Istota zarządzania przedsiębiorstwem:

w przedsiębiorstwie zachodzą procesy rzeczowe i finansowe;

występują one w 3 sferach - zaopatrzenie, produkcja, zbyt;

wyrazem procesów rzeczowych jest strumień dóbr, a wyrazem procesów finansowych - strumień pieniężny

ustalanie potrzeb kapitałowych przedsiębiorstwa musi wyprzedzać proces produkcji;

obie strony - rzeczowa i finansowa wzajemnie się warunkują.

Podstawowa zasada działania przedsiębiorstwa:

Skuteczne zarządzanie finansami, bo przesądza to w znacznym stopniu o sukcesie, bądź porażce przedsiębiorstwa na rynku.

Działalność przedsiębiorstwa:

działalność typowego przedsiębiorstwa produkcyjnego związana jest ze stałym przekształcaniem formy i wartości wykorzystywanych czynników wytwórczych;

każda z postaci przetworzonego czynnika wytwórczego może zostać sprowadzona do „wspólnego mianownika" - można ją wyrazić za pomocą pieniądza;

kluczową sprawą okazuje się określenie właściwej ceny poszczególnych wyrobów.

Cel główny przedsiębiorstwa:

(tak zapoczątkowanie, jak i rozwój działalności przedsiębiorstwa wymaga pewnej ilości środków. Część z nich jest zazwyczaj wnoszona przez właścicieli jako kapitał własny przedsiębiorstwa. Jest on dzielony na określoną ilość jednostkowych udziałów -akcji)

Podstawowym długookresowym celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja finansowych korzyści współwłaścicieli, oznaczająca praktycznie maksymalizację ich majątku.

Wielość sformułowań celów przedsiębiorstwa - różne perspektywy:

maksymalizacja zysku;

maksymalizacja sprzedaży;

osiągnięcie zadawalającego poziomu zysku;

osiągnięcie zakładanego udziału w rynku;

przetrwanie firmy;

utrzymanie dotychczasowego poziomu zatrudnienia;

stabilizacja przychodów.

Praktyczny cel przedsiębiorstwa:

z punktu widzenia zarządzania finansami takie kategorie jak „wartość" czy „majątek" muszą być praktycznie osadzone w istniejącym systemie gospodarczym;

można zatem przyjąć, że maksymalizacja finansowych korzyści (majątku) współwłaścicieli przekłada się na maksymalizację rynkowej ceny akcji przedsiębiorstwa w dłuższym okresie czasu.

Główne kwestie zarządzania finansami:

wartość pieniądza jako funkcja czasu oraz znaczenie tej kategorii w decyzjach finansowych przedsiębiorstwa;

przepływy (strumienie) pieniężne jako źródła przychodów przedsiębiorstwa, ich wielkość rozkład w czasie;

ryzyko i zwrot nakładów w decyzjach przedsiębiorstwa, mających służyć maksymalizacji majątku jego współwłaścicieli.

Istota finansowania - różne ujęcia:

struktura kapitału przedsiębiorstwa - relacje między kapitałem własnym i obcym;

gwarancje prawne - zabezpieczenia przyznawane pożyczkodawcom;

pojęcie kapitału;

okres zaangażowania kapitału;

przekształcenia w strukturze kapitału.

Finansowanie - ujęcie wąskie i szerokie:

w węższym ujęciu finansowanie to uzyskiwanie kapitału krótko- i długookresowego lub lokowanie kapitału w przedsiębiorstwie na określony czas i na dany cel;

w ujęciu szerokim - poza powyższymi czynnościami obejmuje dyspozycje kapitałem prowadzące do utrzymania równowagi finansowej czy sporządzania sprawozdań finansowych;

Zarządzanie finansami, oprócz poszukiwania i wyboru środków finansujących obejmuje:

określenie spodziewanych kosztów i korzyści wynikających z różnych form zaangażowania środków finansowych przedsiębiorstwa, tak w wymiarze krótko- jak i długookresowym;

alokację środków oraz określenie jej kosztów (wybór przedsięwzięcia inwestycyjnego);

szacowanie i ocenę przychodów oraz związanego z ich uzyskaniem ryzyka w działaniach przedsiębiorstwa.

Funkcje menedżera finansowego:

organizuje i nadzoruje obieg informacji wewnętrznej, umożliwiającej kontrolę przebiegu operacji finansowych;

przedkłada zarządowi informacje o sytuacji finansowej firmy i jej przewidywanym rozwoju;

podejmuje decyzje związane z zarządzaniem finansami, zmierzające do zapewnienia dopływu niezbędnych kapitałów z zewnątrz;

Utrzymuje kontakty z partnerami firmy, występującymi w charakterze wierzycieli i dłużników, a także organami skarbowymi.

Decyzje podejmowane w firmie:

Bieżące - horyzont czasowy nieprzekraczający w zasadzie jednego roku. Sprowadzają się do uzyskania jak najlepszych efektów przy istniejącym profilu działalności i niezmieniających się zasobach kapitałowych firmy;

Strategiczne - polegają na podejmowaniu decyzji inwestycyjnych, z decyzjami tymi wiążą się poważne koszty oraz duże ryzyko.

Główne narzędzia ekonomiczne stosowane przy podejmowaniu decyzji finansowych:

analiza sytuacji finansowej firmy -umożliwiająca ocenę zgodności przebiegu operacji finansowych w stosunku do założeń, a także stanowiącej punkt wyjściowy dla podejmowania decyzji przyszłościowych;

planowanie finansowe - które powinno być narzędziem świadomego, z góry zaprogramowanego sterowania procesami pieniężnymi.

Zewnętrzne uwarunkowania decyzji finansowych w firmie:

Koniunktura gospodarcza;

Inflacja;

Polityka fiskalna i monetarna;

Interwencjonizm państwowy.

Koniunktura gospodarcza:

W okresie ożywienia i rozkwitu przedsiębiorstwa może prowadzić bardziej ekspansywną politykę finansową; występuję również łatwość podwyższania kapitałów udziałowych;

Zbliżający się kryzys powinien być sygnałem, że możliwy jest spadek dochodów;

W czasie recesji uzasadniona jest wstrzemięźliwość lokowania środków finansowych w nowych inwestycjach.

Inflacja:

występowanie inflacji może prowadzić do spadku realnej wartości firmy;

w okresie wysokiej inflacji może pojawić się przejściowy wysoki popyt na produkty firmy;

w przypadku stagflacji (recesja + inflacja) pojawia się ryzyko utraty płynności finansowej przez firmy, które korzystały z poważniejszych kredytów bankowych.

Polityka finansowa i monetarna:

wywiera wpływ poprzez podatki, które przejmują część przychodów;

ważna jest orientacja w założeniach polityki budżetowej - dziura budżetowa, zapotrzebowanie fiskusa na pieniądz;

poprzez regulację popytu i podaży pieniądza wpływa na dostępność pieniądza kredytowego.

Formy interwencjonizmu państwowego:

ulgi podatkowe - uwarunkowane spełnieniem przez przedsiębiorstwo określonych wymogów (ochrona środowiska, tworzenie nowych miejsc pacy, zatrudnianie niepełnosprawnych);

subwencjonowanie kredytów udzielanych przez banki na preferencyjnych warunkach;

polityka celna wywierająca wpływ na finansowanie operacji towarowych z zagranicą, m.in. koszty importu i opłacalność eksportu.

Formy finansowania przedsiębiorstwa:

Przyjmując za kryterium źródło pochodzenia możemy wyróżnić:

Finansowanie zewnętrzne

Firma otrzymuje środki spoza przedsiębiorstwa:

- udziały, wkłady (własne);

- kredyty bankowe krótkoterminowe: kredyty wekslowe, kredyty na poręczenie osoby trzeciej;

- pożyczki długookresowe: obligacje, leasing, factoring.

Finansowanie wewnętrzne

Firma uzyskuje lub zwiększa środki w drodze przekształcenia dóbr rzeczowych w środki finansowe

- poprzez przekształcenia majątkowe -zmiana struktury majątku poprzez odpisy amortyzacyjne, przyspieszenie obrotu kapitału, sprzedaż zbędnych elementów przedsiębiorstwa;

- poprzez kształtowanie kapitału - tworzenie długookresowych rezerw i zatrzymanie zysku w przedsiębiorstwie.

Uwzględniając pozycję prawną dawcy kapitału można wyróżnić:

Finansowanie własne - obejmujące finansowanie z zysku, z wkładów i z udziałów. We wszystkich tych wypadkach p. otrzymuje dodatkowy kapitał własny;

Finansowanie obce - do którego zalicza się finansowanie za pomocą kredytów oraz ze środków zgromadzonych na długookresowych rezerwach.

Proces inwestycyjny w przedsiębiorstwie:

podstawową działalnością stwarzającą możliwość wzmocnienia rynkowej pozycji czy perspektywy dalszego rozwoju jest inwestowanie;

inwestycją jest każde wykorzystanie kapitału w celu jego powiększenia - czy poprzez przedsięwzięcia generujące dodatkowy przychód (nowa linia produkcyjna), czy też instrumenty i sposoby pozwalające osiągnąć zyski kapitałowe (operacje giełdowe).

W przypadku planowania finansowego długookresowych przedsięwzięć inwestycyjnych uwzględnia się:

sformułowanie długofalowej strategii inwestycyjnej przedsiębiorstwa;

kreatywne poszukiwanie oraz identyfikacja nowych możliwości inwestycyjnych;

oszacowanie oraz prognoza bieżących i przyszłych strumieni przychodów;

zapewnienie przepływu niezbędnych informacji o możliwościach inwestycyjnych na szczebel decyzyjny;

prowadzenie stałej kontroli wydatków oraz uważne śledzenie realizacji danej inwestycji.

Podstawowe decyzje z zakresu finansowania działalności przedsiębiorstwa to:

pozyskiwanie funduszy ze środków własnych przedsiębiorstwa (emisja akcji);

finansowanie działalności przedsiębiorstwa poprzez zaciąganie długu (emisja obligacji, kredyt bankowy);

wybór form finansowania długookresowego, określanie kosztów uzyskania kapitału;

kształtowanie docelowej struktury kapitałowej przedsiębiorstwa, wykorzystanie różnych źródeł i mechanizmów finansowania jego rozwoju.

funkcją zarządzania finansami jest połączenie inwestowania i finansowania w procesie decyzyjnym o charakterze strategicznym, co pozwala w dłuższym okresie maksymalizować wartość akcjonariusz przedsiębiorstwa;

zarządzanie koncentruje się na wyborze takich rozwiązań, które minimalizują koszty przedsiębiorstwa, maksymalizują korzyści przy zredukowanym ryzyku,

a zarazem zapewniają zbieżność interesów właścicieli (udziałowców), kredytodawców oraz zarządzających przedsiębiorstwem.

Decyzje finansowe w bieżącej działalności przedsiębiorstwa:

bieżące decyzje finansowe składają się na proces zarządzania środkami obrotowymi przedsiębiorstwa;

stanowią one kapitał obrotowy obejmujący aktywa o wysokim stopniu płynności finansowej, tj. takie, które szybko mogą być zamienione na gotówkę

- gotówka i łatwozbywalne papiery wartościowe;

- bieżące należności przedsiębiorstwa;

- zapasy towarów, surowców, produkcja w toku.

Właściwości kapitału obrotowego:

w praktyce korzysta się z kapitału obrotowego netto- nadwyżki bieżących aktywów przedsiębiorstwa nad jego zobowiązaniami;

wielkość kapitału obrotowego zależy od stopnia zsynchronizowania procesów produkcji, sprzedaży i spływu należności przedsiębiorstwa;

podstawą zarządzania kapitałem obrotowym jest analiza zestawu wskaźników finansowych pozwalających określić najbardziej efektywne sposoby alokacji.

Skuteczne zarządzanie kapitałem obrotowym obejmuje następujące funkcje:

ustalenie pożądanych rozmiarów oraz struktury bieżących aktywów (gotówka, zapas, należności);

ustanowienie administracyjnych i organizacyjnych podstaw zarządzania kapitałem obrotowym w ramach przyjętych ustaleń;

finansowanie nakładów na środki obrotowe.

Wartość pieniądza jako funkcja czasu

złotówka uzyskana jutro nie jest równa złotówce posiadanej dzisiaj,

pieniądz, którym można aktualnie dysponować, występuje w formie gotówki gromadzonej w kasach i na rachunkach pieniężnych lub na pewnych lokatach pieniężnych,

pieniądz o odroczonym terminie płatności występuje w formie:

- należność u osoby oczekującej na zainkasowanie gotówki (u wierzyciela)

- zobowiązanie u osoby, która ma uregulować należność (u dłużnika)

Stopa procentowa jako cena pieniądza:

cena wykorzystania obcego pieniądza przedstawiona jest w postaci stopy procentowej;

stopa procentowa obejmuje wynagrodzenie wierzyciela za czas oczekiwania oraz koszty ryzyka;

wynagrodzenie wierzyciela powinno uwzględniać także utrzymanie realnej wartości pieniądza, tzn. stopa odsetek powinna przekraczać stopę inflacji.

Na wysokość stopy procentowej mają następujące czynniki:

Inflacja

Jeżeli stopa % przekracza poziom inflacji, to różnicę między tymi wielkościami określa się mianem realnej stopy.

Mogą wystąpić okresy, w których w skutek nadmiernej podaży kapitałów stopa % może kształtować się poniżej poziomu inflacji.

W innych okresach (np. ożywienie gosp.) wyższy popyt na pożyczki wpływać będzie na pojawienie się dość znacznej stopy realnej odsetek.

Ocena kondycji (wiarygodności) finansowej przedsiębiorstwa

Na niższe stawki oprocentowania zaciąganych kredytów mogą często liczyć duże, charakteryzujące się dobrą kondycją finansową firmy, gdyż wówczas ryzyko ich niewypłacalności jest niewielkie.

Koszt wykorzystania obcego pieniądza:

Koszt ten ustala się przy zastosowaniu rachunku odsetek, który występuje w następujących formach:

- prostych - jeżeli są one obliczane stale od tej samej kwoty pieniężnej, co z reguły oznacza, że są one pobierane bieżąco, po naliczeniu

- złożonych - przy których odsetki ulegają kapitalizacji, tzn. nie są bieżąco wypłacane, ale powiększają pierwotny kapitał, a tym samym podstawę do obliczenia odsetek za następny okres, natomiast wypłata odsetek następuje dopiero łącznie ze zwrotem kapitału

Porównanie bieżących nakładów i przyszłych efektów:

Nawet zakładając przejściowo niewystępowanie ryzyka, a więc uznając spodziewaną wielkość strumieni pieniężnych za pewną pozostaje problem ich wielkość i rozkład w czasie, porównanie alternatywnych możliwości,

Podstawowym narzędziem analitycznym zarządzania finansowego w tego typu sytuacjach określenie:

- przyszłej wartości strumieni pieniężnych

- zaktualizowanej wartości strumieni pieniężnych

Wartość przyszła:

Wynika z zastosowania reguły procentu składanego do aktualnie posiadanej kwoty pieniędzy

FV(n) = P(1+k)ⁿ

Gdzie:

FV(n) - przyszła wartość wkładu P po n latach,

n - liczba lat utrzymywania wkładu,

k - bankowa stopa oprocentowania wkładu,

Procent składany (1+k)ⁿ dostarcza informacji o tempie przyrostu przyszłej wartości inwestycji w danym okresie n.

Wartość zaktualizowana:

Odzwierciedla aktualną (na teraz) wartość przychodów spodziewanych w przyszłości. Cały proces „powracania w czasie” nazywany jest dyskontowaniem, zaś stosowana w tym przypadku stopa % - stopą dyskontową,

PV = FV(n) / (1+k)ⁿ = FV(n) x 1/(1+k)ⁿ

Gdzie:

PV - zaktualizowana wartość przyszłych dochodów,

FV(n) - wartość przyszła zainwestowanych środków w roku n,

n - liczba lat,

k - stopa dyskontowa

1/(1+k)ⁿ - czynnik wartości zaktualizowanej

Szacowanie strumieni pieniężnych:

Wartość składników przedsiebiorstwa uzależniona jest od wielkości strumieni pieniężnych generowanych przez te aktywa w okresie ich użytkowania

V (0) = CF1 /(1+k) + CF2 / (1+k) + …+ CF(n) /(1+k)ⁿ

Gdzie:

V(0) - wartość składnika majątku

CF(t) - spodziewany strumień przychodów (cash flow) z tytułu wykorzystania tego składnika w okresie t

n - okres użytkowania majątku przedsiębiorstwa,

k - stopa dyskontowa.

Zastosowanie kategorii wartości zaktualizowanej:

Najistotniejsze dla procesu szacowania wartości są strumienie przychodów pieniężnych,

Wartość zależy od przyszłych przychodów - strumienie przychodów generowanych w przeszłości są nieistotne. Tym, co określa ich wartość jest spodziewany strumień przychodów z tytułu ich użytkowania,

Stopa dyskontowa musi odzwierciedlać ryzyko związane z danym składnikiem majątku przedsiębiorstwa - stopień niepewności charakteryzujący przyszłe dochody. Im większe jest ryzyko, tym wyższa powinna być stopa dyskontowa

Szacowanie wielkości strumieni przyszłych dochodów oraz określanie właściwego poziomu stopy dyskontowej wyznacza wartość aktywów fizycznych i finansowych w przedsiębiorstwie,

Stała niepewność przychodów sprawia, ze przy ich szacowaniu trudno mówić o precyzyjnej wiedzy - nadal jeszcze wiele zależy od indywidualnych predyspozycji, umiejętności, wyczucia analityków i menedżerów podejmujących się tego zadania.

„Lepiej mieć w przybliżeniu rację, niż dokładnie się pomylić”

Ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstwa

Efektywność ekonomiczna działalności przedsiębiorstwa znajduje swe pełne odzwierciedlenie w sytuacji finansowej, której analiza stanowić powinna jedno z podstawowych narzędzi optymalizowania zysków i nadwyżki finansowej.

Ocena sytuacji finansowej powinna służyć:

- uzyskaniu podstaw wyjściowych do podejmowania bieżących i strategicznych decyzji gospodarczych, dotyczących na przykład opłacalności sprzedaży, kształtowania struktury kapitałów, nowych inwestycji,

- Kontroli zgodności rzeczywistego przebiegu procesów gospodarczych z założeniami, jakie przyjmowano przy podejmowaniu decyzji,

- Orientację, jaką sytuację majątkową i finansową firmy mogą oceniać jej wierzyciele oraz inni kontrahenci, a więc jaką posiada wobec nich siłę negocjacyjną

Oceną sytuacji finansowej są zainteresowani:

Partnerzy handlowi, uzależniając od oceny finansowej współpracę produkcyjną, handlową czy finansową,

Banki, które dokonują oceny zdolności kredytowej, która oznacza potencjalną możliwość terminowego regulowania zobowiązań przez dłużnika,

Firmy ubezpieczeniowe oraz władze skarbowe.

