1. Koncepcje umysłu według Arystotelesa i Platona

Platon

- siedliskiem umysłu jest mózg

- konkretne obiekty nie są realne

* rzeczy istnieją w nieograniczonym czaowo wymiarze czystej, abstrakcyjnej myśli (Sternberg, 1999)

- jeden z pierwszych racjonalistów (ktoś, kto wyciąga wnioski na podstawie wlasnego umysłu → nie jest metodą naukową, przeciwieńtwo empiryzmu)

- idee są wrodzone

- preferencja dedukcji jako metody wnioskowania

Arystoteles

- siedliskiem umysłu jest serce („mózg jest chłodnicą dla ciała, płyn chłodzący ucieka nosem”)

- realne są konkretne przedmioty doświadczane zmysłowo

- jeden z pierwszych empirystów

- idee są raczej nabywane niż wrodzone

- preferencja indukcji

2. Nowożytne koncepcje umysłu (Kartezjusz, Locke)

Kartezjusz (1696 - 1650)

- racjonalista i natywista (treści psychiczne są wrodzone)

- teoria dualistyczna: ciało i umysł (przeciwstawnie do kultury wschodniej)

- składniki umysłu

* myślenie

* pamiętanie

* poznawanie

(uczuć nie brał pod uwagę → nie wydawały się racjonalne)

Szyszynka - połaczenie duszy i ciała

John Locke (1632 - 1704)

- empirysta, tabula rasa → możliwa resocjalizacja

- idee powstają z doświadczeń zmysłowych

- ciało i umysł to dwa aspekty tego samego zjawiska

3. Główne założenia strukturalistów oraz ich krytyka (Wundt)

Strukturalizm

- Wilhelm Wundt (1832 - 1920) - ojciec psychologii eksperymentalnej

- 1879 r. laboratorium w Lipsku (Lipsk słynny obecnie z Instytutu Maxa Plancka)

Założenia strukturalistów

- zrozumienie umysłu poprzez rozkład na elementy (atomizm)

- badanie świadomych doświadczeń

- elementarne stany świadomości

* wrażenia (spostrzeżenia zmysłowe → warunkiem jest bodziec)

* uczucia (marginalizowano je)

* wyobrażenia (treści wytwarzane przy braku bezpośredniego bodźca)

- metoda introspektywna

Krytyka strukturalizmu

1. Statyczny - zainteresowanie tlyko strukturą, a nie także funkcją

2. Mała zgodność wyników uzyskanych za pomocą introspekcji

3. Zbyt duża liczba wrażeń elementarnych nie spełniała wymogu naukowej oszczędności → im bardziej jednoznaczna i oszczędna intepretacja, tym lepiej.

4. Funkcjonalizm jako szkoła psychologiczna - założenia oraz krytyka (James)

Funkcjonalizm

- Wiliam James (1842 - 1910) - twórca

- podstawa ewolucyjna

- cele i funkcje procesów umysłowych (ich wartość przystosowawcza)

- metody: introspekcja, obserwacja

- funkcja świadomości - dostosowanie

- nawyki - powtrzające się reakcje przystosowawcze

- pragmatyzm - dobra wiedza powinna być użyteczna

Krytyka funkcjonalizmu

- słabe sprecyzowanie terminu „funkcja”

- jako szkoła nie wypracował spójnego stanowiska

- badania podstawowe mogą być także użyteczne, podobnie jak aplikacyjne → kontrowersyjność pragmatyzmu

5. Asocjacjonizm i behawioryzm - główne postaci, założenia oraz krytyka kierunku

Asocjacjonizm

Badania skojarzeń w procesach uczenia się

Herman Ebbinghaus (1850 - 1809), Edward Thorndike → badania na kotach bezdomnych i kurach (1874 - 1949), Iwan Pawłow (1849 - 1946) → pogarda w stosunku do psychologów → „eta duraki” → przetoki psów (psy, enzymy trawienne) - 100 psów zdechło w Rosji

Badania Ebbinghausa

- podstawy badań nad pamięcią

- sylaby bezsensowne: TAF, PUC, LUK, itp. → eliminacja znaczenia słów (nieksuteczne, gdyż i tak może je skojarzyć), uczył się na pamięć

- krzywa zapominania

w miarę upływu czasu materiał zaczyna się ulatniać → najwięcej zapomina się tuż po nauczeniu się w przeciągu jednego dnia, dalej zapomina się wolniej a na końcu krzywa stabilizuje się i niewielka część przyswojonych treści zostaje na dłużej

Badania Thorndike'a

- skojarzenia pomiędzy reakcjami dowolnymi

- prawo efektu - czynności, które prowadzą do pożądanych konsewkencji będą podtrzymywane w repertuarze zachowań, a eliminowane bdą zachowania nie prowadzące nas do celu

- nagroda jako podstawa asocjacji

nagroda = cel = wyjście z klatki

Koty uwięzione w klatce → kot mógł wyjść po naciśnięciu dźwigienki

Na początku → szamocze się, próbuje się uwolnić, uruchamia dźwigienkę przypadkowo

Z każdym nowym włożeniem do klatki, szybciej zajmowało mu się uwolnić → kot uczył się asocjacji, aż w końcu celowo naciskał pętelkę żeby wyjść

Uogólniony schemat jest uniwersalny dla wszystkich zwierząt z ośrodkami asocjacyjnymi w tym ludzi

najlepszą motywacją jest nagroda (kara jest gorsza, mniej efektywna, rodzi negatywne emocje i konflikty)

Badania Pawłowa

- warunkowanie klasyczne

- badanie reakcji mimowolnych

- styczność w czasie jako podstawa skojarzeń

koty → warunkowanie instrumentalne → zachowanie jest instrumentem do uzyskania określonego celu

psy Pawłowa - warunkowanie klasyczne → bierne kojarzenie bodźców, odruchowe reakcje fizjologiczne → pies wydziela ślinę na odgłos kroków czy klucza → asocjacja z bodźcem o znaczeniu biologicznym

takie odglosy są sygnałem zasocjowanym z bodźcem pokarmowym

powstarzalnosć oraz powiązanie w czasie → znaczenie przystosowawcze → kojarzenie bodźców pierwotnie obojętnych z bodźcami kluczowymi dla przetrwanie (zagrożeniem, pokarmem, potrzebami seksualnymi)

Behawioryzm - John B. Watson, Burrhus F. Skinner

- skrajna postać asocjacjonizmu

- obserwowalne związki między bodźcem a reakcją

- stany wewnętrzne nie muszą być poznawane

- zachowanie to wynik uczenia się

- eksperymentalna analiza zachowania

Pomijane konstrukty teoretyczne: subiektywizm, badania moralne

reakcje na bodziec

uczenie się jest wynikiem warunkowania klasycznego bądź instrumentalnego → problem: np. uczenie się języka trudno wyjaśnić warunkowaniem instrumentalnym → przyswajanie zasad gramatycznych i zdolność ich twórczego i odtwórczego wykorzystania

Krytyka behawioryzmu

- pochopne odrzucenie stanów wewnętrznych jako przedmiotu badań

- paradygmat behawiorystyczny nie radzi sobie z wyjaśnianiem złożonych zjawisk, np. nabywanie języka

- efekty uczenia się mogą być utajone i nie przejawiać się od razu w zachowaniu

Dziecko potrafi zastosować regułę gramatyczną w sytuacjach abstrakcyjnych.

