Wykłady konspekty ze slajdów
1-3 do instrumentów pm
Wstęp do polityki monetarnej
- współczesny pieniądz
Istota działań BC
Pojęcie polityki: jest to sztuka rządzenia państwem.
Polityka pieniężna jest jednym z elementów polityki gospodarczej - jej obszarem jest obieg pieniężny i zmiany poziomu cen.
Zadaniem polityki pieniężnej jest regulowanie wewnętrznej wartości pieniądza, a wiec jego krajowej siły nabywczej.
Bank centralny osiąga to przez wpływ na stopę procentową - cenę wewnętrzną pieniądza oraz kurs walutowy - cenę zewnętrzną.
BC jest nietypową instytucją finansową - ma cechy pozwalające zaliczyć go do publicznego systemu finansowego, a z drugiej strony działa w rynkowym systemie finansowym.
Niektóre banki centralne powstały w wyniku ewolucji z instytucji komercyjnych (Bank Szwecji 1657, Bank Anglii 1694). Najczęściej banki centralne powstają dzięki decyzji władz państwowych.
We współczesnych systemach społeczno-gospodarczych banki centralne mają daleko idącą autonomię (niezależność).
W horyzoncie krótko- i średniookresowym autonomia ta może prowadzić do konfliktów między ośrodkami władzy: bank centralny - parlament - rząd
Autonomia banku centralnego wynika z faktu, że stabilny pieniądz jest trwałą wartością nowoczesnego państwa i sprzyja długofalowemu rozwojowi gospodarczemu.
1. Geneza współczesnego pieniądza
Ekonomiści definiują pieniądz jako wszystko, co jest powszechnie akceptowane w formie zapłaty za dobra i usługi lub spłaty długu.
W odróżnieniu od dochodu, który jest strumieniem zarobków w jednostce czasu, oraz majątku, który może mieć postać przedmiotów służących przechowywaniu wartości i praw przynoszących dochody, najważniejszą cechą pieniądza jest płynność, a więc jego funkcja jako środka wymiany.
Pieniądz jest rodzajem wierzytelności, wyrażając zaufanie jednego podmiotu do drugiego w stosunkach gospodarczych między nimi.
To zaufanie jest wymuszone koniecznością współpracy z na ogół nieznanymi osobami, w produkcji i transakcjach realizowanych w wielomilionowej zbiorowości.
Społeczeństwa bezpieniężne prawie nie istnieją.
Wymiana towarowo-pieniężna
Początki wymiany towarowej między grupami ludzi z różnych klanów miały charakter rabunku. „Pamięć ludzka łączy wymianę z kłamstwem, a handel z przemocą”[1].
Początkowo pożądane produkty uzyskiwano łupiąc inne klany czy plemiona. Po tym etapie ludzkość przeszła do dobrowolnej okazjonalnej wymiany darów, a później do okresowego handlu wymiennego.
Z czasem ustalono, co jest ogólnie przyjmowanym środkiem wymiany. Powstał pieniądz-towar, wśród jego odmian największym powodzeniem cieszyły się metale szlachetne. Złoto i srebro początkowo było przechowywane w świątyniach (starożytna Mezopotamia). Kapłani ustalali wartość srebra w stosunku do złota.
Główną wadą pieniądza kruszcowego była jego niewystarczająca ilość. Początkowo pieniądz psuto dodając inne metale i okrawając brzegi monet, w końcu zaś zastąpiono go pieniądzem papierowym, czekami i wekslami, a obecnie zapisem elektronicznym. Z tego powodu konieczne jest funkcjonowanie podmiotu sprawującego władzę monetarną.
[1] R. Sedillot Moralna i niemoralna historia pieniądza, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2010, s. 13.
Pierwsze inflacje
W XVI wieku nastąpiła rewolucja monetarna - w wyniku odkryć geograficznych i podbojów kolonialnych do Europy przywieziono wiele ton złota i srebra, z których wybito monety, te zaś wywołały galopadę cen.
Osoby o stałych dochodach oraz wierzyciele tracili, zyskiwali zaś chłopi, dłużnicy i kupcy.
Inflacja, która wystąpiła w XVI wieku, spowodowała różnicę między cenami a płacami. Płace nie nadążały za inflacją, nastąpił wzrost zysków, z nich powstawały oszczędności, a w ślad za nimi chęć inwestowania.
Inflacja umożliwiła sprzedawanie tej samej rzeczy drożej (przy tych samych kosztach) i tym samym przyczyniła się do rozwoju kapitalizmu.
Okresy inflacji są zwykle związane z szybkimi zmianami społeczno-gospodarczymi. W wyniku inflacji tracą grupy ludzi o stałych dochodach, oszczędzające, podejmujące tradycyjne metody gospodarowania, a korzystają osoby podejmujące ryzyko, spekulanci, przedstawiciele nowych gałęzi biznesu, dłużnicy, monopole i budżet państwa.
