Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW)

Geneza i istota MFW

W dniach 1-22 lipca 1944 roku w Bretton Woods w stanie New Hampshire w USA odbyła się konferencja założycielska MFW.

Na konferencji zwyciężyła ostatecznie koncepcja White'a, w myśl której równowaga płatnicza krajów uczestniczących miała być osiągana nie za pomocą ograniczania wymienialności walut i nie przez zdanie się na działanie wyłącznie mechanizmów rynkowych, jak miało to miejsce w przypadku systemu waluty złotej, lecz przez prowadzenie odpowiedniej polityki gospodarczej, do czego zobowiązały się kraje uczestniczące w systemie.

Sygnatariuszami MFW było 44 kraje świata. Statut MFW wszedł w życie 27 grudnia 1945 r. po ratyfikowaniu go przez 29 państw uczestniczących w konferencji walutowej i dostarczających 80% kapitału zakładowego Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Sesja inauguracyjna organu plenarnego MFW odbyła się 8 marca 1946 roku, przy czym MFW zaczął funkcjonować dopiero od 1 marca 1947 roku. W roku 1947 MFW popisał umowę z Organizacją Narodów Zjednoczonych, stając się organizacją wyspecjalizowaną systemu ONZ

System z Bretton Woods był pierwszym międzynarodowym systemem walutowym, wprowadzonym w drodze umowy międzynarodowej, oparty na następujących zasadach:

1.Stabilność walutowa (były dopuszczalne wahania kursów jedynie o +/- 1%);

2.Wyznaczenie parytetu walut w złocie lub dolarach amerykańskich;

3. Możliwość zmiany parytetu waluty po uzgodnieniu z Funduszem jedynie w przypadku zaburzeń bilansu płatniczego.

Utworzenie MFW było rezultatem działań na rzecz ustanowienia nowego powojennego ładu polityczno-gospodarczego.

MFW miał przeciwdziałać częstym zmianom parytetów walut oraz koordynować współpracę w dziedzinie polityki walutowej.

Powołanie MFW było częścią szerszego programu zmierzającego do stworzenia trwałego pokoju po wojnie światowej opartego na zdrowych ekonomicznych i politycznych stosunkach międzynarodowych.

Ośrodkami tej współpracy miały być trzy organizacje międzynarodowe, przede wszystkim:

- MFW

- MBOiR tj. Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD) zwany: Bankiem Światowym (World Bank)

- Międzynarodowa Organizacja Handlowa ITO (w rzeczywistości GATT1947/WTO1995)

Na czele MFW od czasu jego utworzenia, czyli blisko 60 lat zawsze stał Europejczyk, a Banku Światowego Amerykanin

Cele i funkcje MFW

Cele MFW zostały określone wstatucie w postaci sześciu zadań, mających stanowić wytyczne polityki i decyzji tej organizacji międzynarodowej.

Są to

1. Popieranie międzynarodowej współpracy walutowej przez stałą instytucję wyposażoną w aparat do konsultacji i współdziałanie w międzynarodowych sprawach walutowych;

2. Ułatwienie rozwoju i zrównoważonego wzrostu wymiany międzynarodowej, przyczynianie się przez to do popierania i utrzymywania wysokiego poziomu zatrudnienia i dochodu realnego, oraz rozwijania zasobów produkcyjnych wszystkich członków, jako naczelnych zadań polityki gospodarczej;

3. Przyczynianie się do utrzymania stabilnych walut, utrzymanie uporządkowanych stosunków walutowych między członkami i uniknięcie deprecjacji walut w celach konkurencyjnych;

4. Pomaganie w tworzeniu wielostronnego systemu regulowania należności w zakresie bieżących transakcji między członkami i w usuwaniu ograniczeń dewizowych, które hamują wzrost handlu światowego;

5. Wzmocnienie zaufania do członków przez stawianie do ich dyspozycji środków Funduszu, przy odpowiednim zabezpieczeniu i umożliwianiu im w ten sposób korygowania szkodliwych odchyleń od ich bilansów płatniczych bez uciekania się do środków oddziaływujących ujemnie na pomyślność gospodarki krajowej lub światowej;

6. Skracanie, zgodnie z powyższym, czasu trwania i zmniejszenie stopnia braku równowagi w bilansie płatniczym członków w obrotach światowych.

Aby te cele osiągnąć, kraje członkowskie współpracujące z MFW oraz między sobą zobowiązały się do:

• kierowania swoją polityką gospodarczą i finansową w taki sposób, aby utrzymany został zrównoważony wzrost gospodarczy,

• popierania stabilizacji gospodarczej przez zapewnienie uporządkowanych warunków gospodarczych i finansowych

• unikania manipulowania kursem walutowym lub wykorzystania międzynarodowego systemu walutowego do osiągania nieuzasadnionych korzyści konkurencyjnych do innych krajów,

• stosowania polityki kursu zgodnie z zasadami określonymi w statucie MFW.