6. Psychologia postaci (Gestalt) - założenia i krytyka

Psychologia postaci - twórcy - Niemcy:

Max Wertheimer (1880 - 1943), Kurt Koffka (1886 - 1941), Wolfgang Köhler (1878 - 1958) - był szpiegiem podczas II wojny światowej, pod przykrywką na Teneryfie liczył alianckie okręty, pod pozorem badań na szympansach

Niem. psychologia gestalt → podejście holistyczne → interesuje nas całość człowieka, a nie jednostkowe procesy (lub cały przebieg procesu, a nie jego etapy)

całość =/= suma poszczególnych elementów

Psychologia postaci (całości, nie literackiej)

- krytyka atomizmu

- świat postrzegany jest w całościach, a całość jest czymś więcej niż tylko sumą części (Malim & Wadeley, 1995)

- zjawisko φ (percepcja działa holistycznie → najpierw ogólny obraz, potem analiza)

- wrodzona zdolność mózgu do organizowania pola percepcji

Atomizm → wyróżnienie części składowych, a pomijanie big picture; umysł jako suma cześci składowych nadrzędbych w stosunku do obrazu całości

Gestalt → coś złożonego jest więcej niż sumą części, umysł nadrzędny wobec jako części składowych, podejście holistyczne do umysłu

Posiadamy pewne wzorce percepcji do których dopasowujemy nsze spostrzeżenia → organizacja percepcji jest wrodzona

Kielich ? - widzimy albo kielich albo twarze → altywacja albo jednego, albo drugiego wzroca postrzegania, które się wykluczają (nie ma wzroca twarzy + kielicha między nimi) → wrodzone schematy percepcyjne które dostrzegamy najpierw, a potem elementy składowe → to, czy są wrodzone czy nie → kwestia dyskusyjna, mogą być też nabyte (u Zulusów nie ma kątów prostych, chałupy są okrągłe)

Obywatel Kane

Jakie to ma implikacje → postrzegamy różne rzeczy różnie w zależności od aktywowanego schematu percepcyjnego

Uczenie się przez wgląd

Badanie Köhlera

Badanie na naczelnych (uczenie Thorndike'a → metodą prób i błędów; uczenie Pawłowa → nieświadome kojarzenie bodźców) → uczenie się przez obserwacje

Eksperyment z szympansami

Na górze zawieszony był kosz z bananami → za wysoko dla małp + rekwizyty (klatka, etc.)

Podobno nie byo żadnych prób i błędów (badanie nie do końca wiarygodne) → tylko małpa sobie przemyślała → użycie narzędzia → pudła ustawione jedna na drugim, z nich da się sięgnąć

Małpa osiągnęła ten cel za pierwszą próbą

Uczenie obserwacyjne, uczenie się przez wgląd → przemyślanie sytuacji, obserwowane u ludzi → pracowanie nad jakimś problemem intensywnie, niby nic się nie wymyśliło → mózg jednak podświadomie pracuje dalej → rozwiązanie nagle samo do nas przychodzi → uzyskujemy wgląd

Szukanie rozwiązania może też polegać na odrzucaniu złych rozwiązań, aż w końcu wpadamy na dobre.

Uczenie się przez wgląd jest zjawiskiem rzadkim, wymaga intensyfikacji pracy umysłowej

Krytyka psychologii postaci

- zjawiska były nazywane lecz nie podawano wyjaśnień (np. wgląd)

- niejasne opisy zachowania, ogólnikowość i naukowość

- wskazywali znaczenie procesów fizjologicznych bez określania ich formy

Gestalt jest metaforyczny, niczego nie wyjaśnia, nie wiąże zjawisk z fizjologią

7. Psychoanaliza - podstawowe założenia i krytyka

Psychoanaliza

Sigmund Freud (1856 - 1939) → uwielbiał się fotografować, zmarła na raka szczęki od palenia cygar → pisał do śmierci, był morfinistą, uciekł z Austrii do Londynu przed Niemcami → był geniuszem, ale raczej nie naukowym

Na podstawie 7 dobrze zbadanych przypadków - 25 tomów dzieł zebranych -. biolog, zajmował si|ę hipnozą

What's on a man's mind → psychoanaliza i seksualnośc → jest w tym sporo prawdy → wszystko budowane jest na pojęciu libido.

Psychoanaliza

- forma terapii (→ do dzisiaj się uprawia, nawet w Polsce, oczywiście nie Freudowską, tylko ulepszoną → zmodyfikowana terapia psychodynamiczna) i teoria osobowości

- badanie nieświadomości → więcej nauki niż praktyki

Freud nie był naukowcem, jednak wiele jego głównych idei okazao się trafne → gro różnych procesów psychicznych jest nieświadomych → nie zdajemy sobie sprawy z tego, co się dzieje → i dobrze - bo dzieje się to automatycznie → możemy się wtedy zająć czym innym

Kozetka psychoanalityczna → brak kontaktu wzrokowego z psychoanalitykiem mówić o rzeczach intymnych + pozycja leżąca wymusza uległość

Struktura osobowości wg Freuda

ID → łacińskie „to”, „ono” - nieświadome, większość psychiki (biologiczny komponent, Eros & Tanatos, popęd agresji, seksualny, wypoczywania, jedzenia, instynktowny; wszystkie nasze biologiczne popędy) → rządzi się zasadą przyjemności → zasadą ID jest doprowadzenie do przyjemności bez oglądania się na świat → nie zdajemy sobie sprawy z prawdziwych naszych motywów: biologicznych → tylko Freud to wie = prawdziwe motywy → popychają nas do przyjemności: seks i przyjemność zmysłowa (głaskanie psa, jedzenie czekolady)

biologiczne popędy, wrodzone od narodzin, 100% nieświadome, rządzi tym przyjemność

EGO - wierzchołek góry lodowej, częściowo świadome, to, co określamy jako „ja” (reality principle, secondary process thinking, psychological component, ma kontakt z rzeczywistością) →funkcja: mediowanie między ID a superego (nie jest dobre nadmierne folgowanie sobie, jak i nadmierne trzymanie się w ryzach superego → zasada rzeczywistości → jeżeli ego jest słabem ulega one zbyt silnym wpływom superego bądź ID → życie psychiczne to stała walka między ID a superego → ID to centrum energii, EGO uzgadnia SUPEREGO i ID

zasada realizmu ↔ FUNKCJE EGO → im silniejsze ego, tym zdrowszy jestem psychicznie → świadoma część, nasze procesy psychiczne.

SUPEREGO - świadome i nieświadome (komponent społeczny, moralne imperatywy, kontrola nad ego) => zinternalizowane normy zachowania => to jest dobre, a to złe → kieruje się zasadą powinności → jak być powinno → moralna zasada, która decyduje o zachowaniu superego → niektóre zasady są uświadomione, inne nie (nie wiemy, dlaczego nie chcemy czegoś zrobić, ale to w nas siedzi)

sumienie, normy postępowania, częściowo nieświadome i świadome, rządzi tym powinność

Dość intuicyjne: ID → diabełek, SUPEREGO → aniołek - nienaukowe, brak empirycznego potwierdzenia

Świadomość → kontakt ze światem zewnętrznym

Podświadomość → materiał tuż pod powierzchnią świadomości

Nieświadomość → nie da się uzyskać do niej świadomego dostępu, tylko psychoterapeuta jest w stanie do tego dotrzeć za pomocą znanych sobie technik → sam pacjent subiektywnie nie może

Nie ma dowodów, że psychoterapia psychoanalityczna jest skuteczna → ciągnie się latami, kilka razy w tygodniu, w tym czasie problemy zwykle same się rozwiązują

Psychoanaliza

- znaczenie przeżyć wczesnodziecięcych

- stadia rowzoju psychoseskaulnego

* faza oralna

* faza analna

* faza falliczna (kompleks Edypa, kompleks Elektry, lęk kastracyjny)

- terapia psychoanalityczna

* wolne skojarzenia

* analiza marzeń sennych

* czynności pomyłkowe, przejęzyczenia

nic z tego nie zostało potwierdzone naukowo

Zasługi Freuda

- docenienie wpływu nieświadomości na osobowość

- docenienie wpływu wczesnych doświadczeń i dzieciństwa na rozwój osobowości

Rozwój osobowości = rozwój psychoseksualny (dla Freuda)

Faza oralna - do 1 roku życia

Dominującą sferą erogenną u dzieci są usta → dzieci wkładają sobie do buzi wszystko co się da → w ten sposób pobudzaj strefe erogenną okolic ust, robiąc sobie dobrze

Może przejsć do następnej fazy - normalny rozwój

Może się zdarzyć, że zostaniemy na jakiejś fazie i nie przejdziemy falej → nazywa się to fiksacją → jeżeli przyjemności jest za dużo lub za mało to nie idziemy dalej → musi być jakieś optimum przyjemności (nie doprecyzowane)

osoba zafiksowana na fazie oralnej

→ palą papierosy, są gadatliwe, nadużywają alkoholu

dominacja aktywności ustnej - sprawy niedorzeczne

Faza analna → sferą erogenną jest odbyt i okolice odbytu. Faza ta zamyka się w okresie od 1 roku życia do okresu 3 lat. W jaki sposób dziecko robi sobie dobrze → czerpie przyjemność z wydalania, robienia kupy → w drugiej części fazy przyjemność poprzez także zatrzymywanie

Charakter analny według Freuda (kiedy przyjemności jest za mało lub za dużo)

a) pierwszy etap → rozrzutność, ?