Wojny i rewolucje często były finansowane pieniądzem inflacyjnym. Szybkie przemiany w strukturze gospodarki stwarzają problemy z porządkiem monetarnym.
Pożądane cechy pieniądza
- łatwość standaryzacji, czyli określenia wartości (siły nabywczej),
- szeroka akceptacja,
- mała masa i objętość w stosunku do siły nabywczej, wygoda w noszeniu i używaniu,
- podzielność,
- trwałość w sensie fizycznym,
- stabilność siły nabywczej.
Funkcje pieniądza
Środek wymiany
Miernik wartości
Środek regulacji zobowiązań w długim okresie
Środek tezauryzacji
Pieniądz międzynarodowy
Pieniądz w Europie
Waluty narodowe o współczesnym charakterze narodziły się w XX wieku. Na ich charakter wpłynęły wojny światowe i kryzysy gospodarcze, reformy i eksperymenty ekonomiczne oraz polityka gospodarcza.
Najwięcej doświadczeń tego typu ma za sobą Europa. Funkcjonuje tu najstarsza do tej pory używana waluta - brytyjski funt szterling, waluta największego zaufania i stabilności finansowej - szwajcarski frank (obecnie także norweska korona ze względu na „pokrycie” w ropie naftowej), jak też euro - powstałe na bazie niemieckiej marki, przy współudziale francuskiego franka, franka belgijskiego, guldena, lira, koron, peso i drachm.
Młoda waluta europejska, jest pierwszym tego typu środkiem płatniczym - łączącym kraje, które nie są federacją polityczną, ale są, mimo ogromnych różnic w poziomie rozwoju poszczególnych regionów, wspólnym organizmem gospodarczym, jednocześnie nie mając wspólnej polityki fiskalnej.
Wspólny obszar walutowy?
Według teorii R. Mundella („Teoria wspólnego obszaru walutowego”), wspólna waluta powinna łączyć państwa na podobnym poziomie rozwoju, a kraje UGiW różnią się znacznie strukturą gospodarki i wydajnością pracy (wartością dodaną na pracownika).
W ostatnich kilkudziesięciu latach rolę hegemona w światowym systemie monetarnym pełnił niezmiennie amerykański dolar, mimo jego niestabilnych kursów wobec innych znaczących walut, panujących od zniesienia wymienialności dolara amerykańskiego na złoto. Około 2/3 obrotów na rynku międzynarodowym jest obsługiwanych przez dolara USA.
2. Formy i funkcje pieniądza
Metody przeprowadzania transakcji w gospodarce zmieniały się wraz ze zmianami form pieniądza, wśród których można wymienić:
- pieniądz towarowy w postaci powszechnie pożądanych dóbr,
- pieniądz towarowy w postaci kruszcu, później monet złotych i srebrnych,
- banknoty zawierające zobowiązanie do wymiany na określoną ilość metalu szlachetnego,
- walutę papierową ustanawianą przez rządy jako prawny środek płatniczy, nie mającą pokrycia w rezerwach złota,
- czeki płatne na żądanie,
- elektroniczne środki płatności.
Innowacje wprowadzane w systemach płatniczych służyły usprawnieniu i potanieniu rozliczeń. Jednocześnie stwarzały możliwości nadużyć w postaci emisji znaków pieniężnych nie mających pokrycia w nowo wytworzonej wartości w sferze realnej.
Emisja pieniądza
Banki centralne emitują pieniądz, ale tylko gotówkowy, stanowiący niewielką część podaży pieniądza.
Pieniądz depozytowy czyli środki płatnicze trzymane przez podmioty gospodarcze na rachunkach bieżących w bankach stanowi zasadniczą część podaży pieniądza. Jest on kreowany kredytem w bankach komercyjnych.
Bank centralny oddziałuje na ogólną wielkość podaży pieniądza, ponieważ wpływa na poziom stóp procentowych, a zatem również na wielkość akcji kredytowej banków komercyjnych.
Jak powstaje baza monetarna
Baza monetarna obiegu pieniężnego to gotówka i płynne rezerwy banków.
Płynne rezerwy to środki utrzymywane przez banki komercyjne na rachunkach bieżących w bankach centralnych.
Kreacja płynnych rezerw jest efektem zakupu walut przez bank centralny od banków komercyjnych lub udzielania im pożyczek krótkoterminowych.
Rola płynnych rezerw banków
Są wykorzystywane jako środek płatniczy w rozliczeniach między bankami; banki komercyjne muszą więc mieć te rezerwy
Stanowią „surowiec” do kreacji pieniądza gotówkowego - w momencie wypłaty gotówki część rezerw banku komercyjnego w banku centralnym zamienia się w gotówkę
Kreacja bazy monetarnej
Pieniądz depozytowy
Pieniądz depozytowy to środki płatnicze gospodarstw domowych i przedsiębiorstw znajdujące się na rachunkach w bankach. Stanowi on zasadniczą część podaży pieniądza.
