Rynek detaliczny i rynek hurtowy energii elektrycznej w Polsce.

Rodzaje hurtowego rynku energii elektrycznej

·  Rynek scentralizowany (centralny) - operator rynku i systemu przesyłowego jest odpowiedzialny za przyjmowanie ofert produkcji i ustawianie ich w kolejności cenowej, a następnie za rozdział obciążeń i zbilansowanie systemu zgodnie z ofertami przy zachowaniu technicznych kryteriów produkcji i przesyłu energii. Jest to rynek, na którym zintegrowano segment giełdowy i segment bilansujący, a cały handel energią prowadzi operator rynku i systemu przesyłowego.

·  Rynek giełdowy oparty jest na giełdzie energii elektrycznej oraz systemie bilansującym opartym o oferty podażowe i redukcyjne składane operatorowi systemu przesyłowego (OSP). Giełda energii elektrycznej dokonuje obrotu energią na rynku giełdowym poprzez równoważenie ofert podażowych i popytowych, ustalając cenę oraz ilość zrealizowanych ofert (rynek bieżący). Rynek giełdowy zapewnia konkurencyjność hurtowego rynku energii elektrycznej.

·  Rynek zdecentralizowany (rozproszony) - w jego strukturę wchodzą:  giełda energii, operator systemu przesyłowego i operatorzy handlowo-techniczni (OHT).

Na rynku zdecentralizowanym działają operatorzy handlowo-techniczni, którzy zbierają oferty produkcji i nabycia energii. Współpracując z operatorem systemu przesyłowego, przygotowują oni regionalne i lokalne grafiki obciążeń.

Hurtowy obrót energią odbywa się w trzech zasadniczych segmentach:

• kontraktowym, w którym obrotu dokonuje się w formie kontraktów zawieranych bezpośrednio pomiędzy uczestnikami rynku;

• giełdowym, w którym obrót następuje w formie transakcji i kontraktów zawieranych na giełdzie energii lub za jej pośrednictwem oraz przy pomocy operatorów handlowo-technicznych;

• bilansującym, w którym operator systemu przesyłowego bilansuje różnicę pomiędzy podażą a bieżącym popytem na energię elektryczną, korzystając z ofert bilansujących.

RYNEK DETALICZNY

Rynek detaliczny jest rynkiem, na którym stroną transakcji jest odbiorca końcowy dokonujący zakupu paliw i energii na własny użytek. Rok 2013 był kolejnym rokiem, w którym Prezes URE kontynuował monitorowanie tego rynku. Uczestnikami rynku detalicznego, obok odbiorców końcowych (zarówno w gospodarstwach domowych, jak i przedsiębiorstwach), są przedsiębiorstwa zarządzające siecią dystrybucyjną w tym operatorzy systemów dystrybucyjnych (OSD) i sprzedawcy energii elektrycznej (przedsiębiorstwa obrotu).

W 2013 r. na rynku energii elektrycznej funkcjonowało 5 dużych OSD, których sieci są bezpośrednio przyłączone do sieci przesyłowej (OSDp) i którzy mają obowiązek oddzielenia działalności dystrybucyjnej prowadzonej przez operatora systemu od innych rodzajów działalności niezwiązanych z dystrybucją energii elektrycznej, a mianowicie działalności wytwórczej lub obrotowej prowadzonej w ramach przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo (unbundling). Kluczowe znaczenie dla realizacji funkcji OSD ma zapewnienie niezależności operatora, który zapewnia równy dostęp do sieci wszystkim uczestnikom rynku. Gwarancją zapewnienia niezależności OSD, poza dokonanym rozdziałem działalności, mają być opracowane przez operatorów programy, w których określone zostały przedsięwzięcia, jakie operatorzy zobowiązani są podjąć w celu zapewnienia niedyskryminacyjnego traktowania użytkowników systemu (Programy Zgodności).