b) drugi etap → ktoś nie chce się z nikim dzielić

proste, mechaniczne przełożenia → wartość jedynie historyczna

Faza falliczna → stosunek do płci → nazwa dyskryminująca dla kobiet

(Freud uważał, że kobieta ustępuje moralnie mężczyźnie)

Sferą erogenną są genitalia → dzieci pomiędzy 3 a 5 rokiem życia masturbują się → są takie przypadki → w tym okresie zaczyna rozwijać się sumienie (wcześniej tylko przyjemność i fiksacja) → Kompleks Edypa, Kompleks Elektry

Kompleks Edypa → chłopiec w fazie fallicznej zaczyna odczuwać popęd seksualny do własnej matki i zaczyna odczuwać wrogość w stosunku do ojca jako rywala i podświadomie chce go zgładzić → jeżeli chłopcu uda się powściągnąć swoje mordercze zapędy względem ojca → zaczyna pojawiać się sumienie → góruje nad ID

Kompleks Elektry → dziewczynka widzi ojca jako obiekt seksualny, a matkę jako rywalkę → rozwiązanie kompleksu Elektry nie powoduje rozwoju sumienia u kobiet → kobieta z natury gorzej rozwinięta moralnie od mężczyzny

Lęk kastracyjny → chłopiec podświadomie boi się utraty fallusa → jeżeli dzieci widzą się nawzajem nago → chłopiec widzi że dziewczynka ma coś, a dziewczynka nie → zaczyna się bać, że ona też miała, ale jej ucięto, bo była niegrzeczna → i zaczyna bać się utraty penisa → wtedy pojawia się lęk kastracyjny, który towarzyszy mężczyźnie do końca życia

Dziewczynka z kolei ma zazdrość o penisa → widzi że chłopiec coś ma, a ona nie → czuje się zazdrosna przez całe życia

„Miłość kobiety do mężczyzny to w rzeczywistości miłość do narządu mężczyzny, który zawsze chciała mieć, a nigdy nie będzie miała”.

Na kozetce osoba leży → osoba leżąca jest bardziej uległa → dominacja autorytetu psychoterapeuty

Terapeuta mówi → proszę mówić wszystko, co panu przyjdzie na myśl

Terapeuta wyciąga wnioski:

- czy jakiś temat się powtarza

- czy jakiś temat jest przemilczany (kiedy człowiek przestaje mówić? O czym zaczyna mówić potem?)

Z tego psychoanalityk po wielu sesjach może wyłuskać jakieś nasze motywy

Treści nieświadome są normalnie niedostępne, można do nich dostać się tylko za pomocą umiejętnych technik

Jedną z technik jest takie automatyczne paplanie → papla się, papla, aż się niechcący wypapla

Analiza marzeń sennych → hamulce superego puszczają, treści z ID przedostają się w formie symboli do marzenia sennego

Skrzynie, pomieszczenia, szafy - wagina

Struktury strzeliste, wieże, parasole, etc. - fallus

Latanie, chodzenie po drabinie, czynności rytmiczne - seks

- tak analizowano

Pomyłki, np. pozostawienie gdzieś jakiejś rzeczy → nieświadoma chęć powrotu

przejęzyczenia → wyrażają ukryte pragnienia

8. Nowe kierunki w psychoanalizie

Nowe kierunki w psychoanalizie → nowe wówczas → obecnie się już zdezaktualizowały

Carl Gustav Jung (1875 - 1961), Alfred Adler (1870 - 1937)

psychoanaliza się dalej rozwijała, studenci wprowadzali nowe modyfikacje i rozwiązania → zarówno jako teoria osobowości i forma terapii

Freud był bardzo despotycznym człowiekiem, stworzył sobie sektę psychoanalityków → tajne spotkania w gronie wtajemniczonych → w mieszkaniu Freuda w Wiedniu

Freud najwierniejszym dawał pierścienie → warunkiem było ortodoksyjne przestrzeganie psychoanalitycznej doktryny Freuda, za „herezję” wykopywano z klubu

Carl Gustav Jung

- nieświadomość zbiorowa → taki obszar indywidualnej nieświadomości który dzielimy z wszystkimi ludźmi, zmagazynowane są tam nieświadome treści zwane archetypami, wspólne wszystkim ludziom → pewne motywy wspólne dla każdej z kultur:

* mit stworzenia

* Ziemia - matka

* Starzec - mędrzec

- archetypy = motywy wspólne dla całej ludzkości

Freud nigdy tego nie zaakceptował i aktywnie zwalczał → musiało się to zakończyć burzliwym rozstaniem

- ekstrawersja-introwersja - Jung jako pierwszy dokonał rozróżnienia → przeniknęło to dość trafnie do świadomości potocznej → intuicyjność

Jung był trochę mistykiem, zajmował się czarną magią

Jung rozumiał into- i ekstrawersję jako ukierunkowanie energii psychicznej

→ ekstrawertyk na zewnątrz (uwagę, postrzeganie, działanie, motywację, etc.) - świat zewnętrzny wokół nas istniejący

→ introwertyk do wnętrza (czyli własnego życia psychicznego) - świat wewnętrzny naszych przeżyć psychicznych

Świat korzystniej ocenia ekstrawertyków → w pewnych sytuacjach, do pewnych typów zadań, w innych niekoniecznie → nie ma typow lepszych i gorszych, każdy typ ma swoją niszę

Statystycznie na dłuższą metę lepiej żyje się w parach introwertyk ↔ introwertyk, ekstrwertyk↔esktrawertyk niż introwertyk ↔ ekstrawertyk

Różnice mogą się przyciągać → ktoś ma coś, czego nie mamy, i wydaje nam się, że po połączeniu stworzymy idealną całość - ale co dalej? Typy przeciwstawne męczą się nawzajem (oczywiście są wyjątki)

Alfred Adler

- kompleks niższości

- „dążenie do mocy”

Alfred Adler

→ zaprzeczył, że napędęm życia psychicznego, jak twierdził Freud, jest popęd seksualny [on z kolei uważał, że kompleks niższości. Według Adlera każdy w dzieciństwie nabawił się kompleksu niższości, porównując się z rodzicami → dziecko ma mniej siły materialnej, decyzyjnej, psychicznej, fizycznej, niż rodzice → zauważa, że jest sterowane przez rodziców → wszystkie nasze starania i efekty wynikają z walki z kompleksem niższości → walkę tę Adler nazwał „dążeniem do mocy” → kolejne podejście teoretyczne, nienaukowe (niesprawdzalne)], czyli libido → libido - sila seksualna, którą Freud definiował szeroko jako każdą siłę twórczą (Eros)

9. Psychologia humanistyczna - podstawowe założenia

Psychologia humanistyczna - próba ratowania ludzkiej twarzy → nienaukowe → lata 50. XIX w.

Abraham Maslov (1908 - 1970), Carl Rogers (1902 - 1987)

Psychologia humanistyczna

- reakcja na behawioryzm i psychoanalizę

- podstawowe założenia (teoretyczne)

* człowiek sam w sobie jest wartością → teza normatywna, nienaukowa, probuje narzucić pewien sposób myślenia o człowieku → nie ważne, kim jesteś i tak masz wartość

* człowiek posiada wolną wolę → nie rządzi nami nieświadomość, najnowsze badania podważają to → struktury nieświadome podejmują decyzję wcześniej niż świadomość → szlachetna teza, która się nie sprawdziła

* człowiek posiada potencjał twórczy → poza wartością samą w sobie każdy z nas posiada jakieś talenty, które byłyby rozwijane, gdyby nie przeszkadzało nam w tym społeczeństwo

1. Rodzina → tlumi lub narzuca nam różne rzeczy

2. Presja społeczna → robimy nie to, co lubiny, ale to, co spodoba się innym → przeszkadza to nam w rozwinięciu naszego potencjału twórczego

- nowe techniki terapeutyczne → terapia ukierunkowana na klienta

grupy, kluby terapeutyczne

* bezwarunkowe wsparcie

* odzwierciedlanie zamiast bycia autorytetem

- bezwarunkowe wspieranie i akceptacja: możesz przyjść i my cenimy cię za to, jaki jesteś → przy pierwszych spotkaniach robi to niesamowite wrażenie → terapeuta akceptuje cię w pełni, nie „wie lepiej”, tylko wspiera i ackeptuje całą osobowść i aspiracje pacjenta → założenie → sam siebie bardzo dobrze znasz, jeżeli nikt nie będzie cię tłumił lub ci przeszkadzał podejmiejsz właściwe dla siebie decyzje

