Wstęp do psychologii

WYKŁAD 1

Uwaga

- mechanizm redukcji nadmiaru informacji

- selektywność uwagi - zdolność wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji, lub ciągu myśli, kosztem innych

Zaangażowanie poznawcze

- ilość zasobów poznawczych, które człowiek przeznacza na wykonanie określonego zadania

- wielkość wysiłku poznawczego, jaki człowiek wkłada w przetwarzanie danej informacji

Koncepcja ograniczonych zasobów - człowiek ma ograniczoną możliwość przetwarzania informacji, które do niego docierają. Spośród natłoku komunikatów, wybiera te, które są dla niego najistotniejsze.

Zasoby uwagi
- wielkość „mocy przetworzeniowej” systemu poznawczego
- „energia” determinująca zdolność systemu do kontrolowania czynności i procesów poznawczych

droga centralna - wymaga zaangażowania poznawczego jest głębiej przetworzona, a tym samym lepiej zapamiętana.

Pozostałe informacje są przetwarzane drogą peryferyczną

Ebbinghaus - Efekt zapamiętywania i późniejszego odtwarzania materiału zależy od:

- długości materiału

- rozłożenia części materiału

- podobieństwa materiału A i B

- sensowności materiału

- stopnia oswojenia z materiałem

Craik i Lockhart - Głębokość przetwarzania informacji: trzy poziomy przetwarzania informacji: fizyczny, akustyczny, sematyczny

WYKŁAD 3

Test psychologiczny ma wartość diagnostyczną, gdy jest:

Wystandaryzowany

Obiektywny

Znormalizowany

Rzetelny

Trafny

Badania korelacyjne - poszukiwanie związków

Badania eksperymentalne - poszukiwanie różnic

Psychologia naukowa - humanistyczna

Nacisk na zależności przyczynowe

Skrajny obiektywizm

Podstawowe jest poznanie

Skutki zależą od przyczyn działających w interakcji

Wartościować można prawdziwość twierdzeń, a nie fakty

Psychologia nienaukowa - potoczna

Nastawienie indeterministyczne

Indywidualne przeżycie

Podstawowe są poczucie, przeświadczenie, wiara, itp.

Nie ma przyczynowości, ale raczej wyjaśnianie

Fakty mają swoją wartość

Desygnaty pojęcia „nauka"

•Elementy pewnego rodzaju poznawania rzeczywistości, głównie takie jak:

-język jako formalny aspekt systemu naukowego

-metoda, jako sposób naukowego badania i systematyzowania

-instytucja jako pewna forma organizowania nauki

Condillac: „Nauka nie jest niczym innym jak tylko dobrze skonstruowanym językiem. ”Neopozytywiści: „Nie ma nauki w ogóle, lecz tylko pewien specyficzny język ”

Kotarbiński: „Metoda to sposób systematycznie stosowany”

Nauka to poznanie pewnego rodzaju:

-poznanie odkrywcze, czyli badanie naukowe,

-rezultat poznania, czyli wytwór nauki, może być:

•subiektywny: stan umysłu lub pewna umiejętność

•obiektywny: system odkrytych praw, czyli teoria naukowa

-poznanie nieodkrywcze czyli kształcące

•przedmiot uczenia się, proces uczenia się, rezultat uczenia się

Naukę można także rozumieć:

•subiektywnie, jako wiedzę konkretnej osoby (najczęściej systematyczną)

•obiektywnie jako zespół zdań na jakiś temat (np. wiedza psychologiczna na temat osobowości człowieka).

WYKŁAD 4

Rozwój -ciąg zmian, uporządkowanych, pozostających we wzajemnym związku ze sobą.

Zmiany mogą być:

Uniwersalne-odnoszą się do każdego człowieka i powiązane są z wiekiem, biologiczne dojrzewanie organizmu, uniwersalne zmiany społeczne

Wspólne-dotyczą pewnej grupy ludzi (np. grupy pokoleniowej)

Indywidualne-właściwe tylko dla pojedynczych osób (np. zmiany wywołane czynnikami traumatycznymi).

Metody badawcze w psychologii rozwojowej

Badania nieeksperymentalne:

Badania poprzeczne -przekrojowe -badanie osób w różnym wieku

Badania podłużne -badanie tej samej grupy ludzi w różnym wieku

Badanie ukośne -kilka grup pokoleniowych w tym samym wieku, badane w różnym czasie

Badania eksperymentalne

Podejścia do analizy rozwoju

mechanistyczne

•rozwój jest efektem oddziaływania czynników zewnętrznych, bierny organizm jest kształtowany przez doświadczenie

•organizm jest dobrze funkcjonującą maszyną rozwój to ciągła zmiana o charakterze ilościowym czyli rozwój umiejętności i sprawności

organizmiczne

•rozwój odnosi się do zmian w formie lub organizacji układu, organizm jest aktywny i nadaje formę swojemu doświadczeniu

•zmiany w zachowaniu są jedynie symptomem zmiany na głębszych poziomach, zmiana ma charakter jakościowy, nieciągły. Treścią życia jest zmienność, a nie dążenie do stablizacji czyli homeostazy

Kryteria zmiany rozwojowej S. Krajewskiego:

•zmiana musi być względnie długotrwała, nie może być nagła i jednorazowa

•zmiana nie może być pojedyncza, ale musi być ciąg zmian

•ciąg zmian nie może mieć charakteru powtarzającego się cyklu

•zmiana powinna dotyczyć jakiejś wewnętrznie zróżnicowane struktury

•zmiana powinna mieć charakter względnie nieodwracalny

•zmiany powinny mieć charakter spontaniczny -ich przyczyny tkwią w samym układzie

Koncepcje rozwoju

Teorie typu A (np.Erik Ericson)-model fazowy. Rozwój jest procesem kierunkowych zmian struktury i jej funkcji, zmierza ku określonym stanom końcowym (z reguły są wartościowane pozytywnie).

Teorie typu B (np.Daniel Levinson)-modele cykliczne. Rozwój jest cyklem zmian stadialnych, osiągnięcie kolejnego stadium ani nie jest wartościowane pozytywnie nie jest rozumiane jako bardziej pozytywne.

Teorie typu C (np.Robert Siegler)-modele sekwencyjne. Zmiany rozwojowe nie układają się w sekwencję stadiów, ale są to raczej przekształcenia związane głównie z doświadczeniem człowieka

Teorie typu D (np.Bandura)-modele liniowe. Rozwój to ciągły proces nabywania i kumulowania doświadczenia, podporządkowany tym samy prawom przez cały czas (np. prawom uczenia się)

Teorie typu E (np.Lew Wygotsky) -modele mieszane. Zmieniający się system jest elastyczny, zależy od wielu czynników, zmiany dokonują się selektywnie i zmierzają w kierunku wielu możliwych punktów.