Po stronie popytowej rynku detalicznego energii elektrycznej znajdują się odbiorcy końcowi. Jest ich ok. 16,7 mln, z czego ok. 90% (ponad 15 mln) to odbiorcy z grupy G, w tym w przeważającej większości odbiorcy w gospodarstwach domowych (ponad 14 mln), którzy dokonują zakupu energii w celu jej zużycia w gospodarstwie domowym. Jednocześnie wolumen energii dostarczonej dla tej grupy nie jest wysoki i stanowi w sumie ok. 24% całości dostaw energii elektrycznej. Pozostała grupa odbiorców końcowych to odbiorcy należący do grup taryfowych A, B i C. Grupy A i B stanowią odbiorcy zasilani z sieci wysokiego i średniego napięcia i są to tzw. odbiorcy przemysłowi, natomiast do grupy C należą odbiorcy przyłączeni do sieci niskiego napięcia, pobierający energię elektryczną dla celów prowadzonej działalności gospodarczej, tzw. odbiorcy biznesowi.

Rynek Dnia Następnego - cele:

• kreowanie cen energii elektrycznej dla pozostałych kontraktów zawieranych na hurtowym rynku energii elektrycznej w Polsce

• umożliwianie uczestnikom rynku wstępne zbilansowanie swoich pozycji kontraktowych

• umożliwianie pośredniej wyceny wartości przedsiębiorstw energetycznych (przede wszystkim wytwórców) poprzez wycenę produkowanego przez nich towaru, czyli energii elektrycznej

• generowanie istotnych sygnałów inwestycyjnych w zakresie budowy nowych mocy wytwórczych

Węgiel :

Rynek Atlantyku, Pacyfiku:

Decydujące znaczenie w handlu węglem  ma  region Azji i Pacyfiku oraz Europa z basenem Morza Śródziemnego (w nazewnictwie region Pacyfiku i Atlantyku). Import węgla na rynki Azji i Pacyfiku wzrósł od roku 1990 prawie siedmiokrotnie i w roku 2011 wyniósł aż 585 mln ton, natomiast import do Europy oraz do krajów afrykańskich położonych nad Morzem Śródziemnym i na Środkowy Wschód wzrósł nieco ponad dwukrotnie i wyniósł 206 mln ton.  Obecnie 69% importu węgla koncentruje się na rynku azjatyckim, a tylko 25% na rynku europejskim. Zbliżona sytuacja jest w przypadku eksportu węgla.

Import/eksport:

Producenci:

Największym producentem od lat pozostają Chiny. Kraj ten odpowiada za 2/3 wzrostu produkcji światowej. Największy wzrost produkcji (od 1990 roku) dokonał się w Indonezji. Ponad 80% produkowanego węgla z tego kraju trafia na eksport. Duży wzrost produkcji wystąpił również w Indiach - wzrost o 334 mln ton oraz w Australii (ok. 105 mln ton). W gronie największych producentów tylko Polska zanotowała spadek produkcji.

Ranking czołowych producentów:

Chiny, USA, Indie, Indonezja, RPA, Australia, Rosja, Kazachstan, Kolumbia, Polska.

Handel morski/lądowy:

W międzynarodowym handlu węglem dominują przewozy drogą morską, które od lat'90 ubiegłego wieku przeważają w obrotach węglem na świecie. Udział transportu lądowego obniżył się w ostatnich 15 latach z 40% do 8%. W transporcie lądowym dominuje kolej i dotyczy to głównie wymiany między takimi krajami jak: USA-Kanada, Rosja-Kazachstan, Polska-kraje UE. Udział transportu drogą morską zwiększył się w przedziale 1990-2011 z 200 mln t/rok do 800 mln t/rok.

Ceny:

Ceny węgla energetycznego w portach północno-zachodniej Europy w 2009r. wynosiły średnio 81$/tce, a w 2010r. wzrosły o 31%. Ceny w dostawach spot wiosną 2010r. sytuowały się poniżej 87$/tce, a pod koniec roku osiągnęły wartość137$/tce. Indeks cen węgla energetycznego w końcówce 2012 roku wynosił 86$/tce. Trudno jest definiować i prognozować trend cen węgla ze względu na charakter zmienny i losowy czynników wpływających na ceny. Kryzys od 2008r. powinien powodować spadek cen jednak zmiany okazały się zróżnicowane ze względu na spekulacyjny obrót surowcami na dużą skalę.

produkcja energii elektrycznej z węgla

formuły przewozowe (np. FOB i inne)

Bazowa cena w kontrakcie może być ceną na warunkach FOB (na statku w określonym porcie załadowania) lub ceną CIF (obejmującą koszt węgla, ubezpieczenie i fracht) albo CFR (koszt i fracht) w określonym porcie dostarczenia ładunku.