→ odzwierdziedlanie

-”jest mi smutno”; -”jest ci źle”

klient, nie pacjent

Nie jest to nauka, ale może być przyjemne i budować samoackeptację

10. Hierarcha potrzeb Maslowa

Hierarchia potrzeb Maslowa

a) potrzeby fizjologiczne

b) potrzeby bezpieczeństwa

c) potrzeby przynależności i miłości

d) potrzeba wysokiej samooceny

e) potrzeba wiedzy i zrozumienia

f) potrzeby estetyczne

g) samo-urzeczywistnienie (samo-realizacja, samoaktualizacja)

h) transdendencja

3 grupy potrzeb

a) potrzeby podstawowe fizjologiczno-psychologiczne

b) potrzeby wyższego rzędu

c) potrzeby najwyższego rzędu

a) * potrzeby fizjologiczne - snu, jedzenia, oddychania

→ ich zaspokajanie jest absolutną podstawą, część z nich zaspokajana jest automatycznie (np. oddychanie)

* potrzeba bezpieczeństwa → potrzeba psychologiczna oparta na potrzebach fizjologicznych

„jeżeli jesteśmy głodni, nie możemy czuć się bezpiecznie”

* po poczuciu się bezpiecznie pojawiają się potrzeby przynależności i miłości → zdefiniowane tu jako potrzeby absolutnie niezbędne

jesteśmy zwierzętami społecznymi, przeżywamy dzięki wspólnocie → instynktowna potrzeba przynależności, którą ma każdy, nawet jeżeli jest zredukowana do przynależności do jednej osoby

* potrzeba wysokiej samooceny → chcemy móc myśleć o sobie dobrze

- u wielu ludzi tu potrzeby się zamykają → są szczęśliwi, nie szukają dalej, niektórzy dążą dalej i pojawiają się w ich psychice inne potrzeby

b) * potrzeba wiedzy i zrozumienia → wiedzy właściwa ludziom i innym zwierzętom (ssakom), popycha nas do eksploracji

potrzeba rozumienia → zakłada się, że właściwa jest tylko ludziom, chociaż nowe badania na szympansach zaskakują → szympansy mają teorię umysłu (potrafią wiedzieć, o czym myśli lub co czuje inny osobnik)

- nie jest to potrzeba konieczna do przetrwania, lecz prawdopodobnie zagwarantowała nam sukces jako gatunkowi

* potrzeby estetyczne → z punktu widzenia pragmatycznego estetyka nie pełni żadnej roli, jednak lubimy upiększać nasze przedmioty użytkowe oraz wyrażać się za pomocą symboli → do pewnego stopnia właściwe wszystkim ludziom → każdy lubi sztukę jakiegoś rodzaju; niektórzy lubią być tylko odbiorcami, a inni twórcami sztuki

c) potrzeby najwyższego rzędu

* potrzeba samorealizacji → realizowania (urzeczywistniania) swojego potencjału twórczego

* potrzeba transcendencji → wykraczania poza

11. Psychologia poznawcza - teoria oraz jej implikacje dla praktyki terapeutycznej

Psychologia poznawcza

Herbert A. Simon, Alan Newell, Noam Chomsky → niekoniecznie psycholoowie, ekonomiście, specjaliści od teorii gier

- rzeczywistość subiektywna definiuje poznanie oraz determinuje zachowanie → każdy z nas ma stworzony w glowie model rzeczywistości i to na niego → a nie bezpośrednio na rzeczywistość obiektywną reagujemy

- przetwarzanie i przechowywanie informacji przez człowieka

* spostrzeganie

* pamięć

* myślenie i podejmowanie decyzji

* Procesy psychiczne ≈ programy komputerowe (umysł jest jak komputer, otrzymuje pewne dane:

wejście → przetwarzanie ich → zachowanie (działanie)

→ hardware - mózg; software - psychika i działające w niej procesy => metafora

Umysł = przetwarzanie danych

Nowe sposoby terapii

- Ellis Beck i terapia depresji

- przygnębienie powoduje irracjonalne myśli o:

* interakcjach z innymi

* sobie samych

* otoczeniu

Zdarzenie →interpretacja (może być różna → pole działania dla terapii) → przekonanie → uczucia i zachowanie

Wpływamy na przekonania, pojawia się nastrój i zachowanie → zamieniamy irracjonalne myśli na racjonalne

Główne założenie:

Nie zdarzenie a przekonania bezpośrednio wpływają na nastrój

Doniesienia medialne → konkubent zakatował półroczne dziecko → mówi, że to było zlożliwe dziecko

Zdarzenie: Przekonanie:

Dziecko płacze → jest niedobre, złośliwe, przeszkadza mi, należey je za wszelką cenę uciszyć → reakcja: agresja i przemoc

Zdarzenie: Przekonanie: Reakcja:

Dziecko płacze → może jest mu zimno, może jest głodne, może źle się czuje → współczucie i płacz

Różnica zachowania wynika z różnych intepretacji tego zdarzenia → w pewnym sensie mamy możliwość poprawy swojego nastroju, nie jest to możliwość strasznie szeroka, ale jest

→ negatywne uczucia mają też wartość informacyjną (o zagrożeniu) → w sytuacji obiektywnego zagrożenia nie jest mądrym narzucać sobie korzystniejszej intepretacji

Gros sytuacji, które nas spotykają jest przepuszczanych przez nasz filtr intepretacyjny → intepretacja ta nie jest zawsze racjonalna → depresyjni ludzie są bardziej racjonalni

Terapia racjonalno-emotywna

Negatywne zdarzenie → irracjonalne myśli → przygnębienie

Negatywne zdarzenia → racjonalne myślenie → brak przygnębienia

Neuronauka poznawcza

PET (pozytronowa tomografia emisyjna) → pozwala bada” obszary najbardziej aktywne podczas danego stanu lub czynności

Jaśniejsze kolory oznaczają większy przepływ krwi

- oglądanie słów → głównie barwią się obszary wzrokowe, ale też i inne → różne części mózgu współpracują

- mówienie słów → układ motoryczny, piramidowy, oraz inne obszary

12. Psychologia ewolucyjna - założenia i metody poznawcze

Psychologia ewolucyjna

Leda Cosmides, John Tooby, David M. Buss, Steven Pinker

adaptacja

Założenie: możemy traktować mózg i funkcje psychiczne w identyczny sposób jak fizjologiczne interpretacje biologiczne

Biologia ewolucyjna

- koniec lat 90. ubiegłego wieku

Co by Cię bardziej zmartwiło?

a) gdyby Twój partner uprawiał seks z kimś innym → mężczyźni →mężczyźni nie są pewni ojcostwa, nie potrzebują asysty → bardziej pilnują partnerkę pod względem kontaktów seksualnych z innymi mężczyznami

b) gdyby Twój partner wszedł w związek emocjonalny z kimś innym → kobiety → kobieta jest pewna macierzyństwa, jednak jej wydolność fizyczn po zajściu w ciążę się zmniejszy → potrzebuje pomocy → nacisk na więzi emocjonalne

Inne strategie rozmnażania:

Mężczyźni teoretycznie mogą mieć nieskończoną liczbę dzieci (rekordzista: 800) → mniejsza wybiórczość, jeżeli chodzi o wybór partnerki

Kobiety - rekordzistka miała 69 dzieci - menopauza zachodzi ok. 40-50 roku życia → kobiety bardziej wybiórcze → stawiają na jakość, nie na ilość → kobiety potrafią wywąchać i z twarzy wyczytać testosteron → testosteron upośledza układ immunologiczny

Kobiety szukają:

- dobrych ojców

- dawcy dobrych genów, testosteronu

Niekoniecznie jest to ten sam facet.

13. Definicja psychologii

Psychologia jest to nauka, która zajmuje się badaniem zachowania jednostek (behawioryzm) i ich procesów psychicznych (psychologia głębi)

14. Poziomy analizy psychologicznej

Poziomy analizy psychologicznej

- molarny - najbardziej ogólny - makroskopowy

- molekularny

- mikroskopowy - skala makro analizy

Zjawisko zakochania: poziom molarny: jacy ludzie zakochują się w jakich ludziach? typy osobowości, cechy fizyczne (symetria)

poziom molekularny: sekrecja jakich hormonów ma miejsce w procesie zakochania (oksytocyna, etc), jakie struktury anatomiczne są w to zaangażowane

poziom mikroskopowy: co tak naprawdę dzieje się w komórkach nerwowych

W ten sposób możemy analizować każde zjawisko psychologiczne.