Przedsiębiorstwa (a także gospodarstwa domowe), na bieżące płatności pożyczają pieniądze w bankach (kredyt krótkoterminowy). Po sprzedaży zapasów (wyrobów) zwracają kredyt.
Motywy utrzymywania pieniądza
Motyw transakcyjny
Motyw przezornościowy
Motyw spekulacyjny
Na ogół popyt na pieniądz rośnie w podobnym tempie jak PKB i ilość transakcji zawieranych w gospodarce.
Co jest źródłem kreacji pieniądza?
Bank centralny może kreować pieniądz „z niczego”
Banki komercyjne mogą kreować kredyt na bazie wkładów zgromadzonych na ich rachunkach
Lokaty terminowe nie są przekształcane w kredyt bieżący, gdyż są źródłem kredytów inwestycyjnych
Kredyt obrotowe są wynikiem działania mnożnika kredytowego
Czy istnieje kres kreacji pieniądza kredytowego?
Teoretycznie istnieje, gdyż mnożnik kredytowy wygasa.
W praktyce banki mogą „zawsze” pożyczyć od banku centralnego lub partnera zagranicznego.
W praktyce akcje kredytową ograniczają podwyżki stóp procentowych banku centralnego oraz wymogi kapitałowe (posiadanie kapitału w odpowiedniej relacji do aktywów)
Czy banki komercyjne kreują za dużo kredytów?
Przyjmuje się hipotezę racjonalnych oczekiwań - mając na uwadze badanie zdolności kredytowej oraz zdrowy rozsądek kredytobiorców - nie powinno to mieć miejsca.
Bywają okresy, gdy podmioty mają oczekiwania zbyt optymistyczne i wtedy się nadmiernie zadłużają - pojawia się presja inflacyjna.
Banki centralne mają temu zapobiegać.
Bank centralny a podaż pieniądza
Aspekt praktyczny polityki monetarnej
Prowadzenie polityki pieniężnej to ciągłe analizowanie zmieniającego się mechanizmu gospodarki i stale dopasowywanie „dawek” zmian stopy procentowej w celu pomocy gospodarce w powrocie na ścieżkę zrównoważonego rozwoju.
Prognozy gospodarcze zawsze są niepewne, a w polityce monetarnej występują opóźnienia (reakcja gospodarki wystąpi po kilkunastu miesiącach do zmiany stopy procentowej).
Banki centralne uczą się na podstawie zdarzeń z przeszłości oraz własnych błędów.
Spory wokół roli pieniądza w gospodarce
W teorii ekonomii występowało kilka podejść do roli pieniądza w gospodarce.
Szczególnie rozważano dwa problemy:
- pieniądz jest neutralny czy nieneutralny, czyli nie wpływa na poziom aktywności gospodarczej (a więc jedynie obsługuje zachodzące transakcje, nie mając wpływu na ich wolumen ani na plany inwestycyjne) czy też pełni w niej aktywną rolę (wzrost ilości pieniądza aktywizuje podmioty gospodarcze, zaś jego niedobór powoduje osłabienie obrotów gospodarczych i koniunktury);
- pieniądz jest (lub powinien być) endogeniczny czy egzogeniczny, czyli jego ilość w obiegu, ma wynikać z pokrycia w już wytworzonym produkcie, czy również powinna wynikać z obsługi wydatków i kosztów planowanych (a nie tylko aktualnie wykonywanych).
Pieniądz międzynarodowy
a endogeniczność
Koncepcja egzogenicznego i endogenicznego pieniądza, gdy jest on emitowany na użytek wewnętrzny jednego kraju, jest przejrzysta i wydaje się prosta w stosowaniu.
Jeżeli dany pieniądz pełni ważną rolę na rynku międzynarodowym, trudno jest to określić. Emitowany w jednym kraju, służy do rozliczeń w obrocie dobrami powstałymi w innych krajach (np. dolar USA). Ma on więc pokrycie w dobrach nowo wytworzonych gdzie indziej.
Waluta międzynarodowa a suwerenność polityki monetarnej
Warunki, jakie musi spełniać waluta o randze pieniądza międzynarodowego, to:
duża rola kraju emitującego walutę w gospodarce światowej,
rozliczanie w tej walucie wielkiego wolumenu transakcji na surowcach, towarach i papierach wartościowych,
wysoki stopień rozwoju rynków finansowych w kraju emitującym walutę,
stabilizacja polityczna i ekonomiczna emitenta.
Obecnie te warunki spełnia tylko kilka walut, a w największym stopniu - USD. Większość ekspertów przychyla się do stanowiska, że tak będzie nadal.
Kontrolowanie pieniądza pełniącego funkcje międzynarodowe przez bank centralny kraju emitenta jest ograniczone. Jednak kraj taki czerpie duże korzyści z renty menniczej.