FOB - Free On Board (... named loading port) - Franco statek (... określony port załadunku). Jak w przypadku FCA, jednak punktem przeniesienia kosztów i ryzyka za towar ze sprzedającego na kupującego jest moment przekroczenia burty statku przez towar, sprzedający ponosi też koszty załadunku.

CIF - Cost, Insurance and Freight - Koszt, ubezpieczenie i fracht (... określony port przeznaczenia). W odróżnieniu od CFR, sprzedający jest odpowiedzialny również za zawarcie umowy i opłacenie kosztu ubezpieczenia towaru w na rzecz kupującego.

CFR - Cost and Freight - Koszt i fracht (... określony port przeznaczenia). Sprzedający nie ponosi kosztów ubezpieczenia towarów (od momentu załadunku na statek w porcie nadania), które leżą po stronie kupującego; dostawa zostaje uznana za zrealizowaną w momencie załadunku towaru na statek przewoźnika wskazanego przez sprzedającego.

Bazowa cena w kontrakcie może być ceną na warunkach FOB (na statku w określonym porcie załadowania) lub ceną CIF (obejmującą koszt węgla, ubezpieczenie i fracht) albo CFR (koszt i fracht) w określonym porcie dostarczenia ładunku.

Transakcje spot są zawierane jednorazowo, z określeniem ilości i ceny węgla dla stosunkowo krótkich terminów dostaw i bez zobowiązań żadnej ze stron co do transakcji, jakie miałyby być zawierane w przyszłości. Jest to typ transakcji preferowany przez kupujących w celu uzupełnienia ilości dostaw węgla zabezpieczonych w kontraktach terminowych lub osiągnięcia korzyści z okresowo niższych cen. Ceny w kontraktach spot w dużej mierze zależą od stanu zapasów u sprzedających i chęci pozbycia się nadmiaru niesprzedanego węgla.

prognoza BREE - Bureau of Resources and Energy Economics

Węgiel koksowy - Australijska rządowa agencja BREE w raporcie z września szacuje, że w roku 2015 cena nominalna obniży się do 122,5 dolarów za tonę i dopiero w 2016 roku nastąpi wzrost cen do 131 $, a w dalszej perspektywie, do roku 2019 wzrośnie do 144 $.

Mocna korelacja cen krajowego węgla koksowego z cenami węgli na rynku międzynarodowym wskazuje, że - w przypadku sprawdzenia się prognoz - również rok 2015 może być bardzo trudny dla polskich producentów węgla.

formuły cenowe (uwzględniające Q, A, S)

W Polsce węgiel brunatny i węgiel kamienny są podstawowymi surowcami do produkcji energii elektrycznej. O tym, który z tych nośników będzie miał większy udział w produkcji energii elektrycznej, zadecydują jednostkowe koszty produkcji energii z danego paliwa, a te z kolei zależą, między innymi, od cen za jakie elektrownia może zakupić węgiel. Konkurencja pomiędzy wytwórcami energii będzie powodować wywieranie presji na producentów paliw (węgla kamiennego i brunatnego) co do poziomu cen tych paliw. W przypadku producentów węgla kamiennego odniesieniem dla maksymalnego dopuszczalnego - z punktu widzenia wytwórcy energii - poziomu cen, będą ceny węgla w imporcie. Natomiast dla producentów węgla brunatnego wyznacznikiem maksymalnych cen węgla będą ceny możliwe do zaakceptowania przez jedynego nabywcę - czyli elektrownię związaną z daną kopalnią.

Formuły przedstawiono zarówno w zapisie ogólnym oraz z wyliczonymi odpowiednimi współczynnikami dla średnich parametrów w branży. Wybór danej postaci formuły uzależniony jest wyłącznie od preferencji i przyzwyczajeń stron umowy. W przypadku stwierdzenia wysokiej korelacji wartości opałowej i zawartości popiołu można (w obu postaciach formuły) zrezygnować z członu „popiołowego”.

Formuły  cenowe są jednym z najważniejszych elementów systemu cen. Podstawowe elementy sytemu cen to: poziom cen węgla, struktura cen - formuły cenowe, indeksacja cen - formuły indeksacyjne.