15. Związki psychologii z innymi naukami

Związki psychologii z innymi naukami:

- socjologia, antropologia, filozofia

- biologia, medycyna

- kognitywistyka, nauki o poznaniu, informatyka

- matematyka

16. Psychofizjologia percepcji: próg absolutny, prawo różnicy, transdukcja i adaptacja

Spostrzeganie - styk świata psychicznego ze światem zewnętrznym

To, co mamy w swoich umysłach na temat świata, który nas otacza, to jesr rekonstrukcja i symulacja świata

Nie jest ona idealnym odzwierciedleniem świata → zawsze jest do pewnego stopnia błędna

O rzeczywistości obiektywnej nie wie nikt, zresztą, słowo „obiektywna” nie ma trochę sensu.

Inaczej postrzega świat człowiek, pies, mrówka → kto jest „bliżej racji?” Nie wiadomo. Pies głównie „postrzega” świat węchem, człowiek - wzrokiem.

Różni ludzie także różnie postrzegają rzeczywistość, jest to naturalna, dlaego ważnym jest, by starać się akceptować odmienne punkty widzenia

ZMYSŁY

Elementarne zasady działania

Podstawowe prawa:

- próg absolutny → najmniejsza siła bodźca, jaką jest są w stanie wykryć nasze zmysły.

Jakie nasilenie światła jest wymagane, aby nasz narząd wzroku mógł to światło wykryć.

Z jakiej odległości w pogodną noc moglibyśmy dostrzec świało świecy? 30 km.

Wyliczając nasilenie światła świecy moglibyśmy policzyć próg absolutny.

- próg różnicy → najmniejsza wartość bodźca po przekroczeniu której zauważamy różnicę - i prawo Webera → jak odczuwamy różnicę w nasileniu bodźców i jak duża musi być zmiana, żebyśmy mogli ją odczuć → rekonstruujemy sobbie świat, a nie postrzegamy go wiernie

Eksperyment

Faza I: próba 1 - moneta 5-złotowa próba 2 - 2 monety

która z tych prób jest cięższa?

Osoba badana bez trudu wskaże cięższą próbę

Faza II: monetę wkładamy do jednego z dwóch ciężkich trekkingowych butów.

Który jest cięższy? Nie potrafimy tego rozpoznać.

Bodziec silny potrzebuje większej zmiany w natężeniu, żebyśmy mogli tę zmianę odczuć.

Przy dużym natężeniu bodźca próg różnicy musi być większy.

Odczuwamy zmianę z 5 na 6 db, ale nie ze 100 na 101 db.

Przykład z gotowaniem żaby: podgrzewanie wody poniżej progu różnicy żaby, żaba nie poczułaby, że jest za gorąco i ugotowałaby się.

- adaptacja

- transdukcja

Prawa te odnoszą się głównie do percepcji wzrokowej i słuchowej; do pewnego stopnia także i czuciowej.

Inne zmysły „traktowane po macoszemu” - prawa odnoszą się do nich w mniejszym stopniu.

Adaptacja → wchodzimy do ciemnej sali kinowej → po kwadransie zaczynamy lepiej widzieć (nie ma zmiany w otoczeniu, ale jest różnica w percepcji) → dostosowanie się czułości receptorów do siły otaczających bodźców otoczeniu.

Oczywiście ma ona swoje granice.

Adaptacji podlegają wszystkie nasze zmysły, oprócz zmysłu bólu (znaczenie adaptacyjne)

Transdukcja → zamiana jednej fazy bodźca (fala elektromagnetyczna, dźwięk) w impuls elektryczny

Komórki komunikują się na sposób elektrochemiczny → dlatego też wszystkie wrażenia zmysłowe są zamieniane na impulsy elektryczne bądź sygnały chemiczne

17. Wrażenia a spostrzeżenia

Wrażenia, organizacja percepcyjna oraz identyfikacja

Człowiek widzi to, co chce widzieć → taki sam bodziec (np. muzyka klasyczna) jest percypowany tak samo na poziomie pychofizjologicznym, ale inaczej psychologicznie

Jeżeli jesteśmy w dobrym nastroju, postrzegamy świat pozytywnie

Jeżeli jesteśmy smutni to negatywnie.

Jeżeli kogoś lubimy to nie zwracamy uwagi na jego drobne przewinienia.

Jeżeli nie lubimy to wyolbrzymiamy jego wady

- procesy „góra-dół”

Wrażenia a spostrzeżenia

wrażenie → odbieramy bodźce, nie interpretując ich

spostrzeżenia → rozpoznajemy coś, potrafimy nazwać i zidentyfikować dany układ bodźców na podstawie informacji zawartych w pamięci.

18. Uwaga - modele teoretyczne oraz funkcje

Rola uwagi

- uwaga - skupianie się na określonej informacji

- selektywna funkcja uwagi → stanowi filtr informacji

- dowolna, mimowolna

- wg teorii osłabiania sygnałów informacje ignorowane ulegają tylko osłabieniu, a nie całkowitemu zatrzymaniu → nie tylko to, na czym skupiamy uwagę dociera do świadomości: uwaga peryferyjna, bodźce podprogowe.

Automatycznie skanujemy otoczenie w poszukiwaniu istotnych bodźców na poziomie ?

Uwaga mimowolna → pewne bodźce, np. gwałtowne hałasy, wymuszają uwagę

Uwaga dowolna → wybieram, żeby skupić się na slajdzie, a nie na tablicy

Kamuflaż → upodabnianie się do otoczenia

Wyróżnianie się → kontrastowe barwy (przyciąganie mimowolnej uwagi partnera)

Zjawisko cocktail party → jeżeli rozmawiamy z kimś na głośnej imprezie skupiamy się tylko na tej rozmowie, ale jeśli w tle padnie nasze imię, automatycznie przekierowujemy uwagę.

Reklamy podprogowe → pokazywane przez jedną klatkę → nie działają

Teorie filtra

a) wczesny wybór informacji → bodźce, na których nie skupiamy uwagi nie są przekazywane dalej z narządów zmysłów

zmysł (odbiór wszystkich bodźców) → dalsze przetwarzanie (wybranych bodźców)

b) późny wybór informacji - wstępnemu przetwarzaniu ulegają wszystkie informacje, dopiero wzgórze odziewa to co niepotrzebne

zmysł (odbiór wszystkich bodźców) → wstępne przetwarzanie (wszystkich bodźców) → dalsze ptrzetwarzanie (wybranych bodźców)

Obie z tych teorii sprawdzają się w innych sytuacjach

Błędne pomylenie gałęzi, korzeni z jadowitym zwierzęciem → węże

Stan przeczulenia → ewolucyjnie większe ryzyko związane jest z niedoszacowaniem, a nie z przeszacowaniem zagrożenia → Pierwszy sygnał o odskoczeniu → z ciała migdałowatego, wstępna obróbka, coś wężokształtnego → dopiero potem dalsza obróbka i widzimy, że to nie wąż

19. Kierunki „Góra-dół” i „Dół-góra” w przebiegu procesów uwagi

„Dół-góra” → (?) nie wiem co tu pisałam, ale chodzi to ze najpierw odbieramy szczegółowe bodźce a dopiero potem intepretujemy co widzimy, mimowolnie odbieramy podstawowe zmysłowe własności tak jak barwa (kontrast między kołami)

„Góra-dół” → czy jest tu czerwone „t”? → proces sterowany odgórnie, musimy odszukać w pamięci co to jest t i przeskanować obrazek.

20. Cechy bodźców przyciągających uwagę

Co przyciąga uwagę? (mimowolną)

- intensywność

- wielkość

- powtarzanie → ale tylko do pewnego momentu → następnie nastąpi habituacja (forma psychologiczna adaptacji) i przestajemy bodziec dostrzegać

- ruch → dlatego zamieramy bez ruchu w momencie zagrożenia (atawizm) → kobiety ruszają biodrami, żeby zwrócić uwagę mężczyzn na siebie

→ wyróżnianie się → mały bodziec na tle bardzo dużym też się wyróżnia → mały napis na tle ogromnej pustej strony

21. Podzielność uwagi oraz efekt Stroopa

Efekt Stroopa → jeżeli o uwagę konkrukują ze sobą dwa różne (przeciwstawne) bodźce: treść słowa i kolot, to jesteśmy spowolnieni i często się mylimy → nasza uwaga zasadniczo jest niepodzielna

Jak się bardzo skupiamy na czymś, nie zauwżamy zmian dookoła

22. Organizacja percepcji - figura tło

Centrum zainteresowania a drugi plan

Na pierwszym etapie organizujemy sobie percepcję figura i tło

Osoby, na które patrzymy widzimy ostro, pozostałe elementy są zamazane

Słuchanie kogoś → głos jest figurą, inne dźwięki w tle

Jeżeli wpada nam kamień do buta → kamyk figurą, reszta tłem

Figura i tło → obrazki, gdzie można widzieć dwie rzeczy, nigdy dwóch naraz.