Niektóre małe kraje nie chcą, aby ich pieniądz (bardzo pożądany na rynkach, jak frank szwajcarski czy korona norweska) pełnił zbyt dużą rolę w światowym systemie finansowym. Niektóre duże kraje też - np. Chiny nie dążą do zwiększenia roli juana.
Modele teoretyczne dotyczące stóp procentowych.
Kreacja pieniądza w systemie bankowym
I. Stopy procentowe
Współcześnie, banki centralne operują przede wszystkim instrumentem w postaci stopy procentowej na rynku pieniężnym (krótkoterminowej).
Przez dokonywanie operacji na rynku pieniężnym (na otwartym rynku, zawierając transakcje z bankami komercyjnymi) wpływają (jako największy „gracz”, dysponujący również aparatem w postaci regulacji) na wysokość stóp procentowych na rynku międzybankowym.
Stopa procentowa jako cena funduszy pożyczkowych, jest głównym parametrem używanym w kalkulacji opłacalności inwestowania, oszczędzania i zaciągania kredytów konsumpcyjnych.
Wyraża ona oczekiwania dotyczące przyszłości, a jest (w długim okresie) związana ze stopą wzrostu gospodarczego.
a. Teoria funduszy pożyczkowych
Opiera się na odmiennych preferencjach podmiotów - jedne oszczędzają przyjmując wynagrodzenie w postaci odsetek, inne wydają płacąc za udostępniony kapitał odsetki.
Wg tej teorii, wysokość stóp procentowych ma duże znaczenie dla tych decyzji:
Wysokie odsetki → oszczędzanie
Niskie odsetki → pożyczanie
Rynkowa stopa procentowa jest ceną równowagi, jaka zachodzi między wolumenem funduszy udostępnionych przez podmioty oszczędzające a wolumenem funduszy pożyczonych przez podmioty, które chcą je wydać na zakupy.
Inne czynniki
Poza stopą procentową, działają inne czynniki:
Wolumen oszczędności zgromadzonych w instytucjach pożyczkowych,
Poziom dochodów społeczeństwa, w powiązaniu ze skłonnością do oszczędzania,
Pojawianie się nowych możliwości inwestycyjnych (np. nowych technologii) i nowych produktów,
Stabilność i niestabilność systemu (rewolty, wojny, inflacje),
W bogatych społeczeństwach, nawet w okresie ujemnych realnych stóp procentowych, ludzie oszczędzają.
Osoby fizyczne
Charakteryzuje je niska elastyczność popytu na kredyt konsumpcyjny. Natomiast wolumen kredytów hipotecznych jest bardziej nieco bardziej zależny od poziomu stóp procentowych. Znaczące i skokowe zmiany odsetek mają wpływ na te kredyty.
Firmy
Firmy biorą kredyty obrotowe i inwestycyjne.
Potrzeba zachowania płynności (kredyty obrotowe) przeważa nad liczeniem się z dużymi odsetkami.
Wydatki inwestycyjne są w większym stopniu zależne od wysokości stopy procentowej.
Jeśli w gospodarce stopa zwrotu z inwestycji (stopa wzrostu gospodarczego) jest wysoka, cena kredytu, o ile jest niższa od tej stopy, nie ma większego znaczenia.
Firmy zawsze pożyczą, jeśli widzą możliwości zainwestowania tych środków po wyższej niż koszt odsetek stopie zwrotu. Sprzyja to przegrzewaniu się gospodarki w okresach dobrej koniunktury.
Banki komercyjne wtedy również chcą zwiększać akcję pożyczkową, a w ten sposób działają procyklicznie. Ryzyko przegrzania się pogłębia.
Bank centralny powinien zapobiegać takim sytuacjom, gdyż w następnym okresie grożą one krachem gospodarczym.
Skarb Państwa
Skarb Państwa jest często największym pożyczkobiorcą. Drogą emisji papierów dłużnych (bonów i obligacji) „zgarnia” z rynku ogromny wolumen funduszy pożyczkowych.
Skarb Państwa pożycza pieniądze niezależnie od ich ceny, gdyż musi pokryć wydatki budżetowe.
Duże długi państwa sprawiają, że na rynku może nastąpić wzrost stóp procentowych oraz racjonowanie kredytu na działalność gospodarczą.
Ten efekt w teorii ekonomii nazywa się efektem wypychania (wypierania).
Ostatecznym rozwiązaniem nadmiernego zadłużenia państwa jest INFLACJA, spowodowana finansowaniem wydatków rządu dodrukowanym w tym celu pieniądzem bez pokrycia w produkcji towarów i usług.
Bank centralny aby nie ulegać naciskom rządu, wyposażany jest w niezależność (m. in. w Polsce - konstytucyjny zakaz nabywania długów rządu).