Poniżej zaproponowano dwa modele struktur cenowych, które zostaną przedstawione w czterech wariantach. Każdy z wariantów może być wykorzystany zarówno dla węgla kamiennego energetycznego jak i brunatnego. Założono, że trzy parametry będą wpływać na cenę we wszystkich proponowanych formułach. W przypadku, gdyby zależności pomiędzy wartością opałową a zawartością popiołu były bardzo wysokie w danej kopalni, można by zrezygnować z tego parametru cenotwórczego.

1.  Zmiany na rynku gazu ziemnego w PL; realizacja inwestycji infrastrukturalnych mających wpływ na bezpieczeństwo energetyczne kraju.

Polska w ostatnich latach poczyniła inwestycje mające na celu zwiększenie dywersyfikacji źródeł i kierunków dostaw gazu ziemnego i przez to zmniejszenia uzależnienia od drogiego gazu z kierunku wschodniego.

Do inwestycji mających skutkować możliwością nabywania gazu ziemnego z wielu źródeł należy budowa terminalu LNG w Świnoujściu. Jego planowane moce regazyfikacyjne wyniosą 5 mld m3, z możliwością rozbudowy o dodatkowe 2,5 mld m3. Do tej pory zakontraktowano już gaz z Bliskiego Wschodu (Katar), a dodatkowe moce pozwalają na dokładne przeanalizowanie globalnej oferty rynku gazu i wybór eksportera oferującego najlepsze warunki. Podjęcie decyzji na podstawie dokładnej analizy czynników kosztowych, w szczególności kosztów nabycia gazu oraz kosztów transportu, pozwoli na obniżenie ceny gazu na polskim rynku.

Ponadto poczynione zostały inwestycje w poszukiwanie i wydobycie gazu ze źródeł niekonwencjonalnych. Szacunkowe wielkości zasobów surowca możliwego do wydobycia w Polsce są różne, ale wizja zaspokojenia potrzeb gazowych z krajowej produkcji jest atrakcyjna. Istotne są m.in. zmiany w prawie geologicznym i górniczym oraz w ustawie o specjalnym podatku węglowodorowym, które wpływać będą na atrakcyjność tego typu inwestycji.

Uniezależnienie się Polski od dominującego udziału jednego kierunku dostaw stało się możliwe dzięki ustanowieniu 1 kwietnia 2014 r. rewersu fizycznego na gazociągu jamalskim. Pozwala on na przesył gazu na granicy polsko- niemieckiej w obu kierunkach. Co prawda, na gazociągu jamalskim działał już tzw. wirtualny rewers umożliwiający Polsce zakupy gazu na rynku niemieckim, jednak fizyczny jego odbiór następował z kierunku wschodniego.

Podstawą nowej inwestycji na połączeniu polskiego odcinka gazociągu jamalskiego i systemu przesyłowego będącego w posiadaniu niemieckiego Gascade była poprawa zdolności przesyłowych między Polską a Niemcami, a także realizacja europejskich wytycznych dotyczących fizycznego dwukierunkowego przepływu gazu na połączeniach transgranicznych. W ramach nowej usługi zagwarantowana została techniczna możliwość importu do Polski w ilości do 2,3 mld m3 rocznie. W sytuacji awaryjnej, takiej jak np. wstrzymanie dostaw ze wschodu do Niemiec możliwy będzie odbiór do ok. 5,5 mld m3 w skali roku.

Potencjalnie, w dłuższej perspektywie czasu, Polska ma szansę na pozyskiwanie gazu z konwencjonalnej i niekonwencjonalnej produkcji krajowej, importu lub dostawy wewnątrzwspólnotowej za pośrednictwem infrastruktury LNG i gazociągowej.

2.   Struktura dostaw gazu do PL i UE;

Zaledwie 34% unijnego zapotrzebowania na gaz ziemny pokrywane jest z wewnątrzwspólnotowej produkcji gazu.

Pozostała część, w ponad 80% jest importowana z trzech głównych kierunków dostaw (Rosji, Norwegii oraz Algierii).

Na europejski rynek gaz dostarcza również Holandia. Sprzedaż 54,5 mld m³  gazu ziemnego rocznie stawia ją na trzecim miejscu wśród dostawców gazu na rynek.