Składamy sobie obraz tak, żeby wykryć figurę (centrum uwagi) i tło.

23. Organizacja percepcji - spostrzeganie kształtu

Inne prawa prawa organizacji percepcji → spostrzeganie kształtu

a) prawo bliskości - | | | | | | → łączymy w pary te, które są bliżej

grupujemy w pary te elementy, które są blisko siebie

z bardziej gęstych fragmentów materii wyobrębniamy przedmioty i przestrzeń między nimi (?)

b) prawo domykania → domykamy sobie w myślach brakujące elementy znanych nam figur geometrycznych

c) prawo podobieństwa → porządkujemy bodźce na zasadzie podobieństwa

γ  γ 

γ  γ  łatwiej jest przeczytać to jako kolumny, niż wiersze

γ  γ 

d) prawo krzywizny

e) prawo uzupełniania → tak jak domykania, dopisujemy sobie obraz złożony z (?) do naszego bodźca

24. Spostrzeganie głębi

w świecie realnym mamy 4 wymiary: wysokość, szerokość, głębokość, czas → siatkówka jest dwuwymiarowa → musimy zrekonstruować sobie trzeci wymiar przez syntezę obrazów z obu oczu → nasze narządy zmysłów: wiedzenia stereoskopowe, nasze pole widzenia składa się z dwch obrazów, każde oko widziinny wycinek rzeczywistości

a) Im przedmiot jest bliżej, tym większe miejsce zajmuje jego reprezentacja na siatkówce

b) stopień, w którym gałki oczne są skierowane na obiekt. Im bliżej na coś patrzymy, tym bardziej zez

Ludzie, którzy mają tylko jedno oko również są w stanie postrzegać głębię → ułatwiają to im elementy struktury obserwowanych obrazów (?) → włączenie procesów psychcznych pozwalających na wnioskowanie na temat odległości:

- częściowe zakrycie

- porównywanie wielkości

- zbieganie się w perspektywie

- struktura przestrzeni

Złudzenia optyczne wykorzystujące nasze wzorce do postrzegania głębi

25. Stałość spostrzeżeń

Stałość spostrzeżeń → rozpoznajemy tę samę monetę niezależnie od kąta, pod którem patrzymy i perspektywy → mimo że mamy na siatkówce zupełnie inne obrazy → dopasowywanie percepcji do znaczeń

- stałość wielkości i kształtu

- stałość jasności i barwy

Pod wpływem światła postrzeganie kolorów trochę się zmienia → wciąż będziemy postrzegać czerwoną sukienkę jako tę samą mimo różności odcieni.

26. Wpływ doświadczeń i kontekstu na spostrzeganie

Wpływ doświadczenia → dorośli w pierwszej kolejności widzą parę, dzieci delfiny → to, co widzimy zależy od naszych doświadczeń

- jeżeli po raz pierwszy pijemy piwo/wino, sery pleśniowe jemy → na początek nam to nie smakuje, z czasem gust nam się sublimuje → doświadczenia pomagają nam dostrzec niuanse

Architekt percypuje typ szkła, normalny człowiek nie.

Różne perspektywy wynikają z różnych doświadczeń, rozbieżności w widzeniu świata są czymś naturalnym → należy tolerować różnice w percepcji, postrzeganiu, niemozliwe jest ustalenie ktor jest bliżej prawdy (?)

Wpływ kontekstu na spostrzeganie.

→ złudzenia optyczne → przy nietypowym układzie bodźców widzimy coś, czego ni ma

jaśniejszy wydaje się kwadrat na czarnym tle niż na jasnym

Złudzenie optyczne → wydaje nam się, że proste nie są równoległe, a są

Idealnie prosty kwadrat → wygląda jak krzywy

Złudzenie ruchu - 3 wirujące koła (?)

Nasza percepcja jest poniekąd ułomna → nie odwzorowuje wiernie, a jedynie rekonstruuje.

27. Definicja uczenia się

Względnie trwała zmiana w zachowaniu, myśleniu lub uczuciach, będąca rezultatem doświadczeń i ćwiczeń.

Nie musi od razu odzwierciedlać się w zachowaniu (uczenie się utajone)

Względnie trwała → jedne zdolności zostają z nami przez całe życie, np. wiązanie sznurowadeł → koduje się w móżdżku → inne nie, np. obcy język; po 15 latach braku styczności umiejętność zanika.

28. Zachowania zaprogramowane przed urodzeniem

Zachowania zaprogramowane przed urodzeniem

- odruchy (odruch orientacyjny)

- zachowania instynktowne → sekwencje odruchowe: u gęsi której wypada jajo → odruch turlania go głową z powrotem do gniaza

- wdrukowanie (okres krytyczny)

Konrad Lorentz i jego gęsięta

* w okresie krytycznym uznały go za matkę, gdy dorosły to popęd seksualny kierowały na ludzi

* jeżeli dziecko do kóregoś roku życia nie usłyszy ludzkiej mowy to nie będzie w stanie nauczyć się mówić

29. Warunkowanie klasyczne - podstawowe elementy i przebieg

Warunkowanie klasyczne → dźwięk wiertła dentystycznego powoduje wspomnienie o bólu → warunkowanie Pawłowowskie

Pawłow i jego psy

Jeżeli ktoś został pobity, może podświadomie bać się ludzi ubranych podobnie do napastnika

Warunkowanie klasyczne

Bodziec bezwarunkowy: kiełbasa → reakcja bezwarunkowa: ślinienie (pies nie uczy się tego, reakcja ta jest wrodzona)

Bodziec neutralny: dzwonek → brak reakcji, ewentualnie odruch orientacyjny, ale jedynie na krótką metę → jeżeli bodziec nie jest zagrażający dla psa to i odruch orientacyny wygaśnie → bodziec nie jest w żaden sposób ważny dla psa.

[bodziec neutralny → brak reakcji] → czas → [bodziec warunkowy → reakcja warunkowa (efekt uczenia się)]

Jeżeli kilkanaście razy zastosujemy sekwencję bodziec-kiełbasa, to w końcu dzwonek staje się bodźcem warunkowym

bodziec warunkowy: dzwonek → reakcja warunkowa: ślinienie

żeby wywołać reakcję warunkową, musialo zajsć uczenie → skojarzenie z bodźcem bezwarunkowym → dzwonek jest skojarzony z bodźcem kiełbasy → występuje jako predyktor pożywiania się.

Warunkowanie klasyczne w praktyce → kampanie społeczne odstraszające od ryzykownych działań na drodze → kojarzenie dzialań z przykrymi obrazami w reklamie.

Reklamy → ładni ludzie na reklamach → kojarzenie marki z konkretnym przyjemnym bodźcem.

30. Generalizacja, różnicowanie i wygaszanie w warunkowaniu klasycznym

Warunkowanie klasyczne → generalizacja

Jeżeli pies wyrobił sobie reakcję na dzwonek, to może uogólnić swoją reakcję na inne dzwonki, brzmiące podobnie

Różnicowanie: jeżeli podobne bodźce warunkowe nie są skorelowane z tym samym bodźcem bezwarunkowym, to przestajemy reagować na te, które nie są skorelowane.

→ wygaszanie

Jeżeli przez kilkanaście razy po dzwonku nie dajemy kiełbasy, ślinienie się staje się słabsze → wystarczą jednak 3 nowe próby, żeby pies zaczął ślinić się na powrót → ślad pamięciowy został

Pewnych reakcji nie da się wygasić → ślady pamięciowe związane z lękiem → PTSD

generalizacja - rozszerzenie reakcji warunkowej na bodźce podobne do bodźca warunkowego

różnicowanie - odróżnianie bodźca warunkowego od neutralnego

wygaszanie

(wygaszanie lęku - pewnych doświadczeń zapomnieć nie można)

31. Warunkowanie instrumentalne - prawo efektu

WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE (SPRAWCZE)

szczury Skinnera

Warunkowanie instrumentalne → okdrycie Thorndike'a (koty w pudełku)

metoda „prób i błędów” i prawo efektu → utrzymujemy reakcje, które wywołują pożądane skutki i eliminujemy zachowania, które przynosza negatywne skutki

kot chce się wydostać, wykonuje przypadkowe ruchy, niektóre z nich przynosza pożądany efekt → kot uczy się je powtarzać.