W sytuacjach „wyjątkowych” (jak np. ostatni kryzys finansowy) dochodzi do finansowania długów rządu „pustym” pieniądzem (w USA, ale ostatnio i przez EBC). Skutkiem takiej polityki jest wzrost inflacji.
b. Teoria preferencji płynności
Propagował ją J.M. Keynes:
Dochód z procentu jest nagrodą za czasową rezygnację z płynności.
Są trzy motywy utrzymywania gotówki:
motyw transakcyjny (tu salda są stosunkowo stabilne),
ostrożnościowy (trzymanie pieniędzy jako rezerwy na nieprzewidziane wydatki - różna wysokość sald)
spekulacyjny (wysoce niestabilny).
Im społeczeństwo bogatsze, tym wyższe utrzymuje te salda.
Im społeczeństwo bogatsze, tym więcej jest oszczędności, a stopy procentowe niższe.
cd.
W gospodarkach, w których jest mało oszczędności, jest większa wrażliwość podmiotów na zmiany stóp procentowych. Tam, gdzie pieniędzy jest dużo, sygnały zmian w oprocentowaniu powinny być silniejsze, aby przyniosły zdecydowany efekt.
Obecnie, w otwartych bogatych gospodarkach, istnieje możliwość szybkiego ściągania kapitału z zewnątrz lub eksportowania go. Inwestorzy mają wybór, czy lokować środki w kraju czy za granicą i czy pożyczać fundusze w kraju czy poza nim. W ten sposób uniezależniają się od krajowych stóp zwrotu i krajowej ceny na kapitał pożyczkowy.
Nie wpływa to pozytywnie na skuteczność polityki pieniężnej, zwłaszcza w obszarze pobudzania koniunktury. Natomiast dość łatwo jest osłabić koniunkturę przez podwyżkę stóp procentowych.
II. Kreacja pieniądza bankowego
M = m · B
Gdzie:
M - zasoby pieniądza w rękach podmiotów niebankowych
m - mnożnik pieniężny
B - baza monetarna (pieniądz kreowany przez bank centralny)
cd.
Jednocześnie:
ΔM = m · Δ B
Czyli przyrost M jest w takiej samej proporcji jak przyrost B
M = G + D
Gdzie:
M to suma gotówki G w obiegu oraz D depozytów na żądanie.
Podaż pieniądza jest rozumiana w pojęciu wąskim tzn. jako M1.
cd.
Pieniądz banku centralnego B składa się z:
B = G + R
Gdzie:
G - gotówka, R - rezerwy pieniężne banków komercyjnych w banku centralnym
Istnieją w systemie także DT (depozyty terminowe)
cd.
Wśród rezerw, mogą wystąpić ich 3 rodzaje:
R = Rd + Rnad+ Rt
Obowiązkowe rezerwy od depozytów na żądanie Rd,
Obowiązkowe rezerwy banków komercyjnych od depozytów terminowych Ri,
Dobrowolne rezerwy nadwyżkowe utrzymywane w bankach Rnad
W ten sposób, mamy rozwinięte równanie pieniądza banku centralnego:
B = G + Rd + Rnad+ Rt
Współczynniki wyrażające relacje między tymi zmiennymi:
k = G / D (zasoby pien.got. do pien.dep.)
t = DT / D (dep.term. do dep.na żądanie)
rd = Rd / D (stopa rezerw obowiązkowych dla dep. na żądanie)
rnad = Rnad / D (stosunek rezerw nadwyżk. do dep. na żądanie)
Rt = Rt / DT (stopa obowiązk. rezerw dla dep. terminowych)
Przekształcenia wzoru:
B = k · D + rd · D + rnad · D + rt · DT
B = k · D + rd · D + rnad · D + rt · t · D
B = D · (k + rd + rnad + rt · t )
a po przekształceniu:
D = B · 1/(k + rd + rnad + rt · t )
Jest to równanie depozytów na żądanie
Wychodząc z równania podaży pieniądza M=G+D, mamy:
M = k ·D + D = D · (k+1)
Włączamy to równanie do poprzedniego:
k + 1
M = ----------------------------- · B
k + rd + rnad + rt · t
cd.
Formułujemy równanie na ΔM:
k + 1
Δ M = ---------------------------- · Δ B
k + rd + rnad + rt · t
Wnioski
Jakie podmioty i motywacje wpływają na zmiany podaży pieniądza?
Bank centralny - przez kształtowanie B, ΔB, rezerw obowiązkowych,
Banki komercyjne - utrzymują nadwyżkowe rezerwy
Podmioty niebankowe - poprzez poziom dochodów, korzyści z depozytów (odsetki), podatki (skłonność do rozliczeń gotówkowych), korzyści z rynku kapitałowego (giełda).
Podaż pieniądza jest wynikiem GRY między BC a pozostałymi podmiotami gospodarczymi.