Ocena sytuacji firmy stanowi podstawowy element tzw. standingu firmy, tj. jego pozycji konkurencyjnej, wiarygodności i siły ekonomicznej na rynku, która wpływa na zaufanie kontrahentów.

Źródło informacji dla bieżącego zarządzania finansami:

Przychód - wpływy strumieni finansowych do firmy, który może przybierać formę:

- przychodów memoriałowych rejestrowanych na podstawie wystawionych faktur,

- przychodów gotówkowych rejestrowanych na podstawie wpływów do firmy,

- przychodów brutto - obejmujących naliczony VAT

- przychodów netto bez VAT - ujmowanych w sprawozdawczości finansowej

Dochód - dodatnia różnica między przychodami a kosztami ich uzyskania. Dochód przedsiębiorstwa różni się od dochodu stanowiącego podstawę obliczania podatku dochodowego, o wysokość wydatków nieuznawanych przez przepisy podatkowe za koszty uzyskania przychodów,

Wydatek - wydatkowane środki pieniężne na określone cele, które nie mogą być zaliczone w koszty w momencie ich poniesienia. Może to być np. zapłata w styczniu za wykonane remonty lub z góry zapłacony czynsz roczny. Wydatki takie są rozliczane w czasie w wówczas zaliczane są w koszy sukcesywnie. Są to rozliczenia międzyokresowe czynne, długo- lub krótkoterminowe. Do wydatków zaliczymy również wszelkiego rodzaju zakupy surowców, materiałów, itp.

Koszt - świadome i celowe zużycie czynników wytwórczych w celu wytworzenia produktów i usług. Dotyczy to zużycia takich czynników produkcji, jak: surowce, materiały, amortyzacja, usługi transportowe, kooperacja, płace, składki ZUS itp. Są różne postacie kosztów:

- koszty całkowite;

- koszty stałe;

- koszty zmienne;

- koszty bezpośrednie;

- koszty krańcowe.

Dług - są to różnego rodzaju zobowiązania nieuregulowane w terminie

Amortyzacja - jest to metoda księgowego pomniejszania dochodu o koszty zużycia środków trwałych w procesie działalności gospodarczej (budynku, urządzenia, pojazdu, itp.). Koszty te są zaliczane do kosztów uzyskania przychodów. Koszty te są rozliczane w czasie na lata przewidywanego okresu przydatności obiektu do uzytku.

Amortyzacja uwzględnia fizyczne i techniczne starzenie się obiektów. Funkcją ekonomiczną amortyzacji jest finansowanie reprodukcji prostej środków trwałych.

Funkcje amortyzacji:

jest miernikiem wartości przenoszonej przez środki trwałe na wytworzone towary i usługi;

stanowi element w strukturze kosztów rodzajowych;

stanowi narzędzie akumulowania funduszu pieniężnego na reprodukcję środków trwałych.

W pojęciu przepływów pieniężnych amortyzacja nie jest kosztem. Jest traktowana na równi z zyskiem. Nie pociąga za sobą odpływu z przedsiębiorstwa środków pieniężnych.

Rodzaje przebiegu amortyzacji:

1) rodzaj proporcjonalny - jego istota polega na jednakowych odpisach zużywania środka trwałego przez cały czas jego eksploatacji.

2) rodzaj degresywny - odpisy amortyzacyjne maleją w miarę upływu czasu.

3) rodzaj progresywny - polega na tym, że odpisy amortyzacyjne wzrastają z upływem czasu zużywania środka trwałego.

Reprodukcja majątku trwałego

Oznacza jego odtwarzanie,

Rozróżnia się reprodukcję:

1. prostą - może być dokonywana w dwóch formach:

- jako częściowa - obejmująca bieżące remonty;

- jako całkowita - polega na zastępowaniu zużytych obiektów nowymi (np. samochodów)

2. rozszerzoną - polega na powiększaniu wartości obiektów środków trwałych

Różnice kursowe - dodatnie i ujemne:

Różnice kursowe mogą pojawić się w transakcjach zagranicznych jako rezultat zmiany kursu walut w okresie między datą otrzymania faktury w walucie obcej a datą uregulowania zobowiązania.

Jeżeli w okresie tym nastąpi dewaluacja waluty krajowej to przedsiębiorstwo zapłaci wyższą cenę za zakup dewiz dla uregulowania zobowiązania

Różnica między ceną dewiz w momencie powstania zobowiązania a datą jego zapłaty stanowi ujemną różnicę kursową.

W sytuacji, kiedy nastąpi rewaloryzacja waluty krajowej powstaną dodatnie różnice kursowe. Różnice kursowe zarówno dodatnie, jak i ujemne wpływają na wynik finansowy.

Bieżące zarządzanie finansami przedsiębiorstwa:

oznacza obsługę przebiegów gospodarczych i kontrolę uzyskiwanych wyników ekonomicznych. Aktywizowanie tych procesów następuje poprzez regulowanie przypływów i odpływów środków pieniężnych,

Strumienie występujące w rachunku zysków i strat przybierają postać:

- przychodów ze sprzedaży z poszczególnych obszarów działalności przedsiębiorstwa,

- kosztów uzyskiwania przychodów, wyrażające odpływy środków finansowych;

- zyski osiągane na poszczególnych obszarach działalności

Zawartość informacyjna rachunku zysku i strat:

Informacje odnośnie przepływu strumieni są ujmowane w dwóch wariantach:

- Porównawczym

- Kalkulacyjnym

Szerzej stosowany jest wariant porównawczy, który wyodrębnia trzy grupy przychodów i kosztów kształtujących poszczególne postacie wyniku finansowego:

1. Przychody

2. Koszty

3. Wyniki

Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi:

Przychody ze sprzedaży w wariancie porównawczym rachunku porównawczym rachunku zysków i start koryguje się odpowiednio o zmianę stanu zapasów wyrobów gotowych, produkcji niezakończonej i rozliczeń międzyokresowych kosztów (bez rozliczanych w czasie kosztów finansowych). Zwiększenie stanu zapasów przybiera wartość dodatnią, zmniejszenie zaś ujemną.

Do przychodów ze sprzedaży zalicza się również koszt wytworzenia wyrobów własnej produkcji wydanych do sieci własnych sklepów detalicznych, świadczeń na rzecz własnych inwestycji, zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.

Do sprzedaży nie zalicza się wszelkiego rodzaju przesunięć składników majątku między wyodrębnionymi ekonomicznie zakładami przedsiębiorstwa oraz świadczenia usług na potrzeby własne.

Pozostałe przychody operacyjne:

likwidacja środków trwałych (wynik dodatni);

sprzedaż wartości niematerialnych i prawnych oraz inwestycji;

zaniechana produkcja;

rozwiązanie rezerw;

nadwyżki inwentaryzacyjne;

przedawnione zobowiązania

otrzymane odszkodowania;

wyegzekwowane kary i grzywny;

darowizny, dotacje, subwencje i dopłaty;

przychody uzyskane z czynszów i dzierżawy własnych obiektów socjalnych;

otrzymane nieodpłatnie składniki majątku;

zwroty nadpłaconych podatków.

Przychody finansowe - wpływy lub kwoty należne z tytułu dokonanych operacji finansowych, takich jak:

dywidendy i inne efekty z tytułu udziału w zyskach;

dywidendy z obcych akcji,

przychody ze sprzedaży akcji, udziałów i innych papierów wartościowych,

odsetki i prowizje od lokat środków pieniężnych w bankach,

odsetki od obligacji obcych, od udzielonych pożyczek i kredytów,

dodatnie różnice kursowe ustalone przy spłacie należności i zobowiązań,

różnice przy wycenie środków pieniężnych, udziałów i papierów wartościowych,

rozwiązanie rezerw utworzonych w ciężar kosztów operacji finansowych

Koszty - koszty działalności finansowej:

Obejmują one wszystkie koszty związane z prowadzeniem działalności produkcyjnej, usługowej i handlowej, ponoszone w celu uzyskania przychodów.

W wersji porównawczej ujmuje się: wartość sprzedanych towarów i materiałów oraz koszty ogółem według rodzaju

Pozostałe koszty działalności operacyjnej:

koszty związane ze sprzedażą, likwidacją środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych (wynik ujemny),

odpisane koszty inwestycji rozpoczętych, które nie dały zamierzonego efektu gospodarczego, nieplanowane odpisy amortyzacyjne,

odpisane należności przedawnione, umorzone i nieściągalne,

równowartość rezerw tworzonych na należności oraz pewne lub prawdopodobne straty,

skutki aktualizacji składników majątku obrotowego,

zapłacone odszkodowania, kary i grzywny, koszty postępowania spornego,

darowizny na rzecz osób prawnych,

koszty utrzymania własnych obiektów socjalnych.

Koszty - koszty finansowe

wartość (w cenie nabycia) sprzedanych udziałów, akcji i papierów wartościowych oraz koszty związane z tą sprzedażą,

odsetki od zaciągniętych kredytów, pożyczek i zobowiązań (w tym odsetki za zwłokę w spłacie),

odsetki od emitowanych przez przedsiębiorstwo obligacji i innych papierów wartościowych,

prowizje od otrzymanych kredytów i pożyczek,

odpisy aktualizujące wartość finansowego majątku trwałego oraz krótkoterminowych papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu,

odsetki i opłaty dodatkowe od środków trwałych przyjętych w leasing finansowy,

ujemne różnice kursowe, rezerwy na pewne lub prawdopodobne straty dotyczące operacji finansowych

Wyniki

Wynik na działalności gospodarczej to najbardziej syntetyczny wskaźnik, stanowi różnicę miedzy przychodami obejmującymi: przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi, pozostałe przychody operacyjne, przychody z operacji finansowych a kosztami ich uzyskania, obejmującymi: koszty z działalności operacyjnej, pozostałe koszty operacyjne, koszty finansowe.

Wynik na sprzedaży stanowi różnicę miedzy przychodami ze sprzedaży i zrównanymi z nimi a kosztami działalności operacyjnej.

Wynik na działalności operacyjnej stanowi różnicę między sumą należnych przychodów ze sprzedaży produktów, towarów i innych składników majątku wyrażonych w rzeczywistych cenach sprzedaży, z uwzględnieniem dotacji, opustów, rabatów, bez podatku VAT oraz zrealizowanych pozostałych przychodów operacyjnych, a wartością sprzedanych produktów, towarów i innych składników majątku, wycenionych w kosztach wytworzenia lub cenach nabycia, powiększoną o przypadające od sprzedaży podatki obciążające sprzedawcę oraz koszty ogólne zarządu, sprzedaży produktów, towarów oraz pozostałych kosztów operacyjnych.

Wynik na operacjach finansowych stanowi różnicę miedzy należnymi przychodami z operacji finansowych a kosztami finansowymi.

Wynik finansowy brutto jest to wynik brutto na działalności gospodarczej skorygowany wynikiem na operacjach nadzwyczajnych.

Wynik finansowy netto stanowi różnicę między wynikiem brutto a obowiązkowymi obciążeniami wyniku finansowego (obejmującymi głównie podatek dochodowy).

Rachunek zysków i strat:

Poszczególne postacie zysku ujmowane w rachunkach zysków i strat umożliwiają ocenę rentowności poszczególnych obszarów działalności - każdego z osobna i razem wziętych

Rachunek zysków i strat

- koszty operacyjne

+ przychody operacyjne (ze sprzedaży)

= zysk (strata) na działalności operacyjnej

- koszty finansowe

+ przychody finansowe

= zysk (strata) na działalności gospodarczej

- straty nadzwyczajne

+ zyski nadzwyczajne

= zysk brutto

- podatek

= zysk netto

Bilans majątkowy jako źródło informacji o firmie:

Bilans majątkowy (księgowy) jest retrospektywnym, mikroekonomicznym, całościowym zestawieniem zasobów (stanów, zapasów) aktywów i pasywów w pewnym określonym momencie czasowym i w pewnej określonej formie (dwustronna tablica).

Z definicji wynika, że bilans majątkowy jest zestawieniem środków gospodarczych (aktywów) i źródeł jego pochodzenia (pasywów). Majątek ujęty w bilansie ma charakter czynny (z tego względu jest określany jako aktywa) i dzieli się, najogólniej rzecz ujmując na trwały i obrotowy.

Wykazywane w pasywach kapitału dzielą się na własne i obce.

Bilans majątkowy z istoty swej zawiera informację syntetyczną o zasobach majątkowych przedsiębiorstwa i źródła ich pochodzenia, wyraża równowagę między tymi wielkościami.

Funkcje bilansu w zarządzaniu finansami:

informacyjną - pozwala na wgląd w sytuację finansową, majątkową i dochodową przedsiębiorstwa. Funkcja ta umożliwia realizację funkcji kontrolnej i oceniającej osiągnięte wyniki działalności gospodarczej. Znajdują one swój wyraz w zmianach zachodzących w strukturze składników majątkowych i źródłach ich finansowania;

pomiarową - która wyraża się w tym, że wielkości w nim ujmowane są w jednostkach pieniężnych i odpowiednio wyceniane. Umożliwia to ich porównywalność i ocenę

Zasady bilansu:

zasada jawności - Wyraża się we właściwej klasyfikacji i danych bilansowych oraz odpowiedniej ich szczegółowości. Powinna ona dostarczyć informacji umożliwiających czytelność bilansu oceny składników majątkowych i źródeł ich pochodzenia.

zasada ciągłości - Polega na tym, aby dane bilansu zamknięcia nie były zmienione w bilansie otwarcia. Zasada ta stanowi nieprzerwany ciąg informacyjny o stanie majątku i źródłach jego pochodzenia.

zasada prawdziwości - Uznawana za najważniejszą, polega na tym, aby bilans odzwierciedlał wszystkie środki gospodarcze i źródła ich pochodzenia bez względu na miejsce ich położenia. Powinna uwzględniać również wymóg wycenienia wszystkich składników bilansowych zgodnie rzeczywistymi cenami jednostkowymi

Przydatność bilansu

Bilans majątkowy zawiera szeroki zestaw informacji, która obejmuje składniki majątkowe biorące czynny udział w procesach gospodarczych (z tego względu są one określane jako aktywa) oraz źródła ich finansowania.

Źródła finansowania składników majątkowych dostarczają jedynie informacji o funduszach własnych i zadłużeniu przedsiębiorstwa. Z tego względu określa się je jako pasywa.

Szeroki zestaw informacji zawarty w bilansie umożliwia ocenę gospodarki finansowej przedsiębiorstwa - jego kondycję finansową, zdolność płatniczą i kredytową, sprawność zarządzania.

Wskaźnikowa analiza efektywności finansowej firmy:

Przy analizie efektywności firmy mogą być wykorzystywane różne metody, ale w praktyce najczęściej stosowana jest metoda wskaźnikowa. Ma ona podstawowe znaczenie dla syntetycznej oceny sytuacji finansowej i majątkowej przedsiębiorstwa zwłaszcza wówczas, gdy analizy dokonują wierzyciele firmy oraz inwestorzy poszukujący satysfakcjonującej lokaty kapitału.

Odpowiednio dobrany zestaw syntetycznych wskaźników, obrazujących wzajemne relacje określonych wielkości ekonomicznych, wynikających ze sprawozdań finansowych umożliwia bowiem stosunkowo szybką i łatwą, cechującą się także dużą trafnością, ocenę czy kondycja finansowa firmy jest dobra czy zła, czy występują szanse jej umocnienia w przyszłości, czy nie pojawiają się sygnały zagrażające przyszłej egzystencji przedsiębiorstwa

Wachlarz różnych relacji ekonomicznych, jakie mogą być konstruowane przy analizie, może być liczny. Przy ich zastosowaniu można ocenić, różne, nawet bardzo szczegółowe aspekty działalności i sytuacji nie tylko finansowej, ale również gospodarczej firmy.

Wskaźniki finansowe ułatwiają także ocenę sytuacji firmy na tle innych przedsiębiorstw zwłaszcza o podobnym profilu działalności pod warunkiem, że treść tych wskaźników jest jednolita. Stało się to przesłanką do posługiwania się w praktyce zestawem standardowych wskaźników, stosowanym ze stosunkowo niewielkimi odchyleniami zarówno przez przedsiębiorstwa, jak i przez ich partnerów w skali międzynarodowej.

Przedsiębiorstwo powinno interesować się pełnym zakresem tych standardowych wskaźników, aby uzyskać kompleksowy obraz nie tylko własnej oceny, ale także opinii, jaką mogą wyrabiać sobie o firmie jej partnerzy.

Rodzaje wskaźników:

wskaźniki zyskowności, które służą do oceny zyskowności sprzedaży, majątku, kapitałów własnych a także stopnia opłacalności wykorzystywania obcych kapitałów,

wskaźniki bieżącej płynności finansowej, na podstawie których kształtuje się opinię na temat zdolności przedsiębiorstwa do terminowego regulowania zobowiązań krótkoterminowych (bieżących), tj. o okresie spłaty nieprzekraczającym jednego roku

wskaźniki zdolności do obsługi zadłużenia, które mają szczególne znaczenie przy zaciąganiu pożyczek i kredytów długoterminowych

wskaźniki rynku kapitałowego, służą do samooceny efektywności finansowej firmy, uwzględniając wskaźniki, przy pomocy których posiadacze kapitałów (inwestorzy) oceniają korzyści płynące z posiadania akcji różnych firm

Analiza zyskowności kapitałów własnych:

Zyskowność firmy można oceniać przy wykorzystywaniu różnych wskaźników, ilustrujących np. dynamikę zysku, zyskowność majątku, sprzedaży, ale kluczowe znaczenie powinno mieć przypisywanie zyskowności kapitałów własnych i to w realnym ujęciu. Jedynie analizując realną stopę zyskowności kapitałów własnych, można uzyskać odpowiedź na zasadnicze pytanie czy osiągany przesz firmę zysk ma realną postać - czy przekracza kwoty niezbędne na wyrównanie skutków spowodowanych inflacją deprecjacji przeciętnej wielkości kapitałów własnych zaangażowanych w ciągu okresu.

Jeżeli realna stopa zyskowności kapitałów własnych jest ujemna, to brak ekonomicznego uzasadnienia do wypłaty dywidendy dla udziałowców, a także wypłat z zysku.

