Psychologia rozwoju człowieka - wykłady, cz. 1 

LITERATURA

Brzezińska, A. (2000). Pojęcie zmiany rozwojowej. W: A. Brzezińska, Psychologia  rozwoju  człowieka. W: J. Strelau  (red.), Psychologia. T. I. (s. 229-238). Gdańsk: GWP.

Brzezińska, A. (2000). Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe  „Scholar”.

Harwas-Napierała, B., Trempała, J. (red.). (2000). Psychologia rozwoju człowieka.   Charakterystyka okresów życia człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Harwas-Napierała, B., Trempała, J. (red.). (2002). Psychologia rozwoju człowieka. Rozwój  funkcji  psychicznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Harwas-Napierała, B., Trempała, J. (red.). (2002). Wiedza z psychologii rozwoju człowieka w  praktyce społecznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Harwas-Napierała, B. (red.). (2003). Rodzina a rozwój człowieka dorosłego. Poznań:  Wydawnictwo Naukowe UAM.

Przetacznik-Gierowska, M., Tyszkowa, M. (1996). Psychologia rozwoju człowieka. Warszawa:  Wydawnictwo Naukowe PWN.

Trempała, J. (2000). Modele rozwoju psychicznego. Czas i zmiana. Bydgoszcz: Wydawnictwo  Uczelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.

Turner, J.S., Helms, D.B. (1999). Rozwój człowieka. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i  Pedagogiczne.

Wykład 1

Temat: Wprowadzenie w problematykę psychologii rozwoju człowieka

Problemy:

   Przedmiot psychologii rozwoju człowieka

   Pytania stawiane w psychologii rozwoju człowieka

   Zarys historii psychologii rozwoju człowieka

   Główne zadania współczesnej psychologii rozwoju człowieka

   Miejsce psychologii rozwoju człowieka wśród innych subdyscyplin psychologii

Wykład 2

Temat: Podstawowe pojęcia psychologii rozwoju człowieka

Problemy:

Pojęcie rozwoju

Zmiana rozwojowa, kryteria zmian rozwojowych

Rodzaje zmian rozwojowych (wyróżnionych na podstawie kryteriów: czas dokonywania się zmian, charakterystyczne cechy przebiegu zmian, obszar i podmiot zmian)

Tempo i rytm rozwoju

Akceleracja, retardacja

Wykład 3

Temat: Natura i mechanizm rozwoju

Problemy:

Modele ujmowania zmian rozwojowych.

Mechanizm rozwoju - proponowane w psychologii podejścia.

Czynniki rozwoju psychicznego (koncepcje jednoczynnikowe, dwuczynnikowe i podejście interakcyjne)

Zmiany rozwojowe aktywności człowieka jako wyznacznika jego rozwoju

Wykład 4 - 7

Temat: Wybrane teorie i koncepcje rozwoju człowieka

Problemy:

1. Koncepcje psychoanalityczne rozwoju opracowane w paradygmacie psychodynamicznym

Z. Freud - libido; id, ego, superego; kompleks Edypa, kompleks Elektry; determinizm powstawania nieświadomych tendencji i konfliktów regulujących funkcjonowanie człowieka dorosłego; fazy rozwoju pesychoseksualnego: stadium oralne (0-1 r.ż.); analne (2-3 r.ż.); falliczne (4-5 r.ż.); latencji (6-12 r.ż.); genitalne (13-18 r.ż.)

C. Jung - prospektywny i retrospektywny charakter uwarunkowań rozwoju; samourzeczywistnianie; indywiduacja; przemiana życiowa ok. 40 r. ż.