BC nie jest podmiotem, który może arbitralnie wyznaczyć ilość pieniądza.
Istota, cele i strategie polityki pieniężnej
Zasadniczym celem BC jest stabilizowanie poziomu cen, a więc ograniczanie wahań siły nabywczej pieniądza.
Dotyczy to zarówno inflacji jak deflacji.
W długim okresie, poziom cen jest determinowany przez ilość pieniądza w obiegu.
W krótkim okresie, ta zależność nie jest jednoznaczna.
Polityka BC zmierza do długookresowego (lub przynajmniej średniookresowego) stabilizowania poziomu cen.
Podstawowe rodzaje strategii BC
Strategia kontroli podaży pieniądza (monetary targeting)
Strategia kontroli kursu walutowego (exchange-rate targeting)
Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego (direct inflation targeting)
Strategia o charakterze mieszanym (eklektyczne).
Dwie pierwsze z tych strategii zakładają istnienie celów pośrednich: agregatu pieniężnego lub kursu walutowego.
Celem ostatecznym jest zawsze kontrola ogólnego poziomu cen.
Czasem dodaje się, że celem jest także stabilność systemu finansowego, jednak BC nie może samodzielnie odpowiadać za wykonanie takiego celu.
Strategia ilościowa
Polega na kontroli agregatów monetarnych (M1, M2), za pomocą sterowania bazą monetarną (M0). Baza ta może być traktowana jako cel operacyjny. Jednak zawsze BC stosuje jako instrument dążenia do tego celu, jakąś postać krótkoterminowej stopy procentowej.
Strategia ta była często stosowana w ostatnim ćwierćwieczu XX wieku, jednak obecnie zmiany podaży pieniądza są niestabilne wskutek przepływów kapitału i wprowadzania innowacyjnych instrumentów finansowych. Trudno wiarygodnie obliczyć agregaty monetarne i zapanować nad ich zmianami.
Niestabilny jest związek między M0 z M2 i M3.
Niestabilne są także funkcje popytu na pieniądz (elastyczność popytu na pieniądz w odniesieniu do stopy procentowej).
Funkcje pieniądza po części zostały przejęte przez inne walory.
Pojawiła się także „syntetyczna gotówka”.
Kontrola kursu walutowego
Wychodzi się z założenia, że stabilizacja poziomu cen może być osiągnięta przez sterowanie kursem walutowym.
Strategia ta ma sens, jeżeli gospodarka jest otwarta, z dużym importem. Wtedy ceny dóbr importowanych mają duży wpływ na ceny krajowe.
Należy odpowiednio dobrać „punkt odniesienia” czyli walutę lub koszyk walut, do którego będzie się odnosić walutę krajową.
Strategia ta napotkała duże trudności w realizacji z powodu ataków spekulacyjnych na waluty. Konieczność interwencji w celu utrzymania stabilnego kursu powodowała pozbycie się rezerw dewizowych, albo odkładanie nadmiernych rezerw.
Pełna kontrola kursu uniemożliwia kontrolę agregatów pieniężnych i stóp procentowych!
Polityka taka była stosowana m.in. w krajach Europy (Austria, Holandia wobec niemieckiej marki, Polska w pierwszym etapie transformacji - stary złoty wobec USD a potem koszyka walut) i w Argentynie przed ostatnim kryzysem (wobec USD - funkcjonowanie tzw. izby walutowej, sztywny kurs peso do USD).
Strategia BCI
Problemy z realizacją poprzednich strategii spowodowały przyjęcie BCI. Oznacza to rezygnację z celów pośrednich.
BC koncentruje się na stopie inflacji, nie wyznaczając żadnych innych parametrów jako celów polityki.
Cel jest wyznaczony zwykle w postaci przedziału (np. inflacja między 1% a 2%).
W ten sposób BC wpływa na oczekiwania inflacyjne. Jeśli BC jest wiarygodny, podmioty przyjmą, że inflacja będzie niska i nie powinny wkalkulowywać wzrostu cen w swoje dochody i wydatki.
Znaczne „przestrzelenie” celu powoduje spadek wiarygodności BC.
Strategia eklektyczna
Strategia polega na stosowaniu takich środków, aby zachować wzrost gospodarczy (niskie bezrobocie) przy jednoczesnym kontrolowaniu poziomu inflacji.
Opiera się na wierze w jakąś postać krzywej Phillipsa (wymienność między inflacją a bezrobociem).
Gdy rośnie bezrobocie, uznaje się że ważniejsze od wyznaczonego poziomu cen jest ożywienie gospodarki.
Gdy inflacja nadmiernie się zwiększy, gospodarkę poddaje się procesowi „studzenia” (polityka restrykcyjna).
Stosuje się taką strategię, która aktualnie pasuje, nie obiecując społeczeństwu, jaka ona konkretnie będzie.
Eklektyczne podejście stosuje FED w USA.