W przypadku, gdy realna stopa zyskowności jest dodatnia, to ewentualne wypłaty dywidendy oraz zamierzenia dotyczące wzrostu realnej wartości majątku finansowego z zysku nie powinny przekraczać jego kwoty mieszczącej się przy granicach tej stopy. Naruszenie tej zasady oznacza uszczuplanie początkowej realnej wartości zaangażowanych kapitałów własnych firmy, a nie finansowanie z zysku osiągniętego w danym okresie.

Wystąpienie w firmie ujemnej zyskowności - nawet w razie znacznego wzrostu zysku w stosunku do poprzedniego okresu - wymaga podejmowania przez menedżera finansowego odpowiednich działań naprawczych. Przy wysokiej inflacji groźne jest zwłaszcza kumulowanie się deprecjacji kapitałów własnych w kolejnych latach, gdyż prowadzić to może do trudnej do przezwyciężenia niewypłacalności firmy.

Elementy składowe kapitału

kapitały własne - pochodzące ze źródeł zewnętrznych, tj. wniesione przez udziałowców (np. kapitał założycielski, zakładowy, statusowy, zasobowy, udziałowy) oraz ze źródeł wewnętrznych (głównie stanowiące równowartość wygospodarowanego zysku netto pozostawionego do dyspozycji przedsiębiorstwa);

kapitały obce - występujące w formie pożyczek, kredytów lub innego rodzaju zobowiązań (np. podatkowych).

Zasadnicza substancja kapitałów to kapitały własne:

wkłady kapitałowe właścicieli, wnoszone w formie udziałów, subskrypcji akcji, itp., tworzące kapitał podstawowy, noszący różne nazwy - w zależności od formy prawnej przedsiębiorstwa (np. kapitał założycielski, udziałowy, zakładowy, akcyjny)

zyski pozostawione do dyspozycji przedsiębiorstwa (tj. reinwestowane w firmie), przeznaczone na pokrycie przyszłego ryzyka i umocnienie ogólnego standingu finansowego (np. na kapitał zapasowy, rezerwowy) lub na z góry określony cel (np. na fundusz inwestycyjny).

Źródła pozyskiwania kapitałów własnych:

Już w momencie powstawania przedsiębiorstwa jego założyciele wnoszą i przekazują na własność kapitał umożliwiający rozpoczęcie i przeprowadzenie działalności. Wkłady kapitałowe mogą być wnoszone nie tylko w formie pieniężnej, ale także w postaci aportów, tj. rzeczowych składników majątkowych (np. nieruchomości, maszyn, środków transportowych).

W przypadku spółek osobowych wielkość kapitału własnego nie jest regulowana przepisami prawa, gdyż ich właściciele odpowiadają za zobowiązania firmy całym swoim majątkiem. Natomiast w razie spółek kapitałowych, tj. akcyjnych oraz z ograniczoną odpowiedzialnością, minimalna wielkość ich kapitału zakładowego określana jest ustawowo

Wkłady kapitałowe w firmie:

W zamian za wkłady kapitałowe wniesione do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jej właściciele otrzymują odpowiednią ilość udziałów o jednakowej wartości jednostkowej (nie mniejszej niż 500 PLN), ale dopuszczalna jest również zróżnicowana wartość udziałów

Natomiast kapitał zakładowy spółki akcyjnej dzieli się na akcje o jednakowej wartości nominalnej określonej w statucie firmy (nie mniejszej niż 1 PLN). Wobec tego ogólną wartość kapitału zakładowego takiej spółki stanowi iloczyn wyemitowanych akcji i ich jednostkowej nominalnej ceny.

Zwiększenie kapitałów własnych - celem może być:

stworzenie podstawy do wydatniejszego rozwoju działalności firmy, pozwalającej także na zaciąganie w przyszłości większych kredytów, dzięki wzrostowi wiarygodności finansowej;

przezwyciężenie rysującej się upadłości firmy, wskutek naruszenia płynności finansowej (utraty zdolności do terminowego regulowania zobowiązań) lub powstania strat);

usunięcie skutków deprecjacji kapitałów własnych spowodowanej inflacją.

Źródła kapitałów firmy

1. Wpłaty udziałowców

2. Zysk netto do dyspozycji firmy

3. Emisja obligacji

4. Bankowe kredyty inwestycyjne

5. Pożyczki właścicieli

6. Kredyty bankowe krótkoterminowe

7. Emisja krótkoterminowych papierów wart.

8. Kredyty handlowe i inne zobowiązania

Reinwestowanie zysków:

W pierwszym przypadku uzupełnienie kapitałów własnych następuje przed wszystkim w rezultacie pozostawienia do dyspozycji firmy wygospodarowanych zysków, tj. ze źródeł wewnętrznych. W spółkach kapitałowych całość lub część zysku zatrzymanego do dyspozycji firmy przeznaczana jest przeważnie na kapitał zapasowy lub rezerwowy.

Decyzję w tej sprawie podejmują akcjonariusze (wspólnicy), ale w spółce akcyjnej obligatoryjnie na kapitał zapasowy przeznacza się corocznie nie mniej niż 8% zysku do czasu, gdy wysokość tego kapitału nie osiągnie jednej trzeciej kapitału zakładowego.

Stosunkowo rzadko jednak zysk firmy lub jej kapitał zapasowy przeznaczany jest na powiększenie kapitału zakładowego, ponieważ takie operacje powodują konieczność zapłaty 15% zryczałtowanego podatku analogicznego jak przy wypłacie właścicielom (akcjonariuszom) udziału w zyskach (dywidendy). Natomiast zysk pozostawiony do dyspozycji spółki lub niepodzielny nie podlega podatkowi.

Zwiększenie kapitałów z zewnątrz:

Jeżeli dotychczasowe wyniki działalności spółki były satysfakcjonujące, a przedłożony przez nią w postaci biznes planu lub prospektu emisyjnego program rozwoju, skierowany do potencjalnych inwestorów (udziałowców, akcjonariuszy), uzasadnia realistyczną szansę dalszego wzrostu wartości firmy, to pozyskanie dodatkowych wkładów kapitałowych z zewnątrz lub sprzedaż nowej serii akcji z reguły ma szanse powodzenia.

Znacznie trudniej przychodzi pozyskanie dodatkowych wkładów kapitałowych od właścicieli w celu przezwyciężenia rysującej się niewypłacalności firmy, zwłaszcza w przypadku, gdy towarzyszą temu straty. Wówczas przekonanie udziałowców o celowości zwiększenia kapitałów firmy musi być poparte wiarygodnym programem sanacji działalności przedsiębiorstwa, wskazującym zarówno na możliwość przezwyciężenia kryzysu jak i na uniknięcie utraty dotychczas zainwestowanych w firmie kapitałów własnych.

Venture Capital

Jednym ze specyficznych źródeł zwiększania kapitału własnego firmy może być zawarcie odpowiedniego porozumienia z inwestorem występującym przeważnie w formie specjalnego funduszu, który gromadzi środki pieniężne od swych udziałowców w celu inwestowania w ryzykowne przedsięwzięcia gospodarcze, dające jednak szansę wysokich zysków w ciągu kilku najbliższych lat.

Nierzadko przedmiotem tego godzącego się z wysokim ryzykiem kapitału, tzw. venture capital są firmy znajdujące się w trudnej sytuacji finansowej, jeżeli dzięki ich dekapitalizowaniu można uzyskać znaczny wzrost wartości

Aktualizacja majątku

Kapitały własne mogą ulegać zwiększeniu również w przypadku dopuszczonej przepisami prawa aktualizacji wartości majątku, uwzględniającej skutki inflacji. Usunięcie skutków deprecjacji kapitałów własnych spowodowanej inflacją powinno następować przede wszystkim dzięki pozostawianiu do dyspozycji firmy odpowiedniej części osiąganego zysku.

Zmniejszenie kapitałów własnych:

ograniczeniem działalności firmy w celu stopniowego przygotowywania się do jej likwidacji (dotyczy zwłaszcza spółek utworzonych na ustalony z góry okres lub do wykonania przedsięwzięcia, którego realizację zakończono),

wycofaniem z firmy części własnego kapitału celem ulokowania go w innym przedsięwzięciu,

dążeniem do optymalizacji struktury kapitałów spółki w celu zwiększenia stopy zyskowności kapitału własnego;

pokryciem poniesionych strat.

Buy back - wykup własnych akcji:

Takie transakcje są najczęściej realizowane i ekonomicznie uzasadnione w okresie, w którym na giełdzie panuje bessa. Wówczas akcje znacznie tanieją, a nierzadko kursy akcji niektórych spółek znajdujących się nawet w dobrej sytuacji finansowej kształtują się poniżej kapitałów własnych przypadających na jedną akcję.

Wykup akcji następuje wtedy z zysku netto lub z kapitału zapasowego, albo rezerwowego, nabyte akcje są umarzane, powodując zmniejszenie kapitału akcyjnego. W rezultacie wielkość zysku na jedną akcję wzrasta odpowiednio, co powinno spowodować wzrost kursów, a zatem wzrost wartości rynkowej akcji znajdujących się w portfelach akcjonariuszy.

Źródła długoterminowych kapitałów własnych:

Długoterminowe kapitały obce uzyskiwane są z takich zasadniczych źródeł jak:

1. emisji obligacji na rynku papierów wartościowych

2. kredytów bankowych lub innych pożyczek głównie o inwestycyjnym charakterze

3. ponadto spółka może korzystać z pożyczek udzielonych przez jej własnych udziałowców (akcjonariuszy).

Obligacje:

Obligacja jest dokumentem, w którym emitent potwierdza zaciągnięcie pożyczki w określonej wysokości i zobowiązuje się do jej zwrotu w podanym terminie oraz do zapłaty odsetek posiadaczowi takiego dokumentu, zgodnie z ustalonymi z góry zasadami

Obligacja nabywana jest przez subskrybentów, jeżeli zapewnia większe korzyści aniżeli długoterminowe lokaty bankowe oraz obligacje skarbowe.

Pożyczki zaciągane dzięki emisjom obligacji mogą być w praktyce dostępne przede wszystkim dla firm cieszących się w szerszych kręgach inwestorów finansowych odpowiednią renomą i solidnością płatniczą.

Oprocentowanie obligacji:

Akwizycja pożyczek przy pomocy obligacji - zwłaszcza, gdy jest to publiczna emisja - umożliwia często pozyskanie znacznie większych kapitałów i na dłuższe okresy sięgające nawet 20-30 lat.

Jednocześnie mimo oferowania inwestorom finansowym wyższych odsetek, niż to proponują banki dla długoterminowych lokat pieniężnych, stopa oprocentowania pożyczek obligacyjnych może być często niższa od odsetek płaconych od kredytów bankowych, dzięki uniknięciu stosunkowo wysokiej nierzadko marży bankowej

Pożyczki zaciągane przy pomocy obligacji stanowią najbardziej stabilne źródło pozyskiwania obcych kapitałów

Rodzaje obligacji - o. zamienna:

Jedną z dróg pozyskiwania długoterminowych pożyczek jest emisja obligacji zamiennych, które mają hybrydowy charakter. Podobnie jak obligacje zwykłe zawierają potwierdzenie przez emitenta zaciągnięcie pożyczki oraz zobowiązania do jej zwrotu w ustalonym terminie, ale dodatkowo przyznają obligatariuszowi prawo do objęcia w przyszłości - zamiast wykupu długu - akcji danej spółki według z góry określonej (bazowej) ceny.

Ponieważ obligacja zamienna stwarza jej posiadaczom szansę dodatkowego zysku, to oferowane przez emitenta odsetki od takiej pożyczki mogą być niższe od rynkowych oraz od oferowanych przy emisji obligacji zwyczajnych

Rodzaje obligacji - z warrantem:

Podobny charakter mają obligacje emitowane z dołączonym warrantem uprawniającym do nabycia określonej ilości akcji przez subskrybenta z przyszłej emisji. Jednak wtedy wykup obligacji regulowany jest przez emitenta gotówką, a ewentualny zakup akcji z kolejnej emisji także następuje za gotówkę

Jednocześnie warrant zawierający zobowiązanie do sprzedaży akcji stanowi odrębny od obligacji papier wartościowy, który może być przedmiotem samodzielnego obrotu

Obligacje - „rozwodnienie zysku”

W spółkach akcyjnych emisja obligacji umożliwia odroczenie w czasie „rozwodnienia zysku”, tj. jego zmniejszenia na jedną akcję. Zjawisko takie towarzyszy przeważnie kolejnej emisji akcji, co nie pozostaje bez ujemnego wpływu na ich cenę rynkową. Zysk na jedną akcję nie ulegnie jednak zmniejszeniu, jeśli liczba wyemitowanych akcji pozostanie bez zmian, niezbędny kapitał będzie uzupełniony dzięki pożyczce obligacyjnej.

Posługiwanie się taką pożyczką jest stosowane zwłaszcza wtedy, gdy ceny rynkowe akcji kształtują się zbyt nisko, tj. są one niedoszacowane i brak jest sprzyjających warunków do emisji kolejnej serii.

Długoterminowe kredyty bankowe:

Udzielane są z reguły na określone przedsięwzięcia inwestycyjne polegające na nabyciu rzeczowych składników majątkowych o długim okresie użytkowania (środków trwałych). Jednym z warunków uzyskania takich kredytów jest - w przypadku znacznych kwot - zaakceptowanie przez bank przedłożonego przez firmę biznes planu, zawierającego m.in. realistyczną kalkulację opłacalności inwestycji praz przewidywane źródła spłaty kredytu wraz z odsetkami.

Jednocześnie bank uzależnia często przyznanie kredytu inwestycyjnego do określonego udziału kapitału własnego w finansowaniu przedsięwzięcia, a także od dodatkowych gwarancji spłaty zobowiązania w terminie (np. w formie zastawu hipotecznego na nieruchomościach, zastawu na innych składnikach rzeczowych, cesji przyszłych wpływów).

Wykorzystanie kredytu:

Przyznany przedsiębiorstwu przez bank długoterminowy kredyt może być wykorzystany jednorazowo (np. gdy inwestycja polega na jednorazowym zakupie środka trwałego) lub stopniowo w miarę realizacji bardziej złożonej inwestycji (np. polegającej na wykonywaniu robót budowlanych, nabywaniu oraz montowaniu zestawu maszyn i urządzeń).

Bank kontroluje wówczas czy przyznany kredyt jest wydatkowany zgodnie z celem, na jaki go zaciągnięto.

Spłata kredytu

Okres spłaty kredytu inwestycyjnego nie może być dłuższy, aniżeli okres użytkowania (amortyzacji) sfinansowanych z tego źródła środków trwałych, jest on jednak przeważnie krótszy, gdyż - obok amortyzacji - dodatkowo na spłatę przeznacza się część osiąganych zysków

Istotne znaczenie ma prawidłowe ustalenie w umowie z bankiem, od kiedy rozpocznie się i w jakich ratach będzie następowała spłata kredytu, aby firma mogła regulować swoje zobowiązania terminowo

Konsorcja bankowe:

Niekiedy przy udzielaniu poważniejszych kwot kredytów długoterminowych, m.in. w celu rozłożenia ryzyka, banki tworzą specjalne porozumienia, zwane konsorcjami. Ich uczestnicy składają się na łączną kwotę kredytu, przy czym jeden z nich przejmuje rolę wiodącą

W praktyce długoterminowe kredyty udzielane przez banki nie przekraczają kilku lat, a więc nie maja tak stabilnego charakteru jak pożyczki obligacyjne.

Cienka (niepełna) kapitalizacja:

Jednym ze źródeł długoterminowych kapitałów pożyczkowych mogą stanowić pożyczki udzielone firmie przez jej właścicieli zamiast wniesienia dodatkowych wkładów do jej kapitału własnego

Tego rodzaju polityka wynika często wskutek świadomego dążenia do ograniczenia podatku dochodowego płaconego przez spółkę, która część osiąganych zysków zamierza przekazywać udziałowcom. Nosi to miano tzw. cienkiej kapitalizacji.

Cienka kapitalizacja przynosi dodatkowe korzyści udziałowcom, którzy reprezentują kapitał zagraniczny w spółce, jeśli zgodnie z porozumieniami zawartymi z innymi krajami o unikaniu podwójnego opodatkowania, przychody tych osób z tytułu inkasowanych odsetek w ogóle nie są w naszym kraju opodatkowane lub są opodatkowane znacznie niżej niż dywidenda.

Źródła obcych kapitałów krótkoterminowych:

zobowiązań wobec dostawców tytułu nabytych towarów wyrobów, usług, robót;

kredytów bankowych uzyskanych na finansowanie działalności bieżącej (zapasów, należności);

zaliczek otrzymanych od odbiorców na poczet zamówionych towarów, robót i usług;

zobowiązań z tytułów publiczno-prawnych, tj. z tytułu różnego rodzaju podatków oraz innych obligatoryjnych obciążeń (np. ZUS);

zobowiązań wobec pracowników z tytułu należnych im wynagrodzeń oraz innych świadczeń.

Kredyty handlowe:

Zobowiązania wobec dostawców mogą być krótkotrwałe, nieprzekraczające kilku dni, jeśli są spowodowane jedynie czynnościami technicznymi, związanymi z koniecznością wydania dyspozycji płatniczych bankowi i czasem niezbędnym na ich realizację

Jeżeli jednak dostawca odracza termin zapłaty godząc się na późniejsze uregulowanie faktury, to wtedy z reguły w cenach sprzedaży uwzględnia odsetki za czas oferowanego kredytu.

Kredyt handlowy jest często droższy niż stanowiący jego alternatywę kredyt bankowy. Jednak procedura uzyskania kredytu bankowego jest bardziej złożona, a jego udzielenie przez bank zależy od pozytywnej oceny zdolności kredytowej klienta

Otrzymane zaliczki:

Zaliczki otrzymane od odbiorców występują przede wszystkim w przypadku zamówień na indywidualne produkty (np. na statki w przemyśle okrętowym, na roboty budowlano - montażowe, na specjalistyczne maszyny i urządzenia dostosowane do indywidualnych wymogów klienta).

Zaliczki wpłacone przez odbiorców stanowią w przedsiębiorstwach wykonujących produkty na indywidualne zamówienie dość znaczne źródło finansowania środków obrotowych, które nie wymaga ponoszenia odsetek.

Zobowiązania publiczno-prawne:

Podatki, a także szereg innych obligatoryjnych obciążeń finansowych ponoszonych przez przedsiębiorstwa, regulowane są z reguły z pewnym opóźnieniem w stosunku do inkasowanych przychodów z tytułu sprzedaży.