Burrhus F. Skinner (1904 - 1990)

W celu zaspokajania swoich potrzeb organizmy dązą do kontroli nad otoczeniem

Eksperymenty na szczurach

32. Wzmocnienia i kary w warunkowaniu sprawczym

Wzmocnienia

- wzmocnienie - konsekwencja zachowania, prowadząca do zwiększenia jego częstości

* wzmocnienie pozytywne (nagroda) → celem nagrody jest to, żeby nagradzane zachowanie było powtarzane

* wzmocnienie negatywne - uniknięcie bodźca awersyjnego → zachowanie niepożądane: szybka jazda samochodem → mandat - kara → jeżeli podejrzewamy, że możemy zostac złapani i dostaniemy karę, to unikamy ryzykownego zachowania → jak nie ma zagrożenia karą, to dalej wykonujemy ryzykowne zachowanie.

* wzmocnienia pierwotne - jedzenie, seks

* wzmocnienia wtórne - pieniądze (→ proces wyższego rzędu: nauczyliśmy się, że za pieniądze możemy kupic jedzenie i seks), oceny szkolne

Kary

- kara → konsekwencja zachowania prowadząca do zmniejszenia jego częstości

- powody mniejszej efektywności kar:

1. Możliwość uniknięcia - żeby kara była skuteczna, należałoby karać za każdym razem, ale nie możemy karać, kiedy nie widzimy; nie da rady karać zawsze, możemy karać tylko kiedy jesteśmy świadkiem niepożądanego zachowania; niekonsekwencja

2. Może wywołać/wyzwolić agresję u karanego

3. Możliwość doznania uszczerbku

4. Może wywołać silny lęk utrudniający zmianę zachowania

Czy wzmacniać, czy karać?

- karanie dziecka, gdy nie posprząta, czy nagradzanie gdy posprząta → zaczynamy od nagród.

Kara będzie w gruncie rzeczy zawsze mniej efektywna, ale przynajmniej dodatkowe nieprzyjemne skutki u karanego możemy minimalizować.

Zwiększanie efektywności kar

1. Wskazywanie zachowań akceptowanych

2. Uzupełnienie wzmacnianiem pozytywnym

3. Dokładne wskazanie przyczyny kary

4. Stosowanie zaraz po niepożądanym zachowaniu

5. Optymalna siła

6. Uniemożliwienie uniknięcia → musimy być konsekwentni, a nie że karamy w jednych okolicznościach, a w innych nie → dziecko otrzymuje sprzeczne informacje, nie wie jak się zachować.

7. Przedkładanie kar polegających na pozbawianiu przyjemności nad zadawanie psychicznego lub fizycznego bólu

Strategie wzmacniania

- Zasada Premacka → czynności bardziej lubiane jako wzmocnienie dla mniej lubianych

- metoda kolejnych przybliżeń

- wzmacnianie

*ciągłe - nagrody za każdym razem, szybsze uczenie się → nie jest wskazana na dłuższą metę:

1) niebezpieczeństwo przenoszenia motywacji z celu na nagrodę

2) automatyczne wygaszanie zachowania, gdy nie ma nagrody

* sporadyczne - nagradzanie według rozkładu (?), większa trwałość wyuczonych zachowań

33. Wyuczona bezradność - mechanizm i konsekwencje psychologiczne

Wyuczona bezradność

Bierność, apatia, obniżenie nastroju wynikłe z przekonania o utracie kontroli nad środowiskiem

Klatka wahadłowa → 2 części podzielone ścianą i takim przejściem

W jednej części wkładano psy i rażono je prądem, nie było to niebezpiecznie, ale było to bolesne.

I grupa → miała możliwość ucieczki do przejścia i na drugą stronę klatki

II grupa → takiej możliwości nie miała

Zachodziło tu uczenie się → psy uczyły się różnego zachowania

I grupa → psy uczą się zaradności

II grupa → nawet, jeśli były umieszczane w klatce, gdzie mogły przejść, nie robiły tego → cokolwiek robiły wcześniej, nie przynosiło to rezultatu → ludzie również uczą się tego w podobny sposób

Poszukiwanie pracy - kiedy ktoś po kilkunastu razach nie może znaleźć pracy

→ jest przekonany, że to, co wcześniej robił i tak nie przyniosło skutków, a więc nie ma po co się starać

Plusy: można sę tego oduczyć

Jeżeli siłą wciąga się psy do bezpiecznej części klatki, to uczą się unikania prądu → po znalezieniu pracy, przebranżowieniu, założeniu własnej firmy → można się z tego wydźwignąć.

34. Uczenie się społeczne

Uczenie się przez obserwację innych osobników - uczenie się społeczne (uczenie się obserwacyjne)

Naśladowanie zachowania innych

UCZENIE SIĘ SPOŁECZNE

Albert Bandura (1925)

Uczymy się na podstawie doświadczeń i obserwowania zachowania innych ludzi.

Nie wykorzystujemy wszystkiego, czego się uczymy, lecz wykorzystujemy to, co przynosi nagrody i co jest akceptowane przez naszą społeczność.

Uczenie się społeczne

- obserwowanie zachowania i jego konsekwencji u innych

- uczenie się w sposób zastępczy → uczenie się na czyichś błędach (przykre konsekwencje → unikamy zachowania)/nagrodach (pozytywne konsekwencje → robimy to samo)

Kolega kradnie buty

→ jeżeli zostanie złapany, to będziemy odstraszeni

→ jeżeli mu się uda, to uczymy się, że kradzież może przynosić korzyści

Eksperyment - lata 60.

pokazywano dzieciom człowieka, który bawił się dmuchaną lalą

→ grupa I: bił, kopał lalę i był chwalony → kiedy dzieci dostawały do zabawy lalki, to częściej zachowywały się wobec niej agresywnie

→ grupa II: bił, kopał lalkę i był karany → rzadziej były wobec niej agresywne

Eksperyment wstrząsnął światem: dyskusja o agresji w mediach: czy pokazywanie nam agresji w mediach uczy nas agresji

Kto się uczy od kogo?

- młodsi od starszych → w wieku dzieciństwa, w gimbazie to już bardziej od rówieśników; starsi uczą się od młodszych technologii; po osiągnięciu starczego wieku jednak starsi od młodszych

- mniej inteligentni od bardziej inteligentnych

- niżej postawieni w hierarchii społecznej od postawionych wyżej

- mniej sprawni od bardziej sprawnych - można to różnie rozumieć; sprawność fizyczna, intelektualna, społeczna, zaradność życiowa

35. Warunki istotne dla przebiegu uczenia się społecznego

Warunki konieczne do uczenia się społecznego:

- zwrócenie uwagi na zachowanie

- zapamiętanie go → często zachodzi biernie, mimo że nie zdajemy sobie z tego sprawy → pamięć ta może się ujawnić pod wpływem jakiejś sytuacji (kryzysowej ? → nie wiem co tam napisałam ale o to mniej więcej chodziło)

- motywacja do odtworzenia → czy chcemy coś zrobić, czy nie

- zdolność do odtworzenia

Filmy sensacyjne pokazują, jak bez problemu wejść do samochodów

- czy to zwróciło naszą uwagę? Struktura narracyjna filmu wymusza to

Jeżeli ktoś wie, co ma robić, to sekwencja czynności jest oczywista, jak ktoś się uczy, to często nie wie, na co ma zwrócić uwagę → musimy dbać o to, żeby uwaga była zwrócona w odpowiednie miejsca

36. Definicja pamięci

Pamięć to zdolność umysłu do rejestrowania, przechowywania i odtwarzania informacji będących wynikiem doświadczenia.

37. Rejestr sensoryczny

REJESTR SENSORYCZNY (pamięć sensoryczna)

Bardzo krótko informacje utrzymują się na rejestrze sensorycznym → jeżeli skupimy na czymś uwagę, jeżeli zadecydujemy że informacja ma sens, jeżeli ma ona znaczenie to przechodzi ona dalej, do pamięci krótkotrwałej, a następnie do długotrwałej

Rejestr sensoryczny → tam zachodzi transdukcja bodźca na impulsy sensoryczne

Rejestr sensoryczny:

- czas przechowywania: do 1 s → dzięki temu możemy widzieć ruch, tam gdzie go nie ma → możliwość oglądania filmów, obserwowane klatki zachodzą na siebie

- pamięć ikoniczna

- pamięć echoiczna

Postuluje się, że podobny mechanizm pamięci sensorycznej istnieje w przypadku innych zmysłów.