Państwa należące do UE różnią się pod względem źródeł pozyskania gazu ziemnego. Największym eksporterem gazu ziemnego do UE nadal pozostaje Rosja. Jej jedyna firma  eksportująca - Gazprom przesyła rocznie do krajów wspólnoty około 114 mld m³ tego  surowca, co stanowi  61% jej ogólnego eksportu. Głównym odbiorcą rosyjskiego gazu są Niemcy (39,8 mld m³ / rok) , który zaspokaja 37% krajowej konsumpcji. 2. państwem pod względem importu gazu z Rosji są Włochy (24,9 mld m³ / rok).

Drugim co do wielkości eksporterem jest Norwegia, która dostarcza 106 mld m³ gazu ziemnego rocznie do UE, która jest praktycznie jej jedynym rynkiem zbytu. Głównym sprzedawcą norweskiego surowca jest koncern StatoilHydro. Najwięcej importują Niemcy  (33,5 mld m³/rok).  Nieco mniej gazu (29,1 mld m³/rok) Norwegia dostarcza do Wielkiej Brytanii (drugiego największego gazowego rynku UE) i stanowi jej główne źródło dostaw. Do głównych dostawców gazu należy także Algieria (44 mld m³ rocznie), która zaopatruje głównie Włochy i Hiszpanię. UE importuje również niewielkie ilości gazu z Libii, oraz w postaci LNG z Kataru, Trynidad i Tobago, Peru, Omanu, Jemenu, Egiptu i Nigerii. Do głównych odbiorców skroplonego gazu ziemnego należy Hiszpania, Wielka Brytania, Portugalia, Włochy, Francja i Belgia. Polski rynek gazu ziemnego jest 6. największym rynkiem w UE. W porównaniu z innymi państwami, Polskę charakteryzuje względnie wysoki udział wydobycia krajowego gazu ziemnego w konsumpcji wynoszący 28%. Import gazu z Rosji odpowiada 59% krajowej konsumpcji. Dostawa z innych państw członkowskich UE, tj. Czech i Niemiec, zaspokaja 13% zapotrzebowania krajowego.

2a. Znaczenie LNG

·         Wzrastające, ze względu na rozszerzające się inwestycje w zakresie LNG, moce regazyfikacyjne stwarzają możliwość dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego, o takie kraje jak Katar, Algierię, Nigerię, Trynidad i Tobago, Peru, a w najbliższych latach także USA. Dywersyfikacja dostaw gazu w Polsce jest szansą na uniezależnienie się od niestabilnego importu surowca gazociągami ze wschodu, a tym samym na wzrost bezpieczeństwa energetycznego kraju w obszarze gazu ziemnego.

·         LNG znajduje coraz większe zastosowanie jako paliwo zarówno w transporcie morskim (statki), jak i lądowym (ciężarówki, lokomotywy, autobusy).

·          Skroplona forma gazu ziemnego, z  uwagi na możliwość transportu drogą morską, pozwala zaopatrzyć w ten surowiec te rejony świata, gdzie nie ma możliwości doprowadzenia gazociągów.

·         Rozwój rynku globalnego LNG, czemu towarzyszy wzrost udziału gazu skroplonego w międzynarodowym obrocie gazem ziemnym, powinno mieć przełożenie na obniżenie ceny tego paliwa.

3. Ceny gazu ziemnego; PL-UE-USA, koszty importu gazu

Cena gazu ziemnego w ustalana jest w oparciu o zatwierdzenie stawek przez Urząd Regulacji Energetyki. Sprzedawca gazu (dla zdecydowanej większości z nas PGNiG) występuje z wnioskiem do URE i proponuje stawkę za każdy m3 gazu dla wybranej grupy taryfowej. Stawka ta określana jest w oparciu o koszty własne, na które składają się:

-cena hurtowego zakupu gazu

-koszty stałe (np. pracownicy)

-utrzymanie infrastruktury (np. biura, samochody)

-zysk spółki

-planowane inwestycje, które też mogą wpłynąć na wyższą cenę dla danej taryfy

Ceny gazu ziemnego w Polsce w ostatnim czasie kształtowały się na wyższym poziomie niż na innych zachodnioeuropejskich giełdach. W listopadzie 2014r. za 1MWh gazu ziemnego w transakcjach spot na TGE trzeba było zapłacić 104,09 zł.