Przystąpienie do MFW wymagało, więc od krajów członkowskich zobowiązania się do ułatwienia wymiany handlowej. Drogą do tego miało być uwielostronnienie rozliczeń, a zatem

- znoszenie ograniczeń dewizowych i wprowadzanie wymienialności walut.

Rozwój handlu uzależniony jest również od wzajemnego zaufania do polityki walutowej krajów, za konieczne uznano, zatem

• współdziałanie i konsultacje krajów członkowskich w sprawach dotyczących ich polityki walutowej

• uruchomienie przez Fundusz międzynarodowej pomocy potrzebnej do stabilizowania kursów i przywracania równowagi płatniczej.

Na tej podstawie MFW stał się centralną instytucją walutową świata wyposażoną w trzy ważne funkcje :

1. Regulacyjną

stworzenie forum wielostronnych negocjacji i współpracy w dziedzinie międzynarodowych stosunków walutowych.

2. Kontrolną

nadzorowanie przestrzegania przez kraje członkowskie ustanowionych przez MFW reguł postępowania dotyczących polityki walutowej, płatności międzynarodowych i wymienialności walut.

3. Operacyjną

dostarczenie krajom członkowskim środków finansowych w celu umożliwienia przestrzegania reguł postępowania ustanowionych przez MFW, podczas procesu wyrównywania lub utrzymywania nierównowagi bilansów płatniczych.

4. Konsultacyjną

nadzorowanie przez MFW uzgodnionych programów dostosowawczych i wykorzystania kredytów zgodnie z ustalonymi wcześniej celami.

Uznając, że przyjęte cele nie mogą być zrealizowane natychmiast, głównie za względu na słabość gospodarczą krajów europejskich po wojnie, w Umowie o MFW przewidywano okres przejściowy. Nie określano wprawdzie długości tego okresu, ale ze sformułowań tego artykułu wynikało, że spodziewano się zniesienia podstawowych ograniczeń walutowych w krajach członkowskich w ciągu pięciu lat od rozpoczęcia działalności MFW.

Fundusz zaczął działać w marcu 1947 roku, wprawdzie wymienialność walut w wysoko rozwiniętych krajach Europy Zachodniej, a w związku z tym rzeczywiste uwielostronnienie obrotów płatniczych, stało się jednak faktem dopiero z końcem lat 1950-ych

Każdy kraj ma swobodę ustalania reguł kursowych dla swej waluty. MFW sprawuje jednak, zgodnie ze statutem, ścisły nadzór nad polityką kursową krajów członkowskich. W ramach tego nadzoru odbywa okresowe konsultacje z krajami członkowskimi oraz uzyskuje od nich informacje ekonomiczne. Jest to niezbędne także w związku z funkcjami koordynacyjnymi MFW w międzynarodowym systemie walutowym i międzynarodowej współpracy walutowej. Sprawowany przez MFW nadzór nad polityką kursową krajów członkowskich uwzględnia głównie potrzeby procesów dostosowawczych w zakresie bilansów płatniczych w skali całego świata
MFW sprawuje nadzór nad polityką kursową krajów członkowskich poprzez

- regularną analizę polityki gospodarczej każdego kraju członkowskiego na tle innych krajów, również w powiązaniu z rozwojem gospodarczym, jaki ma miejsce w innych krajach oraz

• regularne dyskusje na temat sytuacji gospodarczej w świecie. Pozwala mu ocenić politykę gospodarczą i walutową krajów członkowskich oraz analizować rozwój gospodarki światowej.

MFW uczestniczy w koordynacji polityki gospodarczej w skali międzynarodowej poprzez

- opracowania głównych wskaźników oraz średnioterminowych scenariuszy rozwoju gospodarczego.

• W ramach prowadzonego nadzoru nad polityką kursową MFW odbywa regularne konsultacje (z reguły, co rok) z krajami członkowskimi. Dokonuje wówczas analizy i oceny sytuacji gospodarczej krajów członkowskich, polityki kursowej, fiskalnej, budżetowej oraz sytuacji w bilansie płatniczym.

Struktura organizacyjna

Siedzibą MFW jest Waszyngton.

Rada Gubernatorów

jest najwyższą decyzyjną władzą Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Składa się z gubernatorów i ich zastępców mianowanych przez kraje członkowskie. Reprezentowane są w niej wszystkie państwa członkowskie.

Gubernatorem jest minister finansów, a jego zastępcą prezes Banku Centralnego.

Do kompetencji Rady należą decyzje związane z

• członkostwem,

• udziałami, parytetami walut,

• współpracą z innymi organizacjami międzynarodowymi,

• podziałem czystego dochodu,

• zatwierdzanie zmiany statutu,

• zajmowanie się sprawami budżetowymi (zatwierdzanie wysokich kredytów i ich oprocentowania).