Jeśli zatem firma reguluje obciążenia obligatoryjnie w późniejszym terminie, to zobowiązania z tego tytułu stanowią jedno ze źródeł bezpłatnego kapitału obcego

Zobowiązania wobec pracowników:

Występują, gdy są one naliczane z pewnym opóźnieniem w stosunku do okresu, za jaki są wypłacane (np. wynagrodzenia w systemie akordowym za dany miesiąc wypłacane są dopiero w następnym miesiącu, gdyż ich ustalenie wymaga dokonania odpowiednich obliczeń).

Jeśli jednak w tej grupie zobowiązań występują zaległe wynagrodzenia niewypłacone w odpowiednim terminie, to często łączy się z tym konieczność zapłaty odsetek za zwłokę.

Bankowy kredyt obrotowy na rachunku bieżącym:

Może być uzyskany w banku, w którym firma taki rachunek posiada. Po przyznaniu kredytu na podstawie umowy zawartej z klientem bank wyraża zgodę na wykonywanie decyzji płatniczych (np. czeków, przelewów, wykupu weksli) do ustalonej sumy nawet w razie braku środków na rachunku bieżącym.

Niekiedy kredyt w rachunku bieżącym ma ograniczony charakter. Wówczas bank upoważnia firmę do podejmowania gotówki tylko na pokrycie przejściowego jej braku w kasach przedsiębiorstwa

Bankowy kredyt obrotowy na rachunku odrębnym:

Polega na ewidencji wykorzystania, oprocentowania i spłat kredytu na oddzielnym rachunku bankowym. Wówczas przedsiębiorstwo dysponuje samodzielnie rachunkiem bieżącym

Kredyt obrotowy może mieć celowy charakter, jeżeli jest przeznaczony na sfinansowanie określonego z góry przedsięwzięcia (np. sezonowe zakupy surowców do produkcji lub towarów przeznaczonych do sprzedaży).

Linia kredytowa:

Wariantem kredytu obrotowego jest linia kredytowa, przy której w umowie z bankiem ustala się górny pułap wykorzystania (limit) kredytu.

Po otwarciu linii kredytowej można z niej finansować powtarzające się transakcje. Po ich zrealizowaniu następuje spłata kredytu, z którego do wysokości limitu mogą być finansowane kolejne transakcje. Jest to tzw. kredyt odnawialny (rewolwingowy),

Kredyty sezonowe:

Specjalnym źródłem finansowania niektórych składników majątku obrotowego są kredyty sezonowe, które można uzyskać w banku na pokrycie zapasów płodów rolnych, ich przetworów (np. cukru) lub przygotowania wyrobów do sezonowej sprzedaży (np. zapasów obuwia letniego na wiosnę).

Wielkość kredytu sezonowego zależy od cyklu przyrodniczego, hodowli, przetwórstwa, itp. Jego spłata powoduje wygaśnięcie kredytu, gdyż jest on nieodnawialny.

Kredyt wekslowy:

Polega na przyjęciu przez bank, w zamian za przekazaną do dyspozycji gotówkę, weksla własnego firmy lub obcego z indosem przedsiębiorstwa

Kredyt taki ułatwia przedsiębiorstwu wcześniejsze uzyskanie gotówki w przypadku sprzedaży, przy której przyjęto od odbiorcy zapłatę wekslem. Dla banku zaś zabezpieczenie zwrotu w formie wykupu weksla stanowi swoistego rodzaju gwarancję uzyskania spłaty wierzytelności.

Kredyt preferencyjny:

charakteryzują się niższą stopą procentową w stosunku do normalnie pobieranej przez banki (rynkowej), a często także dogodniejszym okresem spłaty

jest on narzędziem interwencjonizmu państwowego w pośredniej formie, gdyż jego uzyskanie uzależnione jest od spełnienia określonych warunków, wynikających z ustalonych przez rząd założeń polityki gospodarczej

Uzyskanie kredytu:

Występując o udzielenie kredytu przedsiębiorstwo formułuje swoje propozycje przeważnie w pisemnej formie, określając:

rodzaj i wysokość kredytu, jaki chciałoby się uzyskać,

przeznaczenie kredytu (cel);

źródła i terminy spłaty kredytu;

zabezpieczenie spłaty kredytu.

Podstawowym celem udzielania kredytów przez banki jest dążenie do osiągania zysków dzięki własnym kapitałom, wkładom klientów oraz pożyczkom na rynku kapitałowym

Emisja krótkoterminowych papierów dłużnych:

Większe firmy mogą zaciągać pożyczki bezpośrednio na rynku pieniężnym dzięki emisji bonów pieniężnych, zwanych również komercyjnymi, krótkoterminowymi wekslami inwestycyjno-terminowymi.

Bony te są oferowane przez emitenta na rynku pieniężnym według cen nominalnych, pomniejszonych jednak o z góry określone dyskonto. Jednocześnie emitent zobowiązuje się do wykupu bonów według pełnej ceny nominalnej po upływie jednolitego ustalonego z góry terminu (np. jednego, trzech albo sześciu miesięcy) nieprzekraczającego jednego roku.

Tryb emisji bonów:

firma ubiegająca się o kredyt bezpośrednio na rynku pieniężnym zwraca się do odpowiedniego banku lub domu maklerskiego

organizator emisji bądź wykupuje cały pakiet bonów, bądź rozpoczyna sprzedaż bonów

organizator emisji prowadzi z reguły wtórny obrót bonami

w dzień przed datą wykupu bonów emitent stawia do dyspozycji organizatora emisji kwotę niezbędną na pokrycie zobowiązania.

Korzyści z emisji bonów:

w szczególności umożliwia zaciąganie pożyczek na większą skalę, gdyż nabywcami bonów może być wiele banków oraz innych inwestorów;

jednocześnie pomimo oferowania inwestorom wyższych odsetek niż przynoszą lokaty bankowe, koszt tak pozyskiwanych kredytów jest przeważnie niższy od kosztu kredytu bankowego;

marża pobierana przez organizatora emisji jest z reguły mniejsza od marży doliczanej przez bank na pokrycie swych kosztów;

umowa zawierana pomiędzy emitentem bonów i organizatorem emisji może obejmować nawet kilkuletni okres współpracy. Wówczas cyklicznie powtarzanie emisji bonów komercyjnych w terminach poprzedzających spłatę poprzednich emisji umożliwia niekiedy przekształcenie tak pozyskiwanego kredytu w kredyt długoterminowy

Gwarancje zwrotu długu - gwarancja bankowa:

polega na zobowiązaniu się przez bank do uregulowania wierzycielowi jego należności, jeżeli firma, której wypłacalność bank gwarantował nie wykonała w ogóle lub należycie umownego świadczenia.

Gwarancja może występować w wielu różnych formach. Klasyczną jej formą jest pisemne zapewnienie zwrotu zaciąganej przez klienta pożyczki u innego kredytodawcy połączone ze zobowiązaniem do jej spłaty w razie niewypłacalności kredytobiorcy.

Jednocześnie przy poważniejszych kwotach gwarancji udzielanych zwłaszcza na dłuższy okres bank wymaga od klienta odpowiedniego zabezpieczenia umożliwiającego uzyskanie zwrotu kwot wypłaconych wierzycielowi za firmę, jeśli nie wywiązała się ona w terminie ze zobowiązania.

Gwarancje rządowe:

polegają one na zobowiązaniu się odpowiedniego organu administracji centralnej do uregulowania zobowiązań, jeżeli kredytobiorca nie wywiąże się z nich w terminie.

w szerszej skali gwarancje rządowe występują w obrotach z zagranicą.

Wpływ struktury kapitałów na zyskowność firmy

Kapitały własne są najbardziej stabilną podstawą finansowania działalności przedsiębiorstwa, decydującą w znacznej mierze o stopniu utrzymania płynności finansowej.

Kapitały obce wymagają spłaty w określonych terminach, ale możliwe jest i praktykuje się powszechnie zastępowanie spłaconych zobowiązań zaciągniętymi, nowymi kredytami, czyli tzw. refinansowanie kredytów

Zyskowność zobowiązań

Ze względu na okres spłaty można wyodrębnić zobowiązania:

długoterminowe, których okres uregulowania jest dłuższy niż rok; z tej grupy często wyodrębnia się zobowiązania średnioterminowe o okresie spłaty dłuższym niż rok, ale nieprzekraczającym pięciu lat,

krótkoterminowe, których termin spłaty nie przekracza jednego roku.

Specyfika zobowiązań długoterminowych w przedsiębiorstwie:

Zobowiązania długoterminowe mogą być wykorzystywane przez firmę na finansowanie działalności bez potrzeby ich odnawiania przez dłuższy czas, sięgający kilku lub nawet więcej niż dziesięciu lat (w niektórych krajach okres ten sięga powyżej 20 lat). Dlatego zobowiązania takie wraz z kapitałami własnymi firmy są określone mianem kapitałów stałych.

k. stały = kapitały własne + zobowiązania długoterminowe

Specyfika zobowiązań krótkoterminowych:

Natomiast zobowiązania krótkoterminowe, czyli tzw. zobowiązania bieżące, obejmujące zarówno kredyty różnego rodzaju, jak i zobowiązania z innych tytułów, ulegają fluktuacji wielokrotnej w ciągu roku.

Powoduje to konieczność stałego podejmowania działań zapewniających spłacanie ich w terminie, gdyż warunkuje to utrzymywanie bieżącej płynności finansowej.

Kryteria najkorzystniejszej struktury kapitałów:

W praktyce występują często możliwości pozyskiwania kapitałów z alternatywnych źródeł o różnym charakterze. Powstaje wówczas problem wyboru najkorzystniejszej ich struktury z uwzględnieniem:

maksymalizacji korzyści udziałowców firmy, wyrażających się m.in. stopą zyskowności kapitałów własnych,

zapewnienia właściwego stopnia bieżącej i perspektywicznej płynności płatniczej, tj. ograniczenia ryzyka jej utraty do granic uznanych za rozsądne.

Wykorzystanie kapitałów własnych:

Największą pewność utrzymania pełnej płynności finansowej - nawet w razie wystąpienia nieprzewidzianych, okresowych zakłóceń w działalności firmy, których nie zdołano uniknąć (recesja, pojawienie się konkurenta) - zapewnia pokrywanie całości posiadanego majątku kapitałami własnymi.

Zbędne staje się wówczas także ponoszenie odsetek od pożyczek i kredytów, a więc do dyspozycji firmy i jej udziałowców pozostaje cały zysk osiągnięty dzięki eksploatacji majątku. W takim przypadku stopa zyskowności majątku (stosunek zysku netto do majątku) jest analogiczna jak stopa zyskowności kapitałów własnych.

Istota dźwigni finansowej:

wykorzystanie kapitałów obcych daje szansę poprawienia wyników finansowych.

kredyty mogą umożliwiać zwiększenie sprzedaży a w rezultacie również zysków w stosunku do tych, jakie powstają przy wykorzystywaniu jedynie kapitałów własnych.

Specyfika dźwigni finansowej:

firma ponosi dodatkowe koszty odsetek od zaciągniętych kredytów, ale jeśli w finansowaniu majątku firmy zaangażowane są obce kapitały (tj. pożyczki, kredyty lub inne zobowiązania),

stopa (koszt) odsetek płaconych za wykorzystanie kredytów jest niższa od stopy zyskowności kapitału,

w rezultacie zwiększa się odpowiednio stopa zyskowności kapitałów własnych

Korzyści z zastosowania dźwigni finansowej:

przy ustalaniu wyniku finansowego, stanowiącego podstawę wymiaru podatku dochodowego, uwzględnia się należne kredytodawcom odsetki jako koszt uzyskania przychodów, natomiast nie uwzględnia się odsetek od zaangażowanych w działalności firmy jej własnych kapitałów.

odpowiednio ukształtowania struktura kapitałów własnych i obcych - przy efektywnym ich wykorzystaniu - może dodatnio wpływać na korzyści udziałowców. Zjawisko to jest określane mianem dźwigni finansowej.

Wzrost zyskowności kapitałów:

stopa zyskowności kapitałów własnych wzrasta w miarę zwiększania się udziału kapitałów obcych w finansowaniu majątku, jeżeli stopa odsetek płaconych jest niższa od zyskowności majątku osiąganej przez przedsiębiorstwo.

jednocześnie efektywny koszt angażowania obcego kapitału jest mniejszy aniżeli odsetki należne kredytodawcom, gdyż ich suma pomniejsza podstawę wymiaru podatku dochodowego.

Ujemna zyskowność:

wykorzystanie obcych kapitałów może mieć ujemny wpływ na zyskowność własnych kapitałów. Wystąpi to wówczas, gdy zyskowność majątku ukształtuje się na niższym poziomie aniżeli wynosi stopa odsetek płaconych kredytodawcom od wykorzystywanego kapitału obcego. Wówczas korzystanie z obcych kapitałów powoduje obniżenie efektywności ekonomicznej funkcjonowania firmy.

jeżeli firma nie może osiągnąć w wyniku stosowania kredytów większego zysku, aniżeli związane z nimi odsetki, to wykorzystywanie dźwigni finansowej staje się nieopłacalne. Wówczas odsetki powodują obniżenie stopy zyskowności kapitałów własnych

Kompromisowa relacja między własnymi i obcymi kapitałami:

jeżeli jednak zwiększenie obcych kapitałów umożliwia wzrost stopy zyskowności kapitałów własnych firmy, to trzeba pamiętać, że zbyt wysoki poziom zobowiązań może powodować nadmierne uzależnienie firmy od jej wierzycieli, a m.in. od ich skłonności do udzielania nowych kredytów.

niekiedy prowadzi to do upadłości firmy lub jej przejęcia przez wierzycieli.

Relacje między strukturą majątku i kapitałów:

Z punktu widzenia utrzymania równowagi finansowej przedsiębiorstwa, zasadnicze znaczenie ma relacja zachodząca między podziałem majątku na trwały i obrotowy oraz między kapitałami stałymi i krótkoterminowymi.

Składniki majątku trwałego:

majątek trwały obejmuje składniki rzeczowe i nie mające rzeczowego charakteru prawa, jakimi przedsiębiorstwo dysponuje, tj. wartości niematerialne i prawne oraz tzw. finansowe składniki majątku trwałego.

Do rzeczowych składników majątku trwałego zalicza się:

środki trwałe, tj. nieruchomości, maszyny i urządzenia, budynki i budowle, środki transportowe oraz inne przedmioty długoterminowego użytkowania,

wartości niematerialne i prawne, które obejmują wartość nabytych patentów, licencji oraz innych praw z których firma będzie korzystała przez dłuższy czas,

Do finansowych elementów majątku trwałego wchodzą:

nabyte obligacje o okresie wykupu ponad 1 rok,

akcje innych emitentów

udziały w spółkach

udzielone określonym dłużnikom długoterminowe pożyczki.

Finansowanie majątku trwałego:

zaangażowanie kapitałów w finansowanie majątku trwałego oznacza ich zamrożenie na dłuższy czas,

wycofanie kapitałów ulokowanych w środkach trwałych oraz w wartościach niematerialnych i prawnych odbywa się stopniowo przez szereg lat za pośrednictwem amortyzacji,

odzyskanie środków, którymi pokryto finansowe składniki majątku trwałego, może nastąpić w razie odsprzedaży akcji lub obligacji a także w miarę spłaty udzielonych dłużnikom pożyczek.

Konieczność pokrycia majątku trwałego kapitałami stałymi:

w celu utrzymania równowagi finansowej przez przedsiębiorstwo niezbędne jest pełne pokrycie majątku trwałego stabilnymi źródłami finansowania, niewymagającymi szybkiego zwrotu, a więc kapitałami stałymi,

częściowe tylko finansowanie majątku trwałego krótkoterminowymi kapitałami obcymi grozi istotnymi napięciami w zachowaniu płynności finansowej firmy, a często prowadzi do jej upadłości. Wymaga to bowiem stałego, częstego odnawiania zobowiązań przez długi okres

Finansowanie majątku obrotowego:

w odróżnieniu od majątku trwałego środki obrotowe uczestniczą w operacjach cyklicznie powtarzających się w krótkich okresach,

dlatego mogą one być finansowane krótkoterminowymi kapitałami obcymi, w klasycznym ujęciu - w celu zmniejszenia ryzyka - w finansowaniu środków obrotowych powinny być także zaangażowane częściowo kapitały stałe.

Majątek obrotowy stały i zmienny:

Pewna wielkość środków obrotowych utrzymuje się przez dłuższy czas na jednakowym, minimalnym poziomie. Można więc rozróżnić:

majątek obrotowy stały - nieulegający zmianom, nawet w przypadku określonych wahań sprzedaży (np. równowartość minimalnych zapasów wyrobów i towarów niezbędnych do kontynuowania sprzedaży na najniższym poziomie),

majątek obrotowy zmienny - tj. zwiększony w razie okresowego wzrostu sprzedaży powyżej jej minimalnego poziomu (np. w okresach wzmożonego sezonu) a następnie zmniejszany w powiązaniu z obniżaniem sprzedaży.

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy:

podejmując decyzję w sprawie wielkości i struktury kapitałów obrotowych, trzeba przede wszystkim dokonać oceny potrzeb w tej dziedzinie, uwzględniając nie tylko zmienny poziom stanu środków obrotowych, ale także fakt, iż w przedsiębiorstwie występują stale pewne zobowiązania bieżące wynikające z normalnego cyklu rozliczeń finansowych z dostawcami, z tytułów publiczno-prawnych, itp. Punktem wyjściowym do takiej oceny może być przeciętny cykl obrotu.

Przeciętny cykl obrotu:

może być nazwany również cyklem gotówkowym,

obejmuje średni okres, jaki występuje między wydatkami gotówkowymi poniesionymi na nabycie składników majątku obrotowego, niezbędnych do prowadzenia działalności oraz wpływami pieniężnymi ze sprzedaży produktów i towarów,

ze względu na różny stopień płynności zapasów i należności, stanowiących istotną część niegotówkowych składników majątku obrotowego, trzeba pierwszej kolejności ustalić cykle cząstkowe tych składników, po zsumowaniu których uzyskuje się cykl łączny

jeżeli zapłata za dostawy materiałów, usług i towarów regulowana jest z pewnym opóźnieniem w stosunku do daty otrzymania dostawy, a ponadto występują spłacane po upływie określonego czasu zobowiązania z tytułu podatków, wynagrodzeń pracowników, itp. to część cyklu obrotu finansowana jest automatycznie tymi pasywami

jeżeli zatem od łącznego cyklu obrotu zapasami i należnościami (cyklu brutto) odejmie się okres czasu przypadający przeciętnie na regulowanie zobowiązań (z wyjątkiem zobowiązań z tytułu kredytów bankowych i pożyczek oraz kredytów handlowych), to uzyskuje się przeciętny cykl netto, w którym środki obrotowe powinny być sfinansowane z innych niż te zobowiązania kapitałów.