Główne cechy teorii Piageta

•badanie uniwersalnych zmian rozwojowych

•stała sekwencja zmian

•mechanizm wyjaśniający proces przechodzenia do kolejnych stadiów

•celem rozwoju jest umysł działający jak “naukowiec”

•konstruktywizm-interakcja struktur umysłowych i informacji dochodzących z zewnątrz

Piaget = akomodacja + asymilacja

WYKŁAD 5 i 6

Organizacja procesów spostrzegania

Asocjacjonizm

Wundt, Tichener

części ważniejsze niż całość

łączenie wrażeń w spostrzeżenia - prawa kojarzenia, Arystoteles(Prawa kojarzenia, Arystoteles -styczność w czasie, styczność w przestrzeni)

w polu percepcyjnym wszystkie części jednakowo ważne

mechanizm fizjologiczny wyodrębniania cech pierwotnych - niewyjaśniony

Strukturalizm

Wertheimer, Koffka, Köhler

prymat całości nad częściami

wyodrębnianie całości - zasady Wertheimera(bliskość, podobieństwo, wspólna droga, dobra figura, domykanie, ciągłość, figura i tło)

w polu percepcyjnym figura ważniejsza od tła

mechanizm fizjologiczny spostrzeżeń i ich spoiwa - niewyjaśniony

BUFOR SENSORYCZNY (badania Sperlinga )

(pamięć sensoryczna, pamięć ultrakrótkotrwała,

rejestr sensoryczny)

• przechowuje w bardzo krótkim czasie (około 300 milisekund) pełny obraz spostrzeganego bodźca

• przechowywana informacja nie ma charakteru znaczeniowego - dotyczy tylko przestrzennej lokalizacji i fizycznych wymiarów bodźca

• lokalizacja przechowywanej informacji w pamięci sensorycznej - w centralnej części układu nerwowego (a nie na siatkówce)

Wyodrębnianie cech(z dołu do góry)

Rozpoznawanie za pośrednictwem komponentów

• Proste elementy przedmiotów łączą się ze sobą tworząc złożony obraz spostrzeganego przedmiotu

• Informacja dostępna na poziomie receptorów - analizowana na wyższych piętrach układu nerwowego

• Rozpoznawanie przez porównanie z wzorcem (poznawczą reprezentacją w pamięci)

• Detekcja niezmienników, czyli stałych właściwości spostrzeganego obiektu

Wyodrębnianie cech, Hubel i Wiesel (1979)

• Badania fizjologii układu nerwowego: wyodrębnianie cech - kluczowa zasada przetwarzania wzrokowego

• Specyficzne neurony kory wzrokowej w mózgu reagują na zmieniającą się stymulację prezentowaną do specyficznych obszarów siatkówki odpowiadających tym neuronom

• Każdy neuron korowy przypisany do pola recepcyjnego na siatkówce

• Neurony (detektory cech) reagują na linie, kąty, ruch, barwy

• Integracja: w obszarze asocjacyjnym wzrokowej części kory mózgowej

• Konorski: jednostki gnostyczne; integracja w obszarach asocjacyjnych kory mózgowej

Rozpoznawanie za pośrednictwem komponentów, Biederman (1987)

• Jednostki percepcyjne - geony - sześciany, walce, kliny, stożki, kule i ich odpowiedniki o zakrzywionych kształtach

• Geony są proste i niezmienne ze względu na punkt widzenia (czyli rozróżnialne z różnych punktów widzenia)

• Rozpoznanie przedmiotu przez porównanie z wzorcem

Podejście „z dołu do góry” nie wyjaśnia

• Wpływu oczekiwań i kontekstu na spostrzeganie

• Roli doświadczenia (procesy pamięciowe) w poszukiwaniu i interpretacji (procesy myślenia) danych zmysłowych, zwłaszcza gdy informacja sensoryczna jest niepełna

Podejście konstruktywistyczne(z góry na dół)

• Osoba spostrzegająca konstruuje poznawcze rozumienie (percepcję) bodźca wykorzystując nie tylko informację zmysłową, ale posługując się także innymi źródłami informacji (wiedza, oczekiwania)

• Doświadczenie (wiedza) zakodowane w strukturach poznawczych człowieka stanowi kontekst organizujący spostrzeganie

• Interpretacja docierającej stymulacji bodźcowej (myślenie, wnioskowanie: hipotezy i ich szybka weryfikacja)

• Spostrzeżenie

Zależność spostrzegania od kontekstu wewnętrznego

• Interpretacja figur dwuznacznych (figura i tło)

• Nadawanie znaczenia

• Dostosowywanie spostrzeganego obrazu do oczekiwania wytworzonego na podstawie posiadanej wiedzy

Konstruktywizm - podsumowanie

• Spostrzeganie zależy od posiadanej i ciągle aktualizowanej wiedzy

• Sposób widzenia świata jest konstruowany w umyśle człowieka

Teoria detekcji sygnałów:
jak znaleźć igłę w stogu siana

Detekcja sygnałów

• Reakcja na sygnał - trafienie

• Brak reakcji na szum - poprawne odrzucenie

• Brak reakcji na sygnał - chybienie

• Reakcja na szum - fałszywy alarm

Teoria detekcji sygnałów

• Rola oczekiwań w detekcji sygnałów: Duża szybkość i dokładność detekcji bodźców zlokalizowanych blisko od oczekiwanego miejsca (tam jest skierowana uwaga)

• Rola różnic indywidualnych w detekcji sygnałów: potrzeba aprobaty koreluje z ryzykownym progiem decyzyjnym

Kategoryzacja percepcyjna
Spostrzeganie jako proces kategoryzowania

• Procesy spostrzegania są powiązane z myśleniem pojęciowym, z procesami pamięciowymi i z procesami uczenia się

• Uruchamianie posiadanej już wiedzy, by przypisać dany obiekt do kategorii (proces góra-dół)

• Analiza cech obiektu (proces dół-góra)

Prototyp - uśredniona wielkość egzemplarzy danej kategorii lub egzemplarz najbardziej reprezentatywny, będący punktem odniesienia w kategoryzacji szeregu innych zniekształconych bodźców

Uczenie się spostrzegania

• Spostrzeżenie jakiegokolwiek obiektu wymaga uprzedniego treningu w spostrzeganiu tegoż obiektu

• Żeby rozpoznawać obiekt, trzeba ukształtować jego reprezentację umysłową

• Trening percepcyjny polegający na wielokrotnym kontakcie z bodźcem jest koniecznym warunkiem nauczenia się, jak spostrzegać go teraz i rozpoznawać później

Złudzenia percepcyjne

• Złudzenia percepcyjne - spostrzeganie zależności między elementami bodźca w sposób niezgodny z fizyczną rzeczywistością

• Złudzenia percepcyjne dostarczają argumentów przemawiających za złożonym przetwarzaniem informacji w procesie spostrzegania prostych sytuacji bodźcowych

DNA -kwas dezoksyrybonukleinowy, odpowiedzialny za syntezę białek.

James Watson i Francis Crick - pierwsi zaproponowali spiralną budowę cząsteczki DNA w 1953

Jedną ze składowych DNA jest jeden z aminokwasów: adenina, cytozyna, tymina i guanina. Aminokwasy ustawione są w sieci DNA po kolei. Miejsce przez nie zajmowane nazywane jest lokusem.

“Główna zasada” genetyki molekularnej- DNA podlega trankrypcji na mRNA

mRNA ulega translacji do białek za pośrednictwem tRNA

OGOD (one good one loci) -pojedyncze geny w konkretnych miejscach wpływają na daną cechę

Choroby zależne od jednego chromosomu:

Zespół Downa -trisomia chromosomu 21

Dziedziczenie wielogenowe: Schizofrenia

Dowody na to, że cechy wrodzone (geny) wpływają na zachowanie

•Zachowania są specyficzne gatunkowo

•Zachowania powtarzają się w kolejnych pokoleniach

•Zachowania ulegają zmianie w wyniku zmian biologicznych organizmu

•U ludzi pewne zachowania powtarzają się w tej samej rodzinie

•Gatunki spokrewnione ewolucyjnie mają podobne zachowania

Dziedziczenie: odtwarzanie w kolejnych pokoleniach struktury, funkcji i poszczególnych cech u osobników tego samego gatunku.

Odziedziczalność: miara statystyczna -proporcja obserwowalnej wariancji fenotypowej, którą można wyjaśnić wariancją genetyczną.

Psychofizjologia -badanie relacji pomiędzy procesami psychologicznymi a fizjologicznymi.