Z rejestru sensorycznego informacje przechodzą do pamięci krótkotrwałej.

38. Pamięć krótkotrwała - czas przechowywania informacji oraz pojemność

Pamięć krótkotrwała:

- czas przechowywania: kilkanaście sekund - kilka minut

- pojemność: 5 ± 2 elementy (bity informacji) → jakakolwiek jednostka informacji: może to być litera, może to być wyraz, może to być cały akapit

* tworzenie sensownych jednostek:

|488|695|236|558| → z 16 bitów informacji zrobiliśmy 4 poprzez podzielenie 16 cyfr w 4 grupy, wyobrażamy to sobie np. jako roczniki → redukcja bitów informacji

Pamięć operacyjna, pomaga nam w bierzącym wykonywaniu rzeczy → jak komputer z pamięcią RAM (pamięć długotrwała jest bardziej jak dysk twardy)

? (coś, czego nie umiem rozczytać) → przechowuje informacje w danym momencie potrzebne

39. Rola powtarzania w zapamiętywaniu

Informacja powtarzana w pętli w pamięci krótkotrwałej może spowodowac przedostanie się informacji do pamięci długotrwałej

Powtarzanie:

- zachowujące - mechaniczne, uczymy się informacji na pamięć → daty, nazewniczwo - „wkuwanie”

- opracowujące - tresci narracyjne → sami opracowujemy, wymusza to myślenie nad tym, co piszemy → uczenie się na pamięć sprawdziłoby się tu źle → zapamiętujamy najważniejsze informacje (keywords), resztę dodajemy od siebie

40. Miejsce w szeregu a zapamiętywanie

- Efekt miejsca w szeregu

* efekt pierwszeństwa i świeżości

O wiele łatwiej zapamiętujemy informacje podawane na początku i na końcu; najgorszje te w środku ciągu

Efekt pierwszeństwa → zapamiętujemy to, co jest na początku skupiamy nasza uwagę, wtedy jeszcze jesteśmy skoncentrowani

Efekt świeżości → zapamiętujemy to, co usłyszeliśmy na końcu

41. Pamięć długotrwała - rodzaje

Pamięć długotrwała

- pojemność nieograniczona?

- rodzaje

* proceduralna (pamięć ruchów) → jeżeli ktoś nauczył się pływać w dzieciństwie, to nie utopi się szybko nawet jeżeli zostanie wrzucony do wody po 20 latach

* deklaratywna (zawiera wiedzę)

a) semantyczna → Co jest stolicą Czech? Praga. Kiedy się tego nauczyliśmy? Nie pamiętamy

b) epizodyczna → wiedza o naszym życiu osobistym → zapamiętujemy tylko ważne wydarzenia przyjemne (zapamiętujemy je trochę lepiej, np. kto był naszą pierwszą miłością) lub nieprzyjemne (te zapamiętujemy trochę gorzej, wypieramy, blokujemy je) ? tu cos jeszcze napisane, ale nie wiem co, w każdym razie chodzi o to że zapamiętujemy to, co ma dla nas znaczenia a nie każdy dzień z naszego życia jak leci

- pamięć odtwórcza a wytwórcza?

42. Teorie wyjaśniające zapominanie

Dlaczego zapominamy?

- rozpad śladów pamięciowych → połączenia zanikają, kiedy są nieużywane (rozpad połączeń synaptycznych → engramów) - im mniej używamy, tym to zachodzi szybciej

- brak bodźców wywołujących/wywoławczych → tak naprawdę zapamiętujemy wszystko, jedynie tracimy do tych informacji dostęp: eksperyment dla wszystkich: czy potrafimy wybobyć informację, co robiliśmy rok temu? Na początku nie, ale bo zastanowieniu się, zadaniu sobie pomocniczych pytań, ustaleniu jakichś ogólnych ram jesteśmy w stanie to odkryć

- zapominanie umotywowane → zapominamy, ponieważ chcemy zapomnieć

- interferencja

* retroaktywna

* proaktywna

Przykład interferencji: uczymy się 2 języków obcych jeden po drugim, w odstępie czasowym godziny: angielskiego a potem niemieckiego

Wiedza o którym języku ulegnie inteferencji zależy od tego, do którego języzka się bardziej przykładamy

Interferencja retroaktywna: bardziej przykładamy się z niemieckiego i więcej pamiętamy z niemieckiego (blokuje on informacje, które były przyswajane wcześniej)

Inteferencja proaktywna: bardziej przykładamy się z angielskiego i więcej pamiętamy z angielskiego → lepiej pamiętamy materiał, którego uczyliśmy się wcześniej

43. Krzywa zapominania Ebbinghausa

Krzywa zapominania

Około 60% zapominamy po 1 dniu

Po dalszych 5 dniach nasza wiedza dalej spada po czym stabilizuje się na poziomie 20% i dalej już spada powoli → wiedza semantyczna

44. Definicja i cechy emocji

Czym są emocje?

Emocje są złożonym wzorem zmian cielesnych i psychicznych obejmujących pobudzenie fizjologiczne, uczucia, procesy poznawcze i sposoby ekspresji pojawiające się w odpowiedzi na sytuację postrzeganą jako ważna dla danej jednostki (Gerrig & Zimbardo, 2006)

Co powoduje emocje? Emocje wzbudzi w nas to, co uznajemy za ważne w jakimś stopniu

Co wzbudzi większe emocje → osoba czy długopis? Osoba → jest ciekawsza

Jeżeli jest to długopis - pamiątka po osobie ukochanej to szanse będą wyrównane

Emocje wzbudza w nas to, czemu przypisujemy znaczenie

(fizjologiczne, estetyczne, społeczne)

Jeżeli mamy jakieś emocje, to wiemy że nas to obchodzi

Wewnętrznie czym jest nasza emocja? Konglomerat różnych procesów psychicznych, fizjologicznych i ekspresji.

Strach → proces fizjologiczny → hydrokortyzol, pobudzenie

proces psychiczny → strachliwe myśli → co to będzie

proces behawioralny → pocenie się, blednięcie, zjeżony włos, ucieczka

Emocja powodowana jest przez to, co ma dla nas znaczenie

3 komponenty: fizjologiczny, psychiczny, behawioralny

Cechy emocji:

- mogą być wrodzone [bodźce wrodzone: strach na podstawowe bodźce (dzikie zwierzęta)] lub nabyte (nabyte emocje: miłość dojrzała) → emocje to współpraca czynników genetycznych i środowiskowych: mamy wrodzone programy genetyczne uaktywniane pod wpływem czynnikow środowiskowych)

- pełnią funkcję adaptacyjną (np. strach, miłość) → zwłaszcza wrodzone

- krótkotrwałe oraz intensywne → inaczej niż nastroje

dłuższa duracja, małe nasilenie → uczucia lub nastroje

Emocje ewolucyjnie nie zanikają, a więc muszą wciąż pełnić ważną funkcję → trochę tak, a trochę nie

Kultura zmienia środowisko szybciej niż ewolucja

Strach: kiedyś był konieczny → ucieczka przed drapieżnikiem, zjawiska atmosferyczne

Obecnie bardziej przeszkadza niż pomaga, np. strach przed egzaminem → boimy się, chociaż nie m bezpośrendiego zagrożenia

Miłość biologiczna (do 2-3 lat) → konieczna do zapłodnienia i wydania na świat potomstwa → pierwsze etapy związku są takie proste, bo są przystosowaniem do reprodukcji

Emocje są niezależne od woli → nie możemy wybrać sobie, czy czujemy pociąg seksualny czy nie, czy boimy się czy nie → są to odruchy

45. Emocje uniwersalne i reguły okazywania emocji

Emocje podstawowe a kultura

Niektóre kultury mają tylko 4 określenia na kolory: zielony, czerwony, jasny i ciemny

Czy różne kultury odczuwają inne emocje? TAK, z jednym zastrzeżeniem: 6-7 emocji jest uniwersalnych

tak samo przeżywane i emitowane we wszystkich obecnych oraz prawdopodobnie danych kulturach

Plemię Fore z Nowej Gwinei → pod koniec lat 60. plemię ma znikome kontakty z białymi

Badano na nich ekspresję emocji → panom nakreślano kontekst - „wyobraź sobie że stało się to i to” - panowie robili miny

emocje uniwersalne: złość, smutek, radość, strach, zaskoczenie, lekceważenie/pogarda, obrzydzenie

---