Strategie finansowania środków obrotowych:

Rozpatrując alternatywy strategii finansowania majątku obrotowego, trzeba uwzględnić:

związki zachodzące miedzy stałymi i zmiennymi składnikami tego majątku,

stopień realności przewidywanych wpływów ze sprzedaży oraz ich regularności,

koszty wykorzystania kapitałów.

Wykorzystanie kredytów długoterminowych:

maksymalizacja udziału kapitałów stałych w finansowaniu środków obrotowych umacnia równowagę finansową (płatniczą) firmy oraz jej standing,

korzystanie z kredytów długoterminowych łączy się zazwyczaj z kosztami wyższych odsetek, niż wynosi ich stopa przy kredytach krótkoterminowych,

w przypadkach zaś gdy kapitał stały koncentruje się niemal jedynie na własnych źródłach, zmniejszają się potencjalne korzyści, jakie mogłyby być osiągnięte dzięki scharakteryzowanemu już efektowi dźwigni finansowej.

Finansowanie środków obrotowych zobowiązaniami krótkookresowymi:

maksymalizacja pokrycia środków obrotowych krótkoterminowymi zobowiązaniami daje szansę wyższych zysków i korzystniejszej ich relacji w stosunku do kapitałów własnych,

jednocześnie rośnie ryzyko pogorszenia lub utraty płynności płatniczej,

to zaś może pociągnąć na sobą zaostrzenie napięć płatniczych spowodowane ograniczeniami kredytowymi ze strony partnerów, którzy utracili zaufanie do solidności płatniczej firmy.

Wybór strategii finansowania:

Uwzględniając różny stopień ryzyka wiążącego się ze strukturą kapitałów służących finansowaniu majątku obrotowego, można wyodrębnić trzy zasadnicze rodzaje strategii w tej dziedzinie:

strategię zachowawczą,

strategię umiarkowaną,

strategię dynamiczną

Strategia zachowawcza:

Strategia zachowawcza (tradycyjna), przy której ryzyko finansowe sprowadza się niemal do zera, opera się na założeniu, że prawie całość majątku oborowego (a więc nie tylko majątek trwały) powinna być pokryta kapitałami stałymi.

Kapitał stały firmy powinien zatem odpowiadać wartości netto majątku trwałego powiększonej o maksymalne stany środków obrotowych. W razie zaś niższego stanu niegotówkowych środków obrotowych, wyzwolone w ten sposób środki pieniężne powinny być lokowane przejściowo w sposób zapewniający osiąganie określonych korzyści (np. w bonach skarbowych, bankowych lub w depozytach terminowych wyżej znacznie oprocentowanych, aniżeli gotówka na rachunku bieżącym). W przypadku ponownego wzrostu zapotrzebowania na cele płatnicze wycofuje się lokaty, przeznaczając gotówkę na potrzeby bieżące przedsiębiorstwa.

Strategia umiarkowana:

nawiązuje do podziału środków obrotowych na część stałą i zmienną. Stała wielkość majątku obrotowego powinna być pokryta kapitałami stałymi, a wszelkie jego okresowe zwiększenia powyżej stałego tj. minimalnego poziomu należy finansować krótkookresowymi kapitałami (zobowiązaniami bieżącymi),

poszukuje kompromisu między ryzykiem finansowym i zyskami, występującymi w rezultacie korzystania z tańszych przeważnie aniżeli długoterminowe pożyczki i kredyty - krótkoterminowych kredytów bankowych i handlowych,

jest ona stosunkowo bezpieczna pod względem utrzymania bieżącej płynności finansowej, aczkolwiek istnieje potrzeba dysponowania przez firmę elastycznymi możliwościami pozyskiwania w razie potrzeby - kapitałów krótkoterminowych.

Strategia dynamiczna:

zmierzając do maksymalizacji zysków w relacji do kapitałów własnych, przewiduje, iż kapitałami stałymi powinien być finansowany jedynie majątek trwały,

środki obrotowe - ze względu na stosunkowo krótki, nie przekraczający 1 roku cykl obrotowy - finansuje się w całości zobowiązaniami krótkoterminowymi,

jest niebezpieczna, a przez większość wierzycieli oceniana ujemnie. Wówczas w przypadku nawet stosunkowo niedużego zmniejszenia się wpływów ze sprzedaży, generujących gotówkę, albo wskutek okresowego jedynie zmniejszenia podaży kredytów krótkoterminowych lub przejściowego wzrostu ich kosztów, przedsiębiorstwo może utracić zdolność do terminowego regulowania zobowiązań ze wszystkimi płynącymi stąd ujemnymi skutkami.

Związki między strukturą kapitału a ryzykiem:

Zwiększa się skala niebezpieczeństwa utraty tej płynności, które może nastąpić na przykład w przypadku:

konieczności opłacania odsetek w wysokości wynikającej z zawartych porozumień lub z ceny pieniądza na rynku kapitałowym, nawet wtedy, gdy następuje znaczne zmniejszenie zysków, albo pojawiają się okresowo starty wskutek recesji gospodarczej lub innych niepowodzeń,

trudności w uzyskaniu nowych pożyczek i kredytów w miejsce tych, których termin spłaty mija, co może prowadzić do załamania sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.

Granice ryzyka płynności finansowej:

W praktyce granice te mogą zostać określone za pomocą następujących wskaźników:

wskaźnika obrazującego relację między wielkością majątku obrotowego oraz stanu krótkoterminowych zobowiązań, której utrzymywanie powinno umożliwiać zachowanie zdolności do terminowego regulowania tych zobowiązań,

stopy zadłużenia ilustrującej relację pomiędzy łączna kwotą kapitałów własnych oraz ogólną wartością majątku (aktywów), której przestrzeganie pozwala zachować dostateczną elastyczność finansową tj. uniknąć nadmiernego uzależnienia się od kredytodawców.

Elastyczność finansowa:

firma, która nie posiada elastyczności finansowej, tzn. nie może korzystać z realnie występujących alternatywnych źródeł finansowania, jest skazana na uzależnienie od określonych kredytodawców, którzy narzucają jej niejednokrotnie warunki umowne.

na elastyczność finansową przedsiębiorstwa znaczny wpływ wywiera dywersyfikacja wierzycieli (kredytodawców). Im obszerniejsza jest ich lista i brak wierzycieli, wobec których indywidualne zadłużenie dominuje, tym mniejsze jest ryzyko finansowe,

koncentracja zadłużenia wobec jednego wierzyciela wzmaga to ryzyko, a niekiedy może być sygnałem jego przygotowań do wrogiego przejęcia firmy.

Kształtowanie wielkości i struktury aktywów obrotowych - zapasy:

Prowadzenie działalności produkcyjnej lub usługowej łączy się z reguły z koniecznością gromadzenia zapasów materiałowych i surowców do produkcji, produkcji toku, części zapasowych i przedmiotów nietrwałych oraz wyrobów gotowych:

niedostateczne zapasy materiałów i surowców do produkcji, produkcji w toku i wyrobów gotowych mogą być przyczyną strat przedsiębiorstwa wynikających z przerwania ciągłości procesu produkcji i sprzedaży,

gromadzenie zapasów przekraczających racjonalnie uzasadnione potrzeby naraża przedsiębiorstwo na zbędne koszty, także prowadzące do zmniejszenia wielkości realizowanych zysków.

Jeżeli przyjmiemy, że o wielkości zapasów gromadzonych w przedsiębiorstwie decyduje przewidywana wielkość sprzedaży, to równocześnie możemy stwierdzić, że podstawowe problemy optymalizacyjne sprowadzają się do kształtowania optymalnego poziomu:

zapasów materiałów i surowców zużywanych w procesie produkcji oraz

zapasów produkcji w toku i wyrobów gotowych.

Struktura zapasów materiałów i surowców:

Poziom zapasów materiałów i surowców do produkcji wykazuje znaczne wahania w czasie. Wynikają one głównie z organizacji i częstotliwości dostaw przedsiębiorstwo powinno je utrzymywać na pewnym minimalnym poziomie. Poziom ten jest wyznaczany:

z jednej strony wielkością zużycia dziennego oraz liczbą dni, jaka upływa od momentu złożenia zamówienia do momentu otrzymania dostawy, oraz

z drugiej strony, pewnym stanem rezerwowym na wypadek wystąpienia nieprzewidzianych zjawisk zwiększających zapotrzebowanie na zapasy lub opóźniających otrzymanie dostawy.

Wielkość zapasów materiałów i surowców:

określenie wielkości i struktury zapasów produkcji w toku i wyrobów gotowych może być stosunkowo proste w sytuacji, gdy procesy produkcyjne mają charakter ciągły. Optymalnym poziomem w takim przypadku będzie taki poziom, przy którym krańcowy koszt magazynowania jest równy startom, jakie przedsiębiorstwo poniosłoby w przypadku przerwania ciągłości sprzedaży na skutek braku wyrobów gotowych w magazynie.

w przypadku gdy przedsiębiorstwo wytwarza za pomocą tych samych maszyn i urządzeń kilka rodzajów wyrobów, poszczególne wyroby produkowane są pewnymi seriami (partiami).

Proces produkcyjny nieciągły:

Organizacja procesu produkcyjnego zakładająca wytwarzanie produktów w kilku seriach pociąga za sobą dwa rodzaje kosztów:

koszty przestawienia (przygotowania) nowej partii produktów, które uznaje się za koszty stałe, niezależnie od wielkości serii,

koszty magazynowania wyrobów gotowych, które są w większości kosztami zmiennymi, a więc zależnymi od wielkości serii.

Zapasy wyrobów gotowych:

w przypadku zapasów wyrobów gotowych przedsiębiorstwo powinno utrzymywać pewną rezerwę na wypadek nadzwyczajnego wzrostu zapotrzebowania lub też wystąpienia nieprzewidzianych okoliczności po stronie procesu produkcji,

poziom zapasów wyrobów gotowych będzie wykazywał podobne wahania jak zapasy surowców i materiałów do produkcji, osiągając stan minimalny tuż przed rozpoczęciem produkcji kolejnej partii oraz maksymalny w momencie jej zakończenia

Struktura kapitału obrotowego - należności:

należności firmy są głównie rezultatem sprzedaży produktów i towarów, jeżeli zapłata dokonywana jest przez odbiorcę w okresie późniejszym niż data odbioru świadczenia i dostarczenia rachunku klientowi,

odraczanie zapłaty oznacza udzielenie odbiorcom kredytu, stanowiącego jeden z istotnych instrumentów umożliwiających wzrost opłacalnej sprzedaży oraz umocnienie pozycji firmy na rynku.

Odroczenie płatności (kredyt handlowy) może przybierać dwojaką postać:

kredyt manipulacyjny (techniczny), jeżeli sprzedaż traktowana jest jako gotówkowa, ale data płatności wyznaczana jest przeważnie o kilka dni później od daty wystawienia faktury; okres ten jest przeznaczony w zasadzie na przyjęcie dostawy przez odbiorcę i na czynności związane z zapłatą (np. sprawdzenie zgodności dostawy z zamówieniem i fakturą, wystawienie i złożenie w banku polecenia przelewu),

właściwy kredyt handlowy, jeżeli ustalany jest dłuższy termin zapłaty, który oznacza już rzeczywiste kredytowanie aktywów kredytobiorcy; kredyt taki jest rezultatem świadomego finansowania zapasów u swego odbiorcy w celu utrwalania z nim współpracy.

Strategie udzielania kredytu odbiorcom:

strategia konserwatywna - całkowite niemal wyeliminowanie ryzyka niewypłacalności klientów i rezygnacja z utrzymywania stosunków z odbiorcami regulującymi zobowiązania z opóźnieniem. Kredyt handlowy jest udzielany tylko stałym klientom.

+ możliwość uniknięcia strat

- ograniczenie możliwości rozwoju sprzedaży

strategia agresywna - przewiduje możliwość udzielania kredytu nawet odbiorcom o wysokim ryzyku wypłacalności.

+ większa rzesza nowych klientów i wydatniejszy wzrost sprzedaży

- poważniejsze źródła finansowania należności,

- ponoszenie wyższych kosztów

- ryzyko strat

strategia umiarkowana - która polega na dość elastycznym udzielaniu kredytów handlowych odbiorcom, ale przy odpowiedniej weryfikacji ich wypłacalności

Udzielanie klientom skonta:

niezależnie od przyjętej strategii kredytowania odbiorców celowe jest jednoczesne oferowanie klientom skonta, które jest swojego rodzaju upustem za regulowanie zobowiązań gotówką,

klientowi pozostawia się wówczas wybór, czy lepiej opłaca się mu korzystać z kredytu, czy płacić za dostawy gotówką,

decyzje w sprawie udzielenia skonta powinny być poprzedzone kalkulacją określającą, jaki jego poziom można zaoferować odbiorcom bez zmniejszenia zysku osiągniętego na sprzedaży kredytowej.

Kalkulacja opłacalności sprzedaży kredytowej powinna uwzględniać

wielkość oczekiwanego - na podstawie analizy rynku - przyrostu wartości sprzedaży w stosunku do stanu wyjściowego w wyniku wprowadzenia lub zwiększenia dotychczasowego zakresu kredytowania;

towarzyszący temu wzrost kosztów zmiennych działalności operacyjnej, przyjmując założenie, że zwiększenie sprzedaży nie będzie wymagało wzrostu kosztów względnie stałych;

wzrost należności od odbiorców, spowodowany wprowadzeniem lub rozszerzeniem sprzedaży kredytowej;

koszt zaangażowania dodatkowych kapitałów na sfinansowanie wzrostu należności, a także przewidywane starty, jakie mogą powstać na skutek opóźnień w regulowaniu zobowiązań przez odbiorców lub ich niewypłacalność.

Ocena wiarygodności płatniczej klienta

Analiza przyczyn upadłości polskich firm dowodzi, że jedną z zasadniczych przyczyn tego jest utrata płynności finansowej spowodowana opóźnionym regulowaniem należności przez odbiorców oraz stratami ponoszonymi na skutek ich niewypłacalności. Konieczne jest określenie zasad i kryteriów oceny solidności płatniczej przyszłych kredytobiorców:

stwierdzenie tożsamości klienta;

rozpoznanie skłonności klienta do terminowego wywiązywania się z zobowiązań wobec dostawców;

wywiad gospodarczy (raport prawno-organizacyjny i finansowy)

podatność klienta na zmiany koniunktury gospodarcze

Windykacja należności:

różne sposoby wykorzystywane w tym zakresie różnią się kosztami (np. upomnienia listowne, telefoniczne, przekazanie zaległych należności wyspecjalizowanym firmom zajmującym się windykacją długów),

mogą również - np. przez zbyt rygorystyczne traktowanie dłużników - zniechęcać potencjalnych klientów przedsiębiorstwa.

Factoring:

polega on na odsprzedaży przez firmę należności z tytułu wyświadczonych odbiorcom dostaw produktów i towarów przed terminem płatności - bankowi lub innej instytucji finansowej specjalizującej się w inkasie wierzytelności.

wówczas firma, która dokonała sprzedaży, udzielając odbiorcy kredytu handlowego, ceduje (odstępuje) należności z tego tytułu instytucji finansowej - z reguły bezpośrednio po dokonaniu transakcji - otrzymując w zamian gotówkę.

Specyfika factoringu:

W przypadku factoringu występują 3 strony, tj.:

faktorant czyli podmiot sprzedający należności przed terminem ich inkasa;

dłużnik, tj. odbiorca, któremu faktorant sprzedał towary lub produkty, udzielając mu kredytu handlowego;

faktor, przejmujący funkcję inkasa należności w zamian za wynagrodzenie ustalone w umowie z faktorantem, przeważnie w formie określonego odsetka od nabytych należności.

Rodzaje factoringu:

W praktyce występują różne formy factoringu, zasadniczo jednak wyróżnia się:

factoring pełny, jeżeli faktor, nabywając należność, przejmuje na siebie pełne ryzyko jej inkasa, a więc zarówno ryzyko niewypłacalności dłużnika jak i opóźnienia wpływów;

factoring niepełny, w przypadku gdy faktor dochodzi zwrotu należności od faktoranta, jeżeli dłużnik staje się niewypłacalny lub przejmuje ryzyko z tym związane tylko częściowo

Zalety factoringu:

przejęcie przez faktora operacji związanych z kontrolą inkasa oraz ewentualną egzekucją należności,

uniknięcie - w razie pełnego factoringu - ewentualnych strat spowodowanych niewypłacalnością dłużnika lub opóźnieniem wpływu należności

możliwość oferowania odbiorcom korzystniejszych warunków zakupu przez wydłużenie okresu ich kredytowania, dzięki wykupywaniu należności przez faktora bezpośrednio po przekazaniu mu faktury wystawionej dla odbiorcy

Kształtowanie struktury kapitałów obrotowych - zasoby pieniężne:

Zasoby pieniężne przedsiębiorstwa mogą występować w następujących podstawowych formach:

gotówka w kasach firmy

lokaty na rachunkach bieżących, płatne na każde żądanie, od których bank płaci niskie odsetki, lub odsetki w ogóle nie przysługują

terminowe lokaty bankowe, które umożliwiają uzyskanie odsetek wyższych przeważnie przekraczających poziom inflacji

lokaty dokonywane bezpośrednio na rynku pieniężnym w postaci nabywania krótkoterminowych papierów dłużnych lub na rynku międzybankowym, które przynoszą przeważnie najwyższe odsetki.

Zarządzanie zasobami gotówkowymi:

Bieżące zarządzanie zasobami gotówkowymi powinno zmierzać do:

przyspieszenia dyspozycyjności wpływami gotówkowymi przez skracanie czasu ich obiegu,

regulowania zobowiązań w terminie

lokowanie przejściowych nadwyżek środków pieniężnych

pozyskanie najtańszych źródeł finansowania przejściowych niedoborów gotówki

Pozostałe zasoby pieniężne:

Lokaty na rachunku bieżącym gromadzą środki pieniężne przeznaczone na regulowanie przy pomocy przelewów lub czeków zobowiązań oraz na uzupełnianie pogotowia kasowego

Bankowe lokaty terminowe umożliwiają otrzymywanie odsetek, których stopa przeważnie rośnie wraz z wydłużeniem okresu lokaty. Depozyt taki wymaga jednak rezygnacji z dysponowania pieniądzem, co powoduje ograniczenie płynności finansowej firmy.