E. H. Erikson - kryzys normatywny; epigeneza; ego twórcze; cnota podstawowa; etos społeczny, rytualizacja, rytualizm; fazy rozwoju psychospołecznego:

• Niemowlęctwo: podstawowa ufność vs podstawowa nieufność; cnota: nadzieja; „Jestem nadzieją, jaką mam i daję”

• Wczesne dzieciństwo: autonomia vs wstyd i zwątpienie; cnota: wola; „Jestem tym, co wyraża moja wolna wola”

• Wiek zabawy: inicjatywa vs poczucie winy; cnota: zdecydowanie; „Jestem tym, kogo umiem sobie wyobrazić jako siebie”

• Wiek szkolny: pracowitość vs poczucie niższości; cnota: kompetencja; „Jestem tym, czego mogę nauczyć się i wprawiać w działanie”

• Adolescencja: tożsamość vs dyfuzja tożsamości; cnota: wierność

• Wczesna dorosłość: intymność vs izolacja; cnota: miłość; „Jesteśmy tym, co kochamy”

• Dorosłość: generatywność vs stagnacja; cnota: troska; Erikson nie podaje reguły tożsamościowej dla tej fazy. Za P. Szczukiewiczem (1998, s. 69) można podać następującą próbę jej sformułowania: „Jestem tym, komu daję życie i zapewniam opiekę”

• Starość: integracja vs rozpacz; cnota: mądrość; „Jestem tym, co przetrwa ze mnie”

 

2. Koncepcje behawiorystyczne oparte na modelu teoretycznym organizmu reaktywnego i zmianach w zachowaniu pod wpływem uczenia się

B. F. Skinner - zasada wzmocnienia; zachowania reaktywne i sprawcze

A. Bandura - naśladownictwo; model 

3. Koncepcje kognitywne dokonane na podstawie paradygmatu strukturalistycznego

J. Piaget - inteligencja, równoważenie struktur poznawczych, adaptacja, asymilacja, akomodacja, rozwój jako ciąg jakościowych zmian w strukturach poznawczych i czynnościach umysłowych jednostki; fazy rozwoju inteligencji: inteligencja sensoryczno-motoryczna (0-2 r.ż.); inteligencja przedoperacyjna (2-6 r.ż.); operacje konkretne (6-11 r.ż.); operacje formalne (12-15 r.ż.) 

4. Koncepcje kulturowo-historyczne (antropologiczno-kulturowe) nawiązujące do kierunku kulturowo-historycznego w psychologii lub antropologii kulturowej

L. Wygotski - wyższe funkcje psychiczne, upośrednienie rozwoju przez środki kulturowe; narzędzia i znaki; interioryzacja 

5. Koncepcje dialektyczne ujmujące rozwój człowieka jako wypadkowa interakcji wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych

K. Riegel - dialektyczno-kontekstualna teoria rozwoju poznawczego 

6. Koncepcje humanistyczne

A. H. Maslow, C. R. Rogers - osoba, rozwój osobisty, samorealizacja jako główna tendencja rozwoju 

7. Ujęcia eklektyczne

D. J. Levinson - przemiany struktury życiowej, ery oraz okresy przejściowe; wypełnienie zadań 

charakterystycznych dla kolejnych okresów dorosłości

R. J. Havighurst - zadania rozwojowe, specyfika zadań jako rezultat współdziałania trzech grup 

      czynników: dojrzewania organizmu, oddziaływań kulturowych, rozumianych jako oczekiwania społeczne oraz indywidualnych dążeń i wartości jednostki; zdania rozwojowe w ciągu życia:

Niemowlęctwo i wiek poniemowlęcy

• Uczenie się chodzenia

• Uczenie się przyjmowania stałego pokarmu

• Uczenie się mówienia

• Uczenie się kontroli nad wydalaniem

• Uczenie się różnic płci

• Kształtowanie mechanizmów przywiązania

• Odkrywanie świata reguł społecznych przy aktywnej współpracy z dorosłym

• Rozwój czynności samoobsługowych w wyniku interakcji z dorosłymi

• Różnicowanie się emocji

    Średnie dzieciństwo

• Uczenie się sprawności fizycznych potrzebnych w codziennych zabawach

• Wytwarzanie zdrowych postaw wobec samego siebie i wzrastającego organizmu

• Uczenie się przebywania z rówieśnikami

• Uczenie się ról wynikających z płci

• Nabywanie gotowości do czytania, pisania i liczenia

• Rozwijanie pojęć potocznych przydatnych w życiu codziennym

• Uczenie się odróżniania dobra i zła. Początki kształtowania sumienia

• Poznawanie siebie i kształtowanie poczucia własnej odrębności

• Rozwijanie postaw wobec grup społecznych oraz instytucji

      Późne dzieciństwo

• Opanowanie mowy pisanej jako nowego języka; nabywanie umiejętności szkolnych

• Rozwijanie sumienia i systemu wartości

• Socjalizacja emocji - rozwijanie kontroli nad emocjami

• Rozwijanie umiejętności współdziałania z innymi

• Osiąganie relatywnej niezależności od innych

• Kształtowanie się obrazu własnej osoby

     Adolescencja

• Akceptacja zmian fizjologicznych i uczenie się efektywnego wykorzystywania możliwości własnego organizmu

• Uczenie się pełnienia ról społecznych związanych z płcią

• Nawiązywanie nowych i bardziej dojrzałych stosunków z rówieśnikami obu płci

• Osiągnięcie emocjonalnej niezależności od rodziców i innych dorosłych

• Zdobycie podstaw niezależności ekonomicznej

• Przygotowanie się do małżeństwa i życia rodzinnego

• Przygotowanie się do pracy zawodowej

• Rozwijanie zdolności intelektualnych niezbędnych do osiągnięcia społecznej kompetencji

• Kształtowanie się poczucia odpowiedzialności

• Uzyskanie zestawu wartości i systemu etycznego jako przewodnika działań

      Wczesna dorosłość

• Wybór małżonki(a)

• Uczenie się harmonijnego życia ze współmałżonkiem

• Rozpoczęcie życia rodzinnego

• Wychowywanie dzieci

• Uczenie się prowadzenia domu i akceptacja obowiązków domowych

• Rozpoczęcie kariery zawodowej lub kontynuacja edukacji rozpoczętej w poprzednim okresie

• Przyjmowanie odpowiedzialności obywatelskiej

• Znalezienie satysfakcjonującej grupy społecznej

     Średnia dorosłość

• Akceptacja i przystosowanie do fizjologicznych zmian średniego wieku

• Osiągnięcie dorosłej, społecznej i obywatelskiej, odpowiedzialności

• Uzyskanie i utrzymanie zadowalających osiągnięć w swoim zawodzie

• Rozwinięcie różnych form spędzania czasu wolnego

• Wspomaganie dorastających dzieci w stawaniu się odpowiedzialnymi

            i szczęśliwymi ludźmi dorosłymi

• Odnoszenie się do współmałżonka jako osoby

• Przystosowanie do starzenia się rodziców

      Późna dorosłość

• Radzenie sobie ze zmianami fizycznymi związanymi ze starzeniem się - pogodzenie się ze spadkiem sił fizycznych i pogarszaniem się stanu zdrowia

• Ukierunkowanie energii życiowej na nowe role i zadania w sposób dostosowany do realnych możliwości

• Przystosowanie się do emerytury i zredukowanych dochodów. Osiągnięcie na nowo odpowiedzialności za siebie i poczucia sprawstwa (własnej podmiotowości)

• Zaakceptowanie śmierci małżonka

• Poszukiwanie swojej grupy odniesienia, afiliacja do danej grupy wiekowej

• Akceptacja swojego życia (bilans życia), osiągnięcie integracji

• Rozwijanie się punktu widzenia wobec śmierci w ogóle i własnej śmierci jako naturalnego końca życia - uczenie się akceptacji śmierci

M. Tyszkowa - aktywność, doświadczenie jako materiał rozwoju, strukturacja i restrukturacja doświadczenia; doświadczenie gatunkowe, indywidualne i społeczne; zmiany rozwojowe są pochodną aktywności jednostki w jej środowisku; rodzina jako podstawowy kontekst rozwoju człowieka; doświadczenie indywidualne jako zmienna pośrednicząca między oddziaływaniem środowiska rodzinnego a zmianami rozwojowymi jednostki 
 
 

---