Jak wynika z danych Banku Światowego w ostatnim roku ceny gazu ziemnego dla Unii Europejskiej nieznacznie zmalały. W styczniu 2013 roku za 1000 m3 gazu trzeba było zapłacić około 330 USD, a we wrześniu 2014 już około 275 USD. Ceny te mają znaczący wpływ na stopień wykorzystania gazu ziemnego w produkcji energii elektrycznej. W ostatnich latach zauważa się spadek udziału gazu ziemnego w tym sektorze dla krajów UE (W 2010 r. wykorzystano 1659 TWh gazu ziemnego, w 2011 r. 1481 TWh, a w 2013 r. już zaledwie 1130 TWh) [6]. Krajem, w którym był on największy jest Wielka Brytania.

Na rynku amerykańskim ceny gazu ziemnego pozostają na poziomie około 100 USD/1000 m3, z wyjątkiem niewielkiej podwyżki cen na początku 2014 roku. Relatywnie niskie ceny na rynku USA spowodowane są wzrostem krajowego wydobycia gazu ziemnego, głównie ze złóż niekonwencjonalnych (rewolucja łupkowa) oraz ograniczeniem poprzez koncesjonowanie eksportu tego surowca na zagraniczne rynki. Według raportu EIA z października 2014 roku zwiększony eksport LNG doprowadzi do wzrostu cen gazu ziemnego na rynku energii USA. Prognozy te zaczerpnięto z AEO (Annual Energy Outlook), który opisuje różne perspektywy sytuacji wewnętrznych dostaw gazu ziemnego, tempo wzrostu gospodarki amerykańskiej i naturalne wykorzystanie gazu na wytwarzanie energii elektrycznej.

Obecnie koszty importu gazu zależą od struktury dostaw tego paliwa. Dzięki zrealizowanym projektom dywersyfikacyjnym w ostatnich latach różnicuje się kierunki zakupów gazu dla minimalizacji kosztów jego pozyskania. Oddanie do eksploatacji gazoportu w Świnoujściu otworzy nowe możliwości w zakresie źródeł pozyskania gazu poprzez włączenie krajowego rynku gazu do międzynarodowego rynku gazu skroplonego.

4. Główne uwarunkowania rynku ropy naftowej

- Embargo państw zrzeszonych w OPEC (Bardzo ważnym wydarzeniem w historii OPEC było wprowadzenie przez Arabię Saudyjską w 1973 roku embarga na eksport ropy do Stanów Zjednoczonych. Doprowadziło to do pierwszego w historii kryzysu naftowego. Powodem było poparcie udzielone przez USA Izraelowi w wojnie na Bliskim Wschodzie. Incydent ten uświadomił władzom amerykańskim ich uzależnienie od polityki państw eksportujących ropę oraz pokazał siłę przetargową kartelu OPEC. Zdarzenia mające miejsce na Bliskim Wschodzie w roku 1973 i latach późniejszych zdecydowanie wpłynęły na kształtowanie się cen ropy naftowej na rynkach światowych.)

- Ilość złóż ropy naftowej (złoża wyczerpują się)

- warunki pogodowe (huragany, trzęsienia ziemi),

- konflikty zbrojne

- rozmieszczeniem zasobów ropy naftowej (znaczna część światowych zasobów ropy naftowej jest zlokalizowana na Bliskim Wschodzie. Znajduje się tam ponad połowa niewykorzystanych zasobów naszej planety. Drugi największy zapas posiada Ameryka Południowa. Jednak jest to trzy razy mniej niż na Bliskim Wschodzie i wynosi 237,11 mld baryłek ropy naftowej. Trzecie miejsce w zestawieniu zajmuje Ameryka Północna z liczbą 208,9 mld baryłek ropy naftowej.)

- zróżnicowane obszary konsumpcji

5. Główni producenci-konsumenci-importerzy-eksporterzy ropy naftowej

Do głównych importerów ropy naftowej należą: USA, Europa i niektóre regiony Azji. Natomiast głównymi eksporterami ropy są: OPEC4 oraz Rosja wraz z pozostałymi państwami byłego ZSRR. Znaczną rolę w obrocie regionalnym spełnia także Kanada i Norwegia.