Lokowanie środków na rynku pieniężnym obejmuje przede wszystkim:

bony (weksle) skarbowe;

bony pieniężne emitowane przez niektóre banki;

bony komercyjne;

certyfikaty pieniężne

Założenia ogólne

W celu stworzenia warunków do prowadzenia i rozwijania działalności gospodarczej niezbędne jest z reguły lokowanie odpowiednich kapitałów (inwestowanie) w rzeczowych składnikach majątkowych długotrwałego użytkowania (nieruchomościach, maszynach, urządzeniach, środkach transportowych).

Decyzje w tych sprawach mają zasadnicze znaczenie dla dalszej egzystencji i rozwoju firmy, gdyż oznaczają zamrożenie środków finansowych na dłuższy czas.

Podjęcie decyzji inwestycyjnej wymaga zatem przestrzegania odpowiednich zasad postępowania i znajomości technik, pozwalających na określenie opłacalności alternatywnych rozwiązań i wybór najbardziej satysfakcjonujących

Wariantowanie inwestycji

W pierwszym etapie niezbędne jest określenie perspektywicznego celu, jaki zamierza się osiągnąć (np. zwiększenie produkcji i sprzedaży, obniżenie kosztów, poprawę jakości wyrobów).

Następnie trzeba sprecyzować możliwe warianty rozwiązania problemu oraz przeprowadzić kalkulację ich efektywności ekonomicznej przy pomocy odpowiednich technik, które powinny dać przede wszystkim odpowiedź na pytanie czy warianty te spełniają kryterium opłacalności a jeśli tak, jaka jest skala opłacalności rożnych wariantów inwestowania.

Proces kalkulacji rozpoczyna się od ustalenia dla każdego alternatywnego przedsięwzięcia przewidywanych nakładów inwestycyjnych oraz wielkości spodziewanych nadwyżek finansowych, jakie przewiduje się osiągnąć dzięki rozważanej inwestycji w poszczególnych latach eksploatacji.

Określanie wielkości nakładów inwestycyjnych

Na sumę nakładów inwestycyjnych składają się wszystkie kwoty przewidywanych kosztów nabycia lub wytworzenia niezbędnych składników majątku trwałego, a także konieczny przyrost środków obrotowych, warunkujących funkcjonowanie zamierzonego przedsięwzięcia (rozważanego projektu). Zalicza się tu także towarzyszące inwestycji koszty finansowe (np. odsetki od kredytu) za czas jej realizacji. Nakłady inwestycyjne dotyczące danego projektu obejmują zatem całość wszystkich kosztów związanych z realizacją projektu, jakie musiałyby być poniesione od jego rozpoczęcia do zakończenia.

Jeżeli zamierzona inwestycja łączy się z jednoczesną likwidacją dotychczas eksploatowanego majątku (np. z wycofaniem mniej nowoczesnych maszyn), to przewidywane nakłady inwestycyjne powinny być pomniejszone o ewentualne dochody netto możliwe do uzyskania ze sprzedaży lub rozbiórki wycofywanych z użytkowania obiektów.

Kalkulacja nadwyżki finansowej

Nadwyżka finansowa oczekiwana dzięki realizacji danej inwestycji obejmuje następujące elementy:

nadwyżkę pomiędzy wpływami pieniężnymi przewidywanymi w okresie eksploatacji inwestycji i kosztami niezbędnymi do ich uzyskania,

pomniejszoną o przypadające do tej nadwyżki obciążenie z tytułu podatku dochodowego;

powiększoną o zaliczone uprzednio do kosztów kwoty amortyzacji majątku trwałego uzyskanego w wyniku realizacji inwestycji, które stanowią jeden ze strumieni zwrotu zainwestowanego kapitału

Przy kalkulacji nadwyżki nie uwzględnia się kosztów odsetek, jakie mogą wystąpić w trakcie eksploatacji inwestycji, gdyż stanowią one jeden z elementów oceny jej efektywności (kalkulowanej stopy zwrotu poniesionych nakładów). Natomiast koryguje się przychody o ewentualne nadwyżki lub straty, które mogą powstać po zakończeniu eksploatacji inwestycji w związku z likwidacją pozostałych składników majątkowych.

W większości przypadków można przyjąć z pewnym uproszczeniem, że nadwyżka finansowa obejmuje przewidywaną dzięki ocenianej inwestycji sumę zysku operacyjnego lub obniżki kosztów, pomniejszoną o podatek dochodowy za okres przewidywanej eksploatacji inwestycji, powiększoną amortyzację majątku trwałego.

Przewidywana nadwyżka finansowa stanowi podstawę do jej konfrontacji z kalkulowanymi nakładami inwestycyjnymi dotyczącymi danego przedsięwzięcia.

Ustalenie nadwyżki wymaga zatem określenia przewidywanych przychodów i kosztów eksploatacji dla każdego rozważanego projektu.

W przypadku inwestycji, których wynikiem ma być oszczędność kosztów, zamiast przychodów, przyjmuje się sumy przewidywanych w poszczególnych latach kwot obniżki kosztów pomniejszonej o kwoty rosnącego dzięki temu podatku dochodowego.

Techniki kalkulacji opłacalności inwestycji:

Dysponując wymienionymi danymi wyjściowymi, tj. kwota przewidywanych nakładów inwestycyjnych oraz nadwyżkami finansowymi według poszczególnych rozważanych przedsięwzięć inwestycyjnych, można posłużyć się dla oceny ich efektywności ekonomicznej następującymi technikami:

okresem zwrotu nakładów inwestycyjnych;

aktualną wartością nadwyżki finansowej netto;

stopą zyskowności inwestycji;

stopą zwrotu nakładów inwestycyjnych.

Okres zwrotu nakładów inwestycyjnych

Okres zwrotu nakładów inwestycyjnych oznacza czas, w jakim przewiduje się zrównanie ich z nadwyżkami finansowymi, których uzyskania oczekuje się dzięki realizacji danego projektu. Jeżeli coroczne kwoty nadwyżek finansowych są jednakowe, to okres zwrotu inwestycji można określić na podstawie wzoru:

T(z) = I / N(r)

Gdzie:

T(z) - okres zwrotu (wycofania) nakładów inwestycyjnych w latach;

I - suma nakładów inwestycyjnych;

N(r) - planowana roczna nadwyżka finansowa, będąca rezultatem danego przedsięwzięcia.

Najkrótszy okres zwrotu:

Przewagę uzyskuje projekt, który zapewnia najkrótszy okres zwrotu poniesionych nakładów. Przyjmuje się, bowiem założenie, że im wcześniej zostaną wycofane zainwestowanie kapitały, tym mniejsze jest ryzyko towarzyszące inwestycji, a zwolnione w krótszym okresie kapitały można angażować w inne przedsięwzięcia. Jednocześnie z reguły odrzucane są projekty, które nie zapewniają pewnego uznanego za minimalny (graniczny) okres zwrotności.

Jak wynika z powyższego, przy metodzie okresu zwrotności nakładów inwestycyjnych zasadnicze kryterium stanowi skala płynności finansowej (wycofania wydatkowanych środków).

Ryzyko naruszenia jej rośnie w miarę wydłużenia się okresu zwrotności. Maleje, bowiem stopień pewności sprawdzenia się założeń przyjmowanych przy kalkulacji nadwyżki finansowej w późniejszych latach.

Metoda zwrotności nakładów inwestycyjnych jest łatwa do przyswojenia nawet dla osób niedysponujących wiadomościami z dziedziny finansów. Nie jest również trudna w praktycznym stosowaniu ze względu na prostotę kalkulacji. Te pozytywne cechy nie równoważą jednak jej istotnych, ujemnych cech, które mogą prowadzić do podjęcia nieprawidłowych decyzji.

Wady metody okresu zwrotności:

Istotną wadą stosowania metody okresu zwrotności przy wyborze określonego projektu inwestycyjnego jest pomijanie faktu zmiennej wartości pieniądza w czasie. Przy metodzie tej porównuje się nakłady inwestycyjne w ujęciu nominalnym, które wymagają sfinansowania wraz zakończeniem inwestycji z nominalną wysokością preliminowanych nadwyżek finansowych, jakie będą osiągane stopniowo w przyszłości - w poszczególnych latach.

Brak jest więc odpowiedzi na podstawowe pytanie, czy zamierzona inwestycja zapewnia osiągnięcie z góry określonej stopy zyskowności (stopy zwrotu) poniesionych nakładów, a więc czy aktualna wartość oczekiwanych nadwyżek finansowych pokryje w pełni koszt zaangażowania kapitału w dane przedsięwzięcie.

Inaczej mówiąc, metoda okresu zwrotności nakładów inwestycyjnych nie daje odpowiedzi na pytanie, czy przedsięwzięcie zapewnia zyskowność, jaką można by uzyskać na przykład w przypadku innej formy lokaty kapitału (np. w banku).

Powstaje także wątpliwość czy nie korzystniejsze jest dłuższe oczekiwanie na zwrot kapitału wydatkowanego na inwestycje, jeżeli przy takim wyborze zyskowność inwestycji będzie wyższa, aniżeli przedsięwzięcia zapewniającego wcześniejsze odzyskanie nominalnej kwoty poniesionych wydatków.

Tego rodzaju elementy decyzyjne mogą być uwzględniane przy posłużeniu się kalkulacją tzw. nadwyżki finansowej netto (NPV - Net Present Value).

Aktualna wartość nadwyżki finansowej netto

Metoda ta polega na konfrontacji przewidywanych na realizację inwestycji nakładów z sumą spodziewanych nadwyżek inwestycyjnych, ale po uprzednim sprowadzeniu ich corocznych wartości do aktualnej wartości (tj, po zdyskontowaniu) z uwzględnieniem kosztu zaangażowanego kapitału.

Opiera się ona na następujących zasadach:

skalkulowane w poszczególnych latach eksploatacji inwestycji nadwyżki finansowe sprowadza się do aktualnej ich wartości przy pomocy dyskonta;

stopę dyskonta przyjmuje się w wysokości reprezentującej oczekiwaną minimalną stopę zyskowności kapitału, który ma być zaangażowany przy realizacji danego projektu (stopę zwrotu kapitału);

zdyskontowane kwoty nadwyżek finansowych, których osiągnięcie przewidywano na poszczególne lata, sumuje się oraz porównuje się ich łączną kwotę z wielkością niezbędnych nakładów inwestycyjnych, ustalając różnicę;

za korzystne uważa się wszystkie projekty, przy których kwota zdyskontowanych nadwyżek pokrywa co najmniej niezbędne nakłady inwestycyjne, a najwyższe oceny uzyskują projekty wykazujące dodatnią różnicę tych dwóch wielkości;

warianty, przy których preliminowane nadwyżki finansowe po ich zdyskontowaniu nie zapewniają pełnego pokrycia przewidywanych nakładów inwestycyjnych, odrzuca się, gdyż nie zapewniają one postulowanej rentowności kapitału, który trzeba zaangażować w realizację danego

Formuła skali pokrycia nakładów inwestycyjnych nadwyżkami

Stopień pokrycia preliminowanych nakładów inwestycyjnych spodziewanymi nadwyżkami finansowymi netto, tj. po ich zdyskontowaniu, można ustalić na podstawie następującej formuły:

V = ∑ N / (1+d/100) - I

Gdzie:

V - różnica między suma zdyskontowanych nadwyżek finansowych netto i kalkulowanymi nakładami inwestycyjnymi,

d - stopa procentowa obrazująca stopień wymaganej minimalnej zyskowności (koszu kapitału), jaki miałby być zaangażowany w danym przedsięwzięciu (w skali rocznej),

N - kalkulowane w poszczególnych latach nadwyżki finansowe,

I - suma niezbędnych na realizację danego projektu nakładów inwestycyjnych

Minimalna stopa zyskowności inwestycji

Minimalna stopa zyskowności kapitału angażowanego w inwestycji (tj. koszt kapitału) powinna uwzględniać przede wszystkim co najmniej koszt kapitału na rynku pożyczkowym powiększony o odpowiednią marżę ryzyka finansowego, łączącego się z danym przedsięwzięciem.

Jeżeli tak ustalona stopa zyskowności jest niższa od stopy zyskowności majątku osiąganej już przez firmę, to należałoby uwzględnić tę druga wielkość, jeśli wartość firmy ma utrzymywać się na dotychczasowym poziomie.

Podstawowym członem przedstawionej formuły ekonomicznej efektywności inwestycji jest rachunek dyskonta, którego dokonywanie ułatwiają odpowiednie tablice, zawierające współczynniki aktualnej wartości przyszłych płatności.* Uwzględniając wykorzystanie tych współczynników, przytoczoną uprzednio formułę można przekształcić następująco:

V = ∑ (N x D) - I

Gdzie znaczenie symboli jak w poprzedniej formule, a symbol D oznacza współczynnik dyskonta na jednostkę waluty.

Zalety minimalnej stopy zyskowności:

Zaletą przedstawionej metody jest przede wszystkim uwzględnienie przy kalkulacji ekonomicznej efektywności inwestycji zmiennej wartości pieniądza w czasie.

Jeżeli warianty opłacalne, tj. wykazujące wynik nie gorszy aniżeli zerowy, zostaną uszeregowane według rosnących lub malejących dodatnich różnic między nadwyżkami finansowymi netto i preliminowanymi nakładami inwestycyjnymi, to łatwo ustalić rosnący lub malejący stopień ich opłacalności.

Jeżeli rozpatrywane są wariantowe przedsięwzięcia, przy czym każde wykazuje dodatnią różnicę pomiędzy sumą zdyskontowanych według jednakowej stopy nadwyżek finansowych i preliminowanymi nakładami inwestycyjnymi, to najbardziej opłacalny jest wariant, który charakteryzuje się największą różnicą. Zapewnia on bowiem inwestorom największe zyski.

Natomiast warianty wykazujące ujemne różnice nie zawsze oznaczają, ze dane przedsięwzięcie przyniesie straty. Mogą one jedynie sygnalizować, że osiągane zyski byłyby mniejsze, aniżeli to wynika z potrzeby zapewniającej uzyskanie zwrotu zaangażowanego kapitału z uwzględnieniem postulowanej stopy zyskowności.

Stopa zyskowności inwestycji

Znając sumę dyskontowanych nadwyżek finansowych netto oraz przewidywane nakłady inwestycyjne dotyczące danego projektu, można określić jego ekonomiczną efektywność na podstawie formuły odzwierciedlającej stopień zyskowności kapitału wymagającego zaangażowania:

Z(i) = Y / I

Gdzie:

Z(i) - współczynnik zyskowności kapitału;

Y - suma przewidywanych corocznych nadwyżek finansowych netto (zdyskontowanych)

I - suma nakładów inwestycyjnych niezbędnych do zaangażowania w razie realizacji danego wariantu

Interpretacja wyników:

Współczynnik mniejszy od jedności wskazuje, że przy uwzględnieniu zakładanego kosztu kapitału nie można oczekiwać pełnego wycofania nakładów inwestycyjnych nadwyżkami, jakich osiągniecie przewiduje się w razie realizacji danego wariantu inwestowania, a więc powinien być odrzucony.

Współczynnik równy jedności lub wyższy potwierdza, że kalkulowane nadwyżki finansowe netto umożliwiają zwrot zaangażowanych kapitałów z uwzględnianiem zakładanego kosztu.

Przedstawiona metoda prowadzi zatem do zbliżonych rezultatów w procesie decyzyjnym, dotyczącym wyboru wariantów inwestowania, jak metoda aktualnej wartości nadwyżki finansowej netto.

Wewnętrzna stopa zwrotu inwestycji:

Niezależnie od kalkulacji efektywności ekonomicznej inwestycji na podstawie rachunku zwrotności nakładów inwestycyjnych nadwyżkami finansowymi - uzasadnione jest dodatkowe uzupełnienie informacji o konkretną wysokość stopu zwrotu nakładów dla rozważanych projektów inwestowania (IRR - Internal Rate of Return).

Odpowiedź taka może być interesująca na przykład w przypadku, gdy dany projekt nie zapewnia pokrycia przewidywanych nakładów inwestycyjnych preliminowanymi nadwyżkami netto (zdyskontowanymi), ale decydent chciałby wiedzieć czy jest on w ogóle zyskowny i przy jakiej stopie.

Inaczej mówiąc, chodzi o ustalenie stopy oprocentowania kapitału wymagającego zaangażowania przy realizacji danego wariantu inwestowania, przy której suma zdyskontowanych nadwyżek finansowych netto byłaby równa kwocie niezbędnych nakładów inwestycyjnych, tj. różnica między tymi dwoma wielkościami, byłaby zerowa. Można to przedstawić za pomocą formuły:

∑ N / (1+d/100) ⁿ - I = 0

Kalkulacja wewnętrznej stopy zwrotu inwestycji (oprocentowania kapitału wymagającego zaangażowania) jest bardziej złożona aniżeli poprzednio charakteryzowane metody i wymaga iteracji właściwej metodzie prób i błędów (kolejnych przybliżeń) przy przyjęciu za podstawę w punkcie wyjściowym dwóch stóp - dodatniej i ujemnej o stosunkowo niedużym rozwarciu.

Następnie trzeba obliczyć sumy nadwyżek finansowych odrębnie dla stopy zwrotu, przy której występuje różnica ujemna między nakładami i nadwyżkami oraz dla stopy, przy której ta różnica jest dodatnia. Wynik dodatni podzielony przez łączną sumę odchyleń (dodatniego i ujemnego) stwarza podstawę do kalkulacji właściwej dla danego projektu zwrotności nakładów inwestycyjnych (oprocentowania kapitału).

Koszt kapitału angażowanego w inwestycje

Z poprzednich wyjaśnień wynika, ze przy określeniu poziomu efektywności inwestycji istotne znaczenie ma właściwe ustalenie kosztu kapitału, tj. stopy dyskonta, stanowiącej podstawę kalkulacji aktualnej wartości nadwyżki finansowej, jakiej uzyskanie przewiduje się w wyniku realizacji danego przedsięwzięcia. Ten koszt kapitału - ogólnie biorąc- powinien odpowiadać minimalnej stopie jego zyskowności, niezbędnej do osiągnięcia, aby spełnić oczekiwania (postulaty) właścicieli kapitałów ulokowanych w firmie.

Kapitały te pochodzą z różnych źródeł (wpłaty udziałowców, zysk pozostawiony do dyspozycji przedsiębiorstwa, obce kapitały długoterminowe i krótkoterminowe). Wymogi zyskowności prezentowane przez różne grupy właścicieli kapitałów wykorzystywanych przez firmę nie mogą być zatem jednakowe, a ich określenie nie zawsze jest łatwe.

Stopa zyskowności preferowana przez udziałowców

Najtrudniejsze jest ustalenie skali zyskowności preferowanej przez liczną często rzeszę udziałowców spółek akcyjnych, którzy mogą kierować się różnymi przesłankami.