Rada pełni także funkcje nadzorcze w stosunku do Dyrekcji Wykonawczej, której może przekazać wszystkie inne uprawnienia poza wyżej wymienionymi. Organ ten spotyka się raz do roku, dokonując przeglądu sytuacji finansowej na rynku międzynarodowym. Sesje nadzwyczajne mogą być zwoływane na życzenie 15 członków dysponujących 25% głosów. Kworum stanowi 2/3 ilości głosów. Co 3 sesja odbywa się w innym kraju członkowskim, pozostałe przeprowadzane są w Waszyngtonie .

Dyrekcja Wykonawcza

Instytucją wykonawczą są dyrektorzy wykonawczy.

Dyrekcja składa się z

dyrektora generalnego

22 dyrektorów (6 mianowanych, 16 wybieranych).

Dyrektorzy mianowani reprezentują 6 państw o najwyższych kwotach składek.

Rada Administracyjna odpowiedzialna jest za bieżącą działalność MFW.

Rada Wykonawcza zbiera się tak często jak jest to niezbędne, zajmuje się bieżącymi sprawami organizacji.

Do obowiązków Dyrekcji Wykonawczej należy przede wszystkim :

• podejmowanie decyzji dotyczących udzielania pomocy finansowej przez Fundusz, umów kredytowych i nadzoru nad ich wykonaniem, zmiany kwot,

• podejmowanie decyzji dotyczących strategii rozwiązywania problemu zadłużenia

• wykonywanie spraw poleconych przez Radę Gubernatorów,

• nadzór nad przestrzeganiem zasad umowy przez państwa członkowskie,

• wiążące interpretowanie umowy.

W charakterze organów doradczych i konsultacyjnych, które działają na rzecz naczelnych organów MFW, występuje Komitet Tymczasowy i Komitet Rozwoju.

Komitet Tymczasowy

• powstał do generowania zmian w statucie.

• gdy nie ma potrzeby zmiany statutu komitet ocenia sytuację finansową. Zbiera się dwa razy do roku. Dostarcza on Radzie Gubernatorów informacji na temat dostosowania międzynarodowego systemu walutowego oraz płynności międzynarodowej do warunków funkcjonowania gospodarki światowej, poprawek do statutu MFW zgłaszanych przez dyrektorów wykonawczych oraz bieżących wydarzeń stwarzających zagrożenie dla funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego .

Komitet Rozwoju

ma taką samą strukturę, jak Komitet Tymczasowy. Przedmiotem jego zainteresowań jest transfer zasobów rzeczowych do krajów rozwijających się oraz wszelka inna pomoc udzielana tym krajom

.

Działalnością operacyjną MFW zajmuje się również szereg departamentów i jednostek. Do głównych należą:

Sekretariat, Departamenty Regionalne, Departament Prawny.

W Departamentach Regionalnych analizuje się sytuację gospodarczą poszczególnych regionów.

Departamenty Funkcjonalne i Usług Specjalnych opracowują procedury pomocy konkretnym krajom członkowskim i świadczą im pomoc. Zajmują się również kształceniem nowych kadr w ramach kursów prowadzonych przez Instytut MFW.

D. Informacja i Łączność odpowiadają za kontakt i współpracę MFW z innymi organizacjami lub regionami.

D. Usług Pomocniczych, w tym usługi administracyjne, lingwistyczne, Sekretariat służą MFW jako całość.

Członkostwo w MFW

Pierwotnymi członkami Międzynarodowego Funduszu Walutowego są państwa, które podpisały jego statut na konferencji walutowo-finansowej w Bretton Woods oraz ratyfikowały go przed 1 grudnia 1945 r.

Członkiem wtórnym MFW może zostać każde autonomiczne państwo, które wyrazi gotowość i chęć uczestnictwa w MFW (złoży akces, przyjmie pracowników Funduszu i dokona negocjacji członkowskich), jest w stanie sprostać i zaakceptować wymagania statutowe Funduszu oraz zostanie przyjęte na członka MFW (otrzyma, co najmniej 85% ogólnej liczby głosów w organie plenarnym - Radzie Gubernatorów)

Liczba krajów członkowskich MFW szybko wzrastała.

Członkami założycielami było 41 państw (w tym, również Polska). W 1947 r. skład członkowski stanowiły 43 kraje, w 1960 r. - 69, a już 1969 roku 115 państw zrzeszał MFW, następnie 1974 r. liczba wzrosła do 126, w 1985 r. -148, w 1990 r. - 152, w 1995 r. - 178, w 2011 członkami MFW jest już 187 państw świata.

