1. IDENTYFIKACJA SUBSTANCJI

Nazwa produktu: Rtęć

Wzór chemiczny: Hg

Producent:

Dostawca:

Użytkownik:

Telefon awaryjny: (042) 631 47 24 (informacja toksykologiczna w Polsce)

2. SKŁAD I INFORMACJA O SKŁADNIKACH

Składnik stwarzający zagrożenie:

Nazwa chemiczna	% wag.	Nr CAS	Nr EINECS	Symbol ostrzegawczy	Symbole zagrożenia (R)
rtęć	100	7439-97-6	231-106-7	T	23-33

3. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ

Substancja niebezpieczna w myśl dyrektywy 1999/45/EEG.

Zagrożenie pożarowe: Substancja ciekła, niepalna. Pod wpływem wysokiej temperatury wydzielają się toksyczne gazy, pary i dymy.

Zagrożenie toksykologiczne: Substancja szkodliwa.

Zagrożenie ekotoksykologiczne: Rtęć działa szkodliwie na organizmy żywe, w szczególności organizmy wodne i glebowe. Rtęć jest trwała w środowisku i z trudnością ulega biologicznej degradacji.

4. PIERWSZA POMOC

Uwaga: W pierwszej kolejności należy wyprowadzić poszkodowaną osobę ze skażonego parami rtęci środowiska. Ułożyć na lewym boku z głową skierowaną w dół.

Zatrucie inhalacyjne:

Zapewnić dopływ świeżego powietrza. Ułożyć poszkodowaną osobę w pozycji półleżącej. Jak najszybciej zapewnić pomoc medyczną. Nie wolno stosować oddychania metodą „usta-usta” z powodu zagrożenia ratownika.

Zatrucie doustne:

Doraźna pomoc przy ostrych zatruciach polega na płukaniu żołądka wodą z dodatkiem dużej ilości węgla aktywnego i tlenku magnezu, a następnie na podaniu środka przeczyszczającego.

Skażenie oczu:

Przemyć skażone oczy większą ilością letniej wody przez 15 minut, przy wywiniętych powiekach. Zapewnić pomoc medyczną. W przypadku problemów ze wzrokiem zapewnić pomoc okulisty.

Skażenie skóry:

Zdjąć skażone ubranie. Oczyścić mechanicznie skażoną skórę (ratujący musi być stosownie zabezpieczony ochronami osobistymi), przemyć dużą ilością wody, a następnie wodą z łagodnym mydłem. Zapewnić pomoc medyczną. W przypadku gdy podrażnienie skóry nie mija, skonsultować się z lekarzem dermatologiem.

5. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU POŻARU

Szczególne zagrożenia:	Rtęć jest substancją niepalną.
Środki gaśnicze:	Stosować środki odpowiadające naturze i rozmiarowi pożaru w otoczeniu.
Zalecenia szczegółowe:	Mały pożar gasić gaśnicą śniegową (CO2) lub proszkową (ABC albo BC), duży pożar gasić pianą lub w ostateczności rozproszonymi prądami wody. Pojemniki z rtęcią, w miarę możliwości, przemieszczać na obszar niezagrożony.
Środki ochrony strażaków:	Kombinezony ochronne, niezależne aparaty oddechowe. Pary strącać rozproszonymi strumieniami wody lub piany.

6. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU NIEZAMIERZONEGO UWOLNIENIA DO ŚRODOWISKA

Zalecenia ogólne:	W przypadku wydostania się większej ilości rtęci do środowiska, skażony teren należy wyizolować z otoczenia, a poza jego obręb wyprowadzić osoby postronne. W pierwszej kolejności odciąć źródło skażenia środowiska. W razie potrzeby wezwać ekipy ratownicze.
Środki ochrony osobistej:	Unikać kontaktu z uwalniającą się rtęcią. Stosować ubrania ochronne z tkanin powlekanych, rękawice ochronne, okulary ochronne w szczelnej obudowie, ochrony dróg oddechowych przed parami rtęci. Należy pamiętać o ograniczonym czasie działania ochronnego filtrów par i cząsteczkowych (filtr par oznaczony kolorem czerwonym i symbolem Hg oraz filtr cząsteczkowy oznaczony kolorem białym i symbolem P3).?
Zalecenia szczegółowe:	Wzbijające się pary strącać rozproszoną wodą lub pianą. Rozlaną rtęć zbierać ostrożnie do szczelnego pojemnika. Zebrać również skażone podłoże i glebę.
Zabezpieczenie środowiska:	Zabezpieczyć studzienki ściekowe. W przypadku skażenia wód powiadomić odpowiednie władze. Skażony grunt podlega wymianie.