Półkule mózgowe

Powierzchnie mózgu: górno-boczna, podstawna

Bruzda środkowa (Rolanda), bruzda boczna (Sylwiusza)

Cztery płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny

Metody obrazowania mózgu

EEG Elektroencefalografia

Fale alfa (8-13 Hz, 20-100 mikrowoltów) -stan czuwania i rozluźnienia

Fale beta (13-25 Hz, 5-20 mikrowoltów) -skupienie się, zwrócenie uwagi

Fale wolne (delta 0,5 -4 Hz, theta -4 -8 Hz) -sen, zapisy dziecięce i patologiczne

WYKŁAD 7

Uwaga - mechanizm redukcji nadmiaru informacji

• Uwaga intensywna - skupiona na niewielkiej ilości bodźców - wyostrzona świadomość treści wchodzących w jej pole (zogniskowanie światła na soczewce)

• Uwaga ekstensywna - rozproszona, obejmuje wiele bodźców w sposób mniej intensywny - osłabienie świadomości tego, co znajduje się w jej polu (reflektor o szerokim zasięgu)

• Procesy przeduwagowe - przedświadoma obróbka bodźców, zwykle prezentowanych w bardzo krótkim czasie lub w sposób zdegradowany - odbiór, selekcja i obróbka bodźców, z których działania nie zdajemy sobie sprawy

Funkcje uwagi

• Selektywność

• Czujność

• Przeszukiwanie

Selektywność

• Selektywność - zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli, kosztem innych

Efekt Stroopa - nazwa koloru interferuje z nazwą koloru druku. Czynność czytania jest zautomatyzowana, dlatego trudno ją „wyłączyć” i skoncentrować się tylko na identyfikacji koloru druku. Nazwa koloru aktywizuje ścieżkę korową dla wypowiadania tej nazwy, a nazwa koloru druku aktywizuje ścieżkę dla nazywania koloru - następuje interferencja

Selekcja pierwotna - selekcja bodźców odbieranych przez narządy zmysłowe: ograniczenia fizjologiczne i anatomiczne

Selekcja wtórna - w procesach pamięciowych: między pamięcią krótkotrwałą a długotrwałą

Selekcja trzeciego rzędu - z pamięci długotrwałej do pamięci operacyjnej

Trzy stadia pamięci - trzy rodzaje selektywności uwagi

Pamięć:

Sensoryczna

Krótkotrwała

Długotrwała

Czujność

Czujność - zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem, a ignorowania pozostałych bodźców, zwanych szumem

Detekcja sygnałów

• Reakcja na sygnał - trafienie

• Brak reakcji na szum - poprawne odrzucenie

• Brak reakcji na sygnał - chybienie

• Reakcja na szum - fałszywy alarm

Przeszukiwanie

Przeszukiwanie - systematyczne badanie pola percepcyjnego w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium

• Dystraktory - bodźce inne niż właściwe, które odwracają uwagę od właściwych

• Efekt wielkości zestawu - stopień, w jakim liczba elementów utrudnia (spowalnia) proces przeszukiwania

• Nagłe pojawienie się bodźca przyciąga uwagę - korzyści adaptacyjne

Fizjologiczne mechanizmy uwagi

• Odruch orientacyjny: Skierowanie receptorów na źródło stymulacji - towarzyszy temu aktywność motoryczna ułatwiająca odbieranie bodźców; Wzrost wrażliwości wszystkich receptorów; Wzrost poziomu aktywacji organizmu; Fizjologiczny mechanizm uwagi niespecyficznej (pojawia się przy nowych bodźcach)

• Mechanizm indukcji ujemnej: Pobudzenie w pewnej okolicy kory mózgowej wywołuje hamowanie w okolicach sąsiednich; Dzięki temu pobudzenie w korze mózgowej ma charakter zogniskowany a nie rozlany; Indukcja ujemna uruchamia uwagę specyficzną (zogniskowaną)

• Habituacja: Zmniejszenie wrażliwości na bodźce monotonne, powtarzające się i nie wymagające reakcji; Zmiana bodźca powoduje natychmiastowy wzrost czujności i skupienie uwagi

• Działanie układu siatkowatego pnia mózgu: Sieć włókien nerwowych oplatających okolice podkorowe; Włókna nerwowe: pobudzające i hamujące; Dzięki aktywności układu siatkowatego mamy w jednym momencie ułatwiony odbiór bodźców słuchowych, za chwilę zaś wzrokowych

Psychologiczne koncepcje uwagi

• Teorie selekcji na poziomie percepcji: Model Broadbenta. Model Treisman:

Z kanału ignorowanego nie przedostają się żadne semantyczne aspekty bodźca, jedynie cechy fizyczne(Broadbenta)

Teoria późnej selekcji(Treisman)

Hipoteza „osłabiacza”: komunikaty nie analizowane przez uwagę ulegają osłabieniu - te informacje są przetwarzane w zdegradowanej formie

Trzy etapy selektywnego odbioru informacji:

(1) odbiór i analiza ze względu na cechy fizyczne

(2) analiza ze względu na wzorce percepcyjne

(3) nadawanie znaczenia

Potrzeby, nastawienia, doświadczenia decydują o progu intensywności docierających bodźców

• Teorie selekcji na poziomie reakcji: Model Deutscha i Deutsch:

Na etapie analizy sensorycznej i percepcyjnej nie ma selekcji informacji - człowiek spostrzega wszystko

Filtr uwagi jest uruchamiany, gdy informacje mają być przekazane do pamięci krótkotrwałej

Kryterium selekcji - kryterium ważności dla planowanej reakcji (funkcjonalne)

• Teorie integrujące: Model Johnstona. Zmodyfikowana koncepcja Treisman

Selekcja informacji dokonuje się zarówno na wczesnych jak i na późniejszych etapach przetwarzania

Dwa niezależne filtry: sensoryczny i semantyczny?

Jeden filtr uwagi - elastyczny, działający na różnych poziomach przetwarzania informacji

Im głębszy poziom przetwarzania informacji, tym wolniejsze tempo działania filtra uwagi

• Teorie uwagi podzielnej: Teoria modułów. Teoria zasobów

Czy można nadzorować dwie czynności w tym samym czasie?

Uwaga jest systemem niezależnych, wyspecjalizowanych modułów przetwarzania danych, obejmujących nie tylko selekcję bodźców, lecz także kontrolę reakcji wykonawczych

Każdy moduł ma ograniczoną pojemność - na wejściu i na wyjściu

Teoria zasobów - Kahneman

Technika podwójnego zadania - jednoczesne wykonywanie dwóch prostych czynności, z których jedna przybiera dwa poziomy trudności

Uwaga działa jak system dystrybucji energii mentalnej (zasoby uwagi)

Czym są zasoby uwagi?

Niespecyficzne zasoby - konstrukt wyjaśniający a nie zmienna

Cechy uwagi

• Koncentracja (natężenie) uwagi - jak człowiek skupia się na bodźcach. Zależy od aktywacji i mobilizacji CUN

• Dynamika uwagi (giętkość, przerzutność) - łatwość przechodzenia od jednego źródła bodźców do innego, od jednej czynności do innej

• Zakres uwagi (pojemność) - ile elementów może człowiek objąć jednym aktem uwagi (pamięć bezpośrednia)

• Wybiórczość uwagi (selektywność) - zdolność do wyodrębniania cech, bodźców na szerszym tle. Zależy od stopnia złożoności bodźców

• Stabilność uwagi - Stosunek natężenia do giętkości. Miarą jest czas koncentracji uwagi na jednym obiekcie

Uwaga a centralne i peryferyczne przetwarzanie informacji

• Demonstracja:

- tworzenie kontekstu za pomocą instrukcji

- kierowanie uwagi badanego na określone elementy obiektu będzie powodowało, że zostaną one lepiej zapamiętane (będą przetwarzane głębiej - centralnie)

- nie oznacza to, że nie zostały zarejestrowane: zgodnie z modelem integracji cech, zarówno sygnał jak i dystraktor pozostają w polu spostrzeżeniowym (przetwarzanie przeduwagowe i uwagowe)