Każdy członek MFW ma prawo do wystąpienia z organizacji przez pisemne zawiadomienie. Wystąpienie uzyskuje moc prawną w momencie otrzymania zawiadomienia przez MFW. MFW może również zawiesić kraj członkowski w jego prawach.

Zgodnie z postanowieniami statutowymi, kraj członkowski może zostać wykluczony z organizacji, gdy nie dopełnia swych obowiązków wynikających ze statutu. Jednak, przed podjęciem jakichkolwiek działań w kwestii wykluczenia, państwo członkowskie powinno być poinformowane i mieć czas na odniesienie się do danej sytuacji zarówno ustnie, jak i pisemnie.

Status MFW przewiduje, iż w większości decyzje podejmowane są przez głosowanie ważone - odróżnia to MFW od innych organizacji międzynarodowych. Głosowanie to polega na tym, że każde państwo członkowskie dysponuje nie jednym głosem, lecz różną ich liczbą.

Zasada przydziału głosów jest następująca: każdy kraj członkowski posiada 250 głosów, a każdy kolejny głos jest przyznawany za wpłatę 100 tys. SDR do kapitału MFW. Największą liczbą głosów w MFW dysponują przede wszystkim USA, Japonia, Niemcy, Francja i Wielka Brytania

W zależności od ważności uchwały w MFW podejmowane są różną większością głosów

• 85% głosów - wymagają decyzje dotyczące ustalenia wysokości wpłat do kapitału zakładowego (Rada Gubernatorów), przydziału SDR (Rada Gubernatorów), zmian struktury i statutu Funduszu (Rada Gubernatorów), zmian w terminach płatności (Rada Wykonawcza), sprzedaży złota (Rada Wykonawcza);

• 70% głosów - wymagają decyzje dotyczące oprocentowania (Rada Wykonawcza) oraz zawieszania krajów członkowskich w prawie do głosowania (Rada Gubernatorów);

• -zwykłą większością głosów - inne decyzje.

W praktyce Rada Wykonawcza rzadko stosuje głosowanie ważone.

W większości przypadków decyzje podejmuje się na zasadzie consensusu.

Decyzje MFW są prawnie wiążące dla wszystkich krajów członkowskich

Zasoby finansowe i działalność kredytowa MFW

MFW uzyskuje środki finansowe na działalność z trzech źródeł

Własne zasoby finansowe MFW

1) Kwoty udziałowe(składki)

2) Dochody z lokat finansowych.

3) Środki finansowe z odkupu walut.

4) Środki finansowe z operacji wspomagających budżety państw członkowskich.

5) SDR

1. Pierwotnym źródłem finansowania działalności MFW

są składki państw członkowskim (tzw. kapitał zakładowy funduszu

.

Każdy kraj należący do MFW ma wyznaczony udział członkowski, którego wartość jest wyrażona w jednostkach SDR. Jest on wpłacany w chwili wstąpienia do Funduszu. Wysokość udziału i sposób jego wpłaty określa Rada Gubernatorów. Kapitał zakładowy Funduszu jest niezbędny do działalności operacyjnej MFW. Bez niego nie byłoby możliwe udzielanie pomocy krajom członkowskim.

Łącznie kwoty wynoszą obecnie ok. 217,3 mld SDR

Zasadnicze znaczenie kwot wnoszonych do jako kapitał zakładowy w działalności MFW, wynika z następujących przyczyn :

- kwota stanowi podstawę zasobów finansowych MFW;

- korzystanie z pomocy Funduszu jest określone proporcjonalnie do wysokości kwoty każdego państwa członkowskiego;

- przydziały SDR na rzecz krajów członkowskich są dokonywane proporcjonalnie do

ich wpłat do kapitału zakładowego Funduszu;

- na podstawie wysokości kwoty jest obliczana liczba głosów poszczególnych członków;

- mianowani Dyrektorzy Wykonawczy pochodzą z państw, posiadających najwyższe kwoty.

Każdy udział członkowski składa się z dwóch części:

Pierwszej, wpłaconej Funduszowi w międzynarodowym aktywie rezerwowym (kiedyś złoto, waluty wymienialnej innego kraju pełniącej funkcję waluty rezerwowej )

Drugiej, wpłaconej w walucie własnej kraju członkowskiego.

Obecnie wszystkie kraje członkowskie wpłacają ¼ w SDR-ach lub wyznaczonych przez Fundusz walutach pełniących funcie walut rezerwowych. Natomiast nowi uczestnicy wpłacają tę część udziału w wybranych przez MFW walutach innych krajów członkowskich za ich zgodą. Część udziałów, która ma być wpłacana w zasobach rezerwowych, powinna być ustalana z uwzględnieniem średnich (posiadanych przez Fundusz) wpłat w zasobach rezerwowych dotyczących krajów członkowskich Funduszu oraz zasobów kraju ubiegającego się o członkostwo .