7. POSTĘPOWANIE Z SUBSTANCJĄ I JEJ MAGAZYNOWANIE

Zapobieganie zatruciom:

Podczas stosowania rtęci nie jeść, nie pić, unikać kontaktów z rtęcią, unikać wdychania par, przestrzegać zasad higieny osobistej, stosować odzież i sprzęt ochrony osobistej, pracować w wentylowanym pomieszczeniu. Przechowywać w zamknięciu, poza zasięgiem dzieci.

Magazynowanie:

W oryginalnych, właściwie oznakowanych, dokładnie zamkniętych opakowaniach, w magazynie substancji trujących, wyposażonym w instalację wentylacyjną, z dala od żywności, paszy i napojów, w oddzieleniu od silnych substancji utleniających i konfliktowych (metale - szczególnie aluminium i jego stopy). Przechowywać w pomieszczeniach suchych i chłodnych. Pomieszczenia muszą być pod stałą kontrolą i zamykane oraz odpowiednio oznaczone. Opakowaniami są pojemniki stalowe z nagwintowaną zakrętką lub szczelnie zamknięte naczynia kamionkowe albo z grubego szkła.

8. KONTROLA NARAŻENIA I ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

Rozwiązania techniczne: Ogólne - niezbędne do prawidłowego przewozu, magazynowania i stosowania rtęci. Sprawna wentylacja mechaniczna.

Najwyższe dopuszczalne stężenie w środowisku pracy (NDS) - pary rtęci:

NDS - 0,025 mg/m³,

NDSCh - 0,2 mg/m³.

Ochrony osobiste

Drogi oddechowe:	Maski ochronne z filtrami par rtęci (Hg) i pyłów (P3).?
Ręce:	Rękawice ochronne z tworzywa sztucznego.
Oczy:	Okulary ochronne w szczelnej obudowie.
Skóra i ciało:	Ubrania ochronne ze zwartej tkaniny. Fartuchy ochronne.
Inne informacje:	Higiena pracy: Obowiązują przepisy ogólne przemysłowej higieny pracy. Unikać bezpośredniego kontaktu powierzchni ciała i dróg oddechowych z rtęcią. Zanieczyszczone ubranie wymienić. Po pracy dokładnie wymyć powierzchnię ciała. Nie jeść, nie pić podczas pracy. Natychmiast usuwać wszelkie rozlewy rtęci.

Metody oceny narażenia w środowisku pracy:

PN-86/Z-04050.01 - Ochrona czystości powietrza. Przyrządy i zestawy do pobierania próbek. Postanowienia ogólne.

PN-89/Z-04008.07 - Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek. Postanowienia ogólne. Zasady pobierania próbek w środowisku pracy i interpretacja wyników.

Ocena narażenia: Zgodnie z normami polskimi dotyczącymi rtęci.

9. WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE

9.1	Masa cząsteczkowa: 200,59 g/mol
9.2	Postać fizyczna, barwa, zapach: W warunkach normalnych rtęć jest srebrzystobiałą cieczą o silnym połysku, bez smaku i zapachu. Rtęć zestalona krystalizuje w układzie heksagonalnym.
9.3	Temperatura topnienia: -38,87oC
9.4	Temperatura sublimacji: 356,58oC
9.5	Gęstość w 20oC: 13,5459 g/cm^3
9.6	Gęstość par względem powietrza: 6,93
9.7	Prężność par w 20^oC: 0,01 hPa
9.8	Rozpuszczalność w wodzie: Rtęć nie rozpuszcza się w wodzie. Rozpuszcza się w kwasie azotowym i stężonym kwasie siarkowym.
9.9	Zagrożenie wód: Bardzo duże
9.10	Reaktywność: Rtęć z wieloma metalami (np. glinem, magnezem, wapniem - oprócz żelaza, molibdenu i wolframu) tworzy ciekłe lub trwałe stopy, zwane amalgamatami. Związki rtęci łatwo ulegają reakcji dysproporcjonowania. Reakcje z 3-bromopirydyną, chloranem(VII) srebra, tlenkiem etylenu, litem, metylosilanem, tlenem, kwasem nadmrówkowym, ditlenkiem chloru, tetrakarbonylkiem niklu i alkinami mogą mieć spontaniczny i wybuchowy przebieg.
9.11	Inne: Rtęć jest pierwiastkiem chemicznym należącym do grupy 12 (II pobocznej) układu okresowego (cynkowce). Zawartość rtęci w skorupie ziemskiej wynosi 5.10^-50%. Najważniejszym jej minerałem jest cynober HgS. Występuje również w stanie rodzimym. Rtęć otrzymuje się w wyniku prażenia HgS z dostępem powietrza albo poprzez ogrzewanie HgS z żelazem lub tlenkiem wapnia. Otrzymany produkt oczyszczany jest przez destylację. Rtęć łatwo paruje, dając bezbarwne pary, które są jednoatomowe. Posiada siedem izotopów trwałych. W związkach rtęć występuje w stopniu utlenienia +1 i +2. Rtęć ma zastosowanie w przyrządach fizycznych, jako katoda w elektrolizerach przemysłowych do otrzymywania wodorotlenku sodu, w elektrotechnice (jako elektroda w ogniwie Westona, do prostowników, przerywaczy, elektrod, parami rtęci wypełniane są lampy kwarcowe, jarzeniowe i elektronowe), w termometrach, barometrach, a także w medycynie. Rtęć używana jest do ługowania złota z piasków złotonośnych i do sporządzania amalgamatów. Wydobycie rtęci jest uważane za największe zanieczyszczenie środowiska i wynosi 25 000-150 000 ton rocznie. Największe stężenie tego pierwiastka występuje w łupkach bitumicznych i łupkach węglowych oraz w zasadowych skałach krystalicznych.

10. STABILNOŚĆ I REAKTYWNOŚĆ

Reaktywność i stabilność:	Przy przestrzeganiu normalnych warunków przechowywania rtęć jest chemicznie stabilnym pierwiastkiem. Reaguje wybuchowo z alkinami, chloranami(VII), tlenkiem etylenu, tlenem. Reaguje z metalami, tworząc amalgamaty.
Właściwości korozyjne:	Reaguje wybuchowo z alkinami, chloranami(VII), tlenkiem etylenu, tlenem. Reaguje z metalami, tworząc amalgamaty

11. INFORMACJE TOKSYKOLOGICZNE

Drogi narażenia człowieka: Wdychanie, spożycie, kontakt ze skórą, kontakt z oczami.

Informacja ogólna: Metaliczna rtęć nie jest toksyczna, chyba że narażenie trwa dłuższy czas (ponad kilka tygodni). Wdychanie par metalu może spowodować toksyczne objawy wkrótce po narażeniu. Doustne przyjęcie metalicznej rtęci z reguły nie prowadzi do wystąpienia objawów zatrucia.

Dane toksykologiczne:

LD_{lo (p.o. człowiek)} - 1429 mg/kg,

LD_{lo (inhal. człowiek)} - 0,17 mg/m³,

LD_{lo (inhalacyjnie. królik)} - 29 mg/m³ (30 godz.),

LD_{lo (l.v. człowiek)} - 29 mg/kg.

Działanie miejscowe:

Wdychanie par: Mogą pojawić się bóle głowy, zwiększenie ślinienia oraz czerwone, bolesne dziąsła. Po kilku godzinach może rozwinąć się niedomoga nerek.