- elementy przetworzone przeduwagowo mogą pozostawać w pamięci utajonej

WYKŁAD 8

Co to jest uczenie się

• Uczenie się - względnie trwała zmiana zachowania organizmu powstająca w wyniku doświadczenia

• Przejaw uczenia się - zmiana w zachowaniu

• Warunki, by mogło nastąpić uczenie się:

• gotowość

• doświadczenie

• Uczenie się i adaptacja:

Uczenie się jest mechanizmem, dzięki któremu organizmy mogą przystosować się do zmieniającego się i nieprzewidywalnego środowiska

Warunkowanie

• Warunkowanie - proces uczenia się skojarzeń

• Uczenie się, że dwa bodźce występują razem - warunkowanie klasyczne

• Uczenie się kojarzenia reakcji z jej konsekwencjami - warunkowanie instrumentalne

Warunkowanie klasyczne

• Podstawy neuronalne

Każde uczenie się, w tym warunkowanie klasyczne, pociąga za sobą zmiany w efektywności połączeń synaptycznych pomiędzy neuronami

Warunkowanie instrumentalne

• Za pomocą metody stopniowych przybliżeń nagradza się reakcje coraz bliższe oczekiwanemu zachowaniu a ignoruje się inne

Warunkowanie instrumentalne
1.zasady wzmacniania

• Bodziec wzmacniający - każda konsekwencja nasilająca określone zachowanie przez dostarczenie czegoś pozytywnego lub usunięcie czegoś negatywnego

• Pozytywny bodziec wzmacniający - nasila reakcję przez dostarczenie bodźca po jej wystąpieniu

• Negatywny bodziec wzmacniający - nasila reakcję przez ograniczenie lub usunięcie nieprzyjemnego bodźca

• Bezpośrednie i odroczone bodźce wzmacniające

2. rozkłady wzmocnienia

• Rozkład o stałych proporcjach - wzmacnia zachowanie po określonej liczbie reakcji

• Rozkład o zmiennych proporcjach - dostarcza wzmocnienia po nieprzewidywalnej liczbie reakcji

Prawa uczenia się: generalizacja, różnicowanie, hamowanie, habituacja, wzmacnianie, wygaszanie, karanie, prawo efektu

Generalizacja reakcji - skłonność do występowania reakcji podobnych do oryginalnej, wzmacnianej lub warunkowej w sytuacji warunkowania

Różnicowanie - w warunkowaniu instrumentalnym - odmienne reagowanie na bodźce, które sygnalizują, czy dane zachowanie zostanie wzmocnione, czy nie; w warunkowaniu klasycznym - zdolność rozróżniania między bodźcem warunkowym a innym bodźcem, który nie sygnalizuje bodźca bezwarunkowego

Hamowanie - redukcja lub zapobieganie reakcji w wyniku działania innego procesu

Wzmocnienie - (w ujęciu Skinnerowskim) - dowolne zdarzenie występujące w środowisku bezpośrednio po reakcji i podtrzymujące tę reakcję

Wygaszanie - osłabienie wyuczonej reakcji wynikające z procedury wygaszania: w warunkowaniu klasycznym - prezentacja bodźca warunkowego bez bodźca bezwarunkowego; w warunkowaniu instrumentalnym - niestosowanie czynnika wzmacniającego mimo wystąpienia reakcji

Karanie - osłabianie reakcji przez stosowanie bodźca karzącego. Bodziec karzący - przykra konsekwencja zmniejszająca częstotliwość poprzedzającego ją zachowania

Wyuczona bezradność (Seligman i Maier, 1967)

Gdy kary są nieprzewidywalne i nieoczekiwane - powstaje poczucie braku kontroli nad losem - skutek: bezradność i depresja

Prawo efektu - z wielu możliwych czynności będących odpowiedzią na nową sytuację, w jakiej znalazła się jednostka, utrwala się ta, której towarzyszy lub po której następuje stan zadowolenia, satysfakcji (przyjemności)

WYKŁAD 9

Uczenie się metodą prób i błędów

• Łączy warunkowanie instrumentalne z uczeniem się map poznawczych

• Prawo efektu

Uczenie się utajone(Uczenie się utajone - uczenie się, które z początku nie ujawnia się w zachowaniu)- mapy poznawcze

• Behawioryści - organizmy uczą się tylko tych reakcji, które są wzmacniane

• Edward C. Tolman - uczenie się następuje także pod nieobecność wzmocnień

• W procesie uczenia się są nabywane dwa komponenty:

• mapa poznawcza, czyli wewnętrzna reprezentacja sytuacji uczenia się jako całości

• oczekiwanie dotyczące konsekwencji działań

• Uczeniu się podlega nie zachowanie, ale raczej wiedza, która może być wykorzystana do zachowania

Tworzenie map poznawczych u ludzi (Thorndyke, 1981)

• Wiedza o punktach orientacyjnych

• Wiedza o drodze

• Wiedza przeglądowa

Uczenie się utajone a pamięć utajona

• Uczenie się świadome (explicite) - wymaga kierowania uwagą

• Uczenie się utajone (implicite) - proces uczenia się nie jest uświadamiany

• Torowanie (priming) - obiekt spostrzeżony więcej niż jeden raz, łatwiej jest zauważany przy drugiej i następnych okazjach

• Uczenie nieskojarzeniowe - tendencja do przedkładania tego, co znane nad to, co nieznane

• Efekty uczenia utajonego mierzy się pośrednio

• Miara uczenia utajonego - poziom wykonania zadania: szybsze lub dokładniejsze wykonanie zadania

• Odpowiednie wykonanie nie wymaga uświadamiania sobie procesu uczenia się

Uczenie się przez wgląd

• Psychologia postaci

- całość jest czymś więcej niż sumą części

- zestawianie znanych faktów w nowy sposób

• Eksperymenty Koehlera z udziałem szympansa Sułtana

• Uprzednie doświadczenie - organizacja materiału - zrozumienie - reakcja AHA!

• Wgląd - nagłe zrozumienie relacji między elementami danej sytuacji, istotnych dla osiągnięcia określonego celu

Uczenie się przez rozwiązywanie problemów

• Przejawem uczenia się może być rozwiązywanie problemów. Uczenie się wyraża się w nim nie wprost, lecz pośrednio

• Warunki uczenia się przez rozwiązywanie problemów:

uprzednie doświadczenie, własna inwencja podmiotu, wyjście poza dostarczone informacje w nowej sytuacji (brak wzorców), pojawienie się nowego, oryginalnego rozwiązania

Uczenie się przez rozwiązywanie problemów
Newell i Simon (1972)( Rozwiązywanie problemów może być charakteryzowane jako poszukiwanie sekwencji operatorów, która przekształci stan bieżący w stan celu)

• Stany: w każdym momencie rozwiązywania problem może być postrzegany jako będący w jakimś bieżącym stanie

• Cele: cel to stan, który dana osoba stara się osiągnąć

• Operatory: kroki, które mogą być podjęte, aby zmienić stan bieżący w inny stan bliższy celowi

• Poszukiwanie: niektóre problemy mogą być rozwiązane przez zastosowanie pojedynczego operatora, ale rozwiązanie złożonych problemów wymaga zastosowania sekwencji operatorów

Uczenie się przez obserwację - uczenie się społeczne

• Uczenie się nie zawsze wymaga bezpośredniego doświadczenia - uczymy się także przez obserwację

• Proces obserwacji i naśladowania zachowań innych - modelowanie

• Obserwacja zachowania innych osób - nabycie schematu

• Model - osoba, którą obserwuje uczący się

• Albert Bandura - badania nad społecznym uczeniem się

Nabywanie pojęć

Pojęcia naturalne (E. Rosch)

• Pojęcia naturalne, w odróżnieniu od pojęć laboratoryjnych, nie mają logicznej struktury typu wszystko albo nic