Największe saldo ujemne w imporcie ropy naftowej mają USA, mimo że posiadają ponad 500 tys. pól naftowych, to większość z nich jest w stanie wyprodukować zaledwie kilka baryłek dziennie. Do wyjątków należą złoża Zatoki Meksykańskiej (200 tys. ton dziennie), podmorskie pokłady ropy (100 tys. ton dziennie), złoża Alaski (126 871 ton dziennie), a także złoża położone w Kalifornii (91 310 ton dziennie). Złoża te nie wystarczają na pokrycie dziennego popytu na ropę w Stanach Zjednoczonych. Kraj ten uzależnia się od innych krajów produkujących ropę naftową, w tym państw należących do OPEC. Dostarczają one około 54% ropy importowanej przez USA.

Kolejnym obszarem, pochłaniającym duże ilości ropy naftowej, jest Europa. Korzysta ona przede wszystkim z zapasów Rosji i innych państw byłego ZSRR. Innymi regionami, eksportującymi surowiec do Europy, są Bliski Wschód i Afryka. Rynkiem importującym prawie tyle samo ropy co Ameryka i Europa jest Azja. Głównymi importerami są: Chiny i Indie, Singapur i Japonia. To właśnie tutaj ze względu na bliskość geograficzną znajduje sobie rynki zbytu duża część ropy z regionu Zatoki Perskiej. Ważnymi dla państw Dalekiego Wschodu partnerami w obrocie ropy są: Rosja, Nigeria i Wenezuela.

Producenci:

1. Arabia Saudyjska

Wydobycie ropy: 10,3 mln baryłek dziennie - 12,1%

Sprawdzone rezerwy: 259.9 mld baryłek

2. Rosja

Wydobycie ropy: 9.91 mln baryłek dziennie - 11,6%

Sprawdzone rezerwy: 60 mld baryłek

3. USA

Wydobycie ropy: 8,85 mln baryłek dziennie - 10,4%

Sprawdzone rezerwy: 19,2 mld baryłek

4. Chiny

Wydobycie ropy: 4,26 mln baryłek dziennie - 5,0%

Sprawdzone rezerwy: 20,4 mld baryłek

5. Iran

Wydobycie ropy: 4,2 mln baryłek dziennie - 4,9%

Sprawdzone rezerwy: 137,6 mld baryłek

Rynek (Def)

• proces w trakcie którego kupujemy i sprzedajemy ustalone przedmioty i ustalamy warunki wymiany dóbr między nimi. (warunki: rodzaj, ilość, cena, forma zapłaty, transport)

• zespół warunków umożliwiających przeprowadzenie transakcji kupna i sprzedaży dóbr i usług.

Podmioty Rynkowe

• producent

• konsument

Przedmioty obrotu rynkowego

• dobra materialne

• usługi

• wartości intelektualne

• wartości artystyczne

• pieniądz

Podział rynków

1. Zasięg terytorialny

1. lokalne

2. regionalne

3. krajowe

4. międzynarodowe

5. rynek światowy

2. Przedmiot obrotu

1. Rynek dóbr i usług konsumpcyjnych

2. Rynek czynników wytwórczych

2. Branżowy

1. węglowy

2. samochodowy

3. zbożowy

4. cukrowy

5. itp

2. Sytuacja rynkowa

1. Rynek zrównoważony (popyt = podaż)

2. Rynek niezrównoważony w postaci

1. rynku sprzedawcy (popyt > podaż = wzrost cen)

2. rynku nabywcy (podaż > popyt = spadek cen)

2. Legalność

1. legalne

2. nielegalne (szara strefa)

2. Liczba podmiotów

1. rynek wolnokonkurencyjny (duża liczba kupujących i sprzedających)

2. rynek oligopolistyczny (kilku sprzedających i wielu kupujących)

3. rynek monopolistyczny (jeden sprzedający i wielu kupujących)

POPYT

• relacja między ceną dobra lub usługi a jego ilością, którą konsumenci są skłonni zapłacić i są w stanie nabyć w danym czasie, przy założeniu, że wszystkie inne czynniki pozostają bez zmian.