2. Wtórnym źródłem finansowania działalności MFW jest:

1. emisja własnego środka płatniczego pod nazwą specjalne prawa ciągnienia(ang. Special Drawing Right - SDR).

Począwszy od 1970 roku uruchomiono okresową kreację SDR, tj. pieniądza międzynarodowego tworzonego przez MFW, który pełni rolę pieniądza fiducjarnego - niewymagającego żadnego pokrycia, opartego na zaufaniu, a jednocześnie cieszącego się zaufaniem krajów członkowskich i pełniącego podstawowe funkcje pieniądza międzynarodowego.

•Pierwsza emisja SDR-ów w 1969 r. (na mocy 1-szej poprawki do statutu Funduszu) celem zaspokojenia zwiększonego popytu na oficjalne rezerwy walutowe.

•Początkowo wartość 1SDR=1 USD=1/35 uncji (0,888671 grama) złota.

•W okresie 1974-1980 r. wartość SDR oparta była na koszyku 16 najważniejszych walut światowych.

•Od 1981r. SDR na koszyku 5 walut, a od 1.01.1999r. koszyk złożony z USD (39%), EUR (32%), jena (18%) i funta strelinga(11%).

•SDR-y przydzielane nieodpłatnie, proporcjonalnie do kwot udziałowych członków i są wykorzystywane w obrocie bezgotówkowym między państwami członkowskimi i w transakcjach z 16 organizacjami.

Współcześnie SDR na coraz większą skalę pełnią podstawowe funkcje pieniądza międzynarodowego, tj. miernika wartości, środka płatniczego oraz środka tezauryzacji w warunkach światowych. Dzieje się tak, mimo iż zmieniają się zasady ich kreacji i wykorzystania. Są one jednak nadal konsekwentnie podporządkowane podstawowym regułom funkcjonowania MFW. Chociaż zmienia się m.in. bieżąca wartość SDR, to przepisy regulujące funkcjonowanie MFW nadal stanowią o tym, że cała ewidencja MFW prowadzona jest w SDR-ach.

Największą kwotę w MFW mają Stany Zjednoczone 37 mld SDR, co daje im około 17% głosów. Ze względu na to, że główne decyzje w MFW zapadają większością 85% głosów, to USA dysponują w MFW tzw. ryglowaną większością głosów, (indywidualnym prawem weta).

Kraje wchodzące w skład Unii Europejskiej, jako blok, dysponują również w MFW grupowym prawem weta.

2. Dochody

Obok SDR-ów do zasobów własnych wtórnych zalicza się dochody osiągane z:

• lokat

• funduszy powierniczych

• emisji obligacji.

Zewnętrzne (obce) źródła finansowania działalności MFW

Własne zasoby MFW uzupełniane są w razie potrzeby zasobami pożyczonymi.

Są to zasoby pożyczone przez Fundusz:

a) na międzynarodowym rynku walutowym,

b) od rządów krajów członkowskich i innych instytucji publicznych, a także

c) ze źródeł prywatnych.

MFW zaciąga pożyczki ze źródeł oficjalnych: skarb państwa, banki centralne, Bank Rozrachunków Międzynarodowych (w Bazylei).

Niektórzy członkowie zobowiązali się do pożyczania MFW dodatkowych środków, kiedy występuje światowe zapotrzebowanie w międzynarodowym systemie walutowym.

Istnieją dwa źródła uzupełniające:

1. Ogólne Porozumienie Pożyczkowe (General Arrangements to Borrow GAB),

Jednym z najwcześniejszych przykładów korzystania z obcych zasobów były Ogólne Porozumienia Pożyczkowe (GAB - General Arrangements to Borrow) z 1962 r., zawarte 10 najbogatszymi państwami członkowskimi, które zobowiązały się do uruchomienia - w razie potrzeby - stosownych linii kredytowych w ich walutach narodowych. W ramach GAB po pierwszym szoku naftowym MFW zaciągnął szereg pożyczek na osiagnięcie równowagi płatniczej krajów nienaftowych. W 1981 r. Fundusz podpisał ramowe porozumienia o zaciąganiu pożyczek z bazylejskim Bankiem Rozliczeń Międzynarodowych z oraz z Saudyjską Agencją Walutową (SAMA) na pomoc na cele równoważenia bp po drugim szoku naftowym

2. Nowe Porozumienie pożyczkowe (New Arrangements to Borrow NAB)

W czasie meksykańskiego kryzysu finansowego w grudniu 1994 r. okazało się, że więcej środków będzie potrzebnych do sfinansowania przyszłych kryzysów finansowych.