Spożycie: Pojawia się metaliczny smak w ustach, bó1 żołądka oraz silne wymioty i biegunka. Ponadto może powstać zapaść krążeniowa i niedomoga nerek.

Kontakt ze skórą: Może pojawić się umiarkowane podrażnienie skóry.

Kontakt z oczami: Może pojawić się umiarkowane podrażnienie.

12. INFORMACJE EKOLOGICZNE

Dane dla związków rtęci:

Ryby: W bardzo miękkiej wodzie cierniki ginęły po tygodniu, gdy stężenie wynosiło 0,02 mg/dm³ Hg⁺⁺ w postaci azotanu. Używane w przemyśle celulozowym i papierniczym jako środki konserwujące organiczne związki rtęci są dla pstrąga tęczowego trujące już w stężeniu 0,002 mg/dm³.

Niższe organizmy: Sublimat w roztworze 0,001% w ciągu kilku minut wywołuje u wymoczków całkowity zanik ruchów. Granica odporności nie jest tym samym osiągnięta. W stężeniu 1:100000 sublimat zapobiega procesom gnilnym w cieczach łatwo zagniwających, w stężeniu 1:500000 już nie działa. Kiełkowaniu zarodników wąglika zapobiega stężenie 1:300000. Dla bakterii (Escherichia coli) próg szkodliwości wynosi 0,2 mg/dm³, dla glonów (Scenedesmus) i skorupiaków (Daphnia) 0,03 mg/dm³. Octan rtęciowofenylowy, używany w fabrykach papieru przeciwko rozmnażaniu się w wodach obiegowych bakterii śluzowych, działa szkodliwie na bakterie gatunku Pseudomonas w stężeniu 1:20* 10⁸ = 0,005 mg/dm³, na glony (Scenedesmus) w stężeniu 1:7,5* 10⁷ = 0,013 mg/dm³, natomiast na pierwotniaki (Colpoda) działa niszcząco stężenie 1:5* 10⁷ = 0,02 mg/dm³.

Wskaźnik oceny dla ostrej toksyczności:

wobec ssaków: 5,

wobec ryb: 6,2,

wobec bakterii: 7,9.

Stopień zagrożenia wód: skrajny.

13. POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI

Metody unieszkodliwiania:

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz.1206).

Zawartość opakowania wg:

rodzaju 06 04 04 - odpady zawierające rtęć.

Opakowania wg:

rodzaju 15 01 04 - opakowania z metali,

rodzaju 15 01 07 - opakowania ze szkła.

14. INFORMACJE TRANSPORTOWE:

14.1	Numer ONZ:	2809
14.2	Klasa RID/ADR/IMO:	8
14.3	Grupa pakowania:	III
14.4	Numer rozpoznawczy zagrożenia:	80
14.5	Numer indeksowy (EC):	080-001-00-0
14.6	Symbole niebezpieczeństwa (R):	23-33
14.7	Symbole bezpieczeństwa (S):	2-7-45
14.8	Nalepka ostrzegawcza wg ADR/RID Nr 8:

15. INFORMACJE DOTYCZĄCE PRZEPISÓW PRAWNYCH

Kartę wykonano zgodnie z:

• Ustawą o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 11, poz. 84; Nr 100, poz. 1085; Nr 123, poz. 1350; Nr 125, poz. 1367 ze zmianą z dnia 5 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 142, poz. 1187).

• Normą PN-ISO 11014-1:1998 „Bezpieczeństwo chemiczne - Karta charakterystyki bezpieczeństwa produktów chemicznych”.

• Wytycznymi Dyrektywy UE Nr 1999/45/EG, Dyrektywy 67/548 EEC oraz Dyrektywy UE 88/379/EEC (Dangerous Product Regulations incl. EC Guidelines), dotyczącymi klasyfikowania, oznaczania i sporządzania informacji o materiałach niebezpiecznych.