Jednak pewien - dość miarodajny - pogląd na wysokość preferowanej przez udziałowców stopy zyskowności można uzyskać na podstawie analizy, umożliwiającej ustalenie, przy jakiej stopie zyskowności firmy (tj. stosunku jej zysku netto do kapitałów własnych) wartość rynkowa wyemitowanych akcji nie ulegnie zmianie.

Można także nawiązać do występującej na rynku stopy oprocentowania bezpiecznych depozytów długoterminowych, powiększając ją o kalkulowaną marżę, stanowiącą premię z tytułu towarzyszącego firmie ryzyka gospodarczego i finansowego, oraz z tytułu zamrożenia kapitału.

Stopa zyskowności kapitałów obcych

Znacznie łatwiejsze jest wyznaczenie kosztu obcych kapitałów, gdyż wówczas przeważnie z odpowiednich dokumentów, jakimi firma dysponuje, wynika wysokość odsetek płaconych kredytodawcom. Trzeba jednak pamiętać, że płacone odsetki zaliczane są do kosztów uzyskania przychodów, a więc pomniejszają odpowiednio podstawę ustalenia podatku dochodowego. Wobec tego część odsetek O jest kompensowana zmniejszeniem obciążeń fiskalnych f. Efektywny koszt obcego kapitału O(e) wynosi zatem:

O (e) = O x f / 100

W funkcjonującym przedsiębiorstwie znaczna część kapitałów własnych zaangażowanych w inwestycje pochodzi z wewnętrznego źródła, jakim jest zysk pozostawiony do dyspozycji firmy. Może się pozornie wydawać, ze ma ono „bezpłatny” tj. darmowy charakter. Jednak w rzeczywistości na ma merytorycznej różnicy między użyciem na inwestycje zysku netto a wkładem udziałowców.

Pozostawienie bowiem części zysku do dyspozycji firmy stanowi swoistego rodzaju „reinwestycję” udziałowców. Dlatego reinwestycja taka powinna być traktowana przy kalkulacji inwestycji analogicznie jak wkłady udziałowców.

Średnioważony koszt kapitału

Łączny kapitał firmy stanowi kompozycję kapitałów własnych i obcych. Dla ustalenia stopy dyskonta nadwyżek finansowych oczekiwanych w wyniku podjęcia inwestycji można zatem przyjmować średnioważony koszt łącznego kapitału, uwzględniając jego strukturę oraz koszt poszczególnych jej elementów.

Jeżeli struktura kapitału, która ma być zaangażowany przy podjęciu inwestycji (tj. struktura źródeł jej finansowania), różni się istotnie od istniejącej struktury kapitału firmy, to trzeba obliczyć koszt średnioważony dla odpowiednio zmienionej struktury. Koszt kapitału może być bowiem różny dla poszczególnych projektów nie tylko w zależności od różnego stopnia ryzyka, ale także w przypadku odmiennej struktury ich finansowania.

Aktualna stopa zyskowności kapitału

Jednak w praktyce dla dyskonta nadwyżek finansowych, jakie przewiduje się w rezultacie podjęcia inwestycji, przyjmuje się najczęściej aktualną, średnioważoną stopę zyskowności kapitału osiąganą przez firmę. Bardzo trudno jest bowiem z dostateczną precyzją ocenić zmiany ryzyka łączącego się z nową inwestycją w stosunku do ponoszonego przez firmę. Natomiast, przyjmując za podstawę dyskonta aktualną stopę zyskowności kapitału, zapewnia się przynajmniej uniknięcie pogorszenia tej stopy w wyniku podjęcia inwestycji.

To uproszczone założenie przy ustalaniu kosztu kapitału dla nowych inwestycji znajduje pewne logiczne uzasadnienie w cyklicznie występujących zmianach struktury kapitału. Jeżeli np. nowa inwestycja zostałaby sfinansowana w pełni kredytami, może to wpłynąć na niższy koszt kapitału w porównaniu do pełnego jej pokrycia kapitałami własnymi firmy. Jednak powoduje to zmniejszenie udziału własnych kapitałów w finansowaniu majątku przedsiębiorstwa, a więc zwiększa się poziom jego ryzyka finansowego. W przyszłości może wystąpić więc potrzeba odpowiedniego uzupełnienia własnych kapitałów w celu zmniejszenia skali ryzyka (np. poprzez pozostawienie wygospodarowanego zysku do dyspozycji firmy).

W przypadku jednak, gdy skala ryzyka gospodarczego i finansowego rozpatrywanego projektu różni się znacznie od skali dotychczasowego ryzyka, towarzyszącego działalności firmy, to przy ustalaniu kosztu kapitału konieczne jest uwzględnienie dodatkowej premii z tego tytułu (premia bezpieczeństwa).

Dla oceny przewidywanej skali ryzyka łączącego się z rozpatrywaną inwestycją można wykorzystywać rożne służące temu metody statystyczne pod warunkiem, że ich wyniki są konfrontowane z dostateczną znajomością zewnętrznych uwarunkowań przyszłościowych, popartą doświadczeniem praktycznym.

Preliminowanie inwestycji:

Podjęcie prawidłowej decyzji powinno poprzedzać preliminowanie inwestycji, co wymaga:

sformułowania długookresowego celu, jaki zamierza się osiągnąć dzięki inwestycji;

ustalenia wariantów możliwych rozwiązań;

kalkulacji nakładów inwestycyjnych oraz przyszłych nadwyżek finansowych;

odrzucenia projektów niespełniających wymogów opłacalności oraz nienadających się do realizacji ze względu na niedostateczne źródła finansowania

Wybór metody kalkulacji:

Spośród przedstawionych metod kalkulacji efektywności ekonomicznej inwestycji pierwsza tj. metoda zwrotności nakładów nie stwarza podstaw do dostatecznie trafnych decyzji, gdyż nie uwzględnia zmiennej wartości pieniądza w czasie. Pozostałe trzy metody prowadzą w znacznym stopniu do zbliżonych wyników. Jeżeli różnica między aktualną wartością łącznej nadwyżki finansowej i nakładami dotycząca danego wariantu jest:

dodatnia, to jednocześnie wskaźnik zyskowności inwestycji kształtuje się powyżej jedności, a stopa jej zwrotności przekracza przyjmowaną przez decydenta za podstawę minimalną stopę kosztu kapitału;

zerowa, to wskaźnik zyskowności jest równy jedności, a stopa zwrotności równa jest minimalnej stopie kosztu kapitału, której pokrycie decydent uważa za konieczne;

ujemna, to wskaźnik zyskowności kształtuje się poniżej jedności, a stopa zwrotności nie wyrównuje minimalnej stopy kosztu kapitału.

Wybór metody kalkulacji:

Jeżeli jednak brak jest możliwości akceptowania wszystkich rozpatrywanych, opłacalnych wariantów inwestowania (np. ze względu na dysponowanie ograniczonymi możliwościami kapitałowymi albo w przypadku wzajemnej substytucji wariantów), to zachodzi konieczność wyboru najkorzystniejszego projektu spośród opłacalnych.

Wówczas mogą nastąpić różnice w uszeregowaniu inwestycji w zależności od przyjętej metody kalkulacji. Nie zawsze, bowiem wariant zapewniający maksymalną kwotę dodatniej różnicy aktualnej wartości nadwyżki netto będzie równoznaczny z wariantem wykazującym najwyższą zyskowność lub najwyższą stopę zwrotności nakładów.

Powstaje wtedy problem czy przy wyborze odpowiedniego projektu dać pierwszeństwo projektowi umożliwiającemu osiągnięcie najwyższej stopy zyskowności czy największej w ujęciu kwotowym aktualnej nadwyżki finansowej netto.

Oczywiście pierwszeństwo przy podejmowaniu decyzji powinien uzyskać projekt o największej nadwyżce finansowej netto po jej zdyskontowaniu, nawet gdyby inny wykazał wyższą zyskowność lub stopę zwrotności, gdyż w końcowym etapie decydent będzie zmierzał do osiągnięcia największej sumy nadwyżki, uwzględniającej także pełne pokrycie kosztu zainwestowanego kapitału.

Przy wyborze określonego projektu decydent musi niejednokrotnie wziąć pod uwagę maksymalny okres wycofania kapitału. Dotyczy to zwłaszcza przypadków podejmowania inwestycji, które mają być sfinansowane z kredytów, jeżeli kredytodawca z góry ustala maksymalny okres spłaty kredytu.

Jak z tego wynika, zapewniając decydujące znaczenie metodzie aktualnej wartości nadwyżki finansowej netto, w określonych uwarunkowaniach zewnętrznych można także dodatkowo wykorzystywać inne metody kalkulacji efektywności ekonomicznej inwestycji.

Istota i formy leasingu

Zgodnie z tradycyjnymi założeniami przedsiębiorstwo kompletuje niezbędne do prowadzenia działalności składniki majątkowe drogą ich nabywania na własność w celu zapewnienia sobie możliwości ich użytkowania. Oznacza to konieczność dysponowania własnymi lub obcymi kapitałami niezbędnymi na sfinansowanie nabywanego na własność majątku.

Jednak już w latach 60-tych XX wieku rozwinęła się w wielu krajach na znaczną skalę rezygnacja z nabywania na własność obiektów majątku trwałego na rzecz ich wynajmu, zapewniającego prawo użytkowania na zasadach leasingu. Stanowi on w istocie źródło finansowania działalności firmy o odrębnej właściwości, zbliżone do zaciągania zobowiązań długoterminowych.

Partnerzy leasingu

Leasing oznacza upoważnienie przez właściciela składników majątkowych - udzielone na podstawie umowy w określonej firmie - do użytkowania tych składników w ustalonym okresie w zamian za uzgodnione ratalne opłaty. Przy takiej umowie występują dwie strony:

leasingodawca, który jest właścicielem majątku przekazywanego do użytkowania innej osobie (firmie); jest on określany w polskim ustawodawstwie mianem „finansującego”;

leasingobiorca, tj. osoba (firma) wynajmująca od leasingodawcy rzeczowe składniki majątku w zamian za opłaty wnoszone na jego rzecz; jest on użytkownikiem składników majątkowych bez przejęcia praw własności, zachowywanych przez leasingodawcę, w polskim ustawodawstwie leasingobiorca nosi miano „korzystającego”.

Leasing bezpośredni i pośredni

bezpośredni - jeżeli producent lub firma zajmująca się sprzedażą danych obiektów wynajmuje je także użytkownikom; dzięki temu możliwe jest zwiększenie obrotów i zysków wskutek przyciągnięcia klientów, dla których wynajem obiektów jest dogodniejszy niż ich zakup na własność; w tym przypadku występują dwie strony, tj. leasingobiorca i leasingodawca;

pośredni - przy którym występuje dodatkowy partner (instytucja finansowa), który nabywa na własność określone obiekty jedynie w celu ich wynajmu leasingobiorcom, przy czym pobierane od użytkowników opłaty powinny zawierać nie tylko cenę obiektu lecz także odsetki od kapitału, którym sfinansowano zakupy oraz zysk; wtedy oprócz leasingobiorcy i leasingodawcy występuje producent lub inny dostawca nabywanych obiektów, stanowiących przedmiot leasingu

Leasing operacyjny

Leasing operacyjny, zwany również usługowym, obejmuje z reguły okres umowy (najmu) składnika majątku stosunkowo krótki, a przede wszystkim krótszy od okresu ekonomicznego zużycia tego składnika.

Jednocześnie leasingodawca a prawo odstąpić od umowy, jeżeli dalsze użytkowanie wynajmowanego obiektu okaże się zbędne. Przy tym typie umowy nie tylko koszty amortyzacji, ale także remontów obiektu, konserwacji oraz podatków i ubezpieczeń, towarzyszących eksploatacji obiektu, ponosi z reguły leasingodawca i są one wkalkulowane w opłaty obciążające leasingobiorcę.

Opłaty leasingowe pobierane od nowych obiektów od danego użytkownika nie mogą przy tym pokrywać pełnych kosztów inwestycji ze względu na krótszy od żywotności obiektu okres wynajmu. Leasingodawca liczy jednak, że będzie mógł wynająć używany obiekt innej osobie po obniżeniu opłaty lub sprzedać go po korzystnej jeszcze cenie.

Leasing finansowy

Leasing finansowy, zwany również kapitałowym lub inwestycyjnym, łączy się z długoterminową umową najmu, zawartą na okres zbliżony w zasadzie do okresu ekonomicznego zużycia obiektu (np. leasing samochodów na okres przewidywanego ich sprawnego przebiegu). Leasingodawca nie może odstąpić od takiej umowy.

Natomiast odstąpienie leasingobiorcy przed upływem umowy łączy się z koniecznością zapłacenia właścicielowi obiektu stosunkowo wysokiego odszkodowania, równego niekiedy kwocie opłat za pozostały okres najmu.

Przy leasingu finansowym użytkownik obiektu, a nie jego właściciel, ponosi koszty remontów, konserwacji obiektu itp. Opłaty należne właścicielowi są skalkulowane tak, iż pokrywają pełne koszty nabycia składników majątkowych oraz akceptowalny przez użytkowników zysk właściciela. Jednocześnie umowa przewiduje często prawo pierwokupu wynajmowanego obiektu po jej wygaśnięciu - za stosunkowo niewielką kwotę.

Wady i zalety leasingu:

Leasing jako wariant zakupu obiektu

Leasing jest alternatywą w stosunku do nabycia określonych składników majątkowych na własność. Dotyczy to zwłaszcza leasingu finansowego. W niektórych przypadkach jednak użytkownik nie ma możliwości wyboru i może stać się użytkownikiem obiekty jedynie na podstawie wynajmu.

Zmniejszenie ryzyka demodernizacji obiektów

Istotne znaczenie dla niektórych użytkowników ma dążenie do zmniejszenia demodernizacji, jakie występuje w razie nabywania niektórych obiektów na własność (np. w dziedzinie wykazującej szybki postęp techniczny). Ryzyko to można ograniczyć, skracając okres umowy o najem, przy czym często leasingodawca sam z własnej inicjatywy zapewnia dostęp do wynajmu nowocześniejszego sprzętu.

Leasing zwrotny

Jedną z przesłanek praktykowania w niektórych krajach specjalnej formy tzw. leasingu zwrotnego jest chęć uzyskania na inne cele środków zaangażowanych w finansowanie własnego majątku.

Przedsiębiorstwo posiadające nieruchomości, a także maszyny, urządzenia, itp. odsprzedaje je firmie leasingowej za gotówkę, zawierając jednocześnie umowę o użytkowaniu nabytych przez leasingodawcę obiektów. Inaczej mówiąc przy tej metodzie „sprzedaj i użytkuj” dotychczasowy właściciel rezygnuje z prawa własności, odzyskuje zaangażowaną w majątek gotówkę, ale zachowuje za odpowiednią opłata prawo dalszego użytkowania majątku.

Kalkulacja opłacalności leasingu w porównaniu z zakupem majątku

Opłacalność transakcji leasingowej można ocenić, porównując występujące przy tej formie obciążenia finansowe firmy z obciążeniami występującymi przy zakupie składników majątkowych na własność sfinansowanych dostępnym kredytem bankowym.

Chodzi o kalkulację umożliwiającą odpowiedź na pytanie czy opłacalne jest skorzystanie z usług leasingodawcy i wnoszenie ustalonych w umowie opłat w porównaniu do nabycia obiektu z kredytu inwestycyjnego zaciągniętego na okres analogiczny do okresu leasingu i spłacanego w jednakowych ratach obejmujących zwrot kapitału i odsetki

Wady i zalety leasingu

Wadą systemu leasingowego jest na ogół wyższy koszt użytkowania obiektu (opłat leasingowych) w stosunku do efektywnych wydatków ponoszonych przy zakupie majątku na własność, przyjmując jego sfinansowanie oprocentowanym kredytem bankowym.

Ta wada dla szeregu użytkowników kompensowana jest innymi zaletami leasingu (np. możliwością dostępu do korzystania z niezbędnego majątku trwałego pomimo braku zdolności kredytowej). Jednak konkretne decyzje w sprawie wykorzystania leasingu powinny być poprzedzone kalkulacją jego opłacalności w stosunku do alternatywy nabycia obiektu na własność sfinansowanego kredytem bankowym, co umożliwia m.in. wybór leasingodawcy oferującego najkorzystniejsze warunki finansowe.

Rozwój przedsiębiorstwa:

klasyczna działalność inwestycyjna (budowa nowych obiektów, zakup maszyn i urządzeń) nie wyczerpuje możliwości wzrostu firm,

mogą się one także rozwijać i powiększać swą wartość w drodze połączeń z innymi firmami oraz przejmowania innych firm,

w wyniku łączenia się firm powstają złożone struktury organizacyjne, takie jak konglomeraty czy holdingi, będące organizacjami o zróżnicowanej strukturze kapitałowej oraz powiązaniach technologicznych, produkcyjnych, rynkowych

Cechy fuzji:

Fuzja oznacza takie połączenie firm, w wyniku którego następuje pełna absorpcja jednej firmy przez drugą, następuje przejęcie zarówno aktywów, jak i pasywów.

Po dokonaniu przejęcia firma przejmująca utrzymuje swą nazwę oraz osobowość prawną, natomiast firma przejmowana przestaje istnieć jako odrębny podmiot prawny.

Cechy konsolidacji

Konsolidacja wyraża podobną treść ekonomiczną, z tym, że w tym przypadku w wyniku połączenia powstaje nowy podmiot prawny.

Konsolidacja oznacza likwidację obu (lub większej liczby) łączących się firm. W tym przypadku nie można więc mówić o firmie przejmującej i przejmowanej, gdyż zarówno jedna, jak i druga znajdują się w identycznej sytuacji.

Cechy przejęcia:

można je odnieść do takich działań, w wyniku których następuje utrata kontroli nad firmą przez jedną grupę osób na rzecz innej grupy.

w przypadku przejęć możemy mieć do czynienia zarówno z tzw. przejęciami przyjacielskimi, jak i przejęciami wrogimi.

przejęcie firmy przez drugą może polegać na:

- nabyciu akcji firmy przejmowanej przez firmę przejmującą (przejęcie przez nabycie akcji)

- nabyciu całości lub części aktywów firmy przejmowanej przez firmę przejmującą (przejęcie przez nabycie aktywów)

Przejęcie firmy przez nabycie akcji

Może być dokonane w dwojaki sposób: na wniosek i za porozumieniem zarządów obu firm lub też przez ofertę nabycia akcji skierowanej przez firmę przejmującą wprost do akcjonariuszy firmy przejmowanej.