RODZAJE POPYTU

• indywidualny

• rynkowy

• globalny

POZACENOWE DETERMINANTY POPYTU (CZYNNIKI)

• dochody kupujących

• poziom cen i dóbr

• liczba nabywców, ich struktura

• preferencje nabywców

• oczekiwania co do zmiany cen i dochodów

• sytuacja gospodarcza i polityczna kraju

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY POPYTEM A CENĄ

↑ceny  ↓ilość sprzedawanego dobra

↓ceny  ↑wielkość sprzedaży

KRZYWA POPYTU

ODSTĘPSTWA OD PRAWA POPYTU

• paradoks Giffena - im chleb bardziej drożał tym ludzie więcej kupowali - chleb był substytutem innych produktów - para. dotyczył najuboższych

• Paradoks Veblena - luksusowe samochody - im droższe tym częściej kupowane - zaimponowanie innym, paradoks snoba - dotyczy najbogatszych

• Paradoks spekulacyjny - dobro drożeje to rośnie popyt - a nóż, widelec, będą jeszcze droższe, i co wtedy? akcje drożeją to dobro tanieje to spada popyt

CENOWA ELASTYCZNOŚĆ POPYTU

• określa stopień reakcji popytu na zmiany cen (reakcja popytu na zmiany cen dla poszczególnych towarów jest zróżnicowana)

• określa, o ile procent zmieni się popyt na określone dobro, gdy jego cena zmieni się o 1%.

RODZAJE CENOWEJ ELASTYCZNOŚCI POPYTU

• popyt proporcjonalny Ed=1

• popyt elastyczny Ed>1 pralki, lodówki, meble

• popyt nieelastyczny 0<Ed<1 chleb, mąka, kasza, ziemniaki, herbata

• całkowicie nieelastyczny Ed=0 sól, lekarstwa, trumny

• doskonale elastyczny (...)? biżuteria podróże zagraniczne

DOCHODOWA ELASTYCZNOŚĆ POPYTU

• miernik reakcji popytu na zmianę dochodu i wyrażana jest wzorem E= (delta d / d) / (delta l / l)

• Elastyczność dochodowa popytu wyraża ilościowe zmiany popytu w relacji do zmian realnego dochodu.

PRAWO ENGLA

• w miarę wzrostu dochodów gospodarstwa domowego zmniejsza się procentowy udział wydatków na żywność oraz inne dobra i usługi niższego rzędu

• dotyczy rodzin średniozamożnych

• poziom życia społecznego tym wyższy, im niższy udział wydatków na dobra podstawowe

PODAŻ

• ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny oraz przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację na rynku

PRAWO PODAŻY

• wraz ze wzrostem ceny wzrasta podaż, a w przypadku obniżania się ceny - podaż maleje

CZYNNIKI DETERMINUJĄCE PODAŻ

• cena danego dobra

• postęp techniczny

• ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych

• ceny czynników produkcji

• import i eksport

• liczba producentów na danym rynku

• elastyczność podaży

• interwencyjna polityka państwa

KRZYWA PODAŻY

RODZAJE PODAŻY:

• indywidualna

• rynkowa

• globalna

CENA RÓWNOWAGI RYNKOWEJ

• jest to cena równoważąca rynek. Oznacza to, że przy tej cenie rozmiary zapotrzebowania (ilość nabywana) są równe ilości oferowanej, czyli popyt (D) zrównuje się z podażą (S).

• Gdy cena jest mniejsza od ceny równowagi rynkowej, następuje nadwyżka popytu nad podażą, powodująca nacisk na podwyższenie ceny.

• W przypadku powstania ceny wyższej od ceny równowagi rynkowej występuje nadwyżka podaży nad popytem, stwarzająca nacisk na obniżenie ceny.

• Cena jest funkcją popytu i podaży: P = f (D, S)

PONIŻEJ RÓWNOWAGA RYNKOWA

P - cena Q - ilość D - krzywa popytu S - krzywa podaży P0 - cena równowagi rynkowej A - nadwyżka popytu B - nadwyżka podaży

INTERWENCJONIZM PAŃSTWOWY

• Interwencja Państwa to polityka państwa polegająca na "wtrącaniu się" państwa w gospodarkę i wywieranie na nią wpływu.

Argumenty za stosowaniem interwencji państwa:

• Konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno-prawnej

• Niedoskonałość rynku i konkurencji w praktyce, związane z monopolizacja gospodarki

• Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych w zakresie produkcji i konsumpcji.

• Istnienie dóbr publicznych, takich jak chodniki, oświetlenie ulic, usługi dostarczane przez policje straż pożarną

Argumenty przeciw:

• Zniekształcone informacje, im większa interwencja państwa tym bardziej zniekształcone są informacje

• Wysokie koszty interwencjonizmu państwowego

• Osłabienie bodźców związanych z rynkiem

---