• Kategorie naturalne nie są definiowane przez obecność kilku cech: wiele cech jest wiązanych z kategorią i dany przypadek należy do kategorii w takim stopniu, w jakim posiada te charakterystyczne cechy

• Pojęcia naturalne mają nieostre granice, w których elementy w różnym stopniu należą do kategorii

• Testowanie hipotez - właściwe tylko dla uczenia się kategorii z wyraźnymi granicami

• W nabywaniu pojęć naturalnych bodźce są oceniane jako typowe, jeśli mają cechy, które są powiązane z daną kategorią

Teoria schematu (Gluck i Bower, 1988)

• ludzie tworzą asocjacje pomiędzy różnymi cechami i kategoriami w takim stopniu, w jakim przedstawiciele kategorii wykazują te cechy i budują schemat (prototyp) tego, jaki jest typowy przedstawiciel kategorii

• Testowany bodziec jest przypisywany do kategorii, która ma najsilniejsze asocjacje z cechami tego bodźca testowego

Teorie wzorca (Medin i Schaffer, 1978)

• Ludzie klasyfikują przykłady jako należące do kategorii w takim stopniu, w jakim są podobne do innych egzemplarzy kategorii

Uczenie się a pamięć - Uczące się komórki

CHEMICZNE PODSTAWY PROCESU UCZENIA SIĘ

• Hipoteza Hebba (1949): na uczenie mogą się składać zmiany w funkcjach nerwowych, spowodowane jednoczesnym uczynnieniem dwu komórek

• “Plastyczność Hebba” - komórki, które razem się aktywują, ze sobą się zespalają

• Pamięć składa się z grup neuronów, które przy każdej aktywacji wspólnie odpalają ładunki o tym samym wzorcu. Wiązania pomiędzy poszczególnymi neuronami, które wiążą je w pojedynczą pamięć, powstają w procesie zwanym długotrwałym wzmocnieniem synaptycznym (LTP - long-term potentiation).

• krótki epizod w życiu neuronu może doprowadzić do długotrwałych zmian w jego zachowaniu

Cechy LTP:

• Swoistość:

LTP nie zmienia całego neuronu postsynaptycznego, zmienia tylko te konkretne synapsy tego neuronu postsynaptycznego, które brały udział w tym wydarzeniu. Podobnie jak uczenie się, LTP jest specyficzne dla konkretnego pobudzenia

• Kooperatywność:

By wystąpiło LTP, impulsy muszą ze sobą współdziałać

• Asocjacyjność (skojarzone współdziałanie):

Dopiero skojarzone współdziałanie dwóch dróg między komórkami (A i B) może wyzwolić reakcję w komórce C

• Rola neuroprzekaźników w LTP:

• Glutaminian - główny przekaźnik pobudzający w mózgu

• Lokalizacja LTP:

- pierwsze badania: Hipokamp

- obecnie: LTP występuje w wielu obszarach mózgu i w wielu układach uczenia się

• Długotrwałą pamięć o wydarzeniu mogą podtrzymywać białka wytwarzane w komórkach po zakończeniu procesu uczenia się

WYKŁAD 10

PAMIĘĆ - to procesy dzięki którym informacja jest kodowana i przechowywana w umyśle oraz z niego wydobywana

Pamięć

1.Trzy rodzaje pamięci: epizodyczna, semantyczna, proceduralna

2. Trzy procesy pamięci: kodowanie, przechowywanie, wydobywanie

3. Trzy stadia pamięci: sensoryczna, krótkotrwała, długotrwała

5. Zapominanie: zacieranie się śladu, brak wskazówek, interferencja, wypieranie

Trzy procesy pamięciowe

Pamięć jako przetwarzanie informacji: informacja odbierana przez nasze zmysły - przed zapamiętaniem musi być odpowiednio przekształcona - tak, aby było możliwe zapisanie jej w pamięci

Kodowanie:

• Koncepcja podwójnego kodowania Paivio (1971), Bower (1972)

• Kodowanie na poziomie semantycznym

- elaboratywność przetwarzania, efekt generowania

Im bardziej elaboracyjnie przetwarzany materiał, tym lepsze jego pamiętanie

Przetwarzanie elaboracyjne i samogenerowanie poprawia pamiętanie poprzez wzmocnienie szlaków poszukiwań pamięciowych

Przechowywanie - Utrzymywanie informacji mimo upływu czasu - przez powtarzanie

Przypominanie - Wydobywanie - lokalizowanie przechowywanej informacji w pamięci i jej wyciąganie do świadomości

Strategie wydobywania - dekodowanie

kod wizualny

kod akustyczny

kod semantyczny

Trzy stadia pamięci

Pamięć sensoryczna

(bufor sensoryczny, pamięć ultrakrótkotrwała,

rejestr sensoryczny)

• przechowuje w bardzo krótkim czasie (około 300 milisekund) pełny obraz spostrzeganego bodźca

• przechowywana informacja nie ma charakteru znaczeniowego - dotyczy tylko przestrzennej lokalizacji i fizycznych wymiarów bodźca

• lokalizacja przechowywanej informacji w pamięci sensorycznej - w centralnej części układu nerwowego (a nie na siatkówce)

Pamięć krótkotrwała

Koncentracja uwagi na jakimś bodźcu > przechowywanie w pamięci krótkotrwałej (operacyjnej) - około 18 sekund (do 1 minuty) > po czym ślad pamięciowy zanika

• Efekt kolejności

• Porcjowanie

• Interferencja w pamięci krótkotrwałej

• Konsolidacja

Efekt kolejności:

• Pierwszą i ostatnią pozycję w szeregu obdarzamy większą uwagą niż pozostałe

• Bodźce pierwsze mają największą szansę na wielokrotne przypominanie. Tendencja do najlepszego przypominania bodźców pierwszych: efekt pierwszeństwa

• Bodźce ostatnie mogą znajdować się jeszcze w pamięci krótkotrwałej, dlatego lepiej je przypominamy: efekt świeżości

Porcjowanie

• Miller (1956): przeciętnie zapamiętujemy 7 jednostek (+-2)

• Grupowanie

Interferencja w pamięci krótkotrwałej

Nowa informacja pojawiająca się w pamięci krótkotrwałej powoduje zastąpienie informacji starej chyba, że zwrócimy UWAGĘ na element informacji

Konsolidacja

• Włączanie nowych informacji do przechowywanych schematów

Nowe spojrzenie na pamięć krótkotrwałą

• Badania neurobiologiczne wskazują, że istnieje okres konsolidacji, podczas którego nowo wyuczona informacja przechodzi ze swojej labilnej formy w pamięci krótkotrwałej (STM) do stabilnej i utrwalonej formy w pamięci długotrwałej (LTM)

• Właśnie w tym okresie materiał jest szczególnie podatny na zniekształcenia

• Czas trwania owej konsolidacji zależy od rodzaju nabywanego materiału: bardziej złożone informacje konsolidują się dłużej

• Może to zająć minuty, godziny, a nawet dni!