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (Dz. U. Nr 140, poz. 1171).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem - Załącznik (Dz. U. Nr 129, poz. 1110).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1173).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1172).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania należy zaopatrywać w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (Dz. U. Nr 140, poz. 1174).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 14 lipca 2002 r. w sprawie obowiązku dostarczenia karty charakterystyki niektórych preparatów nie zaklasyfikowanych jako niebezpieczne (Dz. U. Nr 142, poz. 1194).

• Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. (Dz. U. Nr 79, poz. 513) ze zmianą z 2 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 36) w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

• Rozporządzeniem MZiOS z dnia 11 września 1996 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 571) w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki.

• Rozporządzeniem MOŚZNL z dnia 28 kwietnia 1998 r. (Dz. U. Nr 55, poz. 355) w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu.

• Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r. (Dz. U. Nr 145, poz. 942) i zmianą z 5 marca 2001 r. (Dz. U. Nr 22, poz. 251) w sprawie szczegółowych zasad usuwania, wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.

• Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

• Klasyfikacją materiałów niebezpiecznych według Umowy Europejskiej dotyczącej Międzynarodowego Przewozu Materiałów Niebezpiecznych ADR (ważnej od 01.07.2001 r.).

• Niniejsza karta charakterystyki substancji niebezpiecznej jest bezpośrednio przekazywana użytkownikowi rtęci, bez zapewnień lub gwarancji co do kompletności bądź szczegółowości odnośnie do wszystkich informacji lub zaleceń w niej zawartych.

• Niniejsza karta nie jest żadną podstawą zobowiązującą do jakiejkolwiek odpowiedzialności jakiegokolwiek rodzaju ze strony dostawcy rtęci. Przedsiębiorstwo nie będzie odpowiedzialne za jakiekolwiek zejście śmiertelne, chorobę lub uszczerbek na zdrowiu jakiejkolwiek natury, będący następstwem zastosowania lub niewłaściwego wykorzystania karty charakterystyki substancji niebezpiecznej lub materiału, którego karta dotyczy.

• Informacje zawarte w niniejszej karcie przedstawiają aktualny stan naszej wiedzy i doświadczeń dotyczących bezpiecznego stosowania wyrobu.

Symbole ostrzegawcze na opakowaniach jednostkowych:
Napis ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych:		„Substancja toksyczna.”
Symbole zagrożenia
R 23	Działa toksycznie przez drogi oddechowe.
R 33	Niebezpieczeństwo kumulacji w organizmie.
Symbole bezpieczeństwa
S 1/2	Przechowywać w zamknięciu i chronić przed dziećmi.
S 7	Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty.
S 45	W przypadku awarii lub jeżeli źle się poczujesz, niezwłocznie zasięgnij porady lekarza - jeżeli to możliwe, pokaż etykietę.

16. INNE INFORMACJE

Chemiczne określenie produktu: Rtęć
16.2 Znaczenie symboli:
T	Substancja toksyczna
Numer rozpoznawczy zagrożenia
80	Materiał żrący.
Znaczenie oznaczeń transportowych
Klasa RID/ADR: 8-III		Materiał żrący - mniej toksyczny.
Numer ONZ: 2809		Rtęć

Uwaga: Użytkownik ponosi odpowiedzialność za podjęcie wszelkich kroków mających na celu spełnienie wymogów prawa krajowego. Informacje zawarte w powyższej karcie stanowią opis wymogów bezpieczeństwa użytkowania substancji. Użytkownik ponosi całkowitą odpowiedzialność za określenie przydatności produktu do konkretnych celów. Zawarte w niniejszej karcie dane nie stanowią oceny bezpieczeństwa miejsca pracy użytkownika. Karta charakterystyki nie może być traktowana jako gwarancja właściwości substancji.

* * * * *

Zgodnie z rozporządzeniem MZ z dnia 3 lipca 2002 r., PN-ISO 11014-1 i Dyrektywą 91/155/EEC

	KARTA CHARAKTERYSTYKI NIEBEZPIECZNEJ SUBSTANCJI	Wydanie: I Data wydania: 05.01.03 Strona/stron 7/8
Nazwa:	RTĘĆ

Rtęć

---