W celu podwojenia środków dostępnych w ramach GAB uczestnicy szczytu G7 (7 państw członkowskich MFW posiadających największy procent głosów) w czerwcu 1995 r. postanowili wezwać kraje uprzemysłowione do tworzenia sumy środków dla MFW

Rezultatem było zawarcie porozumienia kredytowego między MFW a 25 krajami członkowskimi i instytucjami finansowymi o nazwie Nowe Porozumienie Pożyczkowe. Ratyfikowano je w styczniu 1997 r., a weszło w życie w 1998 roku.

Po raz pierwszy wykorzystano środki z NAB w grudniu 1998 r. na promesę kredytową dla Brazylii. Fundusz spłacił to zadłużenie w marcu 1999 r. po jedenastej rewizji kwot udziałowych

Nowe Porozumienia Pożyczkowe obecnie stanowi dla MFW podstawowe źródło pożyczek.

Fundusz zawarł ponadto serię bilateralnych umów pożyczkowych z rządami wszystkich czołowych krajów Zachodu

Podstawowe formy działalności kredytowej MFW

Trzy główne formy pomocy kredytowej MFW dla krajów członkowskich (ze względu na różnice zakresu wsparcia i warunków kredytów):

1) Podstawowe udogodnienia kredytowe.

2) Stałe udogodnienia kredytowe.

3) Czasowe udogodnienia kredytowe.

1. Podstawowe udogodnienia kredytowe

Mogą osiągnąć najwyżej 125% równowartości kwoty udziałowej kraju członkowskiego. Obejmują tzw. transzę rezerwową i 4 transze kredytowe (po 25% kwoty). Dla uzyskania kredytu równego 100% kwoty trzeba przedłożyć program reform ekonomicznych. Okres spłaty kredytów: 3-5 lat.

Rodzaje ułatwień podstawowych:

1. zwyczajna promesa kredytowa (SBA - Stand by Arrangement),

2. promesa ze zwiększonym dostępem do kredytów (SBA EAP),

3. promesa wydłużona (EA - Extended Arrangement) oraz

4. promesa wydłużona ze zwiększonym dostępem (EA EAP).

2. Stałe udogodnienia kredytowe mogą przybierać formy:

a) ułatwienia finansowania zapasów buforowych surowców (BSFF) o limicie kredytu= 25% kwoty (utworzone w 1969 r.);

b) ułatwienia wydłużone (EFF) z 1974 r. o górnym pułapie kredytu=300% kwoty kraju członkowskiego;

c) ułatwienia kompensacyjne i awaryjne (CCFF) o limicie kredytowym=65%;

d) ułatwienia dostosowań strukturalnych (SAF - Structural Adjustment Facility) w krajach słabo rozwiniętych, utworzone w 1986 r., b. nisko oprocentowane trzy transze kredytu do 50% kwoty;

e) ułatwienia wzmocnione dostosowań strukturalnych (ESAF -Enhanced Structural Adjustment Facility) z 1987 r.; trzyletnie kredyty o limicie 180% kwoty udziałowej kraju słabo rozwiniętego.

3. Czasowe udogodnienia kredytowe

a) ułatwienia naftowe - tylko w okresie od maja 1974r. do czerwca 1975r. dla krajów słabo rozwiniętych importujących ropę;

b) ułatwienia systemowej transformacji - w okresie 1993-1996r. dla krajów byłego ZSRR.

Kraje członkowskie Funduszu mogą uzyskiwać od niego pomoc finansową tylko z powodu wystąpienia u nich niekorzystnej sytuacji płatniczej, czasowo i w celu rozwiązania problemów płatniczych zgodnie z postanowieniami umowy.

Podstawowym warunkiem otrzymania kredytu przez państwo będące w trudnej sytuacji gospodarczej jest

1.Uzgodnienie programu dostosowawczego z MFW oraz

2. Jego efektywna realizacja.

Przyznanie kredytu jest poprzedzone odpowiednimi badaniami gospodarki kraju ubiegającego się o pomoc.

Negocjacje są warunkiem jego udzielenia. Każda decyzja o przyznaniu kredytu obejmuje szczegółowo terminy przyznania kolejnych rat kredytu oraz kryteria oceny realizacji programu dostosowawczego .

Państwa ubiegające się o pomoc Funduszu są zobligowane do przedstawienia jego organom informacji obrazujących stan gospodarki.

Eksperci MFW analizują ten stan gospodarki.

Na podstawie przeprowadzonych badań są formułowane przez Fundusz programy dostosowawcze zmierzające do uzdrowienia gospodarki oraz usunięcia trudności płatniczych kraju.

Wypłata kolejnych rat kredytu uzależniona jest od pozytywnej oceny realizacji uzgodnionego programu dostosowawczego.