Zapominanie

• Hipoteza zanikania śladu:

Ślady pamięciowe słabną wraz z upływem czasu i dlatego są trudniejsze do odnalezienia

• Hipoteza dotycząca wskazówek dla odnajdywania:

Nie zapominamy tego, co zapamiętaliśmy, tylko tracimy dostęp

• Hipoteza interferencyjna:

Współzawodnictwo ze strony innych wspomnień blokuje odnajdywanie poszukiwanej informacji

• Zapominanie umotywowane (wypieranie)

Zdarzenia i obiekty budzące lęk, poczucie winy, są wypierane ze świadomości; pozostają w sferze nieświadomości

Wskazówki kontekstowe - elementy ogólnej sytuacji uczenia się, które ulegają powiązaniu z zapisem pamięciowym

Nastrój jako wskazówka

• Każda emocja jest charakterystycznym stanem psychicznym, który tworzy węzeł w sieci pamięciowej

• Oatley i Jenkins (2003)- Nastroje są specyficznymi sposobami (modalnościami) organizacji mózgu i takie specyficzne nastroje dają uprzywilejowany dostęp do wspomnień, zdarzeń, doświadczanych w tym samym stanie emocjonalnym

• Conway (1990)-Kiedy zapamiętujemy określone zdarzenia, wówczas wiele z nich jest w pamięci indeksowanych według specyficznych rodzajów emocji. Uprzywilejowany dostęp do indeksowanego według emocji zbioru wspomnień zdarzeń ma miejsce wtedy, gdy jesteśmy w tym samym stanie emocjonalnym

WYKŁAD 11

Organizacja pamięci

Teoria poziomów przetwarzania (Craik i Lockhart, 1972)

im głębiej przetworzony materiał, tym lepiej zapamiętany

- im głębiej przetworzony materiał, tym lepiej rozbudowane sieci powiązań z innymi informacjami

- trzy poziomy przetwarzania informacji

fizyczny, akustyczny, sematyczny

Sieciowe modele pamięci
Podejście koneksjonistyczne

• Collins i Quilliam (1969) - Pojęcia (węzły) są połączone relacjami semantycznymi i tworzą sieć relacji przynależności. Relacje te mają strukturę hierarchiczną

• Collins i Loftus (1975) - Ale: nie tylko hierarchia, lecz także asocjacje, jakich używamy najczęściej, decydują o sposobie połączeń między węzłami

• Anderson (1983) - Jednostki poznawcze (węzły) tworzą sieć, a połączenia między nimi mają różną siłę. Zależnie od siły: szybki lub wolny przepływ stymulacji między węzłami. Czas rozchodzenia się pobudzenia w sieci zależy od drogi, jaką musi przebyć impuls. Siła połączeń zależy od częstości aktywizacji połączeń między węzłami

Model przetwarzania równoległego i rozproszonego(Paralell Distributed Processing - PDP)
McClelland i Rumelhart (1985);McClelland (1995)

• Nasz umysł dokonuje wielu operacji równocześnie za pośrednictwem sieci rozproszonej po niezliczonych miejscach w mózgu. Sieć zawiera jednostki neuropodobne. Układ powiązań między nimi tworzy wiedzę. Powiązania między jednostkami mogą posiadać różne stopnie potencjału pobudzeniowego lub hamującego, nawet wtedy, gdy dane powiązania są nieaktywne. Im częściej powiązanie jest aktywizowane, tym większa siła powiązania.

Konstrukcyjna natura pamięci

• Bartlett (1932) - hipoteza rekonstrukcyjna, „wojna duchów”

Pamięć funkcjonuje na zasadzie rekonstrukcji. Gdy odtwarzamy z pamięci jakiś obiekt, to nie otrzymujemy jego dokładnego obrazu, lecz tylko pewną interpretację, nowo utworzoną wersję oryginału. Wraz z doświadczeniem kształt wersji tego samego obrazu zmienia się

• Neisser (1967) - rekonstruowanie dinozaura

Ślady nie są po prostu „ożywiane” czy „reaktywowane” w czasie odtwarzania; przechowywane fragmenty są wykorzystywane jako informacje do podtrzymania nowej konstrukcji. Jest to tak, jakby fragmenty kości używane przez paleontologa w ogóle nie pojawiały się w budowanym przez niego modelu - tak jak to ma rzeczywiście miejsce, jeśli model ma przedstawiać całego, łącznie z ciałem i skórą, dinozaura. Kości mogą być postrzegane jako pozostałości struktury, która tworzyła i podtrzymywała pierwotnego dinozaura, a zatem jako źródło informacji na temat tego, jak go zrekonstruować

• Bransford i Johnson (1972), Anderson i Pichert (1978) - eksperymenty

Konstrukcyjna natura pamięci - Pamięć jako plastyczna sieć neuronalna

• Edelman (1992) podejście neurobiologiczne

Mózg, jako aktywny system, nieustannie aktualizuje swoje zasoby danych: w każdym akcie percepcji reorganizuje, re-kategoryzuje, tworzy nowe obrazy i wspomnienia

• Badania PET i FMR

Obrazy umysłowe są konstrukcjami chwilowymi, próbami replikacji wzorców, które kiedyś zostały postrzeżone. Prawdopodobieństwo osiągnięcia idealnej replikacji jest tutaj niskie, natomiast prawdopodobieństwo dobrego odtworzenia może być wyższe lub niższe w zależności od warunków, w jakich obrazy zostały zapamiętane i w jakich są przywoływane

Zniekształcenia pamięciowe - Próby wyjaśnienia:

• Próba dostosowania pamięci do informacji (backward framing), a nie dostosowywania późniejszej informacji do wcześniej nabytej pamięci (forward framing)

• E. Loftus podkreśla znaczenie wyobrażania różnych rzeczy w zniekształcaniu pamiętanych zdarzeń

• D. Schacter: grzech błędnej atrybucji = błąd wiązania między elementami, zwłaszcza w obrębie tej samej kategoriiefekt fałszywej pamięci;

• Grzech podatności na sugestię - tendencja do włączania mylącej informacji z innych źródeł do osobistych wspomnień

• Tversky i Kahneman (1973) - heurystyka “dostępności”: zdarzenia często występujące lub często wyobrażane są łatwiej dostępne w naszej pamięci niż zdarzenia rzadsze

• Badania neurobiologiczne (PET): w procesie przypominania aktywizowane są fragmenty informacji zakodowanych w różnych częściach mózgu - konstruowana z tych fragmentów postać nie musi odzwierciedlać wcześniej doświadczanych zdarzeń

WYKŁAD 12

POWTÓRZENIE

Psychologia jako nauka w kontekście historycznym

• Starożytność

• -Alkmeon

• -Hipokrates

• -Platon

• -Arystoteles

• Racjonalizm i empiryzm

• -Kartezjusz

• -Locke

• -Kant

• Wpływ fizjologii i biologii

• -Helmholtz

• -Hering

• -Weber

• -Fechner

• Wczesna psychologia

• -Wundt

• -Titchener

• Darwinizm i jego wpływ na pomiar inteligencji

• -Darwin

• -Galton

• -Binet

• -Terman

• Funkcjonalizm

• -James

• -Münsterberg

• -Hall

• Behawioryzm i neobehawioryzm

• -Pawłow

• -Watson

• -McDougall

• -Tolman

• -Hull

• -Skinner

• Psychologia postaci

• -Wertheimer

• -Koffka

• -Köhler

• -Lewin

• Psychoanaliza

• -Freud

• -Jung

• -Adler

• Psychologia humanistyczna

• -Maslow

• -Rogers

• Psychobiologia

• -Lashley

• -Hebb

• (genetyka behawioralna)

• Psychologia poznawcza

• (rozwój w latach 50.)

• (sztuczna inteligencja)

• (przetwarzanie informacji)

• (nowy koneksjonizm)

Metody psychologii

Obserwacja

• Rejestrowanie faktów i ich wzajemnych powiązań bez ingerencji w przebieg zjawiska

• Cel obserwacji, podstawy teoretyczne, postawa badacza

• Zalety - można przeprowadzać w każdych warunkach

• Ograniczenia - niemożność ścisłego wydzielenia obserwowanego faktu od złożonych warunków otoczenia

• Rodzaje: naturalna, kontrolowana, uczestnicząca

Eksperyment

• Wywoływanie zjawiska przez badacza w kontrolowanych warunkach w celu ustalenia zależności między zmiennymi

• Cel eksperymentu, podstawy teoretyczne, postawa badacza

• Zalety - kontrola, zależności przyczynowo-skutkowe, obiektywność, możliwość replikacji

• Ograniczenia - zniekształcenie zachowania, nastawienie uczestnika, oczekiwania badacza

Co to jest test psychologiczny?