Zbliżone podejście było w Polsce w latach 1992-1997 (zachowano wzrost gospodarczy i inwestycje oraz eksport przy jednoczesnym ograniczaniu inflacji; stosowano po kolei różne metody).
Przegląd teorii makroekonomicznych dotyczących polityki monetarnej
Szkoła keynesowska
Podstawowe hasła tej teorii, mające znaczenie dla polityki monetarnej:
odrzucenie prawa Saya,
uznanie sztywności nominalnych cen i płac,
stwierdzenie skłonności do oszczędzania wykazującej ciągłą tendencję do nadwyżki ponad poziom pobudzający do inwestowania,
niestabilność oczekiwań,
kluczem do utrzymania dobrej koniunktury jest ustabilizowanie wydatków inwestycyjnych,
niepełne zatrudnienie jest uzasadnieniem dla ekspansji pieniężnej, która w części przełoży się na wzrost zatrudnienia, zaś w części wpłynie na wzrost poziomu cen,
bardziej skuteczna w roli pobudzania popytu jest polityka fiskalna.
Szkoła monetarystyczna
Pieniądz jest neutralny.
Interwencja państwa w gospodarkę jest szkodliwa.
Ekspansja fiskalna bez zmian w obiegu pieniężnym, prowadzi do wypychania, czyli zastąpienia wydatków prywatnych publicznymi i do wzrostu stóp procentowych.
Publiczne wydatki finansowane długiem, spowodują w przyszłości ich spłatę z odsetkami, doprowadzając do wzrostu podatków.
Inflacja zawsze wynika z nadmiernej podaży pieniądza w porównaniu z realnym popytem na pieniądz.
Krzywa Phillipsa w wersji długookresowej jest pionowa, a więc zwiększanie inflacji nie prowadzi do trwałego obniżania stopy bezrobocia.
Powinna być stosowana polityka stałych reguł (dodawanie pieniądza odpowiednio do wzrostu PKB).
Władze powinny skierować wysiłek na politykę w zakresie podaży, a nie popytu, jeśli chcą zmniejszyć poziom bezrobocia, głównie przez prywatyzację, mobilność i reedukację siły roboczej oraz redukcję świadczeń.
Nowa szkoła klasyczna
Podstawą jest hipoteza racjonalnych oczekiwań, ciągłość opróżniania się rynków, hipoteza łącznej podaży.
Niekompletne i niedoskonałe informacje są przyczyną nierównowag, gdyż ludzie mylą zmiany ogólnych cen i płac ze względnymi zmianami, co stwarza podstawę do błędnych oczekiwań.
Jeśli władze określą stałą regułę polityki pieniężnej, to podmioty przewidzą kolejne posunięcia, wkalkulują ich rezultaty w swoje postępowanie i stosowanie reguły nie przyniesie spodziewanych rezultatów.
Jeśli zaś interwencja pieniężna będzie losowa lub niesystematyczna, spowoduje błędy w oczekiwaniach, zwiększenie wahań produkcji i zatrudnienia.
Duże znaczenie stabilizacyjne ma reputacja władz, zarówno monetarnych jak fiskalnych.
Szkoła realnego cyklu koniunkturalnego
Zwraca szczególną uwagę na występowanie szoków, które dotyczą wszystkich gospodarek, w tym wysoko rozwiniętych i ustabilizowanych.
Zmiany łącznej produkcji i zatrudnienia są spowodowane przez duże, nieregularne zmiany technologii.
Pieniądz jest uznany za neutralny, a zmiany jego wolumenu są dodatnio skorelowane z wielkością produkcji, jednak wyprzedzają ją o tyle, ile wynika z czasu potrzebnego na zainwestowanie pożyczonych środków.
Cyklowi gospodarczemu przewodzi plan ekspansji inwestycyjnej przedsiębiorstw.
Ożywienie może nastąpić tylko wtedy, gdy firmy widzą nowe możliwości wzrostu zysków.
Nowa szkoła keynesowska
Nowi keynesiści zwracają szczególną uwagę na wszelkie wady modeli opartych na doskonałej konkurencji, kompletności rynków, homogeniczności siły roboczej oraz pełnej informacji.
W gospodarce występują niedomagania koordynacji i efekty zewnętrzne, asymetria informacji, problemy z uczciwością oraz sztywności nominalne cen i płac.
Produkty jak i siła robocza są heterogeniczne, więc nieefektywne byłoby stałe porównywanie wszystkich cen, produktów, płac i wydajności pracowników - towarzyszyłyby temu przygniatające koszty transakcyjne.
Zmiany cen i płac przestały odgrywać wiodącą rolę w procesach dostosowawczych, zaś rola ta przypadła zmianom ilościowym (zapasy).
Nowi keynesiści opowiadają się za „dostrajaniem z grubsza” polityki antykryzysowej. Przemiany w gospodarce zachodzą tak szybko, że nie sposób zaprojektować skutecznych stałych reguł polityki.