Pozytywna ocena Funduszu ma istotne znaczenie dla gospodarki zainteresowanego kraju. Chodzi nie tylko o cel bezpośredni, jakim jest uzyskanie pomocy, ważniejsze jest zwiększenie wiarygodności kredytobiorcy w stosunkach międzynarodowych jako partnera handlowego oraz wzrost zaufania do jego waluty. Wpływa to z kolei korzystnie na zwiększenie możliwości zaciągania dalszych kredytów na międzynarodowym rynku kapitałowym .

Wspomniane ułatwienia kredytowe, dostępne dla krajów członkowskich, tj. promesy kredytowe, ułatwienia rozszerzone, polityka rozszerzonego dostępu, kompensacyjne i awaryjne ułatwienia finansowe, ułatwienia finansowe zapasów buforowanych,. ułatwienia dostosowań strukturalnych, wzmocnienie dostosowań strukturalnych, systemowe ułatwienia transformacyjne, są udzielane na nieco odmienne priorytetowe cele i pod nieco różniącymi się warunkami które muszą być spełniane przez kraj ubiegający się o pomoc MFW.

Typowy program, warunkujący przyznanie kredytu obejmuje następujące instrumenty polityki ekonomicznej :

• redukcje deficytu budżetowego dla ograniczenia inflacji,

• redukcje subsydiów dla nierentownych przedsiębiorstw sektora publicznego gospodarki,

• radykalne kontrole wzrostu płac i świadczeń społecznych,

• liberalizację handlu zagranicznego, a zwłaszcza redukcję ceł dla zwiększenia konkurencji na rynku krajowym oraz wymuszenia pożądanych przekształceń restrukturyzacyjnych przedsiębiorstwa,

• zapewnienie korzystnych warunków dla napływu inwestycji zagranicznych.

Korzyści i obowiązki wynikające z członkostwa w MFW

Wymienione środki zastosowane łącznie stwarzają warunki średniookresowej, a tym bardziej długookresowej poprawy sytuacji gospodarczej kraju ubiegającego się o pomoc.

Jednakże instrumenty krótkookresowe powodują konieczność ponoszenia znacznych wyrzeczeń przez społeczeństwo. Wyzwalają rezerwy zbędnego zatrudnienia i tworzą wrażenie, że przyczyniają się do wzrostu bezrobocia. Ich rygorystyczne stosowanie powoduje sprzeciw społeczny, szczególnie grup pracowników przedsiębiorstw pracujących nieefektywnie, którym cofnięto dotacje

Członkostwo w Funduszu daje możliwość korzystania z niżej oprocentowanych kredytów niż w innych źródłach, przy jednoczesnym skoncentrowania miejsca pobierania kredytu. W przypadku emisji SDR członek uzyskuje możliwość nieprocentowanego i bezzwrotnego otrzymania pożyczki. Dodatkową zaletą przynależności do MFW jest podniesienie wiarygodności kredytowej danego kraju na arenie międzynarodowej.

Każdy kraj członkowski zobowiązany jest do

• zgłoszenia przynależności do wybranego systemu walutowego i przestrzeganie jego zasad,

• informowania o bieżącej sytuacji gospodarczej w dziedzinie handlu zagranicznego, bilansu płatniczego, rezerw dewizowych itp.

• przedstawiania programów stabilizacyjnych i równoważenia bilansu płatniczego oraz przestrzegania wskazówek MFW .

Współpraca Polski z MFW

Polska, która uczestniczyła w konferencji w Bretton Woods, należała do grupy państw założycielskich MFW. Dokument przystąpienia Polski do tej organizacji został złożony w dniu 26 marca 1946 r. Kwota udziałowa Polski w 1946 r. wynosiła 125 mln USD, co stanowiło 1,52% ogólnej kwoty kapitału własnego Funduszu. Suma, którą Polska wpłacała na początku działalności funduszu, plasowała ja na dziesiątym miejscu pod względem udziału poszczególnych państw w kapitale zakładowym Funduszu

Współpraca między MFW a Polską nie układała się dobrze. W wyniku złej kondycji gospodarczej po II wojnie światowej nie była w stanie wpłacić 25% swojej kwoty udziałowej w złocie. Wystąpiła z Funduszu 14 marca 1950 pod naciskiem ZSRR

10 listopada 1981 r. ponownie podjęła starania o członkostwo, przedkładając oficjalny wniosek o akcesję, jednak za względów politycznych jego rozpatrzenie zostało odłożone.

Ostatecznie 12 czerwca 1986 r. po raz drugi została członkiem MFW. Kwota udziałowa wynosiła 680 mln SDR, jednak po ostatniej podwyżce kwot suma ta wzrosła do 1,369 SDR. (0.64 % udziału i głosów).