• Testem psychologicznym jest pewna próba (zadanie), które wykonuje osoba badania. Ze sposobu jej wykonania badacz wnioskuje o natężeniu, w jakim dana cecha występuje u osoby badanej. Nie każdą próbę można uznać za test psychologiczny.

• Test psychologiczny ma wartość diagnostyczną, gdy jest:

Wystandaryzowany

Obiektywny

Znormalizowany

Rzetelny

Trafny

Testy psychologiczne

• Testy sprawnościowe (sprawność funkcji poznawczych: spostrzegania, uwagi, pamięci, inteligencji)

• Inwentarze osobowości

• Testy projekcyjne

Organizacja procesów spostrzegania

Asocjacjonizm

Wundt, Tichener

części ważniejsze niż całość

łączenie wrażeń w spostrzeżenia - prawa kojarzenia, Arystoteles

w polu percepcyjnym wszystkie części jednakowo ważne

mechanizm fizjologiczny wyodrębniania cech pierwotnych - niewyjaśniony

Strukturalizm

Wertheimer, Koffka, Köhler

prymat całości nad częściami

wyodrębnianie całości - zasady Wertheimera

w polu percepcyjnym figura ważniejsza od tła

mechanizm fizjologiczny spostrzeżeń i ich spoiwa - niewyjaśniony

Asocjacjonizm - Strukturalizm

Prawa kojarzenia, Arystoteles

• styczność w czasie

• styczność w przestrzeni

Zasady Wertheimera

• bliskość

• podobieństwo

• wspólna droga

• dobra figura

• domykanie

• ciągłość

• figura i tło

Uwaga - mechanizm redukcji nadmiaru informacji

• Uwaga intensywna - skupiona na niewielkiej ilości bodźców - wyostrzona świadomość treści wchodzących w jej pole (zogniskowanie światła na soczewce)

• Uwaga ekstensywna - rozproszona, obejmuje wiele bodźców w sposób mniej intensywny - osłabienie świadomości tego, co znajduje się w jej polu (reflektor o szerokim zasięgu)

• Procesy przeduwagowe - przedświadoma obróbka bodźców, zwykle prezentowanych w bardzo krótkim czasie lub w sposób zdegradowany - odbiór, selekcja i obróbka bodźców, z których działania nie zdajemy sobie sprawy

Funkcje uwagi

Selektywność

• Selektywność - zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli, kosztem innych

Efekt Stroopa - nazwa koloru interferuje z nazwą koloru druku. Czynność czytania jest zautomatyzowana, dlatego trudno ją „wyłączyć” i skoncentrować się tylko na identyfikacji koloru druku. Nazwa koloru aktywizuje ścieżkę korową dla wypowiadania tej nazwy, a nazwa koloru druku aktywizuje ścieżkę dla nazywania koloru - następuje interferencja.

Czujność

Czujność - zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem, a ignorowania pozostałych bodźców, zwanych szumem

Detekcja sygnałów

• Reakcja na sygnał - trafienie

• Brak reakcji na szum - poprawne odrzucenie

• Brak reakcji na sygnał - chybienie

• Reakcja na szum - fałszywy alarm

Przeszukiwanie

Przeszukiwanie - systematyczne badanie pola percepcyjnego w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium

• Dystraktory - bodźce inne niż właściwe, które odwracają uwagę od właściwych

• Efekt wielkości zestawu - stopień, w jakim liczba elementów utrudnia (spowalnia) proces przeszukiwania

• Nagłe pojawienie się bodźca przyciąga uwagę - korzyści adaptacyjne

Psychologiczne koncepcje uwagi

• Teorie selekcji na poziomie percepcji: Model Broadbenta. Model Treisman:

Z kanału ignorowanego nie przedostają się żadne semantyczne aspekty bodźca, jedynie cechy fizyczne(Broadbenta)

Teoria późnej selekcji(Treisman)

Hipoteza „osłabiacza”: komunikaty nie analizowane przez uwagę ulegają osłabieniu - te informacje są przetwarzane w zdegradowanej formie

Trzy etapy selektywnego odbioru informacji:

(1) odbiór i analiza ze względu na cechy fizyczne

(2) analiza ze względu na wzorce percepcyjne

(3) nadawanie znaczenia

Potrzeby, nastawienia, doświadczenia decydują o progu intensywności docierających bodźców

• Teorie selekcji na poziomie reakcji: Model Deutscha i Deutsch:

Na etapie analizy sensorycznej i percepcyjnej nie ma selekcji informacji - człowiek spostrzega wszystko

Filtr uwagi jest uruchamiany, gdy informacje mają być przekazane do pamięci krótkotrwałej

Kryterium selekcji - kryterium ważności dla planowanej reakcji (funkcjonalne)

• Teorie integrujące: Model Johnstona. Zmodyfikowana koncepcja Treisman

Selekcja informacji dokonuje się zarówno na wczesnych jak i na późniejszych etapach przetwarzania

Dwa niezależne filtry: sensoryczny i semantyczny?

Jeden filtr uwagi - elastyczny, działający na różnych poziomach przetwarzania informacji

Im głębszy poziom przetwarzania informacji, tym wolniejsze tempo działania filtra uwagi

• Teorie uwagi podzielnej: Teoria modułów. Teoria zasobów

Czy można nadzorować dwie czynności w tym samym czasie?

Uwaga jest systemem niezależnych, wyspecjalizowanych modułów przetwarzania danych, obejmujących nie tylko selekcję bodźców, lecz także kontrolę reakcji wykonawczych

Każdy moduł ma ograniczoną pojemność - na wejściu i na wyjściu

Teoria zasobów - Kahneman

Technika podwójnego zadania - jednoczesne wykonywanie dwóch prostych czynności, z których jedna przybiera dwa poziomy trudności

Uwaga działa jak system dystrybucji energii mentalnej (zasoby uwagi)

Czym są zasoby uwagi?

Niespecyficzne zasoby - konstrukt wyjaśniający a nie zmienna

Co to jest uczenie się

• Uczenie się - względnie trwała zmiana zachowania organizmu powstająca w wyniku doświadczenia

• Przejaw uczenia się - zmiana w zachowaniu

• Warunki, by mogło nastąpić uczenie się:

• gotowość

• doświadczenie

Warunkowanie

• Warunkowanie - proces uczenia się skojarzeń

• Uczenie się, że dwa bodźce występują razem - warunkowanie klasyczne

• Uczenie się kojarzenia reakcji z jej konsekwencjami - warunkowanie instrumentalne

Warunkowanie klasyczne

• Podstawy neuronalne

Każde uczenie się, w tym warunkowanie klasyczne, pociąga za sobą zmiany w efektywności połączeń synaptycznych pomiędzy neuronami

Warunkowanie instrumentalne

• Za pomocą metody stopniowych przybliżeń nagradza się reakcje coraz bliższe oczekiwanemu zachowaniu a ignoruje się inne

Warunkowanie instrumentalne
1.zasady wzmacniania

• Bodziec wzmacniający - każda konsekwencja nasilająca określone zachowanie przez dostarczenie czegoś pozytywnego lub usunięcie czegoś negatywnego

• Pozytywny bodziec wzmacniający - nasila reakcję przez dostarczenie bodźca po jej wystąpieniu

• Negatywny bodziec wzmacniający - nasila reakcję przez ograniczenie lub usunięcie nieprzyjemnego bodźca

• Bezpośrednie i odroczone bodźce wzmacniające

2. rozkłady wzmocnienia

• Rozkład o stałych proporcjach - wzmacnia zachowanie po określonej liczbie reakcji

• Rozkład o zmiennych proporcjach - dostarcza wzmocnienia po nieprzewidywalnej liczbie reakcji

Prawa uczenia się: generalizacja, różnicowanie, hamowanie, habituacja, wzmacnianie, wygaszanie, karanie, prawo efektu

