie

opieki rodzicielskiej poprzez kierowanie do placówek opiekuńczo-wychowawczych i rodzin zastępczych.

• Zapewnienie czasowej opieki nieletnim, którzy nie popełnili czynów karalnych, a zostali

zatrzymani przez policję na terenie powiatu stargardzkiego w grupie interwencyjnej,

do czasu uregulowania ich sytuacji prawnej oraz rodzinnej.

• Udzielanie pomocy usamodzielnianym wychowankom placówek opiekuńczo-wychowawczych, rodzin zastępczych i innych typów placówek opiekuńczo-wychowawczych,

domów pomocy społecznej, zakładów poprawczych, schronisk

dla nieletnich i specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych w formie wypłaty

przysługujących świadczeń pieniężnych i prowadzenia pracy socjalnej.

• Pomoc usamodzielnianym wychowankom w zdobyciu wykształcenia poprzez

poradnictwo, głównie jednak przez wypłatę środków pieniężnych na kontynuowanie

nauki.

• Zawiązywanie rodzin zastępczych niespokrewnionych, w których będą umieszczane

dzieci ze stargardzkich placówek opiekuńczo-wychowawczych.

• Rodziny zastępcze zawodowe.

• Podnoszenie świadomości rodzin w zakresie ich praw oraz wspieranie rodzin w pełnieniu ich ról i funkcji.

• Tworzenie świetlic socjoterapeutycznych dla dzieci z zaburzeniami zachowania.

• Tworzenie punktów konsultacyjno-informacyjnych dla bezrobotnych, rodzin

niewydolnych wychowawczo, ofiar przemocy.

• Prowadzenie ośrodka interwencji kryzysowej.

3) Osoby niepełnosprawne

• Podniesienie jakości życia osób niepełnosprawnych.

• Zmniejszanie negatywnych skutków niepełnosprawności.

• Zatrudnianie osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym dzięki współpracy z podmiotami zajmującymi się tworzeniem nowych stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych oraz zakładem pracy chronionej.

• Aktywizacja osób niepełnosprawnych.

• Dążenie do podnoszenia kwalifikacji i wykształcenia osób niepełnosprawnych.

• Likwidacja barier architektonicznych, transportowych, technicznych i w komunikowaniu się.

• Organizowanie kampanii edukacyjnych w celu zwiększenia świadomości mieszkańców

w zakresie problemów związanych z niepełnosprawnością.

• Współpraca z organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz osób

niepełnosprawnych poprzez dofinansowanie do organizacji sportu, kultury, rekreacji

i turystyki osób niepełnosprawnych.

• Wyposażenie obiektów służących rehabilitacji osób niepełnosprawnych w sprzęt rehabilitacyjny.

• Wspieranie działań zapobiegających powstawaniu lub pogłębianiu niepełnosprawności.

• Realizacja programów na rzecz osób niepełnosprawnych.

• Umożliwienie osobom niepełnosprawnym swobodnego dostępu do informacji

o prawach i uprawnieniach, tworzenie punktów informacyjno-konsultacyjnych.

• Stworzenie możliwości rehabilitacji warsztatowej poprzez dofinansowanie kosztów

tworzenia i działania warsztatów terapii zajęciowej.

• Prowadzenie i rozwój infrastruktury ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami

psychicznymi.

4) Osoby starsze

• Zapewnienie godnych warunków życia mieszkańcom domu pomocy społecznej.

• Zapewnienie opieki osobom starszym.

• Prowadzenie mieszkalnictwa chronionego z usługami opiekuńczymi, rehabilitacyjnymi

oraz kulturalnymi.

• Współpraca pielęgniarki z pacjentem w pokonywaniu barier mających wpływ

na podjęcie leczenia, rehabilitacji - szczególnie przez osoby starsze.

5) Organizacje pozarządowe

• Umożliwianie organizacjom pozarządowym uczestnictwa w programach realizowanych

przez Powiat.

• Integracja i aktywizacja lokalnych społeczności poprzez działania na rzecz

rozwiązywania problemów osób niepełnosprawnych.

Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 roku, Art. 6, pkt. 6.

Charles D. Garvin, Brett A.Seabury, Działania interpersonalne w pracy socjalnej. Procesy i procedury, Katowice, 1998, s. 291- 292.

Tamże, s. 293.

Tamże. S. 294.

Tamże, s.299.

C. Robertis, Metodyka działania w pracy socjalnej, Śląsk, Katowice, 1998, str. 85

Tamże, str. 86

Tamże, str. 173 - 244.

---