Obecnie kwota udziałowa Polski jest najważniejszą spośród państw byłego bloku wschodniego, które przystąpiły do Funduszu. Interesy Polski w MFW reprezentowane są przez ministra finansów. Narodowy Bank Polski jest właścicielem wkładu Polski w MFW, który wnoszony jest w walucie krajowej

Po ponownym przyjęciu do MFW Polska nie została w sposób automatyczny objęta kredytami Funduszu. Dopiero po 1989r. zmienił się klimat wzajemnych stosunków. Od tej pory Fundusz zaczął odgrywać centralną rolę we wspieraniu wysiłków Polski w procesie zmian gospodarczych i ekonomicznych.

Polska podpisała cztery porozumienia z MFW o przyznaniu kredytów, m.in. na reorganizację systemu gospodarczego i likwidowanie deficytu płatniczego. Oprócz wsparcia finansowego Polska mogła skorzystać także z pomocy technicznej oraz doradztwa w zakresie polityki makroekonomicznej.

1) Pierwsze porozumienie Polski z MFW zostało zatwierdzone 5 lutego 1990 r. dotyczyło wsparcia rządowego programu stabilizacyjnego. Uzgodniony program stał się podstawą do przyznania Polsce kredytu typu Promesy kredytowej w wysokości 545 mln SDR, tj. około 710 mln USD. Polska nie uzyskała jednak całej pożyczonej kwoty, gdyż nie była w stanie sprostać warunkom umowy zawartej z Funduszem. W wyniku niekorzystnej oceny sytuacji gospodarczej Fundusz zawiesił wypłacanie kolejnych transz kredytu. W rezultacie Polska wykorzystała zaledwie 345 mln SDR z ogólnej kwoty pożyczki.

2) Drugie porozumienie z MFW, typu Ułatwienia rozszerzone, zostało zawarte w kwietniu 1991 r. na okres trzech lat, w wysokości 1,8 mld SDR, tj. około 2,5 mld USD. I tym razem MFW wypłacił Polsce tylko 13% z ogólnej sumy środków przewidzianych w ramach tego porozumienia.

3) Trzecie porozumienie między Polską a MFW, typu promesy kredytowej zostało zawarte w marcu 1993 r. na okres 12 miesięcy. Przyznawało ono Polsce kredyt w wysokości 476 mln SDR, tj. około 655 mln USD. Część powyższej sumy została przeznaczona na pokrycie redukcji zadłużenia Polski wobec banków komercyjnych. Tym razem Polsce udało się wykorzystać pozostałe środki finansowe do marca 1994 r. Część pożyczki została, zatem skierowana głównie na przebudowę systemu podatkowego i przyspieszenie procesu prywatyzacji.

4) Czwarte porozumienie z MFW, również było typu Promesa kredytowa, zostało zatwierdzone w sierpniu 1994 r. Wysokość kredytu ustalono na sumę 545 mln SDR, tj. około 791 mln USD. Podobnie jak w przypadku trzeciego porozumienia otrzymane środki Polska przeznaczyła na finansowanie redukcji zadłużenia wobec banków komercyjnych

Korzyści i obowiązki wynikające z członkostwa Polski w MFW

Do korzyści wymiernych należy korzystanie z kredytów MFW i przydział SDR po wznowieniu ich dalszej kreacji.

Do korzyści niewymiernych należy włączenie Polski do międzynarodowego systemu walutowego i międzynarodowej współpracy walutowej.

Polska odniosła ze współpracy z MFW istotne korzyści związane z :

• uzyskanie dostępu do kredytów innych międzynarodowych organizacji finansowych,

• utworzenie Funduszu Stabilizacyjnego na zapewnienie wewnętrznej wymienialności

polskiego złotego,

• uzgodnieniem i przeprowadzeniem redukcji i reorganizacji polskiego zadłużenia w ramach zawartego porozumienia z Klubem Paryskim,

• zawarciem umowy o redukcji polskiego zadłużenia wobec banków komercyjnych zgrupowanych w Klubie Londyńskim,

• przekształceniem Funduszu Stabilizacyjnego w Fundusz Prywatyzacji Banków polskich.

Obowiązkiem Polski jest dostarczanie MFW wielu informacji ekonomicznych, odbywanie corocznych konsultacji z MFW oraz prowadzenie polityki walutowej, gospodarczej i finansowej, która ma sprzyjać przywracaniu równowagi gospodarczej i płatniczej. Polska w MFW plasuje się raczej na liście beneficjentów Funduszu niż na liście państw, które wnoszą istotny wkład w jego funkcjonowanie. Dla Polski współpraca Międzynarodowym Funduszem Walutowym miała istotne znaczenie dla zmniejszenia wysokości jej zadłużenia. Dzięki negocjacjom zmniejszającym wielkość polskiego długu zagranicznego, Polska uzyskała ponownie dostęp do międzynarodowego rynku kapitałowego i zagranicznego kredytów, na przykład Banku Światowego czy Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

14

---