Generalizacja reakcji - skłonność do występowania reakcji podobnych do oryginalnej, wzmacnianej lub warunkowej w sytuacji warunkowania

Różnicowanie - w warunkowaniu instrumentalnym - odmienne reagowanie na bodźce, które sygnalizują, czy dane zachowanie zostanie wzmocnione, czy nie; w warunkowaniu klasycznym - zdolność rozróżniania między bodźcem warunkowym a innym bodźcem, który nie sygnalizuje bodźca bezwarunkowego

Hamowanie - redukcja lub zapobieganie reakcji w wyniku działania innego procesu

Wzmocnienie - (w ujęciu Skinnerowskim) - dowolne zdarzenie występujące w środowisku bezpośrednio po reakcji i podtrzymujące tę reakcję

Wygaszanie - osłabienie wyuczonej reakcji wynikające z procedury wygaszania: w warunkowaniu klasycznym - prezentacja bodźca warunkowego bez bodźca bezwarunkowego; w warunkowaniu instrumentalnym - niestosowanie czynnika wzmacniającego mimo wystąpienia reakcji

Karanie - osłabianie reakcji przez stosowanie bodźca karzącego. Bodziec karzący - przykra konsekwencja zmniejszająca częstotliwość poprzedzającego ją zachowania

Wyuczona bezradność (Seligman i Maier, 1967)

Gdy kary są nieprzewidywalne i nieoczekiwane - powstaje poczucie braku kontroli nad losem - skutek: bezradność i depresja

Prawo efektu - z wielu możliwych czynności będących odpowiedzią na nową sytuację, w jakiej znalazła się jednostka, utrwala się ta, której towarzyszy lub po której następuje stan zadowolenia, satysfakcji (przyjemności)

Uczenie się metodą prób i błędów

• Łączy warunkowanie instrumentalne z uczeniem się map poznawczych

• Prawo efektu

Uczenie się utajone(Uczenie się utajone - uczenie się, które z początku nie ujawnia się w zachowaniu)- mapy poznawcze

• Behawioryści - organizmy uczą się tylko tych reakcji, które są wzmacniane

• Edward C. Tolman - uczenie się następuje także pod nieobecność wzmocnień

• W procesie uczenia się są nabywane dwa komponenty:

• mapa poznawcza, czyli wewnętrzna reprezentacja sytuacji uczenia się jako całości

• oczekiwanie dotyczące konsekwencji działań

• Uczeniu się podlega nie zachowanie, ale raczej wiedza, która może być wykorzystana do zachowania

Tworzenie map poznawczych u ludzi (Thorndyke, 1981)

• Wiedza o punktach orientacyjnych

• Wiedza o drodze

• Wiedza przeglądowa

Uczenie się utajone a pamięć utajona

• Uczenie się świadome (explicite) - wymaga kierowania uwagą

• Uczenie się utajone (implicite) - proces uczenia się nie jest uświadamiany

• Torowanie (priming) - obiekt spostrzeżony więcej niż jeden raz, łatwiej jest zauważany przy drugiej i następnych okazjach

• Uczenie nieskojarzeniowe - tendencja do przedkładania tego, co znane nad to, co nieznane

• Efekty uczenia utajonego mierzy się pośrednio

• Miara uczenia utajonego - poziom wykonania zadania: szybsze lub dokładniejsze wykonanie zadania

• Odpowiednie wykonanie nie wymaga uświadamiania sobie procesu uczenia się

Uczenie się przez wgląd

• Psychologia postaci

- całość jest czymś więcej niż sumą części

- zestawianie znanych faktów w nowy sposób

• Eksperymenty Koehlera z udziałem szympansa Sułtana

• Uprzednie doświadczenie - organizacja materiału - zrozumienie - reakcja AHA!

• Wgląd - nagłe zrozumienie relacji między elementami danej sytuacji, istotnych dla osiągnięcia określonego celu

Uczenie się przez rozwiązywanie problemów

• Przejawem uczenia się może być rozwiązywanie problemów. Uczenie się wyraża się w nim nie wprost, lecz pośrednio

• Warunki uczenia się przez rozwiązywanie problemów: uprzednie doświadczenie, własna inwencja podmiotu, wyjście poza dostarczone informacje w nowej sytuacji (brak wzorców), pojawienie się nowego, oryginalnego rozwiązania

Uczenie się przez rozwiązywanie problemów
Newell i Simon (1972)( Rozwiązywanie problemów może być charakteryzowane jako poszukiwanie sekwencji operatorów, która przekształci stan bieżący w stan celu)

• Stany: w każdym momencie rozwiązywania problem może być postrzegany jako będący w jakimś bieżącym stanie

• Cele: cel to stan, który dana osoba stara się osiągnąć

• Operatory: kroki, które mogą być podjęte, aby zmienić stan bieżący w inny stan bliższy celowi

• Poszukiwanie: niektóre problemy mogą być rozwiązane przez zastosowanie pojedynczego operatora, ale rozwiązanie złożonych problemów wymaga zastosowania sekwencji operatorów

Uczenie się przez obserwację - uczenie się społeczne

• Uczenie się nie zawsze wymaga bezpośredniego doświadczenia - uczymy się także przez obserwację

• Proces obserwacji i naśladowania zachowań innych - modelowanie

• Obserwacja zachowania innych osób - nabycie schematu

• Model - osoba, którą obserwuje uczący się

• Albert Bandura - badania nad społecznym uczeniem się

Nabywanie pojęć

Pojęcia naturalne (E. Rosch)

• Pojęcia naturalne, w odróżnieniu od pojęć laboratoryjnych, nie mają logicznej struktury typu wszystko albo nic

• Kategorie naturalne nie są definiowane przez obecność kilku cech: wiele cech jest wiązanych z kategorią i dany przypadek należy do kategorii w takim stopniu, w jakim posiada te charakterystyczne cechy

• Pojęcia naturalne mają nieostre granice, w których elementy w różnym stopniu należą do kategorii

• Testowanie hipotez - właściwe tylko dla uczenia się kategorii z wyraźnymi granicami

• W nabywaniu pojęć naturalnych bodźce są oceniane jako typowe, jeśli mają cechy, które są powiązane z daną kategorią

Teoria schematu (Gluck i Bower, 1988)

• ludzie tworzą asocjacje pomiędzy różnymi cechami i kategoriami w takim stopniu, w jakim przedstawiciele kategorii wykazują te cechy i budują schemat (prototyp) tego, jaki jest typowy przedstawiciel kategorii

• Testowany bodziec jest przypisywany do kategorii, która ma najsilniejsze asocjacje z cechami tego bodźca testowego

Teorie wzorca (Medin i Schaffer, 1978)

• Ludzie klasyfikują przykłady jako należące do kategorii w takim stopniu, w jakim są podobne do innych egzemplarzy kategorii

Zapominanie

• Hipoteza zanikania śladu:

Ślady pamięciowe słabną wraz z upływem czasu i dlatego są trudniejsze do odnalezienia

• Hipoteza dotycząca wskazówek dla odnajdywania:

Nie zapominamy tego, co zapamiętaliśmy, tylko tracimy dostęp

• Hipoteza interferencyjna:

Współzawodnictwo ze strony innych wspomnień blokuje odnajdywanie poszukiwanej informacji

• Zapominanie umotywowane (wypieranie)

Zdarzenia i obiekty budzące lęk, poczucie winy, są wypierane ze świadomości; pozostają w sferze nieświadomości

Teoria poziomów przetwarzania (Craik i Lockhart, 1972)

im głębiej przetworzony materiał, tym lepiej zapamiętany

- im głębiej przetworzony materiał, tym lepiej rozbudowane sieci powiązań z innymi informacjami

- trzy poziomy przetwarzania informacji

fizyczny

akustyczny

sematyczny

---