W pierwszym przypadku zarządy obu firm rekomendują akcjonariuszom ich połączenie, a w przypadku uzyskania decyzji pozytywnej rozpoczynają się negocjacje, w wyniku których określane są szczegółowo forma i warunki połączenia firm. Ukoronowaniem będzie nabycie akcji spółki przejmowanej przez przejmująca za gotówkę lub akcje spółki przejmującej.

Oferta nabycia akcji może być jednak skierowana wprost do akcjonariuszy firmy przejmowanej, z pominięciem zarządu, głównie z tego względu, że zarząd firmy przejmowanej może być przeciwny połączeniu.

Przejęcie dokonane poprzez nabycie aktywów

w tym przypadku firma, której aktywa są nabywane, może zachować swój byt prawny,

oczywiście sens istnienia podmiotu prawnego w formie spółki prawa handlowego ma miejsce wtedy, gdy podmiot ten prowadzi działalność gospodarczą, do czego potrzebne są określone aktywa,

nabycie aktywów firmy przejmowanej ma z reguły charakter przyjacielski, gdyż wymaga zgodnego działania zarówno zarządu, jak i akcjonariuszy firmy sprzedającej aktywa.

Wybór formy przejęcia firmy:

w przypadku przejęcia w drodze nabycia akcji nie ma potrzeby zwoływania walnego zgromadzenia akcjonariuszy firmy przejmowanej, którzy bez formalnego wypowiadania się na temat przejęcia mogą ofertę przyjąć (jeżeli uznają ją za korzystną) lub odrzucić;

w przypadku nabywania akcji firma przejmująca zwraca się bezpośrednio do akcjonariuszy firmy przejmowanej, bez konieczności prowadzenia rozmów z członkami kierownictwa, którzy bardzo często są przeciwni przejęciu firmy kierowanej przez siebie, gdyż połączeni może prowadzić do utraty zajmowanych stanowisk;

przejęcia w drodze nabycia akcji mają często wrogi charakter, co powoduje podjęcie środków obronnych przez kierownictwo firmy przejmowanej; jeżeli nawet środki te w ostateczności okażą się skuteczne, to podwyższą one koszt przejęcia, co w skrajnych przypadkach może spowodować nieopłacalność transakcji;

w przypadku oferty skierowanej bezpośrednio do akcjonariuszy, część z nich może nie zgodzić się na sprzedaż akcji, co utrudnia pełną integrację firm.

Inne rodzaje łączenia się firm:

procesy łączenia firm można także klasyfikować na podstawie innych kryteriów, na przykład na podstawie kryterium powiązań technologicznych. Na podstawie tego kryterium możemy wyodrębnić połączenia poziome, pionowe oraz połączenia, w wyniku których powstają konglomeraty,

połączenia poziome obejmują firmy działające w tych samych dziedzinach produkcji i usług. Przykładem połączenia poziomego może być połączenie dwu firm produkujących samochody, dwu banków, czy też biur maklerskich,

połączenia pionowe obejmują firmy zajmujące się różnymi fazami procesu wytwarzania lub też inaczej mówiąc firmy, które łączy stosunek dostawca-odbiorca. Połączenie huty żelaza z kopalnią rudy lub też elektrowni z kopalnią węgla kamiennego są przykładami fuzji pionowej.

Motywy łączenia przedsiębiorstw

motywy zarówno przejęć, jak i fuzji są podobne - tak w jednym , jak i w drugim przypadku połączenie dwu przedsiębiorstw musi przynosić wymierne korzyści ekonomiczne dla właścicieli,

wartość połączonych firm musi być większa niż suma ich wartości, gdy działają oddzielnie,

w przypadku fuzji ta dodatkowa wartość zostanie prawdopodobnie rozdzielona równo pomiędzy właścicieli obu łączących się firm. W przypadku przejęć proporcje podziału będą uzależnione od siły negocjacyjnej właścicieli obu firm

Czynniki powodujące wzrost wartości firmy

łączenie się przedsiębiorstw może być stymulowane rozwiązaniami systemu podatkowego. W tym przypadku celem połączenia się dwu firm jest minimalizowanie faktycznie zapłaconego podatku.

motywem połączenia dwu firm może być dywersyfikacja. Dwie firmy charakteryzujące się wysoką zmiennością stóp dochodu, a zatem i wysokim ryzykiem, mogą być firmami o małym lub umiarkowanym ryzyku, jeżeli są włączone do odpowiednio ukształtowanego (zdywersyfikowanego) portfela. Jeżeli mamy zatem dwie firmy o wysokiej zmienności stóp dochodu osiąganych z posiadanych przez nie aktywów, ale skorelowanych ujemnie, to połączenie obu firm w określonych proporcjach spowoduje zmniejszenie tej zmienności, a zatem i ryzyka.

przejęcie jednej firmy przez drugą może stanowić efektywną formę zaangażowania nadmiaru wolnej gotówki posiadanej przez firmę przejmującą,

atrakcyjnym przedmiotem przejęcia mogą być firmy o niewykorzystanej zdolności do zaciągania długu. Firma przejmująca może zaciągnąć na sfinansowanie przejęcia dług, którego oprocentowanie jest odliczane od podstawy opodatkowania połączonych firm.

Rachunek efektywności łączenia przedsiębiorstw

strumienie przepływów pieniężnych włączane do rachunku winny być strumieniami, które są faktycznie generowane w wyniku połączenia firm. Dotyczy to zwłaszcza takich sytuacji, gdy w wyniku połączenia następuje produkcyjna integracja łączących się firm, natomiast efekty synergii powodują, że strumienie przepływów finansowych po dokonaniu połączenia nie stanowią prostej sumy strumieni pieniężnych firm przed połączeniem.

dokonując szacunków, nie należy ignorować wartości analizowanych firm ukształtowanych na rynku. Wprawdzie fuzje i przejęcia motywowane są w wielu przypadkach niedoszacowaniem rynkowej wartości firmy przejmowanej, to jednak na początku analizy należy przyjąć, ze ceny rynkowe są prawidłowe. Rozróżnienie pomiędzy wartością rynkową a rzeczywistą (albo „istotną”) wartością firmy musi być dokonywane bardzo ostrożnie i po przeprowadzeniu wielu szczegółowych analiz.

podstawą właściwego oszacowania wartości uzyskiwanych w wyniku połączenia jest dobór odpowiedniej stopy dyskontowej stosowanej w rachunku aktualnej wartości netto. W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że właściwą stopą dyskontową jest koszt kapitału własnego firmy przejmowanej. Takie podejście oznacza, ze stopa dyskontowa odzwierciedla ryzyko związane z wykorzystaniem źródeł finansowania, a nie ryzyko źródła ich pochodzenia (koszt kapitału firmy przejmującej),

istotnym czynnikiem wpływającym na efektywność łączenia przedsiębiorstw są koszty transakcyjne. Opłaty na rzecz banków inwestycyjnych oraz różnego rodzaju firm doradczych są z reguły bardzo wysokie i pochłaniają znaczną część wartości uzyskanych dzięki połączeniu. Ważnym elementem rachunku kosztów przejęcia mogą być koszty powstałe w wyniku stosowania środków obronnych przez kierownictwo firmy przejmowanej.

Lewarowany wykup akcji

przeprowadzenie operacji połączenia lub przejęcia firmy uwarunkowane jest posiadaniem odpowiednich zasobów kapitałowych. Prawie zawsze przejęcie jednej firmy przez inną jest w decydującej mierze, a przynajmniej w znaczącej części, finansowane długiem. Inaczej mówiąc, operacje przejęcia firm mają niemal zawsze charakter wykupu lewarowego (wspomaganego za pomocą dźwigni finansowej),

uczestnikami lewarowanego wykupu firm (leveraged buyouts - LBO) są najczęściej członkowie dotychczasowego kierownictwa, dlatego operacje tego typu określane są także mianem management buyouts - MBO.

kierownictwo firmy zakładają spółkę (opartą o kapitały własne),

następnie spółka ta zaciąga kredyt o dużej wartości (w relacji do posiadanych kapitałów własnych) i składa ofertę nabycia w obrocie publicznym akcji spółki będącej celem przejęcia,

jeżeli oferta zakończy się sukcesem, to członkowie grupy przejmującej przystępują do realizacji programu restrukturyzacji przejętej firmy. Najczęściej restrukturyzacja ta polega na:

- restrukturyzacji technicznej, finansowej i organizacyjnej, mającej na celu redukcję kosztów produkcji,

- sprzedaży części aktywów firmy oraz wykorzystaniu przychodów ze sprzedaży do spłaty części zaciągniętego długu.

Finansowanie obrotów z zagranicą

coraz silniejsze związki wielu przedsiębiorstw z kontrahentami zagranicznymi stwarzają szanse osiągnięcia korzyści, których realizacja jedynie na rynku krajowym nie byłaby możliwa,

dokonywanie transakcji z zagranicznymi partnerami wymaga specjalistycznej wiedzy m.in. w dziedzinie zarządzania finansami, uwzględniającej określone odrębności w tej sferze, jakie wiążą się m.in. z dokonywaniem rozliczeń transakcji gospodarczych i kapitałowych w różnych walutach.

przy dokonywaniu operacji gospodarczych z zagranicą występować może przede wszystkim w rożnej skali ryzyko polityczne i kulturowe

Ryzyko polityczne

oznacza możliwość wydarzeń w kraju partnera o politycznym charakterze, które powodują znaczne obniżenie zysków, powstanie start, zniszczenie lub utratę własności znajdującego się na innym terytorium majątku, oraz wstrzymanie zapłaty należności za dostawy i roboty lub ich nieosiągalność,

ryzyko to występuje zwłaszcza w krajach o nieustabilizowanej władzy państwowej, co może prowadzić do zaburzeń społecznych, strajków, podjęcia decyzji o nacjonalizacji majątku zagranicznych osób, radykalnego pogorszenia warunków podatkowych, ograniczeń lub likwidacji uprawnień do transferu należności oraz zysków za granicę,

niekiedy zaburzenia takie przeradzają się w niszczące gospodarkę wojny domowe. Ostre ryzyko polityczne dotyczy krajów uwikłanych w konflikty z krajami sąsiednimi.

Ryzyko kulturowe

wyraża się w specyficznych przesłankach religijnych, tradycyjnych itp.

może ono wpływać na przykład na przykład na obniżoną skłonność miejscowych partnerów do wywiązywania się ze zobowiązań finansowych, zbiurokratyzowane systemu uzyskiwania odpowiednich zezwoleń, stwarzające stan niepewności przy realizacji współpracy z zagranicznym partnerem.

Ryzyko kursowe

jednak szczególnie istotny wpływ na zarządzanie finansami wywiera wyrażenie operacji dokonywanych z partnerami w różnych walutach,

wiąże się z tym bowiem konieczność umiejętnego stosowania zasad wzajemnego przeliczania wartości wykazywanych w różnych walutach, przy czym ich stosunek wymienny ulega nieraz istotnej fluktuacji - rodzi to powstanie ryzyka walutowego.

Ryzyko wypłacalności

Jednocześnie, prócz istniejącego ryzyka kursowego, odległość dzieląca siedzibę eksportera oraz importera, oraz współdziałających z nimi partnerów, a zwłaszcza położenie tych siedzib na terytoriach różnych państw rządzących się suwerennymi prawami, wywołuje istotny wzrost ryzyka w zakresie wypłacalności, czyli tzw. ryzyka handlowego

Kursy walutowe

kurs walutowy jest swoistego rodzaju ceną określonej waluty wyrażonej w innej walucie (odzwierciedla on zatem stosunek wymienny dwóch różnych walut).

kursy walutowe są ustalane przez banki dokonujące obrotów dewizowych. Notowania kursów występują także na giełdach pieniężnych, w kantorach wymiany walut itp. Kursy te mogą odchylać się od kursów określanych przez bank centralny. Jeżeli jednak zachowana jest wymienialność waluty krajowej na inne waluty bez istotniejszej restrykcji, odchylenia kursów od notowań banku centralnego nie są znaczne.

kursy ogłaszane są w dwóch przekrojach, tj. jako:

- kursy kupna, według których bank (kantor wymiany) gotów jest płacić przy skupie walut,

- kursy sprzedaży , według których bank (kantor) oferuje sprzedaż walut

kurs kupna jest niższy od kursu sprzedaży, a różnica stanowi marżę zarobkową (tzw. spread) banku lub kantoru wymiany walut.

w tabelach ogłaszanych przez bank odrębnie wykorzystywane są kursy dotyczące:

- operacji w zakresie inkasowania należności i regulowania zobowiązań za pośrednictwem rachunków bankowych

- transakcji polegających na skupie lub sprzedaży pieniądza gotówkowego

Fluktuacja kursów walutowych

kursy walutowe ulegają ciągłej fluktuacji w zależności od popytu i podaży danej waluty. Na popyt i podaż a więc wielkość kursu określonej waluty wpływa szereg różnorodnych czynników, a zwłaszcza stopień równowagi bilansu płatniczego kraju, różnica realnego poziomu stóp procentowych w stosunku do innych krajów, odchylenia stopy inflacji miedzy krajami, itp.,

jeżeli kurs określonej waluty rośnie oznacza to jej aprecjację. Spadek kursu waluty oznacza jej deprecjację.

zmiany kursu walutowego mogą być dokonywane jako akt decyzji administracyjnej (np. banku centralnego lub rządu) zmierzający do jednorazowego obniżenia tj. dewaluacji waluty krajowej lub do podwyższenia jej wartości tj. rewaluacji w stosunku do innych walut.

deprecjacja waluty krajowej stanowi jedno z narzędzi regulowania obrotów z zagranicą. Sprzyja ona bowiem w początkowym okresie ożywieniu eksportu, zwłaszcza, jeżeli skala zmniejszenia wartości pieniądza jest wyższa od wewnętrznej inflacji. Natomiast oddziałuje hamująco, którego ceny krajowe wynikające z przeliczenia cen dewizowych na walutę krajową odpowiednio rosną. Z kolei aprecjacja waluty powoduje trudniejsze warunki finansowe dla własnego eksportu i wpływa na tańszy import z zagranicy

Ryzyko kursowe

wahania kursów walutowych wywierają duży wpływ na skutki finansowe związane z inkasowaniem należności i regulowaniem zobowiązań zagranicznych. Mogą one powodować powstanie dodatkowych korzyści dla przedsiębiorstw lub przyczynić się do nieoczekiwanych niekiedy poważnych strat.

wahania te powodują bowiem powstawanie różnic kursowych, które dla przedsiębiorstwa mogą mieć charakter:

- dodatni, jeżeli kurs waluty obcej, w której wyrażone były należności firmy, rośnie albo kurs waluty, w jakiej zaciągnięto zobowiązania, uległ obniżeniu,

- ujemny, w przypadku gdy kurs waluty obcej, w której powstała należność, obniża się lub wzrasta kurs waluty, w jakiej zaciągnięto zobowiązanie.

dodatnie różnice kursowe wpływają na poprawę a ujemne na pogorszenie wyniku finansowego. Powodują także bądź wzrost lub zmniejszenie w walucie krajowej przychodów i wydatków pieniężnych a więc oddziałują również na bieżącą płynność finansową firmy. Potencjalna możliwość powstania ujemnych różnic kursowych nosi miano ryzyka kursowego.

ryzyko kursowe występuje nie tylko przy operacjach towarowych, ale również przy innego rodzaju transakcjach wyrażanych w walutach obcych, w tym także często finansowych, łączących się ze spłatą zobowiązań i inkasowaniem należności dotyczących pożyczek pieniężnych, może ono wówczas wiązać się ściśle z różnicami stóp procentowych stosowanych przy wyrażaniu należności i zobowiązań w odmiennych walutach

Zabezpieczenie się przed ryzykiem kursowym

rozwiązaniem korzystnym dla firmy byłoby uwzględnienie w kontraktach powodujących powstanie:

- należności (np. z tytułu eksportu) - walut „silnych”, których kurs w walucie krajowej wzrasta stosunkowo wysoko i przewiduje się utrzymanie tej rosnącej tendencji w przyszłości;

- zobowiązań (np. z tytułu importu) - walut „słabych”, których kursy w stosunku do waluty krajowej obniżają się, względnie rosną wolniej, a zwłaszcza znacznie wolniej niż wynosi inflacja.

ograniczeniu ryzyka kursowego sprzyja sytuacja, w której firma dokonuje rozliczeń zarówno z tytułu należności jak i zobowiązań zagranicznych w jednakowej walucie obcej, przy czym zachowane są odpowiednie proporcje miedzy wielkością inkasowanej w związku z tym gotówki i dokonywanych wydatków oraz odpowiednio zsynchronizowane są terminy płatności.

Inne formy zabezpieczeń

jeżeli przedsiębiorstwo nie może wykorzystać wymienionych powyżej metod ograniczenia ryzyka kursowego to istnieje możliwość ograniczenia skutków ryzyka kursowego dzięki:

- zamieszczaniu klauzul waloryzacyjnych w kontraktach;

- transakcjom sprzedaży lub kupna określonych walut na termin, w którym nastąpi inkaso lub niezbędna będzie spłata zobowiązania wyrażonego w innych walutach;

- zawieraniu opcyjnych transakcji kupna-sprzedaży walut;

- przyjęciu znacznej części ryzyka kursowego przez trudniącą się takimi operacjami firmę ubezpieczeniową.

Klauzura waloryzacyjna

klauzula waloryzacyjna polega na wprowadzeniu do kontraktu odpowiednio uzgodnionej zasady przeliczenia zobowiązania, jeżeli kurs waluty, w której jest ono wyrażone, ulegnie zmianie w stosunku do waluty bazowej, którą powinna być waluta uznana za stabilną (mocną) o stosunkowo niezmiennej sile nabywczej.

Transakcje terminowe

dzięki transakcjom terminowym firma może ograniczyć ryzyko kursowe, jakie może towarzyszyć transakcjom eksportowym, importowym, a także związanym z regulowaniem spłat kredytów odminowanych w obcych walutach,

transakcja terminowa jest dwustronną umową w sprawie kupna lub sprzedaży określonej ilości danej waluty w ustalonym z góry przyszłym terminie, według kursu uzgodnionego wzajemnie w momencie zawarcia umowy, tj. kursu terminowego.

Opcje kupna - sprzedaży

bardziej wygodną formę, aniżeli terminowa sprzedaż lub zakup walut może stanowić nabycie opcji zakupu lub sprzedaży walut,

nabywca opcji uzyskuje prawo do zakupu lub sprzedaży w przyszłym ustalonym w umowie terminie, w której określa się również z góry określony kurs „kontraktowy

---