Dostosowania rynkowe trwają zbyt długo, aby władze zostawiły gospodarkę „samą sobie”.
Nowa synteza neoklasyczna
Nowy instytucjonalizm
Poglądy obecnie dominujące jako podstawa polityki gospodarczej, to synteza szkoły realnego cyklu koniunkturalnego oraz dorobku nowych keynesistów, z elementami instytucjonalizmu.
Twierdzi się, że polityka stabilizacyjna ma uzasadnienie, jeśli w gospodarce pojawi się w dużej skali jakaś forma niesprawności rynku lub wstrząs - nagła i duża zmiana, na przykład w technologiach.
Interwencja monetarna łagodzi i skraca proces dojścia do równowagi.
Długookresowo, bank centralny ma dążyć do neutralnej stopy procentowej, czyli stopy równoważącej produkt rzeczywisty z potencjalnym.
Dla stabilności gospodarki i ograniczenia negatywnych efektów asymetrii informacji, nieuczciwości, efektów zewnętrznych, skutków niesprawności rynków itd. konieczne jest funkcjonowanie odpowiednich instytucji kontrolujących procesy gospodarcze, w tym finansowe (nadzór).
Instrumenty polityki monetarnej
Podział instrumentów na pośrednie i bezpośrednie
- instrumenty kontroli bezpośredniej (administracyjnego oddziaływania, nakazowe) - jak określony wolumen kredytów lub depozytów, narzucenie poziomu stóp procentowych (minimalnych, maksymalnych od depozytów lub kredytów), narzucenie kursu walutowego;
- instrumenty kontroli pośredniej (rynkowego oddziaływania) - odnoszące się do ceny pieniądza lub działające przez zmianę w bilansie banku centralnego (stopy procentowe banku centralnego, interwencje walutowe).
Użycie instrumentów bezpośrednich zachodzi zwykle w sytuacji kryzysowej, gdy należy reagować szybko, jak też jest stosowane w krajach o słabo rozwiniętym systemie finansowym. Mogą one mieć charakter selektywny. Ich główne wady to: ograniczenie swobody podmiotów gospodarczych w zawieraniu umów kredytowych, zmniejszenie konkurencji między bankami, rozwój szarej strefy w celu omijania narzuconych restrykcji, zniekształcenia alokacji środków w kierunku mniejszej efektywności.
Instrumenty rynkowe to głównie stopy procentowe, stosowane w umowach depozytowych i kredytowych między bankiem centralnym a bankami komercyjnymi. Ich wadą jest powolne oddziaływanie i nie do końca przewidywalna skuteczność, która zależy także od czynników, na które władza monetarna nie ma wpływu.
Instrumenty bezpośrednie
- kontrola stóp procentowych - stosowana, gdy władza monetarna nie może osiągnąć metodami rynkowymi pożądanej wysokości stóp (np. z powodu braku rozwiniętego rynku pieniężnego),
- pułapy redyskontowe - stabilizujące stopy rynku międzybankowego od dołu,
- pułapy kredytowe - umożliwiające kontrolę nad agregatami pieniężnymi, ekspansją kredytową,
- kredyty bezpośrednie - oznaczające finansowanie konkretnej branży, uznanej za priorytet gospodarczy;
- ustawowe współczynniki płynności - kreujące przymusowy popyt na niektóre instrumenty finansowe (np. na krótkoterminowe skarbowe papiery dłużne, uznane za lokaty o zerowym ryzyku).
Instrumenty pośrednie (rynkowe)
- rezerwy obowiązkowe - wzmagają przewidywalność rezerw płynności;
- okna redyskontowe - powodujące popyt na papiery wartościowe akceptowane do dyskonta; banki podejmują operacje z własnej inicjatywy;
- kredyty lombardowe - zadłużenie krótkoterminowe pod zastaw papierów wartościowych, o koszcie wyższym niż inne źródła środków;
- zadłużenie w rachunku bieżącym - overdraft, przyznawany bankom automatycznie, a nie z ich inicjatywy; jego koszt jest wyższy od środków z innych źródeł;
cd. instrumentów rynkowych
- depozyty banków w banku centralnym - umożliwiają bankom komercyjnym ulokowanie rezerw nadobowiązkowych;
- aukcje kredytowe - środek używany na nierozwiniętym rynku finansowym, gdy nie są dane stopy rynku międzybankowego;
- sprzedaż na rynku pierwotnym skarbowych papierów wartościowych;
- sprzedaż papierów wartościowych banku centralnego - podstawowy instrument zarządzania płynnością w krótkim terminie;
- swapy walutowe - transakcje czasowej zamiany walut na rynku walutowym; substytut operacji na papierach wartościowych;
- bezwarunkowe operacje kupna i sprzedaży walut.